Wojna iracko-irańska (1980-1988)

Sunnici



Najliczniejszy odłam islamu (obok szyizmu i
charydżyzmu), 75-90% muzułmanów to właśnie
sunnici.



Uznają wszystkich kalifów do 1258 roku za
prawowitych następców Mahometa.



Określają się jako „ludzie tradycji i wspólnoty”
(Ahl ul-Sunna wa'l-Dżama'ah).

Szyici



Szyizm za prawowitych następców proroka
uznaje potomków Alego i Fatimy (córki
Mahometa). Potomek Alego zwany mahdim
objawi się na końcu świata.



W innych kwestiach szyizm nie różni się od
sunnizmu.



Najliczniejsi w Iranie (~90%), Iraku (~60%) i
Libanie (~30%).



Jako nurt nieuznający władzy kalifów miał
wydźwięk antypaństwowy dla narodów takich jak
Persowie.

Antagonizm persko-arabski



Rok 636 – porażka Persów w bitwie pod Kadisijją,
której konsekwencją był podbój Persji przez
Arabów.



Panowanie Arabów wiązało się z arabizacją i
islamizacją podbitych ziem, stojącymi w
kontraście do łagodnej polityki Sassanidów.
Prowadziło to do niepokojów i wybuchu szeregu
powstań.



Arabizowana ludność perska przyjmowała
głównie islam w obrządku szyickim, podczas gdy
u Arabów dominował sunnicki.

Antagonizm persko-arabski



W XVI w. podboje tureckie doprowadziły do
wyzwolenia się Persji pod panowaniem dynastii
Sufawidów. Doszło wtedy do niemal całkowitej
szyizacji kraju (90-95% ludności).



Od XVI do XIX wieku toczono wojny i zawierano
porozumienia dotyczące granic oraz podziału
Szatt-el-Arab, ostatnie przed wojną w 1974 roku
(porozumienie algierskie).

Szatt-el-Arab



W Szatt-el-Arab zbiegają się Tygrys i Eufrat,
uchodząc do Zatoki Perskiej.



Szatt-el-Arab stanowi ważną drogę wodną oraz
przedmiot długotrwałego sporu między Irakiem
a Iranem.



Oba kraje eksportowały ropę naftową i posiadały
wiele instalacji naftowych (Basra, Abadan).



Granica wpływów biegła w myśl porozumienia
algierskiego przez środek nurtu.

Iran – rewolucja islamska



W XX w. w Iranie rządy sprawowała dynastia
Pahlawich, w momencie wybuchu rewolucji
Mohammed Reza Pahlawi.



Rządy szacha budziły niezadowolenie w kraju
(korupcja, niespójna reforma rolna, wielkie zakupy
technologii i broni, zagraniczni specjaliści, tajna
policja Savak), co wykorzystywali duchowni szyiccy,
zwalczani przez władzę.



Opór ludności budziły także reformy obyczajowe
(prawo kobiet do rozwodu, zniesienie czadoru).



Gwałtowne wybuchy niezadowolenia zmusiły szacha
do emigracji na początku 1979 roku.

Iran – rewolucja islamska



1 lutego 1979 r. do Teheranu przyjeżdża
ajatollach Chomeini wraz z powołaną na
emigracji Radą Rewolucyjną.



Wojsko zachowuje wbrew oczekiwaniom władz
postawę neutralną co prowadzi do szybkiego
przejęcia władzy przez ludzi Chomeiniego.



Iran staje się Republiką Islamską, do której celów
należy rozszerzenie rewolucji islamskiej na obszar
wokół Zatoki Perskiej.

Irak – rządy partii BAAS



W roku 1958 obalono króla Fajsala z dynastii
haszemidzkiej.



W latach 1958-1968 w wyniku wojskowych
przewrotów władzę sprawowali kolejno
generałowie Kassem, Arif i w końcu Al Bakr (wraz
ze swym zapleczem skupionym w partii BAAS).



Nowa władza rozpoczęła nacjonalizację kluczowych
gałęzi gospodarki (m. in. branży petrochemicznej).



W roku 1972 podpisano układ o przyjaźni i
współpracy z ZSRR. Zacieśniono także związki z
innymi postępowymi krajami arabskimi.

Irak – rządy partii BAAS



W lipcu 1979 r. władzę przejął dotychczasowy szef
służb bezpieczeństwa Saddam Husajn.



Pod jego rządami Irak dążył (wraz z Arabią
Saudyjską) do hegemonii w rejonie Zatoki Perskiej.



Zintensyfikowano stosunki z Jordanią, stosunki z
Syrią pozostały chłodne (oskarżenie o
sponsorowanie spisku w przededniu wojny).



Irak udzielił wsparcia krojom takim jak Kuwejt,
zagrożonych ekspansją rewolucji islamskiej.
Jednocześnie rozpoczął przygotowania do
konfrontacji z Iranem.

Casus belli

17 września 1980 roku Irak postawił przed sobą cztery
cele wojny z Iranem:



Pełna kontrola nad Szatt-el-Arab dla Iraku



Zwrot wysp Abu Musa i Tunbs na rzecz Zjednoczonych Emiratów
Arabskich



Aneksja Chuzestanu na rzecz Iraku (w Chuzestanie dominowała
ludność arabska)



Zapobieżenie rozprzestrzenianiu się rewolucji islamskiej

Irak oskarżył Iran o łamanie porozumienia algierskiego
oraz ingerencje w wewnętrzne sprawy Iraku.
22 września wojska irackie zaatakowały Iran.

Armia Irańska



Za rządów szacha jedna z najpotężniejszych armii
w rejonie Zatoki Perskiej.



Sprzęt pochodził głównie z USA i Europy.



Rewolucja osłabiła armię, usunięto wielu oficerów
lojalnych monarchii, zaś 60% żołnierzy
zdezerterowało. W chwili wybuchu wojny armia
liczyła ok. 250 000 żołnierzy (13 dywizji).



Armię uzupełniali ochotnicy oraz Strażnicy
Rewolucji, braki techniczne i taktyczne
rekompensowały zapał oddziałów i masowe
uderzenia piechoty.

Strażnicy Rewolucji



Korpus Strażników Rewolucji Islamskiej
(Pasardan) w chwili wybuchu wojny liczył 30 tys.
członków, liczba ta rosła wraz z eskalacją
konfliktu. Korpus operował odrębnie w stosunku
do armii regularnej (Artesz).



Oddziały te odznaczały się stosunkowo słabym
wyszkoleniem, były jednak fanatycznie oddane
sprawie szyizmu, co czyniło z nich twardego
przeciwnika dla wojsk Iraku.



Strażnicy wraz z ochotnikami zwykle stanowili
czoło atakujących formacji irańskich.

Armia iracka



W chwili wybuchu wojny liczyła 200 tys. żołnierzy
zgrupowanych w 12 dywizjach. Mobilizacja
rozwinęła jeszcze 9 dywizji.



Sprzęt pochodził głównie z ZSRR.



Reżim podchodził nieufnie do oficerów,
awansując głównie tych lojalnych partyjnie.
Przekładało się to na zróżnicowaną jakość
korpusu oficerskiego.



Żołnierze byli głównie szyitami, walka z braćmi w
wierze osłabiała ich morale.

Gwardia Republikańska



Elitarne jednostki armii Iraku, wywodzące się z
grupy plemiennej Saddama Husajna.



Zorganizowane w trzy brygady (w tym jedną
pancerną).



Gwardia wzięła udział w walkach w obronie
irackiego terytorium po 1982 roku.

Charakterystyka walk
lądowych



Obustronne rozpraszanie sił, uniemożliwiające
osiąganie założonych celów.



„Nowa I wojna światowa” – walki okopowe, ataki i
kontrataki, minimalne zdobycze terytorialne,
okazjonalne większe sukcesy.



Prymitywne wykorzystanie sprzętu – pojedynki
pancerne na dystansie 200 m (braki w
wyszkoleniu i optyce).



Częste walki w zwarciu (także między
pojazdami).



Pojedynki śmigłowców.

Iracka ofensywa (1980-
1982)



22 września wojska irackie uderzyły w trzech
punktach. Nie napotykały zorganizowanego oporu.



Lotnictwo irackie atakowało irańskie lotniska,
adwersarz odpowiedział atakami na gospodarkę Iraku.
Odpowiedź iracka była taka sama.



Irak oblegał Abadan i Choramszar (zdobyty, później
odbity przez wojska Iranu). Inwazja wytraciła impet.



Na front przybyli irańscy ochotnicy, wojska irackie
rozpoczęły odwrót.



Pierwsze propozycje rokowań, odrzucone przez Iran.

Irańska kontrofensywa (1982-
1983)



Wojska irackie broniły sieci nadgranicznych
umocnień, atakowanych przez fale irańskich
ochotników pozbawionych wsparcia ciężkiego
sprzętu.



Irak zmobilizował ponad 500 tys. żołnierzy (pod
bronią było ponad milion Irakijczyków).



Przewaga ogniowa obrońców i determinacja
atakujących przerodziły sytuację w krwawy
impas.



Pierwsze ataki chemiczne przeciw Irańczykom.

Impas na froncie (1983-
1985)



Seria nieskutecznych ofensyw wojsk Iranu.



Ataki Irańczyków w kierunku Basry kończą się
minimalnym sukcesem (~20 mil w głąb pozycji
obrońców).



Irackie kontrataki gazami sarin i musztardowym.



Początki „wojny miast” (patrz dalej).

Ku zawieszeniu broni (1986-
1988)



Kolejne nieudane ofensywy Iranu, próby integracji
operacji armii i Strażników Rewolucji.



Kontynuacja „wojny miast” i irackich ataków
chemicznych.



W kwietniu 1988 roku Irakijczycy przeprowadzili
serię dewastujących ofensyw, odbijając teren
wokół Basry i wchodząc gdzieniegdzie w głąb
Iranu.



Ataki gazowe terytorium Iranu.

Wojna tankowców



Za jej początek uznaje się atak floty irackiej na
irańskie tankowce i instalacje w 1984 (wyspa
Charg).



Obie strony intensywnie atakowały tankowce i
inne statki cywilne w Zatoce Perskiej.



W wojnie tej uszkodzono 546 statków, zginęło
430 marynarzy.



Mocarstwa takie jak USA czy ZSRR zmuszone
były eskortować z wody i powietrza statki
cywilne.

„Wojna miast”



Wyróżnia się 5 „wojen miast” w latach 1984-8.



Obie strony atakowały miasta wroga przy pomocy
rakiet balistycznych SCUD i Al-Hussein (pierwszy
taki przypadek w dotychczasowej historii).



Irak wystrzelił 520 pocisków, Iran 177.



Ataki rakietowe powodowały wielkie straty wśród
cywilów.

Broń chemiczna



Początkowo Irakijczycy używali broni chemicznej
na froncie. W ten sposób poległo ok. 100 tysięcy
Irańczyków.



W późniejszym okresie wojny dochodziło do
ataków na cele cywilne przy pomocy samolotów i
rakiet.



Broni chemicznej użyto w Kurdystanie (zarówno
irackim, jak i irańskim) i na terenie Iranu,
mordując w ten sposób tysiące cywilów.

Zawieszenie broni i pokój z
1990 r.



20 lipca 1987 roku Irak zaakceptował rezolucję
ONZ wzywającą do zawieszenia broni. Iran przyjął
ją dopiero 20 sierpnia 1988 roku, nie mogąc
skutecznie skontrować irackiej broni chemicznej.



Traktat pokojowy podpisano dopiero podczas
inwazji Iraku na Kuwejt w 1990 roku. Irak chciał w
ten sposób ostatecznie zabezpieczyć wschodnią
granicę.



W ostatecznym rozrachunku obie strony
powróciły do status quo (podział Szatt-el-Arab,
brak modyfikacji granic).

Bilans ofiar i strat



Konflikt ten stanowił jedną z najkrwawszych
wojen po II wojnie światowej.



Iran stracił ponad milion zabitych i rannych, Irak
250 000-500 000 zabitych i rannych. Liczby te
niekoniecznie obejmują cywilów poległych w
atakach chemicznych
i rakietowych.



Straty finansowe obu stron sięgały ponad 600
miliardów dolarów na stronę.

Liga Arabska



Od początku konfliktu Liga Arabska dążyła do
jego szybkiego zakończenia.



Większość państw opowiadała się za Irakiem, w
opozycji była Syria (zadawnione zatargi z Irakiem,
niedoszła unia) i Front Odmowy (Libia, Algieria,
Jemen Południowy, Organizacja Wyzwolenia
Palestyny).



Mediacje i kolejne wezwania do przerwania walk
pozostawały bez echa – Iran dążył do całkowitego
zwycięstwa.

ONZ



Od początku konfliktu ONZ wydało szereg
rezolucji wzywających do pokoju i potępiających
użycie broni chemicznej.



Irak był przychylny wezwaniom do pokoju po
swoich porażkach w 1982, jednak celem Iranu
było obalenie Saddama Husajna i eksport
rewolucji islamskiej. Propozycje ONZ pozostały
bez odpowiedzi.

Wsparcie dla Iranu



Państwem arabskim popierającym Iran była Syria.
Zablokowała iracki rurociąg na swoim terytorium,
co spowodowało znaczne trudności gospodarcze
Iraku.



Broń Iran kupował w USA, ZSRR i Hiszpanii. Spore
ilości uzbrojenia dla wojsk irańskich produkowano
w Korei Północnej.

Wsparcie dla Iraku



Irak dokonywał intensywnych zakupów broni w
m. in. USA, ZSRR, Francji, Niemczech, Hiszpanii
(broń chemiczna) i krajach arabskich.



Pomocy finansowej udzielały kraje arabskie,
największej Arabia Saudyjska. Do Iraku napływali
także ochotnicy.



USA toczyło regularne walki morskie i lotnicze z
Iranem, w celu zabezpieczenia Zatoki Perskiej.
Wspierało Irak jako przeciwwagę dla islamistów.

Postawa Izraela



Izrael był uznawany za wroga przez wszystkie
kraje Bliskiego Wschodu, nie brał udziału w
konflikcie po żadnej ze stron.



Nie przeszkodziło mu to w ataku bombowym na
Tammuz. Izraelskie F-16 zniszczyły reaktor
jądrowy Osirak pod Bagdadem, zbudowany przez
Francuzów (w ataku zginął francuski technik).



W tej kwestii państwa arabskie i Iran były zgodne
- jednogłośnie potępiły atak.

Źródła



„Wojna iracko-irańska” Włodzimierz Sochacki,
Warszawa 1984



„Historia Iraku” Charles Tripp, Warszawa 2009



„The Iran-Iraq war 1980-1988” Efraim Karsh,
Londyn 2002



„The Iran-Iraq War – Struggle without end”, mjr
Martin Martinson, analiza USMC (1984)



www.iranchamber.com



Document Outline