KRAJOWA SZKOA
A ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
Ryszard Rapacki
EKONOMI A MENEDŻERSKA
Konspekt 7. Strategie postępowania oligopolu -
zastosowania teorii gier.
A. Cele zajęć.
1. Porównanie różnych struktur rynku z punktu widzenia stopnia koncentracji.
2. Prezentacja prostych modeli konkurencji cenowej i ilościowej: załamana krzywa
popytu, przywództwo cenowe i konkurencja typu Cournota.
3. Wprowadzenie do analizy strategii oligopolu opartej na zastosowaniu teorii
gier: tablice wypłat (wyników) i strategie zmierzające do osiągnięcia
równowagi.
4. Przybliżenie istoty strategii konkurowania na rynku: decyzje dotyczące wejścia
do gałęzi i konkurencja powtarzalna.
B. Najważniejsze pojęcia.
* oligopol * współczynnik koncentracji
* efektywny monopol i konkurencja * luz
ny i ścisły oligopol
* wskaz
nik Herfindahla-Hirschmana * hipoteza uniwersytetu Chicago-
* model załamanej krzywej popytu UCLA
* przywództwo cenowe * model duopolu Cournota
* konkurencja ilością * równowaga Nasha
* funkcja optymalnej reakcji * tablica wypłat
* teoria gier * strategia dominująca
* strategia zapewniająca równowagę * dylemat więz
nia
* wojna cenowa * cena ograniczająca (zaporowa)
* przewaga wynikająca z wyprzedzenia * strategia retaliacji (wet za wet)
* powtarzalna (wielokrotna) konkurencja
Na prawach rękopisu
40
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com
Ryszard Rapacki Ekonomia menedżerska
_________________________________________________________________________________________
C. Podstawowe problemy
I WPROWADZENIE DO PROBLEMATYKI OLIGOPOLU
1. Pojęcie: rynek charakteryzujący się występowaniem niewielkiej (od 2 do 8-10)
liczby przedsiębiorstw.
2. Współczynnik koncentracji (CR) - ilościowa miara struktury rynku. Definicja:
udział 4 (8, 20) największych firm w całkowitej wartości sprzedaży gałęzi
(rynku).
3. Zastosowanie: możliwość wyodrębnienia różnych struktur rynku (lub ich
odmian), np.:
a/ efektywny monopol - współczynnik koncentracji (CR-1) wyższy od 90% (1
przedsiębiorstwo kontroluje ponad 90% rynku),
b/ efektywna konkurencja - współczynnik CR-4 niższy od 40%,
c/ luz
ny oligopol - współczynnik CR-4 zawarty między 40 i 60%; w ujęciu
czysto ilościowym do tej właśnie kategorii zalicza się konkurencję
monopolistyczną,
d/ ścisły oligopol - współczynnik CR-4 wyższy od 60%.
4. Ograniczenia wskaz
nika CR.
a/ trudności jednoznacznej identyfikacji właściwego rynku,
b/ nieuwzględnianie przez wskaz
nik importu (zawyżanie faktycznego stopnia
koncentracji sprzedaży na rynku krajowym).
5. Alternatywne miary struktury rynku (poziomu dominacji rynkowej) - np.
wskaz
nik Herfindahla-Hirschmana. HHI = s12+ s22 + sn2 ,
gdzie: si - udział w rynku firmy 'i', a n - liczba firm.
Wskaz
nik HHI zawiera się w granicach od 0 (nieskończenie duza ilość małych
przedsiębiorstw) do 10 000 (pełny monopol).
6. Zależność między wskaz
nikiem koncentracji a poziomem ceny na danym rynku
i zyskownością - przy innych czynnikach danych, im wyższy współczynnik
koncentracji, tym wyższa cena i zysk. Dane empiryczne potwierdzają
występowanie tej zależności szczególnie w przypadku dóbr konsumpcyjnych i
surowców.
Zmodyfikowana funkcja ceny: P = f (C, D, WK).
7. Monopol a interesy konsumentów - alternatywna hipoteza uniwersytetu
Chicago-UCLA: rosnąca siła monopolu daje też konsumentom pewne korzyści
(w porównaniu z małymi firmami), związane z wyższą efektywnością.
II KONKURENCJA ILOŚCI

Na prawach rękopisu
41
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com
Oligopol i teoria gier
_________________________________________________________________________________
1. Przywództwo cenowe (rys. 7.1.)
Rysunek 7.1. Optimum przedsiębiorstwa dominującego.
$/jedn. prod.
D
Popyt gałęzi
S
Krzywa podaży
małych firm
d Popyt netto
lidera
P'
P*
d D
MC MR
Q
Q* QS
2. Model duopolu Cournota.
Istota: niewielka liczba (w duopolu - dwa) przedsiębiorstw wytwarzających ten
sam, standardowy produkt. Wszystkie firmy muszą sprzedawać po tej samej
cenie (określonej przez rozmiary całkowitej produkcji w gałęzi). Pojedyńcze
przedsiębiorstwo może w tych warunkach, poprzez swe decyzje o wielkości
produkcji (ilości), wpłynąć na ogólne rozmiary produkcji i tym samym - na
cenę rynkową.
a/ funkcja optymalnej reakcji - funkcja opisująca optymalne
(maksymalizujące zysk) rozmiary produkcji jednego przedsiębiorstwa w
zależności od decyzji co do wielkości produkcji drugiego przedsiębiorstwa.
b/ równowaga Nasha (Cournota) - w warunkach tego typu równowagi każde
przedsiębiorstwo podejmuje decyzję (realizuje strategię) pozwalającą
zmaksymalizować jego zysk, antycypując podobne, tj. maksymalizujące zysk
decyzje konkurentów.
c/ prawidłowość: w warunkach duopolu równowaga występuje przy niższej
cenie, większej produkcji i mniejszym zysku całkowitym w porównaniu z
czystym monopolem.
III KONKURENCJA CENOWA
1. Przyczyny stabilności (sztywności) cen na niektórych rynkach
oligopolistycznych (np. w przemyśle stalowym, samochodowym, tytoniowym) -
model załamanej krzywej popytu (autor: Paul Sweezy w 1937 r.) - rys. 7.2.
2. Słabości modelu.
Na prawach rękopisu
42
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com
Ryszard Rapacki Ekonomia menedżerska
_________________________________________________________________________________________
a/ nie wyjaśnia, dlaczego cena równowagi (i załamanie krzywej popytu) ustala
się na określonym, a nie innym poziomie,
b/ nie uzasadnia przekonująco postępowania konkurentów obniżających cenę
w odpowiedzi na początkową jej obniżkę,
Rysunek 7.2. Optimum przedsiębiorstwa w modelu załamanej krzywej popytu.
$/jedn. prod.
P*
Popyt
MC
MC'
MR
Q
Q*
3. Wojny cenowe (tab. 7.1.).
Tablica 7.1. Wojna cenowa.
Firma 2
Firma 1 Wysoka cena Niska cena
Wysoka cena 10, 10 5, 12
Niska cena 12, 5 7,7
IV TEORIA GIER
1. Definicja: gra jest opisem strategicznych współzależności (reakcji) między
dwoma lub więcej graczami (podmiotami decyzyjnymi). W warunkach gry w
postaci normalnej (normal form game) każdy z graczy może z zestawu
możliwych strategii wybrać czystą strategię.
2. Założenie wyjściowe: każdy podmiot decyzyjny (gracz) działa w sposób
racjonalny, dążąc do osiągnięcia korzyści dla siebie; jednocześnie przyjmuje,
iż konkurenci działają również racjonalnie.
3. Tablica wypłat (czyli efektów zastosowania określonej strategii) - postać
ogólna.
Na prawach rękopisu
43
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com
Oligopol i teoria gier
_________________________________________________________________________________
GRACZ B
Strategia 1 Strategia 2
Strategia 1 wA11 wB11 wA12 wB12
GRACZ A
Strategia 2 wA21 wB21 wA22 wB22
4. Strategia dominująca: strategia czysta będąca najlepszą (jedyną możliwą)
odpowiedzią na jakikolwiek ruch (strategię) wykonany przez konkurenta.
Inaczej: strategia, na którą nie wpływa postępowanie rywala.
5. Strategie zapewniające równowagę.
a/ równowaga Nasha - wynik zastosowania czystych strategii przez dwóch
lub więcej graczy, podejmujących decyzje niezależnie od siebie i dążących
do maksymalizacji oczekiwanych wyników przy założenu, iż konkurenci
będą również dążyli do tego samego. Decyzja podjęta przez każdego z
graczy jest najlepszą odpowiedzią na działania pozostałych. Cechę tę
określa się mianem własności najlepszej wzajemnej odpowiedzi.
b/ gra o sumie zerowej - np. walka dwóch konkurentów o zwiększenie udziału
w rynku,
c/ równowaga strategiczna jako przykład występowania optimum Pareto -
żaden z uczestników nie ma bodz
ców do zmiany sytuacji. Optimum Pareto
- stan równowagi, w którym niemożliwa jest poprawa sytuacji
któregokolwiek z podmiotów bez jednoczesnego pogorszenia sytuacji
innych. Zapewnia to stabilność strategii prowadzących do równowagi.
6. Dylemat więz
nia.
a/ pochodzenie i znaczenie terminu - zachowania podmiotów (graczy) zależą
nie tylko od oczekiwanych wyników zastosowania określonej strategii, ale
także od przyjętych (istniejących) reguł gry. Szczególnie dotyczy to
sytuacji, gdy decyzje podejmowane są niezależnie (strategie
niekooperacyjne),
b/ istota - ogólny model opisujący wszystkie te sytuacje decyzyjne, w których -
mimo niewątpliwych wspólnych korzyści z przyjęcia określonej
(kooperacyjnej) strategii - wybiera się strategie suboptymalne pozwalające
(z gorszym skutkiem) zrealizować indywidualne (egoistyczne) cele
poszczególnych graczy.
c/ przykłady występowania - wyścig zbrojeń, kartele, susza i dobrowolne
ograniczenia zużycia wody przez gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa
i zanieczyszczenie środowiska, "dziura ozonowa" i popyt na kosmetyki w
aerozolu (zob. tab. 7.2).
Na prawach rękopisu
44
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com
Ryszard Rapacki Ekonomia menedżerska
_________________________________________________________________________________________
Tablica 7.2. Dylemat więz
nia.
Podejrzany 2
Nie przyznać się Przyznać się
Podejrzany 1 Nie przyznać się 2 lata, 2 lata 8 lat, 1 rok
Przyznać się 1 rok, 8 lat 5 lat, 5 lat
V STRATEGIE KONKURENCJI
1. Wybór i zastosowanie wspólnych standardów - istnienie dwóch stanów
równowagi (wspólny standard); problem przyjęcia jednego z dwu
konkurencyjnych standardów. Przykłady:
a/ walka Japonii i producentów europejskich o rynek telewizorów wysokiej
rozdzielczości (HDTV),
b/ komputerowe systemy operacyjne (np. Windows i OS/2),
c/ odmiana tego problemu: tzw. walka płci (wybór jednego z dwu/kilku
wariantów decyzji życiowej przez małżeństwo zgodnie z preferencjami
jednego lub drugiego partnera).
2. Wejście na rynek (do gałęzi).
a/ cechy konstytuujące sytuację decyzyjną (dwie firmy, nowy produkt, brak
miejsca na rynku dla obu):
- brak strategii dominującej,
- dwa możliwe stany równowagi,
b/ renta pionierska (inaczej: przewaga wynikająca z wyprzedzenia) - jedna z
możliwych metod osiągnięcia równowagi strategicznej (wykonanie
pierwszego ruchu przez jednego z konkurentów lub podjęcie działań
wyprzedzających pozwalających przekonać drugiego, że taki ruch zostanie
rzeczywiście wkrótce wykonany). Przykłady: m.in. Disney-MGM i Universal
Studios w Orlando na Florydzie,
c/ strategie odstraszania przed wejściem do gałęzi (ustabilizowany monopol,
nowy potencjalny konkurent),
- zagrożenie wojną cenową w przypadku wejścia konkurenta na rynek
(problem: ograniczona wiarygodność groz
by),
- faktyczne obniżenie ceny, wyprzedzające potencjalne wejście rywala (cena
ograniczająca lub inaczej: zaporowa),
- inne działania zwiększające wiarygodność strategii odstraszania (np.
rozbudowa zdolności wytwórczych, odpowiednia reklama i zmiana
wizerunku firmy); generalnie - ustawienie strategicznych barier wejścia,
Na prawach rękopisu
45
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com
Oligopol i teoria gier
_________________________________________________________________________________
* w przypadku faktycznego wejścia konkurenta do gałęzi strategią
zapewniającą równowagę jest utrzymanie wysokiej ceny.
3. Powtarzalna (wielokrotna) konkurencja - utrzymywanie się określonej
sytuacji decyzyjnej (np. wejście do gałęzi) w dłuższym okresie istotnie
modyfikuje zachowania graczy i realizowaną przez nich strategię w
porównaniu z jednorazowym wyborem optymalnej decyzji.
a/ strategia retaliacji (wet za wet) - odpowiedz
na określone działania
konkurenta w jednym okresie (np. obniżka ceny w warunkach duopolu)
takim samym działaniem w następnym okresie. Cel - stworzenie
antybodz
ców do podejmowania działań naruszających status quo w gałęzi
(np. porozumienie cenowe i przyjętą strategię kooperacyjną),
b/ skuteczność strategii retaliacji,
- w nieskończenie długim okresie - stwarza silne bodz
ce do kooperacji i
utrzymywania wysokiej ceny,
- w znanych (ograniczonych) ramach czasowych jej skuteczność jest
ograniczona (powstają bodz
ce do obniżania ceny i naruszania równowagi
począwszy już od początkowego okresu).
Na prawach rękopisu
46
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com