Etyka

Wykład 1:
wprowadzenie

1. CZYM JEST ETYKA?



Intuicyjne domyślamy się, że będzie w
niej mowa o tym co dobre, a co złe, co i
dlaczego powinniśmy czynić, a czego
unikać, jak żyć.



Spodziewamy się, że pojawią się w niej
takie pojęcia, jak: sumienie, normy
moralne, cnoty i wady, pewnie także
szczęście

Sokrates – ojcem etyki



Uczynił problemy moralne przedmiotem

rozmów



Dialogi winny pomóc rozmówcy „urodzić”

prawdziwą wiedzę nt. dobra i zła (akuszerka)



Narzędzie: logika



Punkt wyjścia – sięgnięcie do najbardziej

podstawowej wiedzy rozmówcy o dobru i złu;



Punkt dojścia: wyprowadzenie z wiedzy tej

konsekwencji

Rola etyków



Pojęć związanych z etyką używają
niemal wszyscy ludzie – nie tylko
„zawodowi” etycy. Każdy też żywi jakieś
poglądy na temat dobra i zła.



Tu będziemy usiłowali „uprawiać”
wiedzę o moralności.

Mądrość a etyka



Trzeba odróżnić – choć nie oddzielać! – etykę jako

wiedzę o moralności od mądrości życiowej.



Wiedza ma charakter teoretyczny, choć dotyczy

praktycznego życia i wyrasta z praktyki, a więc z

mądrości.



Mądrość płynie z własnego doświadczenia, choć

może i powinna być ubogacona doświadczeniem

innych, porządkowanym właśnie w ramach wiedzy.



Ta nasza praca, nasz wspólny wysiłek będzie

jednak tylko o tyle pożyteczny, o ile będziemy

mieć stale na uwadze ten ścisły związek pomiędzy

etyką a mądrością.

2. JAK ŻYĆ?



Od czego zależy odpowiedź na to
pytanie?



Odpowiedź na pytanie „jak żyć?” zależy
od tego, jak się rozumie człowieka, w
czym upatruje się jego prawdziwą
wielkość.



Osiągnięcie mojej wielkości i szczęścia
w istotnej mierze zależy ode mnie, a nie
jest tylko sprawą bardziej lub mniej
pomyślnego losu.



Chcemy żyć i szukamy dróg naszego

człowieczego dojrzewania, ponieważ

czujemy intuicyjnie, że zmarnowanie życia

jest wielką szkodą.



Pytając „jak żyć?” pytamy w gruncie rzeczy

„jak należy żyć?”, by nie zmarnować tej

wartości, jaką sam stanowię i jaka mnie

samemu jest szczególnie „zadana”.

3. CO TO ZNACZY:

MORALNIE DOBRY?



O dobru mówimy w różnych znaczeniach



Odróżnia się trzy zasadnicze rodzaje dóbr:

pożyteczne (bonum utile), przyjemne

(bonum delectabile) i godziwe (bonum

honestum)



Godziwy to taki, który godzi się człowiekowi.



Czyny niegodziwe to te, które są złe,

ponieważ nie odpowiadają człowiekowi, jakoś

mu szkodzą.



Moralnie dobry to taki, który jest dobry
dla człowieka jako człowieka.



Nie jest to definicja „ostateczna”
moralnej dobroci, ale wyraża
elementarne znaczenie, jakie wiążemy
z tym terminem.



Trzeba odróżnić dobro człowieka od dóbr
dla człowieka, takich jak życie lub prawda.



Odróżnić trzeba – ale oddzielać nie wolno.
Działam bowiem na rzecz dobra człowieka
właśnie przysparzając mu lub chroniąc
potrzebne mu w danej sytuacji
szczegółowe dobra.



Moralnie dobry, to dobry jako człowiek.



Co to znaczy „dobry jako człowiek”?



Etyka nie może obejść się bez próby
odpowiedzi na to pytanie, czyli bez
antropologii

TRZY DZIEDZINY ORZEKANIA co jest

dobre, a co złe?



działanie – czyny, decyzje, zaniechania



sprawca



dyspozycja do działania – postawa

Podstawowy czynnik: czyn

Pochodne elementy: sprawca i postawa

ETYKA – nauka o powinności działania ze

względu na dobro



Etyka klasyczna: dobrem najwyższym i
ostatecznym ludzkich działań jest szczęście
jednostki

EUDAJMONIZM

(etyka – nauka o powinności działania ze względu

na szczęście)



Różne etyki związane z religią: dobrem
najwyższym i ostatecznym ludzkich
działań jest doskonałość jednostki

PERFEKCJONALIZM

(etyka – nauka o powinności działania ze

względu na doskonałość)



Etyki nowożytne:



dobrem i celem ludzkich działań jest dobro
wspólne, użyteczność – UTYLITARYZM



dobrem i celem ludzkich działań jest
godność osoby ludzkiej – PERSONALIZM



dobrem i celem ludzkich działań jest
wypełnianie prawa – DEONTOLOGIZM

Wybrane koncepcje etyczne:

1.

Sokrates (469-399 przed Ch.)



Etyka - nauka o dobru najwyższym, absolutnym,

szczęściodajnym



Dobro to cnota (etyka – nauka o cnocie)



Cnota tożsama z zaletami moralnymi



Moralizm (tylko zalety moralne mają wartość)



Związek między cnotą a szczęściem (dobro moralne jest

warunkiem koniecznym i wystarczającym szczęścia)

Pojęcia związane z etyką Sokratesa



Absolutyzm (wartości są bezwzględne)



Obiektywizm (wartości i normy niezależne od
podmiotu wartościującego)



Naturalizm (wartości i normy są odkrywane, a
nie uzgadniane)

2. Protagoras (480-410 przed Chr.)



Stworzył założenia filozofii sofistów



Zwolennik skrajnego relatywizmu

–

R. epistemologiczny (nie ma jednej,
powszechnie obowiązującej wiedzy)

–

R. ontologiczny (nie ma jednej rzeczywistości)

–

R. aksjologiczny (nie ma stałych wartości)

–

R. etyczny (nie ma stałych norm)

Pojęcia związane z etyką Protagorasa



Relatywizm



Subiektywizm



Konwencjonalizm (powszechność niektórych
twierdzeń i norm ma źródło w umowach)

PROTAGORAS ≠ SOKRATES

3. Arystyp z Cyreny (435-366 przed Chr.)



Jedyne dobro to przyjemność, a zło przykrość



Cel ludzkiego działania: hedonizm (należy
dążyć do przyjemności)

4. Cynicy



Dobro najwyższe – cnota (tak jak Sokrates)



W porównaniu z cnotą wszystko jest obojętne



Wolnym jest ten, kto się uniezależni od rzeczy
nie będących cnotą

5. Epikur (341-271 przed Chr.)



Epikureizm - hedonizm umiarkowany



Etyka winna uczyć życia szczęśliwego



Cztery przeszkody (lęki) na drodze do szczęścia

–

Bóg

–

Śmierć

–

Nieosiągalność szczęścia

–

Cierpienie

Filozofia nastawiona na szczęście

powinna te przeszkody usunąć:

–

Boga i śmierć odsuwa fizyka (zwolennik atomizmu i
materializmu; gdy jest śmierć, to nas już nie ma, a
zatem nie ma się czego bać)

–

Nieosiągalność szczęścia i cierpienie odsuwa etyka
(istnieje bowiem wolna wola i szczęście jest
osiągalne dla każdego na drodze rozumnego
korzystania z przyjemności)

Epikur wyróżnił dwa rodzaje

przyjemności:



zewnętrzne – cielesne, zmysłowe,
krótkotrwałe, domagają się zaspokojenia
potrzeb;



wewnętrzna – jest nią dana każdemu
wewnętrzna radość życia, samo życie jest
źródłem radości, jest to najwyższa
przyjemność.

Jak zatem zachować radość życia?

Należy rozumnie i umiarkowanie korzystać z

przyjemności. Rozumnie korzystać to znaczy w

sposób moralnie podniosły – przyjemność nie

może być osiągana kosztem innych. Moralizm jest

warunkiem koniecznym do hedonizmu. Dobierać

przyjemności i potrzeby na miarę możliwości ich

zaspokajania, potrzeby niezaspokojone bowiem

same są źródłem przykrości. Ten ma więcej

przyjemności, kto ma mniej potrzeb – należy

cieszyć się z tego, co się ma.

6. Stoicy



Cnota – dobro wewnętrzne

–

polega na rozumnym (nie emocjonalnym)
nastawieniu do tego, co się zdarza

–

życie zgodne z naturą, życie rozumne



Źródło zła (życia wbrew cnocie) - afekty
(gwałtowne, bezrozumne poruszenia duszy,
pod wpływem emocji)



skierowane na pozorne dobra

–

zawiść

–

pożądliwość



ucieczka przed pozornym złem

–

smutek

–

obawa.



Celem apatia – rozum powinien wyprzedzać
emocje („stoicki spokój” – pozostać
nieporuszonym).

7. Platon (427-374 przed Chr.)



Naczelne w hierarchii idei jest dobro – etyka
idealistyczna.



Koncepcja duszy wcielonej – dusza ma trzy
warstwy: dwie niższe są związane z ciałem (dusza
zmysłowa nadzoruje funkcje wegetatywne; dusza
impulsywna – nadzoruje popędy i uczucia),
najwyższą jest dusza rozumna.

Teoria cnót Platona, związana z koncepcją

duszy, zakłada, że każda część duszy ma

odpowiadającą jej cnotę – klasyczny

układ cnót:



sprawność – cnota części zmysłowej,



odwaga – cnota części impulsywnej,



mądrość – cnota części rozumnej,



sprawiedliwość – utrzymuje wszystkie

części w harmonii.



Koniecznym uzupełnieniem etyki jest według
Platona teoria państwa.



Państwo powinno być jak dusza –
hierarchiczne i stanowe, złożone z trzech
warstw:

–

rzemieślnicy (sprawni) – warstwa najniższa,

–

strażnicy (odważni),

–

władcy (mądrzy).

8. Arystoteles (384-322 przed Chr.)



Odrzucił zarówno Platona naukę o miłości jako
dążności do dobra idealnego, jak i teorię cnót.



Etyka nie może być według niego
idealistyczna, nie może ludziom wskazywać
celów nieosiągalnych. Powinna być
realistyczna – w punkcie wyjścia powinny
być obserwacje ludzkich celów działań.



Cele ludzkie są różnorodne, każdy ma
swoją hierarchię, lecz wspólnym dla
wszystkich powinna być eudajmonia –
szczęście.



Jest to stan optymalny, osiągalny przez
jednostkę przy jej naturalnych
zdolnościach i w konkretnych
okolicznościach życia.



W teorii cnót Arystoteles zakładał, że cnót jest tyle, ile
czynności właściwych dla człowieka – czyli
nieskończenie wiele (np. odwaga, sprawiedliwość,
umiarkowanie, etc.).



Jest jednak jedna wspólna własność wszystkich cnót
– każda cnota jest wypośrodkowaniem między
skrajnościami (np. skąpstwo – sprawiedliwość –
rozrzutność, tchórzostwo – odwaga – zuchwałość, brak
poczucia humoru – dowcip – kpiarstwo).



Cnota u Arystotelesa to „uosobienie zachowujące
środek”.