Model opieki 

pielęgniarskiej nad 

chorym z przewlekłą 

niewydolnością serca

- niewydolność zastoinowa

 

 

NIEWYDOLNOŚĆ KRĄŻENIA – to patologiczne 

zmniejszenie się przepływu krwi przez tkanki i 

narządy organizmu, a tym samym niedostateczne 

pokrycie zapotrzebowania narządów i tkanek na tlen 

i substancje odżywcze, mimo uruchomienia 

mechanizmów kompensacyjnych.

 

 

• RODZAJE I PRZYCZYNY NIEWYDOLNOŚCI SERCA
• Niewydolność serca [niewydolność krążenia 

pochodzenia sercowego]:

• Ostra (ONS)
• + 

niewydolność lewej komory serca

: nadciśnienie tętnicze 

(źle lub niesystematycznie leczone), wady serca, 

nowotwory serca, kardiomiopatie serca, zapalenie mięśnia 

sercowego, zaburzenia rytmu serca,

• + 

niewydolność prawej komory serca

: zator tętnicy 

płucnej lub jej odgałęzień,stan astmatyczny, samorodna 

odma, tamponada serca lub szybko narastający wysięk 

opłucnej. 

• Przewlekła (PNS)

• + 

niewydolność lewej komory serca

: choroby mięśnia 

sercowego, nadciśnienie tętnicze, wady serca, wady 

zastawki serca, choroba niedokrwienna, (przebyty zawał).

 

 

• Przyczyny pozasercowe i czynniki usposabiające 

do niewydolności serca

• + alkoholizm, cukrzyca, 
• infekcje (grypa, zapalenie płuc), 
• nadczynność lub niedoczynność tarczycy, 
• zatorowość płucna, 
• niewydolność nerek, 
• niedokrwistość, depresja;

• + nadmierny wysiłek fizyczny, 
• nadwaga i otyłość, 
• nadmierne spożycie płynów, 
• nieprawidłowe przyjmowanie leków.

 

 

Kryteria określające nasilenie

 

niewydolności serca wg 

Nowojorskiego Towarzystwa Kardiologicznego (New 

York Hart Association – NYHA), Klasyfikacja NYHA:

Stopień I 

Brak objawów niewydolności serca w 

spoczynku i przy zwykłym wysiłku, 

dolegliwości występują przy wysiłkach 
dużych lub długotrwałych

.

Stopień II 

Dolegliwości (zmęczenie, dusznośc) 

występują przy miernych wysiłkach
fizycznych, jak marsz pod górę, wejście na 

II piętro, obciążenie 5 kg.

Stopień III

Dolegliwości występują już przy małych 

wysiłkach fizycznych (spacer po
równym terenie, wejście poniżej II piętra, 

obciążenie do 2 kg.

Stopień IV

Dolegliwości pojawiają się w spoczynku i 

nasilają się przy każdym, a nawet bardzo 

małym wysiłku (ubieranie się, zabiegi 

higieniczne)

 

 

Rozpoznanie:

Badanie podmiotowe

wywiad z pacjentem i/lub rodziną – objawy 
subiektywne,

 

objawy podmiotowe

- 

duszność wysiłkowa, po zmianie pozycji, duszność 

napadowa, nocna, 

-kaszel (suchy, czasem z odksztuszaniem różowo 
podbarwionej wydzieliny, 

- nycturia, skąpomocz (PNS), 
- obrzęki (stopy, podudzia, u leżących w okolicy 

krzyżowo-lędźwiowej), 
- zmęczenie i osłabienie

.

 

 

Badanie przedmiotowe (fizykalne)

obserwacja (sinica, obrzęki, przepełnienie żył), opukiwanie, 

osłuchiwanie;

objawy przedmiotowe:

 

-   tachykardia, 
- zmniejszenie amplitudy CTK, 
-  niekiedy podwyższone ciśnienie rozkurczowe, 
-  zmiany słuchowe nad polami płucnymi,
-  płyn w jamie opłucnowej, 
-  wodobrzusze,
-  zastoinowa tkliwość i powiększenie wątroby,
-  nadmierne wypełnienie żył szyjnych, 
-  bladość i ochłodzenie skóry kończyn, 
- wzmożona potliwość,
-  zaparcia (zastój żylny w błonie śluzowej żołądka i jelit)

 

 

Badania labolatoryjne:

• morfologia (niedokrwistość - PNS)
•  poziom elektrolitów,
•  poziom kreatyniny, 
•  badanie moczu – bilirubina

Badanie nieinwazyjne:

•  

 

EKG (cechy przerostu i niedokrwienia, zaburzenia 

rytmu serca),

•  Echokardiografia (ocena czynności komór serca, ich 

wielkości i grubości ścian),

•  RTG klatki piersiowej (powiększenie serca)

 

 

• Badania inwazyjne 
• -

 

koronarografia (wykluczenie lub potwierdzenie 

choroby wieńcowej),

• - biopsja endomiokardialna (celem wykluczenia 

zap. mięśnia sercowego),

• - wentrikulografia (ocena wielkości jamy serca i 

zaburzeń kurczliwości),

• - cewnikowanie serca- rezonans magnetyczny,

• Badania prognostyczne 
• -

 

próba wysiłkowa

• - angiografia
• - badanie EKG metodą Holtera,

 

 

Model opieki pielęgniarskiej nad chorym 

z przewlekłą niewydolnością serca

- niewydolność zastoinowa

• Problem zdrowotny I

Duszność spoczynkowa z powodu 

niewydolności serca i towarzyszący jej lęk 

chorego o własne zdrowie.

• Cel pielęgnowania:

Zmniejszenie, niwelowanie duszności 

spoczynkowej i lęku chorego (zmniejszenie 

obciążenia serca i wsparcie chorego);

 

 

• Plan pielęgnowania

• Ograniczenie aktywności – położenie chorego do 

łóżka (leczenie spoczynkowe),

• Ułożenie chorego w pozycji półsiedzącej, siedzącej, 

rozluźnienie odzieży,

• Tlenoterapia – szybkość przepływu tlenu wg zleceń 

lekarskich:

      ♥ przez cewnik donosowy: 2-4 l/min,
      ♥ prostą maskę 5-10 l/min,
      ♥ kaniulę 4-8 l/min
      ♥ zgodnie z obowiązującymi zasadami 

tlenoterapii,

 

 

• częsty pomiar tętna, CTK, oddechów, zabarwienia i 

wilgotności skóry, stanu świadomości, 
dokumentowanie wyników pomiarów i obserwacji,

• zapewnienie odpowiedniego mikroklimatu w sali 

chorych (Sali, wilgotność 60-70%, temp. wietrzenie 
16-20 C),

• prowadzenie bilansu płynów,

• udział w farmakoterapii wg zleceń lekarskich: 

• ♥ Leki rozszerzające naczynia: azotany – np. 

Nitrogliceryna (ONLKS), Izosorbid (PNS), Hydralazyna 

(PNS),

 

 

• ♥ Leki moczopędne (Diuretyki) zmniejszające 

obciążenie wstępne serca: np.

 

Furosemid (nie oszczędza potasu), Aldactone, 

Verospiron (oszczędzające potas),

• ♥ Glikozydy nasercowe (naparstnica) np. 

Digoksyna, Metylodigoksyna,

• ♥ Inhibitory konwertazy angiotensyny np.:
 

Kaptopril, Enalapril

 

 

• prowadzenie obserwacji chorego w kierunku 

przenaparstnicowania,

• kontrola poziomu elektrolitów, ewentualne ich podaż,

• zaspokojenie potrzeb chorego (czystości, odżywiania,
•  
• wydalania, zmiany pozycji i innych),

• aktywne towarzyszenie i wspieranie chorego, 

zapewnienie kontaktu z lekarzem, rodziną, osobami 
znaczącymi,

• bieżąca ocena efektów pielęgnowania i ewentualne 

modyfikowanie planu opieki. 

 

 

Problem zdrowotny II

Obrzęki pochodzenie sercowego 

zlokalizowane zgodnie z siłami grawitacji w 
okolicach kończyn dolnych, okolicy 
krzyżowo-lędźwiowej i dyskomfort chorego.

Cel pielęgnowania:

Eliminacja obrzęków, zapobieganie 

przewodniemu, utrzymanie równowagi 
wodno-elektrolitowej i poprawa 
samopoczucia chorego.

 

 

Plan pielęgnowania:

• codzienna kontrola obrzęków (lokalizacja, wielkość 

obrzęków, wygląd skóry w okolicy obrzęków),

• codzienna kontrola masy ciała chorego,

• obserwacja chorego w kierunku powikłań – obrzęk 

płuc,

• prowadzenie bilansu płynów – ocena gospodarki 

wodnej organizmu, 

 

 

• ochrona obrzękniętych tkanek przed urazami: 

    ♥ delikatna toaleta ochrona obrzękniętych tkanek 

przed urazami: 

    ♥ delikatna toaleta z użyciem mydła 

natłuszczającego,

    ♥ osuszanie miękkim ręcznikiem,

    ♥ stosowanie luźnej, bawełnianej bielizny,

   ♥ zadbanie o wygodę chorego w łóżku,

 

 

• ułożenie obrzękniętych kończyn powyżej w stosunku 

do miednicy kostnej,

• zapobieganie odleżynom w okolicy krzyżowej,

• pomoc choremu w akceptacji zmienionego wyglądy 

ciała

• stosowanie zaleceń dietetycznych (ograniczenie soli 

do 2 g/dobę),

• pomoc choremu w zaspakajaniu codziennych 

potrzeb,

• zapewnienie spokoju i wsparcie chorego

.

 

 

• Problem zdrowotny III

• Dyskomfort chorego spowodowany 

obniżeniem tolerancji na wysiłek na skutek 
niewydolności krążenia (szybkie męczenie 
się, zadyszka lub duszności).

• Cel pielęgnowania:

• Poprawa samopoczucia chorego, 

dostosowanie aktywności fizycznej do 
możliwości chorego, poprawa tolerancji 
wysiłku

.

 

 

Plan pielęgnowania:

• okazywanie choremu życzliwości, zrozumienia i 

zainteresowania jego problemami,

• obserwacja reakcji chorego na wysiłek i ocena jego 

możliwości w zakresie podejmowania aktywności fizycznej 

(tętna, CTK, oddechów, zabarwienia i wilgotności skóry),

• wyjaśnienie choremu przyczyn obniżonej tolerancji wysiłku, 

zapewnienie o poprawie stanu zdrowia przy stosowaniu się 

do zaleceń lekarskich,

• gotowość do udzielania pomocy w zaspakajaniu wszystkich 

potrzeb bio-psych-społecznych,

• poprawienie kondycji poprzez odżywianie zgodne z 

zaleconą dietą (zahamowanie lub spowolnienie rozwoju 

miażdżycy),

 

 

• zachęcanie chorego do podejmowania 

• aktywności na miarę jego możliwości,

• utrzymanie właściwej masy ciała, dążenie do 

jej obniżenia w przypadku nadwagi i otyłości,

• stosowanie farmakoterapii,

• bieżąca ocena efektów leczenia i 

pielęgnowania oraz modyfikowanie planu 
opieki w zależności od zmieniającego się 
stanu opieki.

 

 

Problem zdrowotny IV

Pogarszające się samopoczucie chorego 

spowodowane bólem w jamie brzusznej (w prawym 

podżebrzu) wywołanym zastoinowym 

powiększeniem wątroby i śledziony.

Cel pielęgnowania:

Poprawa samopoczucia chorego, zniesienie 

dolegliwości bólowych

.

Plan pielęgnowania:

• ocena stopnia, lokalizacji i charakteru dolegliwości 

bólowych,

• wyjaśnienie choremu przyczyn złego samopoczucia 

i dolegliwości bólowych w jamie brzusznej,

• okazywanie choremu cierpliwości , życzliwości i 

zrozumienia,

• gotowość do udzielania pomocy,

 

 

• obserwacja ewentualnych objawów ze strony 

przewodu pokarmowego i  podjęcie działań celem 

ich usunięcia (nudności, wymioty, zaburzenia 

łaknienia, dokumentowanie obserwacji), 

• poinformowanie chorego o konieczności 

przestrzegania zaleconej diety, wykluczenie z niej 

posiłków, ciężkostrawnych, wzdymających, 

napojów gazowanych,

• poprawa łaknienia chorego – zachowanie estetyki 

podawanych posiłków, urozmaicenie potraw,

• utrzymanie higieny jamy ustnej,

 

 

• prowadzenie bilansu płynów jw.

• kontrola poziomu elektrolitów.

• udział w farmakoterapii niewydolności krążenia 

i objawów ze strony przewodu pokarmowego i 
wątroby wg zleceń,

• bieżąca ocena efektów pielęgnowania i 

modyfikowanie opieki w zależności od 
zmieniającej się sytuacji zdrowotnej chorego. 

 

 

• Problem zdrowotny V

• Dyskomfort chorego spowodowany częstszym 

oddawaniem moczu w nocy niż w dzień - nykturia 

( w pozycji leżącej poprawia się przepływ krwi przez 

nerki, następuje wchłanianie się obrzęków).

• Cel pielęgnowania:

• Przywrócenie dobowego rytmu wydzielania moczu i 

zniesienie dyskomfortu chorego.

• Plan pielęgnowania:

• wyjaśnienie choremu przyczyn nykturii, wsparcie 

chorego,

• prowadzenie bilansu wodnego i ocena gospodarki 

wodnej organizmu,

 

 

• codzienna obserwacja i ocena masy ciała (ważenie 

chorego),

• udział w leczeniu farmakologicznym (leki moczopędne),

• obserwacja chorego pod kątem niedoborów elektrolitów 

i kontrola poziomu elektrolitów (jonogram),

• wyrównywanie poziomu elektrolitów w razie potrzeby,

• pomoc w zaspakajaniu potrzeby wydalania (chory z 

ograniczoną aktywnością ruchową), również w nocy.

 

 

• Problem zdrowotny VI

• Niepokój i lęk chorego przed leczeniem inwazyjnym

.

• Cel pielęgnowania:

• Niwelowanie lęku i niepokoju, przygotowanie 

psychiczne i fizyczne chorego do leczenia 

inwazyjnego

• Plan pielęgnowania:

• Podjęcie działań edukacyjnych dotyczących leczenia 

inwazyjnego:

• wyjaśnienie celu i istoty leczenia,

• uzasadnienie konieczności i znaczenia leczenia 

inwazyjnego dla zdrowia chorego,

• pozytywne nastawienie chorego do leczenia 

inwazyjnego,

 

 

• przedstawienie sposobu przygotowania i 

przebiegu leczenia 

• udzielenie wyczerpujących odpowiedzi na 

pytania chorego,

• uzyskanie pisemnej zgody chorego na leczenie 

inwazyjne w historii choroby,

• zaszczepienie chorego przynajmniej dwoma 

dawkami przeciw WZW typ B (uzyskanie 

szybkiej ochrony chorego),

• przygotowanie fizyczne pacjenta zgodnie z 

obowiązującą procedurą,

 

 

• o ile to możliwe towarzyszenie choremu w 

trakcie zabiegu,

• prowadzenie obserwacji chorego w czasie i po 

zabiegu pod kątem fizjopatologii, 

• podjęcie działań w sytuacji wystąpienia 

objawów niepożądanych podczas leczenie,

• dokumentowanie leczenia inwazyjnego,

• objęcie chorego wnikliwą opieką po zabiegu.

 

 

• Problem zdrowotny VII

• Możliwość wystąpienia zaparć na skutek zastoju 

żylnego w błonie śluzowej żołądka i dyskomfortu 

chorego związanego z trudnościami w 

wypróżnianiu się.

 

Cel pielęgnowania:

• Zapobieganie zaparciom, ewentualnie pomoc w 

sytuacji ich wystąpienia, oraz poprawa 

samopoczucia chorego.

• Plan pielęgnowania:

• kontrola i dokumentowanie wypróżnień chorego,

• aktywność ruchowa dostosowana do stopnia 

niewydolności krążenia,

• łagodny masaż brzucha – przy braku p/wskazań,

 

 

• wskazanie choremu niefarmakologicznych 

sposobów regulacji wypróżnień: szklanka 
wody na czczo, kompot z suszonych śliw, 
zjadanie suszonych owoców, 

• stosowanie diety bogatoresztkowej, z 

zawartością większych ilości błonnika:

•  
•

♥ chleb pełnoziarnisty, żytni, z otrębami 

lub ziarnami zbóż, 

•

♥ warzywa – zielony groszek, seler, 

marchew, kapusta, kukurydza, 

•

♥ kwaśne mleko, maślanka, jogurty,

•

♥ soki owocowe, owoce cytrusowe,

•

♥ surowe owoce i warzywa.

 

 

• wykonanie zabiegów ułatwiających wypróżnienie –

• sucha rurka, rurka z gliceryną, wlew 

przeczyszczający – tylko na zlecenie lekarza,

• podanie środków przeczyszczających - tylko na 

zlecenie lekarza, np.:

     Alax, Normosan, Regulax, sól gorzka (siarczan 

magnezu), Bisakodyl, czopek glicerynowy 

(środki chemiczne).

• dążenie do stałej pory oddawania stolca.

 

 

• Problem zdrowotny VIII

• Dyskomfort chorego spowodowany odczuwaniem 

zimna w kończynach, sinicy odsiebnych części 
ciała na skutek skurczu naczyń obwodowych, 
upośledzoną wymianą gazową w następstwie 
przekrwienia płuc.

• Cel pielęgnowania:

• Zmniejszenie dyskomfortu i niepokoju chorego, 

zniesienie uczucia zimna w kończynach.

• Plan pielęgnowania:

• wyjaśnienie choremu patomechanizmu zimnych 

kończyn i sinicy obwodowej,

 

 

• zalecanie ubierania ciepłych, podwójnych skarpetek, 

butów na grubej podeszwie,

• zalecanie noszenia luźnej odzieży, bielizny,

• dostateczne ogrzewanie mieszkania w zimie,

• unikanie czynników wyzwalających uczucie zimna: 

niepokoju, stresu, palenia tytoniu 

 

 

• Problem zdrowotny IX

• Dyskomfort spowodowany koniecznością ograniczeń 

dietetycznych

.

• Cel pielęgnowania:

• Zlikwidowanie dyskomfortu poprzez pomoc 

choremu w akceptacji zaleceń dietetycznych.

• Plan pielęgnowania:

• uzasadnienie choremu znaczenia i celu ograniczeń 

dietetycznych w procesie leczenia niewydolności 

krążenia,

• zapoznanie chorego i jego rodzinę z zasadami diety,

• wskazanie produktów zalecanych i p/wskazanych,

 

 

• zalecenie ograniczenia spożycia tłuszczów 

zwierzęcych, produktów zawierających cholesterol,

• zalecenie ograniczenia w spożyciu cukrów prostych,
• zalecenie ograniczenia spożycia soli kuchennej –

maximum 6 g/dobę,

• zalecenie zwiększenia spożycia owoców i warzyw,
• zalecenie zwiększenia spożycia błonnika 16-24 

g/dobę,

• spożywać mięso chude, drób w umiarkowanych 

ilościach,

• 2-3 razy w tygodniu spozywać ryby, szczególnie 

morskie,

• codziennie spożywać mleko, jogurt lub kefir,
• podjąć współpracę z dietetyczką,
• zachęcenie chorego do systematycznej kontroli 

masy ciała, 

• okresowo kontrolować poziom lipidów.

 

 

• Problem zdrowotny X

• Niepokój chorego przed życiem z chorobą w 

środowisku domowym wywołanym deficytem 

wiedzy na temat samoopieki

.

• Cel pielęgnowania:

• Eliminacja niepokoju – przygotowanie chorego 

i/lub rodziny do samoobserwacji i samopielęgnacji 

• Plan pielęgnowania:

• rozpoznanie deficytów wiedzy i umiejętności 

chorego i/lub rodziny w zakresie samoopieki,

• ustalenie z chorymi rodziną zakresu edukacji 

zdrowotnej dotyczącej: 

 

 

♥ 

istoty

 choroby, jej objawów, czynników ryzyka, 

możliwości ich   eliminacji, oraz powikłań choroby,

♥ zasad farmakoterapii i dietoterapii, pozostałych zaleceń 

lekarskich,

♥ normalizacji warunków pracy i wypoczynku,

♥ zakresu aktywności fizycznej i jej form, 

♥ motywowanie chorego do prowadzenia zdrowego stylu 

życia,

♥ okresowej kontroli lekarskiej, wykonywania badań 

diagnostycznych,

♥ nauczenie samoobserwacji oraz pomiaru  i 

interpretacji tętna, CTK, obrzęków, postępowania 

chorego w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości

.