Krótkie wykłady o dobrym wychowaniu
Warunkiem gotowości do nauki szkolnej
jest umiejętność porozumiewania się
i chętne podejmowanie poleceń kierowanych
do wszystkich dzieci w grupie.
Wymaga to sporej dojrzałości społecznej,
samodzielności, autokontroli
i dobrze rozwiniętej zdolności do odczuwania
radości z wykonanych czynności.
prof. dr hab. Edyta Gruszczyk-Kolczyńska
O rozwijaniu zdolności
do uczenia siÄ™ dzieci
część pierwsza  kształtowanie umiejętności społecznych1
auczycielka zachęca dzieci do Krzyś uśmiechnął się do mnie i zaczął nauczycielka zwraca się osobno do
rozwiązania zadania. Kasia pro- układać klocki. Jednocześnie kontrolo- każdego z nich i je wspiera. Nie słucha-
Ntestuje: NIE! Naburmuszona ob- wał, czy patrzę na niego i na to, co robi. ją, gdy się do nich mówi, a mówiąc, nie
serwuje nauczycielkę i chce, aby zajęła Zosia pociąga nauczycielkę za skraj troszczą się o to, czy są zrozumiane.
się nią w specjalny sposób. Żeby usiadła bluzki i coś szepcze z pochyloną główką.
Jeżeli dziecko nie jest dojrzałe społecz-
przy niej, wówczas Kasia łaskawie zaj- Nauczycielka nie reaguje, dziewczyn-
nie, samodzielne oraz nie ma dobrze
mie się zadaniem. ka zaczyna płakać, bo nie dała. W szatni
rozwiniętej zdolności do odczuwania ra-
Tomek spoglÄ…da na buciki (lewy bucik
Inna sytuacja  dzieci oglądają kolorowe dości z wykonanych czynności  wów-
ma złożony na prawą nogę) i mamro-
krążki różnej wielkości. Nauczycielka czas nie korzysta z procesu uczenia się
cze coÅ›, nie patrzÄ…c na mamÄ™. Ona nie
przestawia im zadanie: Ułóżcie jedno kó- organizowanego w szkole i nie nabywa
dostrzega tego, nakłada chłopcu kurtkę
łeczko na drugim. Zaczynajcie od najmniej- wiadomości i umiejętności. Oznacza
i popycha go w stronÄ™ drzwi. Tomek
szego. Układajcie według wielkości. Krzyś to katastrofę edukacyjną i nasilanie się
potyka się, mówi coś ze łzami w oczach,
chwycił jedno kółeczko i odłożył. Wstał kłopotów wychowawczych. Te złożone
nie patrzÄ…c na mamÄ™...
i udał się do kącika z klockami. Chcąc problemy omówię w trzech kolejnych
sprawdzić, czy zadanie nie było zbyt W każdej grupie przedszkolnej są wykładach. Proszę korzystać z przypi-
trudne dla chłopca, pokazałam mu pięć dzieci, które tak właśnie funkcjonują. sów, gdyż nie sposób wszystkiego wy-
klocków różnej wielkości i powiedzia- Na różne sposoby protestują, zamiast jaśnić w krótkim wykładzie  są tam
łam: Krzysiu, ułóż je po kolei. Zacznij od zajmować się tym, co robią inne dzieci. wskazówki, gdzie znajduje się więcej
najmniejszego. Układaj według wielkości... Wykonują zadanie tylko wtedy, gdy informacji o omawianym problemie.
bliżej przedszkola 3.114 marzec
10 Ä„ð
blizejprzedszkola.pl
stępujące stwierdzenia: Marysia to mały i szkolnej wymiary społecznego uczenia
Dzieci broniÄ…ce siÄ™ przed
uparciuch. Zawsze chce postawić na swo- się3 nakładają się na siebie w następują-
podjęciem zadania i dzieci,
im..., Piotruś jest przekorny. Najpierw mówi cy sposób:
NIE!, ale jak go poprosić i przypilnować,
które chętnie je realizują o nauczyciel kieruje procesem ucze-
wykona to, co trzeba..., Z MagdusiÄ… sÄ… same
nia się jednocześnie wszystkich
kłopoty: NIE i NIE. Trzeba ją do wszyst- dzieci w grupie i każdego dziecka
W każdej grupie są dzieci, które słowo
kiego namawiać. Taka już jest. Ale to dobre
osobno;
NIE! mają na przysłowiowym końcu
dziecko..., Jarek ma to po ojcu, on także musi
o każde dziecko w grupie przedszkol-
języka. Posprzątaj  NIE..., Nałóż czapkę
zawsze postawić na swoim...
nej musi mieć poczucie, że chociaż
 NIE..., Podaj klocek  NIE..., Narysuj 
Gdy pytałam rodziców tych dzieci, jak nauczyciel uczy wszystkie dzieci, to
NIE. Towarzyszy temu obrażona mina,
postępują, gdy one protestują i doma- zajmuje się nim także w szczególny
tupanie, zaciśnięte dłonie, wypięty
gają się specjalnego traktowania, wy- sposób.
brzuszek itp. Zaczyna siÄ™ walka: doro-
jaśniali: Różnie... Proszę, a jak mi braknie
W każdej grupie rówieśniczej jest dwoje
sły skłania dziecko do wykonania pole-
cierpliwości, dostaje klapsa..., Tłumaczę,
lub troje dzieci (bywa więcej), które wy-
cenia, a ono protestuje coraz ostrzej. Po-
proszÄ™, ale niewiele to pomaga..., StraszÄ™,
konują polecenia dopiero wówczas, gdy
lecenie  przyczyna konfliktu  przesta-
że powiem ojcu..., Obiecuję nagrodę...
nauczyciel zwróci się bezpośrednio do
je być ważne, bo dziecko kieruje swoją
Zapytani o skuteczność takiego postę-
każdego z nich, wymieniając jego imię.
energiÄ™ na walkÄ™.
powania, stwierdzali: Za chwilÄ™ znowu
Dlatego nauczyciel obdarza je uwagÄ…
Chcąc ustalić przyczyny takiego funk-
to samo...
częściej, przyznając im najwyższą spo-
cjonowania, wielokrotnie rozmawia-
Analiza funkcjonowania dzieci z nawy- łeczną nagrodę4. Zamiast zmieniać spo-
łam2 z rodzicami dzieci. Wypytywałam
sób ich funkcjonowania, mimo woli go
kiem odmawiania wykonania zadań
ich o sposoby wychowywania dzieci
utrwala. Na dodatek dzieci te dosłownie
dowodzi, że protestują one z wyuczoną
i o to, jak wdrażają je do wykonywa-
zarażają swym zachowaniem rówieśni-
przyjemnością. Silnie zaznaczają swoją
nia rozmaitych zadań, zwłaszcza mało
ków w klasie, na zasadzie modelowania
odrębność, dopominają się specjalnego
atrakcyjnych. Na podstawie zebranych
i naśladownictwa5.
traktowania i wymuszajÄ… obdarzanie
informacji ustaliłam dwa dominujące
uwagą. Ponieważ obdarzenie uwagą
Nie trzeba długo czekać, a coraz więcej
sposoby domowego wychowywania.
dzieci demonstruje bezradność, maru-
dzi, opuszcza swoje miejsce bez wy-
raz
nego powodu, obraża się itp. Chcą
To, jakimi nawykami w porozumiewaniu się dysponuje także wymusić specjalne traktowanie.
Żeby sobie z tym poradzić, trzeba
dziecko, zależy od wychowania rodzinnego.
orientować się w procesie społecznego
Jeżeli dorośli lekceważą dziecko, gdy do nich mówi,
uczenia się, szczególnie w sposobach
porozumiewania z dziećmi i w zawi-
ono tak samo funkcjonuje w przedszkolu
Å‚ych skutkach obdarzania uwagÄ….
i w szkole: nie słucha i odchodzi, przerywa wypowiedz

i demonstruje zniecierpliwienie itd.
O kłopotach
w porozumiewaniu siÄ™
Rodzice dzieci, które z ochotą podej- jest najwyższą nagrodą społeczną, gdy
mujÄ… i realizujÄ… zadania organizowane dziecko jej dozna odmawiajÄ…c wykona-
w przedszkolu dla wszystkich dzieci nia polecenia, szybko tworzy siÄ™ nawyk
To, jakimi nawykami w porozumie-
w grupie, postępowali najczęściej tak: protestowania w każdej sytuacji, przy
waniu się dysponuje dziecko, zależy
obdarzali dziecko uwagą w chwili zle- każdej okazji. Odmawianie wykonania
od wychowania rodzinnego. Jeżeli
cania i w trakcie wykonywania zada- polecenia daje poczucie siły Wszystko
dorośli lekceważą dziecko, gdy do
nia. Na koniec chwalili, gdy dziecko mogę... ONI muszą ustąpić.
nich mówi, ono tak samo funkcjonuje
sobie poradziło. Okazywali radość na-
O tym jak szkodliwe są takie zachowa- w przedszkolu i w szkole: nie słucha
wet wówczas, gdy efekty dziecięcego
nia można się przekonać, obserwując
i odchodzi, przerywa wypowiedz
i de-
działania dalekie były od mizernych.
dzieci w szkole. Te ze skłonnością do
monstruje zniecierpliwienie itd. Gdy
Ważne dla nich było to, że dziecko
buntowania siÄ™ ostro demonstrujÄ… swoje
dorośli domownicy mówiąc do innych
chciało spełnić ich oczekiwania najle-
niezadowolenie, jeżeli coś się dzieje nie
krzyczÄ…, dziecko reaguje tylko na pod-
piej, jak potrafiło.
po ich myśli: zła mina, wzruszanie ra- niesiony głos. Jest przekonane, że moż-
Rodzice dzieci, które bronią się przed za- mionami, odwracanie się tyłem itp. Całą
na lekceważyć to, co jest wypowiadane
daniem, nie potrafili sobie przypomnieć, swoją energię zużywają na to, aby nie
spokojnym tonem. Bywa, że rodzice
kiedy zaczęły się kłopoty wychowaw- robić tego, czego wymaga nauczyciel. Są
oglądają film w TV i równocześnie za-
cze. Mówili: Jak tylko zaczęła chodzić..., obecne na zajęciach, ale w minimalnym łatwiają inne sprawy, na przykład wy-
Nie wiem..., Chyba na poczÄ…tku drugiego stopniu korzystajÄ… z procesu uczenia dajÄ… polecenia. Ich dzieci zachowujÄ…
roku życia... Przypisywali też swojemu się. Dlatego z wielkim trudem nabywa- się podobnie w przedszkolu: mówiąc,
dziecku wrodzoną skłonność do uporu ją wiadomości i umiejętności. Problem nie patrzą na rozmówcę i zajmują się
i protestowania. Świadczyły o tym na- w tym, że w edukacji przedszkolnej innymi sprawami.
bliżej przedszkola 3.114 marzec
Ä„ð 11
Krótkie wykłady o dobrym wychowaniu
Przejdz
my więc do wyjaśnienia tajem- Mówiłam do Małgosi, ona przez
Jeszcze o tym, jak ważne
nicy takiego mówienia, aby inni słucha- chwilę patrzyła na mnie, ale nie prze-
sÄ… obdarzanie uwagÄ…
li i rozumieli, o co chodzi. Chodzi tu stawała podskakiwać i kręcić się.
o kompetencje komunikacyjne6, czyli Dążenie do zaspokojenia głodu ruchu
i umiejętności społeczne
umiejętność posługiwania się językiem było tak silne, że wyparło moją próbę
odpowiednio do sytuacji i możliwo- porozumienia się z dziewczynką.
W przedszkolu z wielkim trudem, ale
ści percepcyjnych osoby, do której się
Zwróciłam się do Jarka z pytaniem.
toleruje się u dzieci słabo ukształtowa-
mówi.
Chłopiec popatrzył na mnie, odwró-
ny nawyk obdarzania uwagÄ… innych
cił wzrok i powiedział niewyraz
nie
Problem w tym, że dorośli  także na-
oraz niskie umiejętności porozumie-
i cicho kilka słów. Powiedziałam:
uczyciele  rzadko zdajÄ… sobie sprawÄ™
wania się. Nauczycielka może bowiem
Patrz na mnie. Powiedz to jeszcze raz,
z tego, że więcej niż 80% informacji prze-
skupić się na jednym dziecku i wysłu-
ale wyraz
nie. Chłopiec zamilkł, bo nie
kazują innym w sposób niewerbalny,
chać je, nawet wówczas, gdy ono nie
rozumiał, czego oczekuję.
mową swojego ciała7. Dzieci w jeszcze
troszczy siÄ™ zbytnio o to, czy jest rozu-
mniejszym stopniu korzystajÄ… z prze-
Małe umiejętności społeczne, nie za-
miane. W szkole natomiast wymaga
kazu werbalnego, z języka mówionego.
spokojona potrzeba ruchu i kłopoty
się już od dziecka należytego pełnienia
Ponieważ nie rozumieją jeszcze znacze- z porozumiewaniem się mają jeszcze
roli ucznia. Oznacza to, że mały uczeń
nia wielu słów, domyślają się znacze- jeden wymiar: chociaż dzieci sporo cza-
musi umieć:
nia poleceń i wyjaśnień w kontekście
su spędzają z rówieśnikami, mało się
o obdarzać nauczyciela uwagą tak
sytuacyjnym. Komunikaty werbalne
interesują innymi dziećmi. Mylą imio-
długo, jak to jest konieczne dla
rozpatrują więc na tle niewerbalnego
na i nie zwracajÄ… uwagi na wyglÄ…d, nie
pełnego zrozumienia jego intencji
przekazu. Dlatego ważniejsze dla dzieci
interesujÄ… siÄ™ tym, co robiÄ… ich towarzy-
i tego, o czym mówi;
jest to, jak się do nich mówi, niż to, co
sze zabaw. Utrudnia to zgodne współ-
o słuchać z uwagą, co mówią inne
się mówi.
działanie w zabawie i jest z
ródłem kon-
dzieci, a także współpracować
fliktów. Oto przykłady:
Tymczasem dorośli, ucząc czegokol-
z nimi i wymieniać informacje;
wiek, zasypują dzieci słowami, mało Jarek staje blisko Marka i mówi: Daj
o mówić w taki sposób, aby inni ro-
mi. Marek, zajęty uruchamianiem ko-
dbajÄ…c o kontekst sytuacyjny i przekaz
zumieli, co ma do powiedzenia,
parki, ma głowę opuszczoną. Może
niewerbalny. Zamiast:
czego oczekuje i co proponuje in-
by i dał zabawkę, ale nie widzi i nie
o pokazać dzieciom czynność, mó-
nym.
słyszy proszącego. Jarek postanawia
wią, jak trzeba ją wykonać;
Do tego pokaz
nego pakietu umiejętno-
dostać to, czego pragnie. Wyrywa ko-
o uczyć sytuacyjnie, opowiadają dzie-
ści społecznych trzeba dodać jeszcze
parkę, a czując opór, bije. Potem obaj
ciom o zadaniu, które mają wyko-
jedną  atrakcyjność społeczną. Chodzi
płaczą, ale każdy z innego powodu.
nać;
o to, czy dziecko potrafi zaprezentować
Marysia i Ania sadzajÄ… lalki przy sto-
o dać dziecku przedmiot, pokazują
siebie w miły dla innych sposób, czy
liku, będą je karmić. Lalka Marysi
go z daleka i opowiadajÄ…, do czego
uważa za stosowane mówić dorosłym
przewraca siÄ™, dziewczynka niezdar-
służy itd.
mile słowa i posługuje się formami
nie próbuje ją posadzić. Ania chce po-
Gdy dzieci nie wykonują poleceń lub grzecznościowymi: proszę, dziękuję
móc, Marysia nie patrzy na nią, złości
nie odpowiadają na pytania  zwykle itp. Od atrakcyjności społecznej zależy,
siÄ™ i... biegnie przed siebie. Koniec
zbyt skomplikowane  dorośli podno- w jakim zakresie dziecko będzie mogło
dobrze zapowiadającej się wspólnej
szą głos i dobitnie je powtarzają, nie realizować swe potrzeby psychiczne
zabawy.
zmieniając formuły. Jeśli to nie poma- w świecie dorosłych i w świecie rówieś-
Można by mnożyć w nieskończoność
ga, uznają, że dziecko jest mało rozgar- ników. Dzieci o niskiej atrakcyjności
opisy takich i podobnych zachowań.
nięte, bo nie pojmuje tego, co dla nich społecznej są izolowane lub odrzuca-
Słabo rozwinięta zdolność obdarzania
jest oczywiste. Niestety, dzieje się tak ne9, a także gorzej oceniane przez na-
uwagą rozmówcy, kłopoty ze skupie-
w domu, w przedszkolu i w szkole. uczycieli w szkole.
niem uwagi i ciągłe przenoszenie uwa-
Ponadto porozumiewanie się z dziećmi Wróćmy do obdarzania uwagą. Jest to
gi na inne obiekty oraz nadmierna ru-
jest także utrudnione przez słabo roz- bowiem najwyższa nagroda społecz-
chliwość skutecznie blokują dzieciom
winięte zdolności koncentracji uwagi na: przyglądanie się w zachwyconych
słuchanie i rozumienie poleceń, zadań,
i umiejętności słuchania, a także wypo- oczach drugiej osoby jest przyjemne
wyjaśnień.
wiadania się. Oto przykłady ilustrujące i podnosi poczucie własnej wartości.
Konsekwencją tego, że dzieci słabo
ten problem8: Dla takiej nagrody dzieci  także do-
orientujÄ… siÄ™ w znaczeniu rozbudo-
rośli  są w stanie zrobić bardzo dużo:
Chciałam się dowiedzieć, dlaczego
wanych komunikatów, jest nawyk od-
prowokują i błaznują, aby skupić na
Piotruś nie potrafił wykonać zadania,
wracania uwagi: gdy dorosły zaczyna
sobie uwagÄ™ innych, starajÄ… siÄ™ dobrze
z którym radziły sobie inne dzieci.
mówić, dziecko przenosi swoją uwagę
wykonać polecenia i zadania, żeby do-
Podeszłam do niego i zaczęłam for- na cokolwiek innego. Dorośli reagują
znać życzliwej akceptacji itd.
mułować pytanie. Chłopiec spojrzał
na to niecierpliwością i podniesionym
na mnie, ale coś stuknęło  odwrócił
głosem, a strofowane dzieci buntują się Oto przykład wadliwego przydziela-
głowę w tym kierunku i przestał inte- i wszystko robią na złość. Tworzy się nia tej najwyższej nagrody. Dzieci stoją
resować się mną i tym, co miałam mu
błędne koło, nasilają się kłopoty wy- w kręgu i patrzą na nauczycielkę. Ona
do powiedzenia.
chowawcze. obdarza je uwagą i mówi im, co mają
bliżej przedszkola 3.114 marzec
12 Ä„ð
wykonać. Krzyś podskakuje i robi miny. rzać je uwagą, gdy ono mozoli się nad stwa, a potem dziwią się, że ono unika
Nauczycielka to dostrzega  przestaje wykonaniem zadania, szczególnie gdy zadań, że nie jest twórcze ani ambitne.
obdarzać uwagą grzeczne dzieci i za- trwa to dłużej. Taka jest natura uczenia
Dodam, że zdolność do miłego poczu-
czyna zajmować się Krzysiem. Nie ma się i trzeba ją respektować.
cia sprawstwa trzeba u dzieci rozwijać.
świadomości, że jednocześnie przyzna-
Nie jest to trudne, bo wystarczy za-
je mu najwyższą nagrodę, a dzieci to
chęcić dziecko do wykonania zadania
widzą. Dowiadują się, że błaznowanie Krótko o poczuciu sprawstwa
i utwierdzić je, że podoła, że poradzi
jest sposobem pozyskania dodatkowej
sobie. Potem nie szczędzić dobrych
nagrody  obdarzenia uwagÄ….
słów: chwalić za wysiłek, podkreślić
Mało kto zdaje sobie sprawę z tego, ja-
I jeszcze jedno  dzieci rzadko dyspo- sens wykonania, pokazać innym efek-
kie to ważne w procesie wychowania.
nują czymś, co nazywa się planem wy- ty dziecięcego wysiłku i wyrazić dumę
Chodzi o kształtowanie uczuć towa-
konania zadania10: teraz to, potem to, z tego, że dziecko tyle już potrafi.
rzyszÄ…cych wykonaniu zadania:
potem jeszcze to itp. Dlatego realizu-
W następnych dwóch wykładach przej-
o dumy i satysfakcji: było trudne i zro-
jąc złożone i dłużej trwające zadania,
dę do konkretów i przedstawię sytua-
biłem, potrafię, jestem dobry itp.;
po prostu zapominają o następnych
cje zadaniowe oraz zabawy sprzyjajÄ…ce
o poczucia sensu: zrobiłem coś waż-
czynnościach. Przestają się zajmować
kształtowaniu u dzieci zdolności do
nego i potrzebnego, jest lepiej itp.;
zadaniem i nie wykonujÄ… tego, czego
korzystania ze społecznego procesu
od niech się oczekuje. Dorośli interpre- o radości: gotowe, udało się itp.
uczenia siÄ™ organizowanego przez
tujÄ… takie zachowania jako wyraz lek-
Problem w tym, że wielu dorosłych nie dorosłych w domu i w przedszkolu.
ceważenia. Denerwują się, a dziecko
potrafi oddzielić wysiłku dziecka od Dobrałam je także z myślą o rozwijaniu
nie rozumie, jaka jest tego przyczyna,
wyniku wykonanych czynności. Krzy- u dzieci zdolności do skupiania uwagi
wszak dawno zapomniało, co miało
wią się na widok efektu nieporadnej na tym, co robi i mówi druga osoba,
wykonać.
jeszcze pracy dziecka. Zapominają, że oraz takiego mówienia, aby inni bez
Dlatego przy wykonywaniu złożonych nie sposób wykonać złożonych czyn- trudu zrozumieli, co one chcą przeka-
zadań dorosły musi być przy dziecku, ności doskonale od pierwszego razu. zać.

podpowiadać mu, co ma zrobić: cierp- Skąpią dziecku
liwie i spokojnie. Gdy dziecko realizuje pochwał i wstrzy-
Edyta Gruszczyk-Kolczyńska  profesor zwyczajny nauk humanistycznych (pe-
zadanie, nie należy odbierać mu tej na- mują się od mó-
dagogika i psychologia stosowana), nauczyciel akademicki Akademii Pedagogiki
Specjalnej w Warszawie i Wyższej Szkoły Pedagogicznej w A
odzi.
grody, odwracając głowę lub zajmując wienia innym, co
Autorka ponad dwustu sześćdziesięciu artykułów, monografii naukowych, książek
się czymś innym, gdyż traci ono wów- dobrego zrobiło.
i podręczników dla nauczycieli, multimedialnych programów edukacyjnych dla
czas zainteresowanie tym, co ma zrobić, Tym sposobem
dzieci, filmów dydaktycznych dla rodziców i nauczycieli, wykładów telewizyj-
nych. Autorka programów edukacyjnych, książek, przewodników metodycznych
i jest skłonne zająć się czymś innym. odbierają dziecku
i pakietów środków dydaktycznych dla rodziców i nauczycieli z serii Dziecięca
Dlatego trzeba być przy dziecku i obda- poczucie spraw-
matematyka.
Przypisy:
1) W wykładzie tym korzystam z fragmentów publikacji E. Gruszczyk- 6) Więcej informacji dotyczących kompetencji komunikacyjnej podaje I. Kurcz,
Kolczyńskiej i E. Zielińskej: Wspomaganie rozwoju umysłowego cztero- Psychologia języka i komunikacji, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, War-
latków i pięciolatków. Książka dla rodziców i terapeutów, WSiP, Warszawa szawa 2000, s. 130-147. I. Kurcz wymienia następujące formy komunikowa-
2004, rozdział 4; Wspomaganie dzieci w rozwoju zdolności do skupiania uwagi nia się niewerbalnego (s. 191 i dalsze): gesty, mimika, pantomimika, timbre
i zapamiętywania. Uwarunkowania psychologiczne i pedagogiczne, programy i wysokość głosu, postawa ciała (do komunikatów niewerbalnych, którymi
i metodyka, WSiP, Warszawa 2005, rozdział 7; Zajęcia dydaktyczno-wyrów- są gesty, nie zalicza języka migowego).
nawcze dla dzieci rozpoczynajÄ…cych naukÄ™ w szkole. Podstawy psychologiczne
7) Interesującą charakterystykę języka ciała przedstawia D. Morris w publi-
i pedagogiczne oraz zabawy i sytuacje sprzyjajÄ…ce intensywnemu wspomaganiu
kacji Zwierzę zwane człowiekiem, Wydawnictwo Świat Książki, Warszawa
rozwoju umysłowego i kształtowaniu ważnych umiejętności, Wydawnictwo
1997, s. 8-48. Wiele ważnych informacji o zachowaniach niewerbalnych
Edukacja Polska, Warszawa 2009, rozdział 5.
w porozumiewaniu siÄ™ ludzi podajÄ… E. Aronson, T.D. Wilson, R.M.
2) Takie rozmowy prowadziłyśmy z E. Zielińską z rodzicami w jednym Akert, Psychologia społeczna. Serce i umysł, Wydawnictwo Zysk i S-ka,
z warszawskich przedszkoli w 2004 i 2005 roku. Poznań 1997, s. 171 i dalsze.
3) Dodam tu tylko, że L.S. Wygotski (Wybrane prace psychologiczne, PWN, 8) Więcej informacji podaję w książce Dzieci ze specyficznymi trudnościami
Warszawa 1971) wielokrotnie podkreśla wyjątkową rolę społecznego w uczeniu się matematyki. Przyczyny, diagnoza, zajęcia korekcyjno-wyrów-
uczenia się. Akcentuje to mocno w swojej teorii rozwoju psychicznego nawcze, WSiP, Warszawa 2004, s. 110-136 (i wydania wcześniejsze).
człowieka (s. 118-158), a także w słynnych artykułach dotyczących rela-
9) Więcej informacji podają: J.A
. Kołominski, Dziecięce przyjaz
nie, sympatie
cji pomiędzy nauczaniem a rozwojem dzieci w wieku przedszkolnym
i niechęci, WSiP, Warszawa 1982; D. Ekiert-Grabowska, Dzieci nieakcep-
i szkolnym (s. 517-547).
towane w klasie szkolnej, WSiP, Warszawa 1982; H.M. Dembo, Stosowana
4) Pułapki związane z obdarzaniem uwagą naświetliłam w wykładzie O wy- psychologia wychowawcza, WSiP, Warszawa 1997, rozdział  Nietypowe
chowaniu zamierzonym i niezamierzonym. Jak dzieci dowiadują się, co można, dzieci i in.
a czego nie można, omawiając kary i nagrody, BLIŻEJ PRZEDSZKOLA, nr
10) Kwestie wyjaśnia koncepcja planów i skryptów. Omówienie tej koncepcji
10.109, 2010.
podają: M. Przetacznik-Gierowska, Świat dziecka. Aktywność  poznanie 
5) Mechanizm ten jest wyjaśniony w obszarze wiedzy o społecznym ucze- środowisko, Skrypt z psychologii rozwojowej, Wydawnictwa Uniwersytetu
niu się. Więcej informacji podają: M. Przetacznik-Gierowska, Psychologia Jagiellońskiego, Kraków 1993, s. 79 83; K. Stemplewska, Rozwój repre-
wychowania, [w:] M. Przetacznik-Gierowska, Z. WÅ‚odarski, Psychologia zentacji, [w:] Psychologia i poznanie, red. M. Materska T. Tyszka, PWN,
wychowawcza, PWN, Warszawa 1998, s. 42-64; A. Gurycka, Struktura i dy- Warszawa 1992; K. Najder, Schematy poznawcze, [w:] Psychologia i pozna-
namika procesu wychowawczego. Analiza psychologiczna, WSiP, Warszawa nie, red. M. Materska i T. Tyszka, PWN, Warszawa 1992; E. Gruszczyk-
1979, s. 93 i dalsze; E. Gruszczyk-Kolczyńska, Dzieci ze specyficznymi Kolczyńska i E. Zielińska, Wspomaganie dzieci w rozwoju do skupienia uwagi
trudnościami w uczeniu się matematyki. Przyczyny, diagnoza, zajęcia korek- i zapamiętywania, WSiP, Warszawa 2005, s. 71-86.
cyjno-wyrównawcze, WSiP, Warszawa 2004, s. 171-196 i in.
bliżej przedszkola 3.114 marzec
Ä„ð 13