Funkcje mitu w utworach literackich wybranych epok nowożytnych.
Mit jest opowieścią, która wyraża i organizuje wierzenia danej społeczności,
opowiada zwłaszcza o początkach istnienia świata, powstawaniu bogów, ludzi lub
wyraża emocje. Kultura grecka posiada bardzo bogatą mitologię. Motywy, postawy,
nawet pojęcia i wyrażenia pochodzące z mitów istnieją do dziś w literaturze i
sztuce, a nawet w języku. Współczesny człowiek nie traktuje mitów greckich jako
sfery wierzeń religijnych, lecz tkwią one w świadomości i kulturze dzisiejszego
człowieka, gdyż przedstawiają uniwersalne ludzkie czyny i uczucia. Funkcje mitu
w antyku: a) poznawcze - umożliwiały interpretację zjawisk przyrody, b)
światopoglądowe - były podstawą wierzeń religijnych, c) sakralne - poprzez
powiązanie z kultem bóstw i rytualnymi obrzędami nakazywały jak czcić bogów.
RENESANS: Jan Kochanowski "Odprawa posłów greckich" - treść utworu odwołuje się
do mitu trojańskiego, mit jest alegorią sytuacji Rzeczpospolitej doby Jana
Kochanowskiego tzn. budzi określone skojarzenia: - Troja jest przenośnią
Rzeczpospolitej, - król Priam wykazuje podobieństwo do Zygmunta Augusta (jest
chwiejny w decyzjach), - Rada Królewska obraduje na wzór polskiego sejmu
(marszałkowie stukają laskami o ziemię, głosowanie przez rozstąpienie).
ROMANTYZM: Adam Mickiewicz "Oda do młodości" - obecny w utworze mit ikaryjski
stanowi "oś konstrukcyjną". Podmiot liryczny znajduje się gdzieś wysoko w
kosmosie ("dodaj mi skrzydła", "patrz w dół"). Adam Mickiewicz "Dziady" część
III - w Wielkiej Improwizacji autor odwołuje się do mitu prometejskiego, co ma
za zadanie pogłębić odbiór buntu Konrada. Konrad - polski Prometeusz tak jak
mityczny bohater buntuje się i walczy przeciwko Bogu, poświęca się (kara
więzienia i Sybir). Mickiewicz ceni taką postawę, ale uważa ją za nieskuteczną.
Ofiary są potrzebne, czasami trzeba poświęcić życie, lecz wszystko można zrobić
w przemyślany sposób. Adam Mickiewicz "Pan Tadeusz" - w utworze Adama
Mickiewicza możemy wyróżnić szereg mitów: - mit Napoleona jako wybawcy Polaków.
Mit natychmiast by upadł, gdyby Mickiewicz ukazał prawdę historyczną (Napoleon
przegrał), lecz autor wolał zatrzymać się na euforii i związanej z nią nadziei,
- mit dworku szlacheckiego, - mit przeszłości szlacheckiej jako wyidealizowany
obraz dzieciństwa wieszcza, - mit polskiego heroizmu. Mity te miały na celu: -
przypomnienie i obudzenie nadziei, która towarzyszyła uczestnikom kampanii
napoleońskiej, - utrwalenie i rozgłoszenie obyczajów, życia wiejskiego, ideałów
Polski szlacheckiej (dawnej świetności), - przypomnieć historię Polski -
poruszyć serca i sumienia rodaków, - wyrazić optymizm dotyczący przyszłości
Polski, przywołany wraz z atmosferą epoki Napoleona. (Pesymizm i rozczarowanie
kolejną nieudaną próbą ujawnia się dopiero w Epilogu dołączonym do poematu).
MŁODA POLSKA: Stefan Żeromski "Syzyfowe prace" - pisarz bezpośrednio w tytule
nawiązuje do mitu o Syzyfie. Syzyfowe prace to działania jałowe, które nigdy
się nie powiodą. Stefan Żeromski nazywa syzyfowymi pracami rusyfikację
prowadzoną wśród młodzieży polskiej, która jest czynnością z góry skazaną na
niepowodzenie. Leopold Staff "Kowal" - skojarzenia z mitem o Hefajstosie. Staff
mitologizuje pracę moralno-etyczną. Kowal musi wykonać serce . Potrzebne
narzędzia to młot (symbol siły woli) i kowadło (symbol samego życia). Wysiłek
kowala (symbol człowieka) ma zaowocować sercem, czyli osobowością. Każdy jest
kowalem własnego losu tzn. człowiek - jak kowal - sam musi wypracować sobie
indywidualną siłę i osobowość. Stanisław Wyspiański "Wesele" - sceptyczne i
trzeźwe spojrzenie autora dramatu na rzeczywistość zaowocowało obaleniem
szeregu mitów: mitu poety jako wodza (wieszcza)(Mit tyrtejski), mitu polskiego
heroizmu (moralnego i fizycznego), mitu przywódczej roli inteligencji, mitu
Polski, jako kraju ludzi wyjątkowych, mitu solidaryzmu społecznego, mitu wsi
"spokojnej", mitu chłopa Piasta, mitu kościuszkowskiego. Stanisław Wyspiański
udowodnił w ten sposób, że społeczeństwo nie dojrzało do prawdziwego czynu
wyzwolenia ojczyzny. Rozprawienie się z poszczególnymi mitami ma na celu
skłonienie Polaków do refleksji i przemyśleń nad obecną sytuacją oraz ma pomoc
w wyciągnięciu odpowiednich wniosków. LITERATURA WSPÓŁCZESNA: Liczne nawiązania
do mitu ikaryjskiego i mitu Nike służą do głębszych rozważań o sytuacji i życiu
człowieka na świecie oraz do refleksji na temat odwiecznych zagadnień
towarzyszących naszej egzystencji: miłości, patriotyzmie, pięknie czy sztuce.
Ernest Bryll "Wciąż o Ikarach głoszą" - Co mógł odczuwać Dedal podczas śmierci
Ikara? Czy myślał tylko o sobie? Konfrontacja Dedala i Ikara, dwóch postaw,
realisty i idealisty. Autor sugeruje realistyczny stosunek do życia. Nawet
najgorszy wypadek nie może przerwać naszej egzystencji. Stanisław Grochowiak
"Ikar" - kontrast sytuacji Ikara i kobiety, która nie traci realizmu, pierze,
gdyż wie, iż dzięki tej pracy będzie dalej żyć. Niszczy ją to, ale kobieta umie
trafnie ocenić sytuację (jest naturalna). Rozważania o współczesnym pięknie,
które powinno być prawdziwe i uwzględniać także to co nieestetyczne. Sztuka
także powinna być naturalna i nie eliminować ciemnych stron życia. Maria
Jasnorzewska-Pawlikowska "Nike" - analogie pomiędzy zwycięstwem, którego
symbolem jest Nike, a uczuciem miłości. Autorka użyła motywu Nike, aby
uwydatnić cechy miłości. Miłość okazuje się uczuciem niezwyciężonym, chociaż
może być także powodem cierpienia. Zbigniew Herbert "Nike która się waha" -
poeta ożywił postać greckiej bogini zwycięstwa, która chce ucałować idącego do
walki chłopca, ale rezygnuje z tego w obawie, że ta pieszczota załamie jego
hart. Bogini wie, że chłopiec musi zginąć, jej pocałunek tego nie odwróci,
sprawi co najwyżej, że mógłby on - zamiast w ataku - zginąć w ucieczce. Jest to
uogólnienie doświadczeń z czasu ostatniej wojny, kiedy los w równej mierze nie
oszczędzał odważnych, co lękliwych. W zakończeniu utworu ukryty jest hołd dla
patriotyzmu chłopca.