Główne orientacje

Główne orientacje

metodologiczne i teoretyczne w

metodologiczne i teoretyczne w

rozwoju współczesnej myśli

rozwoju współczesnej myśli

socjologicznej

socjologicznej

1.

Współczesne założenia teorii socjologicznej.

Współczesne założenia teorii socjologicznej.

2. Charakterystyka teorii socjologicznych w ujeciu P.

2. Charakterystyka teorii socjologicznych w ujeciu P.

Sztompki

Sztompki

3. Podstawowe orientacje teoretyczne w współczesnej

3. Podstawowe orientacje teoretyczne w współczesnej

socjologii

socjologii

Współczesne założenia teorii

Współczesne założenia teorii

socjologicznej

socjologicznej



I. Teoretyczny charakter zainteresowań socjologii – próbą
intelektualnego, podejmowanego w sposób uporządkowany
zrozumienia świata. Teoria to typ myślenia, który stara się wyjaśnić
zdarzenia i to próba odpowiedzi na pytanie: „dlaczego”?.



Do rozwoju teorii socjologii przyczyniły się m.in.:



Klasycy socjologii i ich twórczość : Comte, Marks, Durkheim, Weber i
współcześni.



Powszechne stosowanie kryteriów metody naukowej, którą
charakteryzuje



1.

obiektywizm

obiektywizm (badanie niezależne od upodobań, niechęci),



2.

krytycyzm

krytycyzm (twierdzenia muszą być udowodnione, rzeczy nie

zawsze są takimi jak się wydają),



3.

relatywizm

relatywizm (odkrywanie nowych warstw znaczeniowych zmienia

postrzeganie całości) np. jeżeli jednostka znajduje się na dole
hierarchii społecznej, to jej możliwości są mniejsze. Nie ma rzeczy
ostatecznych, nauka ciągle się rozwija,



4.

perspektywa grupowa

perspektywa grupowa – konieczność badania ukrytych struktur

grupowych (małe grupy społeczne, wielkie grupy społeczne, formy
globalizacji )

II. Teorie socjologiczne w ujęciu T. Abla – istota teorii socjologicznej: są
to konsekwencje pojęciowe używane do analizy i interpretacji danych
uzyskanych przez socjologa: teoria zawiera 3 klasy konstrukcji pojęciowych:
1. pojęcia ogólne
a) porządkujące i klasyfikujące badane zjawiska społeczne (ogólne
określenie lub kategorie np. grupa społeczna, klasa społeczna, anomia,
struktura społeczna)
b) zmienne – pojęcia operacyjne, służące do ujawnienia zasadniczych i
ważnych różnic między zjawiskami np. wykształcenie, kategorie społeczno-
zawodowe, religijność. Zmienne niezależne to determinanty.
c) prawa i inne typy generalizacji prawa to twierdzenia orzekające.
III. Teoria socjologiczna w ujęciu P. Sztompki
Jest to zespół założeń ontologicznych, epistomologicznych i
metodologicznych abstrakcyjnych pojęć oraz ogólnych twierdzeń o
rzeczywistości społecznej, która ma dostarczyć wyjaśnienia dostępnej
wiedzy opisowej o niej a zarazem ukierunkowywać dalsze badania.
Teorią jest każdy taki rezultat badawczy, który pełni funkcję eksplanacyjną
(wyjaśniającą).

Składniki teorii socjologicznej:
1. Ogólna orientacja teoretyczno-metodologiczna
a) podstawowe założenia o charakterze rzeczywistości

społecznej – tezy ontologiczne

b) założenia o szansach i granicach poznania społecznego
2. Model pojęciowy – powiązane kategorie analityczne

składające się na wizję świata społecznego, jego budowy,
mechanizmów funkcjonalnych, sposób jego interpretacji
obejmujący definicje klasyfikujące i typologie.

3. Szczególna teoria empiryczna – zespół powiązanych

twierdzeń o zależnościach między zmiennymi cechami
obserwowanych zjawisk

4. Współzależność teorii a empirii.

Cele socjologiczne i wyznaczniki jej osiągnięć

Cele socjologiczne i wyznaczniki jej osiągnięć

1. Socjologia jako nauka dylemat Nauka możliwa do

abstrakcyjna badanie czy

zastosowania, podstawa

działanie? do

praktycznego

2. Badania oddziałujące,

działania

aktywność reformatorska

rewolucyjna

Rezultaty badania socjologii

Rezultaty badania socjologii

1.

1.

Nastawienie empiryczne – dylemat Teoria

Nastawienie empiryczne – dylemat Teoria

empiryczna-

empiryczna-

generalizacje sprawozdawcze, empiria

generalizacje sprawozdawcze, empiria

jako

jako

uogólnienie empiryczne

uogólnienie empiryczne

czy empirii, badanie

czy empirii, badanie

teoria?

teoria?

empiryczne

empiryczne

2.

2.

Formalizm, abstrakcja,

Formalizm, abstrakcja,

inspirowane przez

inspirowane przez

schematy pojęciowe

schematy pojęciowe

teorię, którą

teorię, którą

niesprawdzalne empirycznie

niesprawdzalne empirycznie

weryfikują

weryfikują

Przełom antypozytywistyczny

Przełom antypozytywistyczny

* nie istnieje ostry rozdział między danymi empirycznymi a uogólnieniami

teoretycznymi;

*

ustalenia teoretyczne silnie determinują praktykę badań empirycznych;

* spory teoretyczne nie mogą być rozstrzygnięte przez proste odwoływanie

się do danych empirycznych

Teoria P. Sztompki

- paradygmat naturalistyczny (natura-przyroda)
- paradygmat subiektywistyczny

Założenia Teoria scjentystyczna Teoria
humanistyczna
Metodologiczne (naturalizm, redukcjonizm) (antynaturalizm,
redukcjonizm)

Założenia Teoria obiektywistyczna, Teoria krytyczna

Epistemologiczne naturalizm aksjologiczny (praktyczne
zaangażowanie)

Podstawowe orientacje teoretyczne w

Podstawowe orientacje teoretyczne w

współczesnej socjologii

współczesnej socjologii



Orientacja scjentystyczna

Orientacja scjentystyczna – którą reprezentuje przede wszystkim
neopozytywizm – kierunek teoretyczno – metodologiczny nawiązujący do
poglądów Comte’a. Podobną koncepcję socjologii prezentuje behawioryzm –
orientacja ta dała o sobie znać przede wszystkim w psychologii głosząc, że
przedmiotem badań psychologicznych może być tylko dostrzegalne zachowanie
człowieka.



Orientacja humanistyczna

Orientacja humanistyczna – wśród kierunków zaliczanych do tej orientacji
szczególne miejsce funkcjonalizm – rozpatruje społeczeństwo jako system
powiązanych ze sobą i wzajemnie uzupełniających się części składowych. Jego
najwybitniejsi przedstawiciele to R. Merton i T. Parsons.



Orientacje instytucjonalne

Orientacje instytucjonalne:

-

teoria konfliktu – wspólnym założeniem tych teorii jest twierdzenie, że
konflikt stanowi wspólną cechę społeczeństwa, a w pewnych warunkach
spełnia w nim pozytywną funkcję

-

interakcjonizm symboliczny – opiera się na założeniu, że podstawowym
procesem społecznym jest komunikowanie się ludzi między sobą, który
odbywa się za pomocą symboli czy słów

-

teoria marksistowska – teoria ta przechodziła od czasów swego powstania
rozmaite koleje losów, była początkowo raczej kierunkiem filozofii
społecznej, który koncentrował się na teoretycznej analizie wielkich
struktur społecznych, problematyki rozwoju społecznego i rozmaitych
aspektów polityki, osadzając ją mocno w kontekście historycznym.

Teoria strukturalno-funkcjonalna Talcotta Parsonsa

I

. Socjologia pogranicza

1.

teoria najwyższego zasięgu

2.

działania na pograniczu socjologii, antropologii i psychologii

3.

Łączny dorobek różnych nurtów i szkół w socjologiiRodowód teorii –

teoria działania społecznego
4.

Woluntarystyczna teoria działania

a) czyn jednostkowy – cel, środki, warunki, normy
b) ciągi czynów jednostkowych stanowią działania
c) działania składają się na systemy społeczne (całość typu organicznego)

5.

Stopniowe przesunięcie akcentu z analizy jednostkowych czynów i

działań na analizę „zinstytucjonalizowanych wzorów” czyli role społeczne
6.

Teoria Parsonsa AGIL

II. Wpływ antropologii (B. Malinowskiego - instytucja to konkretne wzory

zorganizowanych działań i zachowań)
Dyrektywy z antropologii:

a) podejście funkcjonalistyczne – podejście systemowe, badamy całościowo,

całą strukturę

b) całościowe i wszechstronne ujęcie przedmiotu badań
c) generalizujące i porównawcze spojrzenie na rzeczywistość społeczną

III.

Wpływ psychologii – Freud

- problem struktury osobowości
- relacje między osobowością a kulturą i środowiskiem społecznym
- zagadnienia rozwoju osobowości
IV. Wpływ ekonomii - układ odniesienia teorii działania
1. Każda teoria składa się z czterech poziomów organizacji: faktów,

problemów badań, struktury oraz układu odniesienia teorii

2. Najważniejsze elementy układu odniesienia
- aktor – podmiot zorientowany na jakiś cel
- sytuacja – w której przyszło mu działać
- orientacja aktora wobec sytuacji
3. Obiekty wchodzące w skład sytuacji: (1) fizyczne – przedmiot, narzędzia,

(2) kulturowe – idee, wierzenia, symbole i wartości, (3) społeczne – inni
aktorzy

4. Orientacja łączy składnik subiektywny (motywacyjny) i normatywny z

kultury (na wartości) i wyróżnia 2 rodzaje orientacji aktora wobec sytuacji:

a) orientację motywacyjną, która ma związek z aktualnym lub potencjalnym

zaspokojeniem potrzeb

b) orientację na wartości, która odnosi się do tych aspektów orientacji

aktora, która ma zakotwiczenie w wymiarze kulturowym, jakie wartości,
normy osobnik otrzymał w procesie wzrastania.

Generalny system działania (ogólna teoria społeczeństwa)

W skład generalnego działania wchodzą cztery podsystemy:
-

społeczny – funkcja integracyjna

-

kultury – kultywowania wzorów i usuwania napięć

-

osobowości – funkcja osiągania celu

-

organizmu ludzkiego – funkcja adaptacyjna

Kulturowe przyczyny dewiacji społecznych.

Dewiacje biorą się z niedoborów kulturowych. Jeżeli

nie zostaną w domu przekazane normy i wartości, to
osobnicy będą podatni na wpływy działań odbiegających od
normy.

ROBERT MERTON – FUNKCJONALIZM

ROBERT MERTON – FUNKCJONALIZM

ZMODYFIKOWANY

ZMODYFIKOWANY

I.

Teoria średniego zasięgu np. grupa odniesienia, socjologia medycyny

II. Paradygmat analizy funkcjonalnej

1)Podważenie tezy o integralności systemów społecznych: (a)
konieczność empirycznych ustaleń, (b) badanie procesów kreujących
różne poziomy, formy i typy integracji w systemach społecznych, (c)
ustalanie typów, form, poziomów integracji
2)Podważenie tezy o funkcjonalnej uniwersalności składników systemu:

(a) składniki te mogą być nie tylko funkcjonalne ale i dysfunkcjonalne np.

system polityczny w PRL, (b) mogą pełnić funkcje „jawne” –zamierzone i
„ukryte”, (c) niezamierzone i nierozpoznane (np. religia protestancka),
(d) konieczność analizy konsekwencji wzajemnego wpływu różnych
składników wobec siebie, jak i wobec szerszych systemów

3) Funkcjonalna niezbędność składników systemu społecznego: (a)
wymogi funkcjonalne należy ustalić empirycznie –różne struktury mogą
spełniać wymóg przetrwania systemu (np. kraje zachodnie a wschodni
despotyzm), (b) konieczność badania procesów determinujących
przyjmowanie się danych wzorów (ekonomicznych, politycznych) a
odrzucania innych

III.

Algorytm analizy funkcjonalnej

1) Ustalenie alternatyw odrzucanych wobec danego wzoru, co wskazuje na „konflikt
strukturalny” z którego powstał (np. dlaczego w Polsce z wielu możliwości
ukształtował się model magnacko-szlachecki a nie np. mieszczański) obserwowany
wzór.

2)

Znaczenie badanej działalności dla uczestników grupy – motywy

działania,
funkcje jawne tych działań
3)

Ustalenie motywów konformizmu lub dewiacji wśród uczestników grupy –

ocena psychologicznych potrzeb spełnianych przez dany wzór
4)

Ustalenie jak badane wzory przejawiają prawidłowości niedostrzegane

przez
uczestników a zarazem wpływające na nich i system społeczny

IV. Struktura społeczna a anomia

1)Anomia – jest konsekwencją frustracji i blokady ludzkich potrzeb, dążeń,

wartości; jej przejawem jest rozpad sfery aksjologiczno-normatywnej, utrata
drogowskazów etyczno-moralnych

2)

Teorię anomii rozwinął R. Merton do analizy wielkiego kryzysu lat 30-tych

w
USA wyróżniając dwa podstawowe składniki:

a)kulturowo zdefiniowane zamierzenia ludzi jako cele uczestników społeczeństwa,

uporządkowane w jakąś hierarchię wartości, stanowiące układ odniesienia
aspiracji – stanowią one wartości – cele

b)

B) drugi składnik określa, reguluje i kontroluje przyjęte sposoby

dążenia do celów – dobór środków do celów jest ograniczony
przez zinstytucjonalizowane normy – środki (np.
wykształcenie)

3) Z socjologicznego punktu widzenia zachowania

abstrakcyjne wolno uznać za symptom rozłamu pomiędzy
przypisanymi kulturowo aspiracjami a społecznie
ustrukturowanymi możliwościami ich realizacji (wg
Mertona)

Stany anomijne – rozpad sfery aksjologiczno-normatywnej