System ochrony pracy w

Polsce

Źródła prawa, system

nadzoru, system prewencji.

Definicje i źródła prawa - 1

• Prawo to normy (reguły, wzory) postępowania ludzi.
• Prawo jest wyrazem woli siły społecznej (warstwy,

klasy) panującej w państwie.

• Prawo jest chronione (sankcjonowane,

zabezpieczane) przez państwo.

H. Rot „Wstęp do nauk prawnych”

Polska należy do krajów tzw. prawa stanowionego.

Kompetencje prawodawcze posiadają:

• Sejm,
• Rząd
• Prezydent RP

Źródła prawa RP - 2

art. 87 Konstytucji RP

• Konstytucja;

• Ustawy;

• Ratyfikowane umowy międzynarodowe;

• Rozporządzenia;

• Akty prawa miejscowego na obszarze działania

organów, które je ustanowiły.

Podstawy prawne nadzoru i prewencji –

1

Konstytucja RP

– ustawa zasadnicza.

Zawiera

liczne przepisy odnoszące się do stosunku pracy:

• Ogólne określające i wyznaczające cele państwa

, takie jak zasada

sprawiedliwości społecznej, ochrony pracy i dialogu społecznego,
zasad równości, ochrony godności i prywatności człowieka;

• Regulujące uprawnienia pracownicze

, np.: prawo do minimalnego

wynagrodzenia, prawo do wypoczynku, prawo do bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy, zakaz stałego zatrudniania
dzieci do lat 16, wolność pracy;

• Dotyczące zbiorowych stosunków pracy

to m.in. prawo zrzeszania

się w związki zawodowe, organizacje pracodawców, prawo do
rokowań, zawierania układów zbiorowych i innych porozumień,
prawo związków zawodowych do organizowania strajków
pracowniczych lub innych form protestu

Podstawy prawne nadzoru i prewencji –

2

• Kodeks pracy

jest najważniejszym źródłem prawa

pracy, nadającym ramy prawne relacjom między

pracodawcami a świadczącymi odpłatnie pracę

podporządkowaną, bez względu na charakter

i miejsce wykonywanej pracy oraz podstawę

nawiązania stosunku pracy.

• Inne ustawy

np. prawo budowlane, prawo atomowe,

ustawy o PIP, PIS i SIP, o zatrudnianiu osób

niepełnosprawnych, itd.

• Pragmatyki służbowe

są podstawowym źródłem prawa

pracy w sektorze publicznym, np. karta nauczyciela,

ustawy o pracownikach urzędów

państwowych, pracownikach samorządowych, itd.

Podstawy prawne nadzoru i

prewencji – 3

Międzynarodowe źródła prawa pracy –

akty stanowione

przez organizacje międzynarodowe w sprawach
dotyczących interesów ludzi pracy, można podzielić na:

• Uniwersalne, o zasięgu światowym

: konwencje i zalecenia

MOP, Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka uchwalone w
1966r przez Zgromadzenie Ogólne ONZ – prawo do pracy,
wolności związkowe, dyskryminacja w dziedzinie
zatrudnienia i wykonywania zawodu, prawo do
zabezpieczenia społecznego, itp.

• Regionalne, obowiązujące państwa określonego regionu:

np. akty przyjęte przez Radę Europy takie jak Europejska
Karta Socjalna i dyrektywy UE.

• Bilateralne, wiążące państwa, które zawarły takie umowy.

Podstawy prawne nadzoru i prewencji –

4

Akty wykonawcze:

• rozporządzenia

Rady Ministrów i poszczególnych

Ministrów są rozwinięciem i uszczegółowieniem
postanowień ustaw.

Autonomiczne źródła prawa pracy:

• układy zbiorowe

pracy oraz inne, oparte na ustawie

porozumienia zbiorowe

,

• regulaminy

pracy, wynagradzania

• statuty

określające prawa i obowiązki stron stosunku

pracy.

Podstawy prawne nadzoru i prewencji –

5

Szczególne formy prawa pracy:

• Zasady bhp

są to reguły bezpiecznego wykonywania

pracy, które nie są ujęte w formę przepisów, ale

wynikają z wiedzy i doświadczenia życiowego.

• Polskie normy:

Ich stosowanie jest obowiązkowe, jeżeli

zostały powołane w ustawie lub obowiązek ich

stosowania wprowadził właściwy minister w sprawach

należących do zakresu jego działania.

• Orzecznictwo sądów,

a w szczególności orzeczenia i

uchwały SN. Uchwały podjęte w składzie całej izby, w

składzie połączonych izb lub w pełnym składzie Sądu

Najwyższego stają się zasadami prawnymi, które wiążą

Sąd Najwyższy, natomiast obecnie

nie wiążą już Sądów

Powszechnych.

Definicja prawa pracy – art.9 Kodeksu

pracy

Przez

prawo pracy

rozumie się przepisy

Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i
aktów wykonawczych, określające prawa i
obowiązki pracowników, pracodawców, a
także postanowienia układów zbiorowych
pracy i innych opartych na ustawie
porozumień zbiorowych, regulaminów
i statutów określających prawa i obowiązki
stron stosunku pracy.

Organy nadzoru nad warunkami pracy

Nadzór nad warunkami pracy sprawują:

• Organy państwowe,
• Organy administracyjne,
• Organy społeczne.

Art. 18

4

Kodeksu pracy:

• Nadzór i kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym

przepisów i zasad bhp, sprawuje

Państwowa

Inspekcja Pracy.

• Nadzór i kontrolę przestrzegania zasad, przepisów

higieny pracy i warunków środowiska pracy sprawuje

Państwowa Inspekcja Sanitarna.

• Społeczną kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym

przepisów bhp, sprawuje

Społeczna Inspekcja Pracy.

Inne instytucje, organy i organizacje

zajmujące się m.in. warunkami pracy

• Administracja architektoniczno – budowlana i nadzór

budowlany;

• Państwowa Straż Pożarna;
• Urząd Dozoru Technicznego;
• Inspekcja Ochrony Środowiska;
• Nadzór górniczy;
• Inspekcja Transportu drogowego;
• Inne
• Organizacje pracobiorców i pracodawców.

Zenon Galewski

BDK ZERGO

Do priorytetów w działalności PIP należą:

• koncentracja kontroli w dziedzinach gospodarki i zakładach
charakteryzujących się największymi zagrożeniami zawodowymi
i wypadkowymi,

• monitorowanie procesu przekształceń własnościowych,
restrukturyzacji i zmian systemowych w aspekcie ochrony
pracy,

• kontrola praworządności w stosunkach pracy i bezpieczeństwa
pracy w supermarketach,

• kontrola bezpieczeństwa pracy w zakładach o dużym i
zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej,

• kontrola przestrzegania prawa pracy w małych zakładach
(zatrudniających do 20 pracowników),

• promowanie i pomoc we wdrażaniu w polskich
przedsiębiorstwach systemów zarządzania bhp,

• współudział w tworzeniu prawa pracy uwzględniającego
aktualny stan wiedzy i techniki oraz unormowania obowiązujące
w UE,

• promocja zagadnień ochrony pracy, ze szczególnym
uwzględnieniem rolnictwa indywidualnego.

PRIORYTETY W DZIAŁALNOŚCI PIP

Państwowa Inspekcja Sanitarna

PIS jest powołany do nadzoru nad warunkami:

• higieny środowiska,

• higieny pracy w zakładach pracy,

• higieny radiacyjnej,

• higieny procesów nauczania i wychowania,

• higieny wypoczynku i rekreacji,

• zdrowotnymi żywności i żywienia,

w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed wpływem

szkodliwości i uciążliwości środowiskowych,

zapobieganiu powstawaniu chorób zakaźnych i

zawodowych

PIS działa na podstawie ustawy

o PIS z dnia 14.03.1985r

(Dz. U. z 1998 r Nr 90, poz. 575 ze zm.)

Społeczna Inspekcja Pracy

Społeczna inspekcja pracy

jest „służbą społeczną”

pełnioną przez pracowników w celu zapewnienia
przez pracodawców bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy oraz ochronę uprawnień
pracowniczych określonych w przepisach prawa
pracy.

SIP jest kierowana przez związki zawodowe.

Społecznych inspektorów pracy wybierają
pracownicy.

Podstawy prawne działania SIP

Ustawa z dnia 24.06.1983 r. o społecznej inspekcji
pracy

(Dz. U. nr 35, poz. 163 z późn. zm.);

Kodeks pracy:

 Społeczną kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym

przepisów i zasad bhp sprawuje społeczna inspekcja
pracy –

art. 18

5

§ 1 kp.

 Do podstawowych obowiązków pracodawcy należy

zapewnienie wykonania

zaleceń

społecznego inspektora

pracy. Od zalecenia ZSIP pracodawca może wnieść
sprzeciw do właściwego państwowego inspektora pracy.

Zadania SIP – 1

• Kontrolowanie

stanu budynków, maszyn, urządzeń

technicznych i sanitarnych oraz procesów
technologicznych;

• Kontrolowanie

przestrzegania przepisów prawa pracy,

w tym postanowień układów zbiorowych pracy i
regulaminów pracy, w szczególności w zakresie BHP,
ochrony pracy kobiet, młodocianych i osób
niepełnosprawnych, urlopów i czasu pracy, świadczeń
z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych;

• Uczestniczenie

w kontroli przestrzegania w zakładzie

pracy przepisów dotyczących ochrony środowiska;

Zadania SIP – 2

• Uczestniczenie

w przeprowadzaniu przeglądu

warunków pracy i pracach zakładowej komisji BHP;

• Uczestniczenie

w ustalaniu okoliczności i przyczyn

wypadków, zachorowań na choroby zawodowe i inne
schorzenia wywołane warunkami środowiska pracy;

• Podejmowanie działań

na rzecz aktywnego udziału

pracowników w kształtowaniu właściwych warunków
BHP oraz

oddziaływanie

na przestrzeganie przez

pracowników przepisów i zasad BHP

Uprawnienia SIP – 1

• Prawo żądania

informacji oraz okazywania dokumentów

niezbędnych do wykonywania funkcji kontrolnych;

• Prawo informowania

pracodawcy (ZSIP) i kierowników

(ZSIP, SIP) o faktach nieprzestrzegania przepisów BHP i
prawa pracy;

• Prawo występowania

o natychmiastowe usunięcie

bezpośrednich zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników;

• Prawo wydawania zaleceń (ZSIP),

w tym w szczególności

zaleceń wstrzymania pracy danego urządzenia lub
określonych robót;

• Prawo wydawania uwag;
• Prawo zwracania uwagi

pracownikom w przypadkach

naruszania przez nich obowiązujących przepisów i zasad
BHP

Uprawnienia SIP – 2

• Prawo występowania

(ZSIP) o odsunięcie pracownika

od pracy w przypadkach braku wymaganych
uprawnień kwalifikacyjnych niezbędnych do
wykonywanej pracy lub braku orzeczenia lekarskiego
dopuszczającego do wykonywania pracy;

• Prawo do udziału

w pracach zespołów

powypadkowych;

• Prawo wnioskowania

o przeprowadzenie kontroli do

państwowego inspektora pracy;

• Prawo wnioskowania

do państwowego inspektora

pracy o wszczęcie postępowania w sprawach o
wykroczenia przeciwko prawom pracownika;

• Prawo do udziału

w opracowaniu analiz przyczyn

wypadków przy pracy i chorób zawodowych;

Uprawnienia SIP – 3

• Prawo do uczestniczenia

w kontrolach PIP;

• Prawo czuwania

nad wykonywaniem decyzji i zaleceń

organów nadzoru nad warunkami pracy a w razie ich
niewykonania zawiadomienie tych organów;

• Prawo organizowania

szkolenia wydziałowych i

grupowych SIP;

• Prawo uczestniczenia

pracach komisji BHP na

prawach wiceprzewodniczącego (ZSIP);

• Prawo opiniowania

projektów planów poprawy

warunków pracy i planów rehabilitacji zawodowej
oraz kontrolowanie ich realizacji.

Odpowiedzialność za utrudnianie

działalności SIP

Pamiętaj !

Utrudnianie społecznemu inspektorowi

pracy jego ustawowej działalności jest

wykroczeniem określonym w art. 22 ustawy

o SIP zagrożonym karą grzywny.

W sprawach tych postępowanie prowadzą

państwowi inspektorzy pracy.

Obowiązki pracodawcy

• Założenie zakładowej księgi zaleceń i uwag oraz ksiąg uwag

jeżeli są wydziałowi lub grupowi SIP;

• Zwalnianie SIP od pracy w razie konieczności wykonywania

przez niego ustawowych czynności w godzinach pracy lub

uczestniczenia w naradach i szkoleniach z zachowaniem

prawa do wynagrodzenia;

• Pracodawca może, na wniosek zakładowych organizacji

związkowych ustalić miesięczne zryczałtowane wynagrodzenie

dla SIP;

• Zapewnienie odpowiednich warunków lokalowych dla

indywidualnej pracy inspektora;

• Umożliwienie korzystania z literatury fachowej;

• Pokrywanie kosztów związanych z działalnością SIP

Komisja BHP – 1

art. 237

12

kodeksu pracy

Pracodawca zatrudniający więcej niż 250 pracowników
powołuje komisję bezpieczeństwa i higieny pracy, jako
swój organ doradczy i opiniodawczy.

Skład komisji BHP:

W skład komisji BHP wchodzą w równej liczbie
przedstawiciele pracodawcy, w tym pracownicy służby
BHP i lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę
zdrowotną nad pracownikami, oraz przedstawiciele
pracowników, w tym społeczny inspektor pracy.
Przewodniczącym komisji jest pracodawca lub osoba
przez niego wyznaczona, a wiceprzewodniczącym –
społeczny inspektor pracy.

Komisja BHP – 2

Zadania komisji:

•

dokonywanie przeglądu warunków pracy;

•

okresowa ocena stanu BHP;

•

opiniowanie podejmowanych przez pracodawcę środków

zapobiegających wypadkom przy pracy i chorobom

zawodowym;

•

formułowanie wniosków dotyczących poprawy warunków

pracy;

•

współdziałanie z pracodawcą w realizacji jego obowiązków

w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Posiedzenia komisji odbywają się w godzinach pracy, nie

rzadziej niż raz na kwartał. Za czas nieprzepracowany w

związku z udziałem w posiedzeniach komisji pracownik

zachowuje prawo do wynagrodzenia. Komisja w związku z

wykonywaniem swoich zadań korzysta z ekspertyz lub

opinii specjalistów spoza zakładu pracy w przypadkach

uzgodnionych z pracodawcą i na jego koszt.

Konsultacje w zakresie BHP

Pamiętaj !

Art. 237

11a

kodeksu pracy

Pracodawca konsultuje z

pracownikami lub ich

przedstawicielami wszystkie działania

związane z BHP.