ORGANIZACJA I PROWADZENIE NATARCIA PRZEZ ZT W WOJNIE IRACKO-IRAŃSKIEJ (1980-1988)

PLAN WOJNY:

W dniu 6 września 1980 r. wojska irackie przekroczyły granicę z Iranem zajmując obszar około 350 km2 - tj. terytorium od Qasr-e Shirin do Musian. Dowództwo irackie zakładało rozbicie sił zbrojnych Iranu i opanowanie w ciągu 10 - 14 dni części terytorium Chuzestanu wraz z prowincją Ilam do linii wytyczonej miastami Qasr-e Shirin, Naft-e Shah, Musian, Dezful, Shushtar, Haft Gel, Khalafabad, Bandor-e Shahpur.

Główne uderzenia wojsk irackich siłami 3, 6 i 12 DPanc, 1 i 5 DZ oraz 32 i 33 BP zamierzano wykonać na południowym odcinku frontu, w kierunku: Basra, Ahwaz, Haft Gel. Pomocnicze operacje zaczepne miały być zrealizowane przy wykorzystaniu 9 i 10 DPanc, 7 DZ, 2 i 8 DPG na centralnym odcinku granicy iracko-irańskiej. Celem tych działań miało być zdobycie miasta i bazy wojskowej Dezful oraz rubieży przełęczy górskich leżących na wschód od miast Qasr-e Shirin, Gilan, Ilam. Prowadziłoby to do uchwycenia głównych skrzyżowań dróg i przełęczy w górach ZAGROS. Uchwycenie tych punktów spowodowałoby zablokowanie wojskom irańskim kierunków przeciwuderzeń na Bagdad. Zakładano również możliwość wybuchu powstania kurdyjskiego na obszarze pomiędzy miastami: Mosul, Irbil, As-Suloymaniya, Tuz Kurmatu co pociągnęło by konieczność wydzielenia 5 DPG i 11 DP do jego stłumienia. W przeciwieństwie do zamierzeń Iraku irański plan wojny miał charakter obronno-zaczepny. Dowództwo sił zbrojnych Iranu zamierzało wykrwawić irackie zgrupowanie uderzeniowe obroną pozycyjną w górach Zagros, na rubieżach poza rzekami: Szatt al-Arab, Kharkheh, Karun, Dezoraz na przedpolach miast Abadan, Khorramshahr, Ahwaz, Dezful, Shushtar, Musian, Mehran. W czasie prowadzenia operacji obronnej zamierzano dokonać mobilizacyjnego rozwinięcia sił zbrojnych oraz przegrupować nowo sformowane związki taktyczne w rejon działań bojowych. Po załamaniu natarcia przeciwnika, wojska irańskie miały przejść do kontrofensywy by ostatecznie przenieść działania wojenne na terytorium Iraku.

SIŁY ZBROJNE WALCZĄCYCH STRON:

IRAK:

Irak dysponował siłami zbrojnymi złożonymi z wojsk lądowych, powietrznych i marynarki wojennej. Główna rola przypadła wojskom lądowym liczącym 200 tyś. żołnierzy służby czynnej i 256 tyś. rezerwistów. Zgrupowanie operacyjne wydzielone do działań zaczepnych zorganizowane było w pięć dywizji pancernych - 3, 6, 9, 10, 12 DPanc., trzy dywizje zmechanizowane - 1, 5, 7 DZ, trzy dywizje piechoty górskiej - 2, 4, 8 DPG, jedną dywizję piechoty - 11 DP i kilka samodzielnych brygad - min brygadę piechoty morskiej i brygadę powietrzno-desantową. W odwodzie naczelnego dowódcy pozostawała Dywizja Ochrony Prezydenta (DPanc), trzy dywizje zmechanizowane, trzy dywizje piechoty. Najwyższym związkiem organizacyjnym był korpus armijny w składzie od dwóch do czterech dywizji i kilku samodzielnych brygad. W celu uderzenia na Iran i pacyfikacji Kurdów przygotowano cztery korpusy armijne (1, 2, 3, 4 KA). Warto wspomnieć, iż niektóre związki taktyczne posiadały doświadczenia bojowe. 3 DPanc brała udział siedem lat wcześniej w wojnie przeciwko Izraelowi zaś 2, 4, 8 DPG i 11 DP pacyfikowały w ostatnich dwóch latach Kurdystan. Część oficerów szkoliła i wspomagała oddziały Palestyńskiego Ruchu Oporu.

Struktura organizacyjna oraz uzbrojenie poszczególnych związków taktycznych różniły się od siebie. Podstawowe wyposażenie wojsk lądowych stanowiło: 2750 czołgów (T-72, AMX-30, T-54, T-55, T-62, T-34), 2500 BWP i TO (bwp-1, BTR-50, BTR-60, BTR-150, SKOT), 1040 dział polowych, 26 wyrzutni rakiet taktycznych, 12 wyrzutni rakiet taktyczno-operacyjnych, 1200 dział i wyrzutni rakiet plot. Irackie siły powietrzne liczyły 38 tyś żołnierzy i dysponowały 332 samolotami bojowymi (MiG-23, Su-20, TU-22, Ił-28, Hunter) zorganizowanymi w 20 eskadr. Lotnictwo wojsk lądowych wyposażone było w 260 śmigłowców (Mi-24, Gazelle, Alouette III, Wessex, Puma) oraz 128 śmigłowców transportowych i ogólnego przeznaczenia (Mi-4, Mi-6, Mi-8). Lotnictwo planowano użyć do uderzeń na bazy lotnicze i wojsk lądowych przeciwnika a także obiekty gospodarcze o znaczeniu militarnym, do wsparcia nacierających ZT, izolacji pola walki, desantów taktycznych i innych zadań. Siły powietrzne mogły korzystać z 20 lotnisk, których większość znajdowała się w centralnej części kraju. Do blokowania ujścia Szatt al-Arib, wspierania działań wojsk lądowych w walkach o Abadan oraz wykonania uderzeń na irańskie urządzenia przeładunkowe na wyspach Kharq i Noruz zamierzano użyć siły irackiej marynarki wojennej. Liczyły one 4250 marynarzy i wyposażone były w 1 fregatę, 12 okrętów patrolowych, 5 trałowców i 17 okrętów desantowych.

IRAN:

Także dowództwo irańskie wyznaczyło główną rolę wojskom lądowym. Liczyły one 150 tyś. żołnierzy w służbie czynnej i 400 tyś. rezerwistów. W skład tych sił wchodziły: trzy dywizje pancerne - 16, 81, 92 DPanc, sześć dywizji piechoty - 1, 12, 28, 64, 77, 84 DP oraz kilka samodzielnych brygad min jedna brygada pancerna, jedna brygada piechoty morskiej, dwie brygady powietrzno-desantowe, dwie brygady lotnictwa wojsk lądowych. Na krótko przed rozpoczęciem działań wojennych, w pasie przygranicznym, rozmieszczono część jednostek utworzonego wcześniej Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej (ok. 30 tyś. żołnierzy) i jednostek ochotniczych Basiji. Siły te podporządkowane były dowództwu Frontu Południowego obejmującego swym działaniem prowincje - Chuzestan i Ilam oraz dowództwu Frontu Zachodniego (Kurdystan). Tylko jedna dywizja pancerna i dwie dywizje piechoty były w pełni ukompletowane. Niektóre związki taktyczne zreorganizowano tworząc np. na bazie 1 i 2 DP nową Dywizję Centralną. Podstawowe wyposażenie tych wojsk stanowiło 1735 czołgów (M-47/48, M-60A1, Chieftain), 1075 bojowych wozów piechoty i transporterów opancerzonych (Scorpion, M-113, BTR-50), ponad 1000 dział polowych, 1800 dział plot, zestawy rakiet Hawk i Tigercat.

Irańskie siły powietrzne liczyły 65 tyś. ludzi i dysponowały 445 samolotami bojowymi zorganizowanymi w 23 eskadry (F-4D/E, F-5E/F, F-14A, RF-4E). Lotnictwo irańskie miało być użyte do osłony własnych wojsk i obiektów o znaczeniu strategicznym oraz do wykonania uderzeń przeciwko odwodom operacyjnym przeciwnika, jego lotniskom i obiektom gospodarczym mającym znaczenie militarne. Natomiast śmigłowce w liczbie 205 maszyn Alt-15 oraz 439 transportowych i ogólnego przeznaczenia przewidywano wykorzystać do bezpośredniego wsparcia walczących wojsk, rozpoznania, wysadzania desantów taktycznych i innych zadań.

Marynarka wojenna Iranu liczyła 20 tyś. marynarzy i wyposażona była w 3 niszczyciele, 4 fregaty, 4 ścigacze, 9 okrętów polowych, 5 poszukiwaczy min, 14 poduszkowców, 4 okręty desantowe, 6 łodzi patrolowych oraz szereg jednostek pomocniczych. Do głównych zadań tej formacji zaliczyć można ochronę urządzeń naftowych oraz portów, zapewnienie swobody żeglugi własnym statkom, a także wsparcie wojsk lądowych w pasie nadmorskim.

OCENA TERENU W OBSZARZE WALK:

Obszar Chuzestanu w jego południowej części, w porze letniej był dogodny do prowadzenia działań lądowych. Działania komplikowały jedynie burze piaskowe występujące przeważnie we wrześniu. Przeszkodę stanowiły rzeki Karun i Kharkheh oraz kompleksy zurbanizowane Khoramshahr i Abadan. W porze deszczowej niżej położone tereny stawały się nieprzejezdnymi dla pojazdów wojskowych. Na środkowym odcinku frontu występowały tereny zabagnione i liczne rozlewiska o łącznej powierzchni ok. 30 tyś. km2. W porze deszczowej głębokość bagien dochodziła do 3 m. Latem ich powierzchnia kurczyła się do 1/10 obszaru zimowego. Na tym obszarze ruch pojazdów mógł się odbywać jedynie po drogach. Częściowo, w okolicach Basry możliwy był ruch na przełaj. Na północy walki toczyły się w górach (do 3700 m npm). Był to teren dogodny do obrony, a ruch wojsk pancernych i zmechanizowanych był możliwy tylko w rejonach niektórych przełęczy. Zimą opady śniegu blokowały ruch nawet na kilka miesięcy.

PROWADZENIE NATARCIA PRZEZ ZT NA PRZYKŁADZIE OPERACJI ZACZEPNEJ WOJSK IRACKICH W PIERWSZYM ETAPIE WOJNY:

Operacja zaczepna wojsk irackich rozpoczęła się 22 września 1980 r. bitwą o panowanie w powietrzu. Samoloty irackie, zgodnie z wcześniejszymi planami zaatakowały irańskie bazy lotnicze, rejony dyslokacji wojsk lądowych, zakłady przemysłowe w Teheranie, Dezful, Abadanie, Hamadanie, Kermanshah, Bushehr, Isfahanie, a także urządzenia naftowe na wyspie Kharq. Efektem nalotów było uszkodzenie 6 lotnisk, 3 rafinerii naftowych oraz zniszczenie 3 samolotów irańskich. Do końca września lotnictwo irackie powtarzało uderzenia (100-150 lotów bojowych na dobę - z czego 1/3 tej ilości przeznaczone było do wsparcia działań wojsk lądowych). Irackie siły powietrzne nie osiągnęły założonego celu - tj. eliminacji przeciwnika z przestrzeni powietrznej.

Równocześnie z rozpoczęciem operacji powietrznej, działania zaczepne podjęły trzy armijne korpusy działające na froncie o długości 720 km, od Qasr-e Shirin do Abadanu. 2 korpus działający na północnym odcinku frontu, nacierał siłami 7 Dywizji Piechoty oraz 2 i 8 Dywizji Piechoty Górskiej w pasie: Qasr-e Shirin, Kermanshah, Mehran, Sameh. Zadaniem korpusu było rozbicie irańskich 81 DPanc i 84 DZ oraz uchwycenie szosy łączącej Dezful z Bagdadem. 7 DZ nacierała na Qasr-e Shirin i Gilan. W ciągu siedmiu dni walk przełamano obronę irańskiej brygady zmechanizowanej z 81 DPanc, zdobyto miasto i uchwycono nakazaną rubież. W ciągu następnych dwóch tygodni dowództwo irańskie kontratakowało odwodami 81 DPanc, wspierając je uderzeniami śmigłowców. Oddziały irackie odrzucone zostały na wschodni skraj Qasr-e Shirin. Iracka 8 DPG działała na dwóch kierunkach: na Gilan oraz Manihst Kuh. Po 5 dniach walk 8 DPG opanowała Sumer, Gilan, po czym natarcie załamało się na pozycjach obronnych irańskiej 81 DPanc rozbudowanych na stokach górskich na wschód od Gilan oraz wzdłuż drogi łączącej Qasr-e Shirin i Ilam. 2DPG nacierała na Ilam i Mehran. Opanowała ona Mehran oraz podeszła do stolicy prowincji Ilam. Próby kontynuacji natarcia w terenie górzystym załamały się na obronie irańskiej.

Górzysty teren sprzyjał obrońcom i zmuszał Irakijczyków do powolnego natarcia na oddzielnych kierunkach. Do niszczenia irańskich środków ogniowych Irakijczycy używali często ppanc pocisków kierowanych. Do grudnia 1980 r. Wojska 2 KA włamały się na terytorium Iranu na głębokość 35 km i opanowały miasta Qasr-e Shirin, Naft-e Shah, Sumer, Mehran ale nie osiągnęły głównego celu operacji - nie pobiły irańskich 81 DPanc i 84 DZ broniących prowincji Ilam oraz nie opanowały szosy łączącej Dezful i Qasr-e Shirin. 4 KA nacierał siłami 9 i 10 DPanc, wykonując główne uderzenie w kierunku Dezful, gdzie znajdowała się baza lotnicza i stanowisko dowodzenia Frontu Południowego wraz ze znaczącymi zapasami amunicji i sprzętu bojowego. Korpus otrzymał zadanie rozbić siły 77 DP, opanować rubież Dezful, Sameh oraz nie dopuścić odwody irańskie do Chuzestanu z kierunku północnego. 9 DPanc walcząc z oddziałami zaporowymi irańskiej 77 DP podeszła w piątym dniu operacji pod Dezful, gdzie jej natarcie załamało się na obronie 84 Samodzielnej Brygady Piechoty wspartej lotnictwem (zorganizowanej na wschodnim brzegu rzeki Karkheh, w odległości 15-25 km od miasta). W tym samym czasie 10 DPanc nacierała na Musian i Dehloran z zadaniem przełamania obrony 12 DP i opanowania szosy łączącej Dezful z Mehran i rozwinięcia natarcia na Malari. Iracka dywizja nie osiągnęła wyznaczonych obiektów natarcia wdając się w przewlekłe walki w podgórskim terenie. 4 KA dysponując tylko dwiema dywizjami nie osiągnąl celu operacji.

Wojska 3 KA uderzały w trzech oddzielnych kierunkach: na dwóch zbieżnych z rejonu Al-Amary i Al-Qurny na Ahwaz oraz trzecim na Korramshahr i dalej Abadan. Celem działania 3 KA było rozbicie irańskich 92 DPanc i 1 DP i opanowanie Chuzestanu.

1 DZ po przełamaniu obrony straży granicznej i oddziałów osłonowych irańskiej 1 DP, oskrzydliła Susangerd od północy i podeszła pod Ahwaz. Próby pokonania obrony irańskiej załamały się jednak na pozycjach przeciwnika rozbudowanych między rzekami Karkheh i Dez, 6 DPanc nacierała w kierunku Ahwazu. Po 4 dniach operacji jej oddziały pokonały wysunięte rubieże i opanowały rzekę Karun. Przedpola Ahwazu broniła irańska 1 DP, przepraw przez przeszkodę wodną 92 DPanc. Irackie 6 i 3 DPanc próbujące przełamać te pozycje nie wykonały zadania. Oba związki przeszły do obrony wzdłuż zachodniego brzegu Kharkheh. Na początku grudnia Irakijczycy podjęli kolejne próby natarcia na Ahwaz. Irańczycy otworzyli śluzy wodne w górnym biegu Kharkheh i zalali przeciwnika. Irakijczycy stracili 150 zatopionych czołgów i innych pojazdów opancerzonych.

Najcięższe walki stoczyły oddziały irackiej 3 DPanc, 5 DZ, a w końcowej fazie 12 DPanc podczas szturmu Khorramshahr i Abadanu. Na pośpiesznie zorganizowaną obronę miast przez BPanc z 92 DPanc oraz sił innych formacji (łącznie 10-13 tysięcy ludzi) przez 7 dni Irakijczycy prowadzili bezskuteczny szturm z powietrza i lądu. Po wycofaniu się na pozycje wyjściowe przeszli do ciągłego ostrzału miast. Wykonując kolejny szturm na miasto Khorramshahr Irakijczycy użyli brygady specjalnej oraz brygady z Gwardyjskiej Dywizji Ochrony Prezydenta Iraku do walk ulicznych (po uprzednim przeszkoleniu). Ostatecznie miasto znalazło się w rękach irackich. Każda ze stron straciła po około 7 tysięcy żołnierzy oraz po około 100 czołgów, transporterów opancerzonych i dział samobieżnych.

W związku z tak poważnymi stratami, Irakijczycy odstąpili od szturmu Abadanu bronionego przez siły wzmocnionej brygady pancernej. Kiedy jeszcze trwały walki o Khorramshahr, w nocy 10 pażdziernika iracka 5 DZ rozpoczęła forsowanie rzeki Karun. Piechota pokonała rzekę na łodziach i uchwyciła przyczółek Chieftain. do rana saperzy ustawili i zamaskowali most pontonowy. W ciągu następnych trzech nocy przeprawiono całą dywizję na wschodni brzeg, odcinając tym samym połączenie lądowe Abadanu z krajem. Mimo kontrataków irańskich operacja iracka uzyskiwała powodzenie. W końcu grudnia 1980 r. wojska obu stron zaprzestały lokalnych zwrotów zaczepnych i przeszły do obrony na całym froncie. Dowództwo irackie nie dysponowało odwodami, które byłyby zdolne przełamać coraz silniejszą obronę przeciwnika. Błyskawiczna, w założeniu operacja iracka przerodziła się w długotrwałą obronę pozycyjną. Stagnację na froncie spowodowały znaczne straty w stanie osobowym, zużycie środków materiałowych oraz nastanie pory zimowej. Ulewne deszcze w Chuzestanie przemieniły duże obszary nizin w grzęzawiska, a opady śniegu w górach Zagros zablokowały szlaki komunikacyjne.

PODSUMOWANIE

Analizując ten konflikt pod względem militarnym nasuwa się wniosek iż dowództwo irackie nie miało doświadczenia w planowaniu i realizacji większych operacji militarnych. Wywiad wojskowy skupił swą działalność na problemach politycznych, dlatego ocena sytuacji militarnej w Iranie okazała się błędna (obniżono możliwości obronne Iranu). Wojskom irackim brakowało efektywnego wyszkolenia oraz przygotowania do działań w operacjach powietrzno-lądowych. Mimo posiadania nowoczesnego sprzętu niski poziom wiedzy w jednostkach uniemożliwił wykorzystanie jego walorów. Wadliwe były też struktury organizacyjne (główną rolę odgrywał pion polityczny, występowała dwoistość struktur). Lotnictwo Iraku charakteryzował niski poziom efektywności. Spośród 115 samolotów przechwytujących MiG-21 tylko 60 mogło być wykorzystanych w pierwszych dniach wojny.

Dla strony Irańskiej poważnym problemem był fakt, że siły zbrojne nie cieszyły się zaufaniem ekipy rządzącej. Prowadzono aresztowania, wykonywano wyroki śmierci, co obniżało ducha bojowego armii. Jako przeciwwagę dla sił zbrojnych tworzono tzw. Korpus Strażników Rewolucji Islamskiej. Stan ten spowodował znaczne osłabienie siły militarnej, mimo że Iran dysponował wysoce manewrowymi związkami pancernymi i lotnictwem wojsk lądowych.

Blisko 80% ogólnej ilości czołgów irańskich było sprzętem II generacji, gdy Irak dysponował jedynie 1% równie nowoczesnego sprzętu. Problemy logistyczne i brak fachowców spowodowały, że tylko niewielka część mogła być wykorzystana na polu walki. Nagminne były dezercje, akty sabotażu, pojawiały się braki w zaopatrzeniu, z olbrzymimi problemami mobilizowano rezerwy. W siłach powietrznych brakowało nowoczesnego sprzętu radioelektronicznego i sprawnego systemu dowodzenia. Informacje odnośnie zapasów materiałowych, części zamiennych, uzbrojenia i amunicji znajdujące się w sieci komputerowej były bezużyteczne, ponieważ dyski z bazami danych zostały zabrane przez dowódców zagranicznych lub zniszczone w czasie trwania rewolucji. Lotnictwu brakowało również skutecznych systemów naprowadzania.

Liczebność i wyposażenie obu państw różniły się zatem znacznie. Do końca konfliktu stronie irańskiej nie udało się zrównoważyć dysproporcji. Brak nowoczesnych systemów w siłach zbrojnych Iranu próbowano zastąpić masowym użyciem piechoty. Dowództwo irackie położyło nacisk na rozbudowę wojsk pancernych i lotnictwa. Nie doceniano piechoty, skutkiem czego były straty ponoszone podczas prowadzenia działań w trudnych warunkach atmosferycznych, w nocy oraz w ciężkim do pokonania terenie. Dwoistość struktur sił zbrojnych po obu stronach konfliktu (w Iraku - wojska regularne i Korpus Gwardii Republikańskiej; w Iranie - wojska regularne i Korpus Strażników Rewolucji Islamskiej) miała negatywny wpływ na realizację zadań bojowych. Działania obu stron cechowało zaangażowanie znacznego potencjału militarnego (w niektórych operacjach brało udział od 50 000 do 150 000 żołnierzy). Rozmach ich był jednak niewielki ze względu na warunki terenowe, atmosferyczne, brak czołgów, skutecznego lotnictwa oraz brak zdecydowania dowódców.

W zabezpieczeniu działań bojowych największe znaczenie miały: rozpoznanie, zabezpieczenie inżynieryjne, obrona przeciwchemiczna, ubezpieczenie i logistyka. Rozpoznanie lotnicze było nieefektywne, toteż rozpoznanie prowadziły formacje lądowe. Zabezpieczeniu inżynieryjnemu sprzyjała niska dynamika działań. Teren (bagna, mokradła) nie sprzyjał prowadzeniu działań zaczepnych. W połowie 1984 r. Irakijczycy użyli gazów bojowych. Na masową skalę stosowano w zaporach inżynieryjnych fugasy z mieszanką zapalającą. W zakresie ubezpieczenia - z reguły przed główną linią obronną tworzono rubież posterunków ubezpieczających, które pod naciskiem przeciwnika odchodziły do tyłu wciągając go w obszary, gdzie przygotowane były pola minowe, ogień artylerii, rubieże ogniowe oddziałów czołgów. Zużycie środków materiałowych przekraczało najwyższe normy przyjmowane przez planistów.

Reasumując wojna iracko-irańska nie przyniosła żadnych nowych rązwiązań w zakresie wykorzystania ZT w natarciu a jedynie obnażyła nieskuteczność dowodzenia, brak wyszkolenia, słabe zaplecze logistyczne, brak umiejętności wykorzystania lotnictwa (w tym lotnictwa wojsk lądowych). Wojna nie przyniosła żadnemu z państw korzyści politycznych ani terytorialnych - spowodowała za to znaczne straty w ludziach, gospodarce, oświacie i nauce. Ostatecznie wojna Irak - Iran zakończyła się dopiero po 8 latach wyczerpujących walk. Nie wyłoniła zwycięzcy, przez co nie została naruszona stabilizacja w rejonie Zatoki Perskiej

---