1

EWOLUCJA

EKLEKTYCZNEJ

TEORII PRODUKCJI

MIĘDZYNARODOWE

J (PARADYGMATU

OLI)

WEDŁUG J.H.

DUNNINGA

Dr Mieczysław SZOSTAK (Instytut MSG – SGH)

2

1. GŁÓWNE ELEMENTY

SKŁADOWE PARADYGMATU
OLI

(A)

• Najbardziej popularną teorią, która wyjaśnia w

miarę całościowo determinanty działalności KTN i

motywy podejmowania BIZ, jest bezsprzecznie

eklektyczna teoria produkcji międzynarodowej,

której autorem jest J.H. Dunning. Pierwszą jej wersję

przedstawił on w 1973 r. Później wielokrotnie ją

modyfikował, pogłębiając analizę, wzbogacając ją i

rozszerzając o nowe aspekty.

• Teoria Dunninga stanowiła od początku mistrzowską

kompilację (lub syntezę) i rozwinięcie dorobku trzech

wcześniejszych grup teorii cząstkowych. Wykorzystując je,

Dunning zaprezentował własną teorię, która zwana jest

paradygmatem OLI

, od pierwszych liter 3 angielskich słów:

ownership (O), location (L)

oraz

internalization (I)

,

które określają

źródła 3 grup podstawowych przewag

KTN

wyodrębnionych przez autora.

3

Główne elementy

paradygmatu OLI (B):

Komentarz do pojęcia
paradygmatu

• W tym kontekście warto przypomnieć, że według T.S.

Kuhna,

paradygmat naukowy

może być pojmowany

różnorodnie:
a) jako „powszechnie uznane osiągnięcie naukowe”,
b) jako „zespół charakterystycznych przekonań i

uprzedzeń”,
c) jako „wszystkie zinternalizowane przekonania grupy

naukowej”,

d) jako

„zespół koncepcji, teorii, technik i

wartości,

które określają ramy realizowanych badań.”

• Dla potrzeb dalszych rozważań, poświęconych

paradygmatowi OLI, przyjęta zostanie ostatnia, czwarta

definicję paradygmatu naukowego.

4

Główne elementy
paradygmatu OLI,

tj. eklektycznej teorii produkcji
międzynarodowej (C)

• „O” - Pierwszą grupą są przewagi o charakterze

oligopolistycznym, jakimi odznaczają się poszczególne

KTN z racji posiadanych przez nie praw własności

szeroko pojętych aktywów. Dlatego też nazywane są one

specyficznymi przewagami własnościowymi (ownership

specific advantages).

• „L”- Drugą grupę tworzą przewagi KTN z tytułu specyfiki

i szerokich możliwości lokalizacji ich działalności

ekonomicznej
(location specific advantages).

• „I” - Trzecia grupa to specyficzne przewagi związane

z internalizacją działalności biznesowej KTN

(internalization incentive advantages).

5

2. PRZEWAGI

WŁASNOŚCIOWE
KORPORACJI
TRANSNAROD. (A)

• Niepowtarzalne przewagi typu oligopolistycznego, które

wynikają ze specyfiki samej natury KTN, a zwłaszcza z

własności unikalnych aktywów. Pozwalają one

poszczególnym korporacjom globalnym podejmować BIZ

i konkurować skutecznie z innymi przedsiębiorstwami

transnarodowymi oraz z firmami lokalnymi w krajach

przyjmujących.

• Najpierw Dunning dzielił te przewagi na trzy - niezbyt

precyzyjnie rozgraniczone - podgrupy, tj.:

-- przewagi wewnętrzne płynące z istoty i specyfiki

działania KTN,

-- przewagi ich filii nad przedsiębiorstwami lokalnymi

krajów goszczących,

-- przewagi własnościowe wiążące się z transnarodowym

charakterem działalności korporacji.

6

Przewagi własnościowe

KTN (B)

• Natomiast w latach 90. oraz w obecnej dekadzie autor

wolał systematyzować przewagi własnościowe w

dwie

podgrupy lub „wiązki”

(jak określa to trafnie Zorska w

podpunkcie 4.1.1. swego podręcznika)

:

1) Przewagi konkurencyjne wynikające z posiadania

przez

daną KTN specyficznych zasobów i umiejętności,

tj.;

--

aktywów materialnych

(w postaci rzeczowej i finansowej),

--

aktywów niematerialnych

(wiedzy, innowacji i technologii,

kwalifikacji i doświadczeń zawodowych pracowników, metod
organizacji, zarządzania i marketingu, marek produktów,

systemów

informatycznych oraz baz danych itp.),

--

zdolności do skutecznego obniżania

wewnętrznych

kosztów

produkcji oraz kosztów współpracy z kontrahentami

zewnętrznymi.

7

Przewagi własnościowe
KTN (C)

2) Przewagi będące efektem wspólnego zarządzania przez
kierownictwo firmy macierzystej wszystkimi filiami
wchodzącymi w skład danej KTN:

--

przewagi filii KTN nad nowo powstającymi lokalnymi

przedsiębiorstwami, wynikające z dostępu do zasobów i zdolności
macierzystej firmy,

-- przewagi jednych KTN nad innymi (tj. ich rywalami), będące

efektem

wyższego stopnia umiędzynarodowienia działalności (większej
elastyczności operacyjnej, bogatszych doświadczeń w dziedzinie

realizacji

międzynarodowych transakcji biznesowych, lepszej umiejętności
minimalizacji ryzyka ekonomicznego i adaptacji do

zróżnicowanych

warunków działania w poszczególnych krajach).

• Począwszy od lat 90-tych, w paradygmacie OLI

szczególnego znaczenia wśród przewag własnościowych

nabrały atuty oparte na wiedzy oraz tzw. aktywa relacyjne

(relational assets).

Te ostatnie Zorska przetłumaczyła chyba niezbyt jasno na język

polski jako „atuty relacyjne”.

8

Przewagi własnościowe
KTN (D)

• Aktywa relacyjne

to nowy - wyodrębniony przez Dunninga -

typ przewagi własnościowej KTN, która polega na ich

gotowości

i umiejętności uzyskania dostępu, tworzenia,
wykorzystania i koordynowania wszelkich tych zasobów
oraz zdolności, które są niezbędne celem ustanowienia
optymalnie korzystnych międzyludzkich powiązań
(stosunków czy relacji),

jak też dla stałej poprawy jakości

takich powiązań wewnątrz samej korporacji oraz
w jej kontaktach z otoczeniem zewnętrznym.

• Aktywa relacyjne są ściśle powiązane z kapitałem

społecznym korporacji. Składają się one z 3 grup
elementów:
a) powszechnie uznane wartości (składniki
podstawowe): zaufanie, uczciwość, wzajemność
poczynań, szacunek dla odmienności kulturowej oraz
umiejętność działania w warunkach różnorodności;

9

Przewagi własnościowe KTN
(E)

b) wartości kontekstowe lub względne (składniki

drugorzędne):

społeczne normy postępowania, etyka pracy, stosunek

do

ryzyka, gotowość uczenia się, odpowiedzialność,

oportunizm,

mała podatność na korupcję oraz kontrreakcja na
nadużycia władzy,

c) zdolności negocjacyjne i koordynacyjne w ramach

kontaktów wewnątrzkoorporacyjnych i w stosunkach
z kontrahentami zewnętrznymi.

• Z kolei kluczowa rola atutów KTN opartych na wiedzy

wynika stąd, że we współczesnej gospodarce światowej

wiedza i informacje są traktowane jako unikalny i

specyficzny zasób, którego umiejętne wykorzystanie tworzy

i umacnia przewagę konkurencyjną przedsiębiorstwa.

Wiedza jest bowiem niezbędna dla pomnażania innych zasobów i

poprawy ich jakości. W odróżnieniu od pozostałych zasobów, wiedza

nie tylko

nie zużywa się

, kiedy jest praktycznie stosowana, lecz

dzięki temu rozwija się dynamicznie (w myśl zasady: „learning by

doing”).

10

Przewagi własnościowe KTN
(F)

• Wiedza - rozumiana zazwyczaj jako „przekonanie, które kieruje

działaniami organizacji” (B. Chakravarthy, Y. Doz i in.) - generuje

innowacje procesowe, produktowe, organizacyjne, menedżerskie

i finansowe. Tworzy nowe, bardziej konkurencyjne towary i

pozwala na lepsze zaspokojenie potrzeb konsumentów.

• Dzięki swej ekspansji zagranicznej KTN poprawiają efektywność

wykorzystania własnej wiedzy jako unikalnego zasobu, a także

wzbogacają ją w drodze wykorzystania walorów lokalizacji i

nawiązywania kooperacji z innymi jej dysponentami.

• Według Zorskiej, w ramach KTN

„zbiornikami” wiedzy

są:

1) indywidualni pracownicy i ich grupy,
2) tzw. artefakty - zasoby wiedzy zgromadzone „w postaci praktyk

będących
rutynowymi czynnościami, sekwencją działań oraz interakcjami”,
3) różne podmioty organizacyjne: zakłady pracy funkcjonujące w filiach,
poszczególne filie i sama firma macierzysta.

• Proces tworzenia wiedzy, jej poszukiwania, pozyskiwania i aplikacji

przez KTN jest wspierany innymi, komplementarnymi w stosunku do niej

zasobami posiadanymi przez korporację (ludzkimi, finansowymi i
rzeczowymi). Przy tym

nowa wiedza wytworzona przez samą KTN

stanowi jej wyłączną własność intelektualną

(może więc być np.

opatentowana), a nie staje się dobrem publicznym.

11

Przewagi własnościowe KTN
(G)

• Upowszechnienie i niebywale szybki

rozwój nowych technologii

informacyjnych i komunikacyjnych

(na ich oznaczenie Zorska

używa skrótu: IKT), z Internetem na czele, przyczyniło się w

ostatnich latach nie tylko do zwiększenia i wzbogacenia zasobu

wiedzy posiadanej przez KTN, lecz także do podniesienia

efektywności procesu odkrywania nowych zjawisk i właściwości (tj.

pojawienia się nowych wynalazków) oraz przyśpieszenia prac

wdrożeniowych

, zwłaszcza dzięki stosowaniu technik wirtualnego

modelowania oraz symulacji w badaniach i projektowaniu.

• Dzięki wykorzystywaniu IKT nasila się walka konkurencyjna między

KTN, bo w szczególności Internet umożliwia :

a) lepsze dostosowanie oferty produktów i usług do oczekiwań i wymagań

klientów, b) dotarcie do nowych segmentów lokalnego, regionalnego i

globalnego rynku,
c) ułatwienie imitacji nowych wyrobów oraz nielegalnego korzystania z

cudzej

własności intelektualnej.
• Ale KTN, które najefektywniej potrafią zastosować IKT, przyśpieszają

procesy swej specjalizacji, rekombinacji łańcuchów tworzenia wartości,

konfigurowania, integrowania i pomnażania wiedzy w ponadgranicznych

sieciach oraz delokalizacji działalności (bo odległość traci znaczenie, gdy

rekompensują ją korzyści nowej lokalizacji).

12

Przewagi własnościowe KTN
(H)

• Rewolucyjny postęp w dziedzinie nowych technologii informacyjnych i

komunikacyjnych, ułatwiając rozwój, upowszechnienie i wdrożenie

wiedzy, pozwala KTN – jak pisze Zorska - osiągnąć zwłaszcza

następujące przewagi konkurencyjne typu własnościowego:
a) zmniejszenie ogólnych kosztów działania w drodze większej

standaryzacji

produkcji (ale przy uwzględnieniu - w miarę potrzeby –

zróżnicowanych

w skali lokalnej preferencji konsumentów),

b) szybsza realizacja działań dostosowawczych do zmieniających się

warunków rynkowych i technologicznych,

c) zastosowanie innowacyjnych i unikalnych metod konkurencji z

rywalami,
przede wszystkim zaś sprawniejsze wykorzystanie innowacji do

dostosowania modelu biznesowego do pojawiających się wyzwań,

d) optymalne zarządzanie informacjami i wiedzą wewnątrz KTN, co

pozwala na zwiększenie korzyści w zakresie tworzenia wartości

dodanej,
e) bardziej harmonijna i efektywna współpraca z kontrahentami

zewnętrznymi, działającymi w różnych krajach.

13

3. PRZEWAGI LOKALIZACYJNE

KORPORACJI TRANSNAROD.
(A)

• Przewagi lokalizacyjne to – według interpretacji Dunninga - zestaw

przesłanek decydujących o wyborze przez KTN konkretnego

goszczącego, a ściślej mówiąc – o wyborze nie tylko kraju, lecz także

konkretnej dziedziny (branży) i określonego przedsiębiorstwa

zagranicznego, które jest przejmowane przez firmę macierzystą lub

konkretnego miejsca lokalizacji nowo tworzonej filii zagranicznej, w

ramach ekspansji inwestycyjnej (BIZ).

• Zdaniem omawianego autora, o

wyborze konkretnego kraju

jako miejsca lokalizacji BIZ decydują następujące determinanty:
a) sprzyjające czynniki rynkowe (posiadanie przez dany kraj

bogatych zasobów i zdolności wytwórczych, wielkość i chłonność

rynku), jak też brak lub występowanie barier w zakresie dostępu do

rynku (wskutek polityki protekcjonizmu lub nadmiernej

biurokratyzacji i korupcji),
b) relacje między cenami, kosztami i wydajnością pracy, kapitału

oraz technologii w kraju i miejscu przewidywanej lokalizacji,
c) klimat inwestycyjny, panujący w poszczególnych krajach

przyjmujących,
d) stopień rozwoju infrastruktury ekonomiczno-społecznej i

instytucji
rynkowych oraz inne okoliczności działania w kraju goszczącym
KTN.

14

Przewagi lokalizacyjne
KTN (B)

• Podane wyżej, a zaczerpnięte z teorii lokalizacji działalności

gospodarczej, tradycyjne przewagi lokalizacyjne mają charakter

czynników podażowych, popytowych lub

efektywnościowych

.

• W obliczu nasilenia się we współczesnej gospodarce światowej

procesów globalizacji i liberalizacji życia ekonomicznego,

powstania licznych ugrupowań integracyjnych, zawarcia kilkuset

międzypaństwowych preferencyjnych porozumień handlowych oraz

rozwoju gospodarki opartej na wiedzy i informacjach Dunning
dokonał

przewartościowania swojego podejścia do

przewag lokalizacyjnych

w kontekście paradygmatu OLI,

rozszerzając

swe wcześniejsze rozważania

o nowe podane niżej aspekty:
a) konieczność pogłębionej oceny czynników lokalizacji biznesu

międzynarodowego, szczególnie poprzez uwzględnienie dorobku

przedstawicieli nowej geografii ekonomicznej, dotyczącego

przesłanek specjalizacji produkcyjnej różnych krajów i działalności

firm w klastrach (clusters), określanych przez Zorską mianem

skupisk branżowych firm (ściśle ze sobą współpracujących);

15

Przewagi lokalizacyjne
KTN (C)

b) analiza czynników lokalizacji BIZ dokonywanych

przez KTN nie tylko w przekroju międzykrajowym, lecz

także w skali regionów ponadkrajowych i

wewnątrzkrajowych, sektorów, gałęzi i branż

wytwórczych oraz na szczeblu wspomnianych

klastrów;

c) rosnące znaczenie dla KTN podaży, jakości i cen

zasobów i zdolności pochodzących spoza kraju

macierzystego;

d) uwzględnienie wpływu władz państwowych

poszczególnych krajów na stabilność sytuacji

gospodarczej, sprawność funkcjonowania rynku,

modernizację zasobów i zdolności wytwórczych w skali

makroekonomicznej i na niższych szczeblach

gospodarowania (z klastrami włącznie);

16

Przewagi lokalizacyjne KTN
(D)

e) konieczność silniejszego akcentowania roli czynnika

ludzkiego jako kryterium wyboru miejsca lokalizacji działalności

KTN, nie tylko od strony podaży pracy (liczby dostępnych

pracowników, ich kwalifikacji i motywacji do pracy) oraz

wielkości popytu ludności na produkty wytwarzane przez

korporację, ale także wpływu różnorodności społecznej,

kulturowej i systemowej na innowacyjność;

f) wzrost znaczenia analizy dostępnych opcji lokalizacyjnych

ekspansji zagranicznej KTN w kontekście stymulowania rozwoju

jej wiedzy, pogłębienia specjalizacji w kształtowaniu unikalnych

zasobów i zdolności korporacji oraz optymalnego konfigurowania

łańcucha tworzonej przez nią wartości dodanej.

• Na przełomie XX i XXI wieków rozważania Dunninga dotyczące

lokalizacji zostały wzbogacone w szczególności o - szeroko

omówiony w w podpunkcie 4.1.2. podręczniku Zorskiej -

„model geograficznie osadzonych źródeł działań,

zasobów i wiedzy”

, który w skrócie określany jest mianem

modelu ARK. Jego nazwa pochodzi od pierwszych liter trzech

następujących terminów w języku angielskim:

A – activities;

•

R – resources, K - knowledge

(schemat graficzny tego

modelu podany dalej).

1717

Przewagi lokalizacyjne KTN
(E)

Schemat modelu ARK, tj. „modelu geograficznie
osadzonych źródeł działań,
zasobów i wiedzy” (według podręcznika
Zorskiej)

18

Przewagi lokalizacyjne
KTN (F)

• „Geograficzne osadzenie” powyższych 3 czynników

polega zazwyczaj na ich koncentracji przestrzennej, tj.

na umiejscowieniu w konkretnym regionie

geograficznym kraju lokaty BIZ lub w klastrze (inaczej

mówiąc, w skupisku branżowym – jak pisze Zorska, czy

w „gronie” – jak preferuje nazywać klaster J. Misala).

• Chociaż teoria klastrów pojawiła się dopiero kilku lat temu, to

szybko zdobyła ona ogromną popularność w literaturze światowej

i polskiej, stając się ostatnio jednym z bardzo „modnych”

tematów. Jednak kwestia korzyści koncentracji przestrzennej

(aglomeracji) działalności biznesowej przedsiębiorstw

dostrzegana i analizowana jest przez ekonomistów już od pół
wieku. Legła ona bowiem u podstaw narodzin

teoretycznych

koncepcji

„biegunów wzrostu” i tzw. ”przemysłów

uprzemysłowiających”

(„les industries industrialisantes”).

Autorem
i głównym popularyzatorem obu tych koncepcji był wybitny
francuski ekonomista

F. Perroux

. Wzbudzały one wprawdzie

spore kontrowersje, ale wykorzystywano je zwłaszcza w teorii

rozwoju regionalnego oraz w teorii industrializacji.

19

Przewagi lokalizacyjne
KTN (G)

• Odwołując się do

definicji klastra

, zaproponowanej przez M.E.

Portera, Zorska sprowadza jego istotę do

„geograficznej

koncentracji konkurencyjnych firm lub innych podmiotów

z danej branży, które jako dostawcy i/lub nabywcy

nawiązują bliskie relacje z innymi podmiotami i branżami

w regionie lub które wspólnie korzystają z zasobu

wyspecjalizowanych kadr, co umożliwia tym firmom

uzyskanie przewagi konkurencyjnej nad rywalami w tej

branży na wielu rynkach”.

• Dzięki działalności klastra następuje przede wszystkim

internalizowanie
wiedzy i informacji przez grupę firm, które są jego uczestnikami.

• Warunki powstawania i rozwoju klastrów jako swoistych

”pakietów aglomeracyjnych”

(według określenia Zorskiej):

a) odpowiednie wyposażenia miejsca lokalizacji klastra (tj. miasta,

kilku blisko ze sobą sąsiadujących miast, czy miejscowości) w

wysoko kwalifikowane kadry, infrastrukturę komunikacyjną, ośrodki

B+R oraz instytucje wspierające innowacje i rozwój wiedzy,

20

Przewagi lokalizacyjne KTN
(H)

b) bliskość dużego ośrodka akademickiego, posiadającego

znaczący dorobek w dziedzinie badań powiązanych z określoną

branżą,
c) aktywne wsparcie finansowe i „logistyczne” działalności klastra

przez lokalne i/lub centralne władze państwowe (np. tworzenie

parków przemysłowych lub naukowo-technologicznych).

• Klasyfikacja klastrów

(od najprostszych do coraz bardziej

zaawansowanych ich typów):
1) zwykłe aglomeracje (tylko dobra infrastruktura i zasoby),
2) kompleksy branżowe lub przemysłowe (możliwości redukcji

kosztów

dostaw i zbytu oraz kosztów transakcji firm uczestniczących),

3) sieci socjalne lub biznesowe (wspólne rozwijanie wiedzy i

informacji),
4) dynamiczne klastry (dynamic clusters – intensywna współpraca
i rywalizacja, nieustanna poprawa kluczowych kompetencji i

przewag
konkurencyjnych przedsiębiorstw).

21

Przewagi lokalizacyjne KTN
(I)

• O atrakcyjności lokalizacyjnej dla KTN

poszczególnych regionów wewnątrzkrajowych

(które

Zorska nazywa raczej niezbyt trafnie mikroregionami) lub
regionów

przygranicznych

sąsiadujących ze sobą krajów

decydują: położenie geograficzne, poziom ich rozwoju i

wyposażenia w zasoby oraz zdolności wytwórcze, stan

infrastruktury, możliwości zbytu i oferowane zachęty

inwestycyjne.

• Wielkie aglomeracje miejskie (city-regions) -

zwane

też czasami

megamiastami

- uważane są za szczególnie

atrakcyjne regiony, które są w stanie skutecznie przyciągać BIZ.

• W wielu krajach przyjmujących występuje zbyt silna

koncentracja przestrzenna działalności KTN w regionach

najwyżej rozwiniętych (gdzie – jak np. w Polsce - istnieją

najbardziej korzystne warunki dla podejmowania działalności

usługowej i przemysłowej) oraz w regionach o bogatych

zasobach bogactw naturalnych (co typowe zwłaszcza dla KSR).

22

Przewagi lokalizacyjne KTN
(J)

• Obserwując prawidłowości lokalizacji KTN, można stwierdzić

powstawanie swoistego

„trójkąta współzależności”: w

układzie: firmy-branże-regiony

. Trójkąt ten jest efektem

kumulowania się interakcji między działalnością korporacji

międzynarodowych, aktywnością - powiązanych ze sobą wstecz lub

do przodu - branż (w których działają korporacje) i rozwojem

poszczególnych regionów.

• Z uwagi na powyższe w prowadzeniu polityki inwestycyjnej i

regionalnej coraz większą rolę odgrywają

władze regionalne i

lokalne

.

• Natomiast analizując

czynniki lokalizacji działalności KTN

w skali regionów ponadkrajowych

(określanych dość

niefortunnie przez Zorską mianem makroregionów), należy

zauważyć, że do wzrostu atrakcyjności takich regionów dla
inwestorów zagranicznych przyczynia się

tworzenie licznych

stref wolnego handlu

(co głównie powiększa rozmiary i

chłonność rynku zbytu) oraz stopniowe przechodzenie niektórych
ugrupowań do

wyższych form regionalnej integracji

ekonomicznej

(czym pochwalić się może zwłaszcza Unia

Europejska).

23

Przewagi lokalizacyjne KTN
(K)

• Postęp w dziedzinie integracji pozwolił

państwom

członkowskim Unii Europejskiej

jako grupie

poprawić

swoją atrakcyjność jako miejsca lokalizacji

aktywności biznesowej KTN

, nie tylko dzięki zwiększeniu

wielkości rynku, lecz także poprzez:
-- lepsze wyposażenie w zasoby i zdolności produkcyjne,
-- poprawę funkcjonowania rynków towarów, usług i czynników

produkcji,

-- rozbudowę infrastruktury i ograniczenie dysproporcji

przestrzennych,
-- wzrost swobody konkurencji (dzięki Jednolitemu Rynkowi

Europejskiemu),

-- bardziej skuteczną stabilizację sytuacji makroekonomicznej,
-- lepszą dyfuzję innowacji technicznych, wiedzy i informacji,
-- zwiększenie podaży dóbr publicznych,
-- większą stabilizację polityczną (dzięki utrwaleniu demokracji,

bezpieczeństwa i pokoju oraz rozwojowi organizacji

społeczeństwa

obywatelskiego).

24

4. PRZEWAGI

INTERNALIZACYJNE
KORPORACJI TRANSNAROD.
(A)

• Pod pojęciem internalizacji działalności KTN należy - zdaniem

Dunninga – rozumieć proces zastępowania transakcji

gospodarczych, realizowanych przez nie dotąd poprzez rynek

zewnętrzny, operacjami wewnątrzkorporacyjnymi. (Istotę tej

przewagi KTN szeroko wyjaśniła Zorska w podpunkcie 4.1.3.

swego podręcznika).

• U źródeł internalizacji

leżą – według opinii autora

paradygmatu OLI – strukturalne i endemiczne zniekształcenia

mechanizmu rynkowego.

• Pierwsze, tj. zniekształcenia strukturalne wynikają bądź z

monopolistycznego charakteru rynku, bądź ze zbędnego (lub zbyt

rozbudowanego) interwencjonizmu ekonomicznego państwa.

• Natomiast najczęstsze powody zniekształceń endemicznych to:

-- ryzyko i niepewność działania,
-- brak wystarczających informacji rynkowych,
-- ograniczenia racjonalności zachowań podmiotów

ekonomicznych.

• Przewagi osiągane dzięki internalizacji

działalności KTN

polegają – jak trafnie zauważył Dunning – przede wszystkim na

wyeliminowaniu kosztów transakcyjnych.

25

Przewagi internalizacyjne

KTN (B)

• Ale przewagi wynikające z internalizacji transakcji biznesowych

KTN obejmują również takie korzyści jak:
-- skuteczna ochrona praw własności do posiadanych technologii
i marek produktów,
-- zapewnienie lepszej jakości produkowanych wyrobów,
-- uzyskiwanie pozytywnych efektów ze wspólnego marketingu,

planowania, kontroli i koordynacji działalności filii przez

firmę

macierzystą itp.

• W latach 90-tych

wcześniejsze rozważania Dunninga nt.

przewag internalizacyjnych KTN zostały

zmodyfikowane

poprzez włączenie do nich wątków ewolucyjnej teorii

przedsiębiorstwa oraz teorii organizacji i zarządzania, jak też

wskutek uwzględnienia nowych zmian i zjawisk, zachodzących w

gospodarce światowej.

• Twórca paradygmatu OLI podkreślał zwłaszcza, że obecnie

przewagi internalizacyjne nie powinny być analizowane w

oderwaniu od dwu pozostałych rodzajów przewag

konkurencyjnych korporacji („O+L”).

26

Przewagi internalizacyjne

KTN (C)

• Obok kosztów transakcyjnych, wyznaczonych przez rynek, które

poprzednio stanowiły punkt wyjścia przy omawianiu przewag

internalizacyjnych KTN, w dobie gospodarki globalnej opartej na

wiedzy
za ważny punkt odniesienia należy też przyjąć wyniki biznesowe

osiągane przez inne korporacje.

• O ile w przeszłości internalizacja traktowana była jako „ulica

jednokierunkowa” w tym sensie, że dopuszczano tylko

ewentualność zastępowania transakcji rynkowych (z udziałem

kontrahentów zewnętrznych) obrotem wewnątrzkorporacyjnym, o

tyle w ostatnich latach – jak zauważa trafnie Dunning – w praktyce
działania KTN można też zaobserwować

zjawisko

dezinternalizacji

, tj. rezygnację z części operacji

wewnatrzkorporacyjnych (nie stanowiących tzw. core business) w

na rzecz współpracy na zasadach rynkowych z innymi

przedsiębiorstwami.

• Świadczy o tym w szczególności popularność outsourcingu,

aliansów strategicznych i kooperacji przemysłowej z udziałem

korporacji. Pozwala to KTN - łatwiej niż poprzez internalizację -

stawiać czoła hiperkonkurencji globalnej, która wymusza większą

elastyczność i szybkość działania oraz skuteczność rywalizacji z

innymi korporacjami i firmami lokalnymi.

27

Przewagi internalizacyjne

KTN (D)

• Osłabienie tendencji do internalizacji staje się – zdaniem

Dunninga -widoczne zwłaszcza w najbardziej technologicznie

zaawansowanych sektorach gospodarki opartej na wiedzy, tj. w

sektorze komputerowo-informatycznym, w telekomunikacji, w

przemyśle nowych materiałów i farmaceutycznym, w sektorze

biotechnologii i inżynierii genetycznej, gdzie rosnącego

znaczenia nabierają sieciowe i kontraktowe powiązania

międzyorganizacyjne.

• Począwszy od połowy lat 90-tych, w kontekście analizy przewag

internalizacyjnych w ramach paradygmatu OLI dużą wagę

przypisuje się korzyściom KTN wynikającym z tzw. corporate

governance.

• Termin ten tłumaczony jest na język polski w naszej literaturze

fachowej dwojako:

nadzór właścicielski lub ład

korporacyjny

. Choć Zorska używa w swym podręczniku

pierwszego z podanych określeń, to – w moim przekonaniu -

znacznie trafniej istotę corporate governance oddaje
drugie z nich.

28

Przewagi internalizacyjne

KTN (E)

• W praktyce chodzi tu bowiem o całokształt relacji między

wszystkimi interesariuszami KTN, a nie tylko o wykonywanie

funkcji właścicielskich (tj. nie tylko o stosunki typu pryncypał-

agent, które występują między właścicielami a menadżerami firmy).

• Interesariuszami

firmy są też przecież pracownicy niższego

szczebla (którzy mogą być zorganizowani w związki zawodowe),

klienci, dostawcy i wierzyciele danej KTN oraz inne grupy

społeczne, na których życie ona wpływa (np. poprzez pozytywne

skutki swej działalności charytatywnej lub negatywne konsekwencje

ekologiczne).

• Mimo powyższych zastrzeżeń terminologicznych, warto podkreślić,

ze Zorska trafnie jednak wyodrębnia (i obszernie omawia w

podpunkcie 3.1.3 podręcznika) trzy modele ładu korporacyjnego: 1)

model amerykański,
2) model europejski (wynikający z praktyki krajów kontynentalnej

części Europy Zachodniej) oraz 3) model japoński.

• Natomiast, analizując paradygmat OLI, do nowych przewag

internalizacyjnych KTN słusznie zalicza też ona

efekty

tworzenia sieci,

tzn. – jak definiuje autorka - zbioru węzłów i

łączących je wzajemnych powiązań (szerzej o tym w podpunkcie

4.1.3 podręcznika).

29

5. NOWY PARADYGMAT

ROZWOJU WEDŁUG
DUNNINGA (A)

• W artykule pt.:

„Towards a new paradigm of development:

implications for the determinants of international

business”

, opublikowanym

w kwietniu 2006 r.

na łamach

czasopisma wydawanego przez UNCTAD pt.: „Transnational

Corporations” John H. Dunning po raz kolejny dość gruntownie

zmodyfikował i wzbogacił własną eklektyczną teorię produkcji

międzynarodowej, uwzględniając opracowany przez siebie

nowy

paradygmat rozwoju (NPR

).

• Ten nowy paradygmat rozwoju (New development paradigm)

przygotowany został przez Dunninga przy wykorzystaniu dorobku 3

laureatów Nobla w zakresie ekonomii z ostatnich lat:

--

koncepcji celów rozwoju według teorii ubóstwa A.

Sena,
-- roli instytucji w ujęciu D. Northa (tj. ekonomii

instytucjonalnej)

-- koncepcji transformacji ekonomiczno-społecznej

(w kontekście globalizacji), według podejścia J.

Stiglitza.

30

Nowy paradygmat rozwoju
(B)

Schemat obrazujący wykorzystanie dorobku Sena, Northa i Stiglitza
przy opracowywaniu przez Dunninga nowego paradygmatu rozwoju

31

Nowy paradygmat rozwoju (C)

• Zaproponowany przez Duninga model NPR jest przejawem

kompleksowego, multidyscyplinarnego i niezmiernie szerokiego

podejścia, zarówno do finalnych cełów (ends) rozwoju, jak też do

niezbędnych środków (means) działania.

• Proponując wspomniany

NPR

, autor usystematyzował wszystkie

środki i cele rozwoju, wyodrębniając trzy sfery działania:
-- ekonomiczną (economics),
-- socjologiczną (sociology),
-- religijną, czyli - ekologii moralnej (religion: moral ecology).

• Lista głównych środków działania według NPR Dunninga

:

-- zasoby (resources - R) i zdolności (capabilities - C), a zwłaszcza

przedsiębiorczość,

-- rynek (market – M, wraz z mechanizmem jego funkcjonowania),
-- instytucje i infrastruktura instytucjonalna (kapitał społeczny),
-- system wartości i mentalności społeczeństwa,
-- system wierzeń i jego determinanty (tradycja, religie, wiedza,

presja

społeczna, doświadczenia wyniesione z procesu uczenia się).

32

Nowy paradygmat rozwoju
(D)

• Lista głównych celów rozwoju według NPR Dunninga:

-- rozwój pojmowany jako zbiór wolności (ekonomicznej, społecznej

i politycznej przy równoczesnym zapewnieniu przejrzystości
funkcjonowania wszystkich dziedzin życia społeczeństwa),

-- rozwój społeczny traktowany integralnie i w sposób holistyczny,
-- transformacja społeczna i osiągnięcie wskaźników rozwoju

społecznego,
-- restrukturyzacja gospodarki podporządkowana rozwojowi

społecznemu,
-- nowe priorytety rozwojowe: ograniczenie ubóstwa, ochrona zdrowia,

poprawa jakości życia, edukacja, ochrona środowiska naturalnego,
zapewnienie bezpieczeństwo itp.

• Próbując ściśle powiązać środki działania z celami rozwoju, Dunning

wskazał na konieczność wieloprzyczynowej (multicausal), a

równocześnie wielopłaszczyznowej (multifaceted) analizy holistycznej

oraz stosowania modeli statycznych i dynamicznych typu

porównawczego.

33

Nowy paradygmat rozwoju (E)

•

Dalej omawiany autor przedstawił 4 grupy głównych

uczestników (czyli – podmioty) procesu rozwoju,

określając ich mianem udziałowców (stakeholders) lub

graczy (players).

•

Według jego opinii, są to:
a) rynki,
b) rządy,
c) organizacje społeczeństwa obywatelskiego,
d) jednostki ponadnarodowe (supranational entities).

•

Ponadto Dunning podkreślił konieczność zapewnienia

rosnącej partycypacji (czynnego udziału) i większej

lokalnej odpowiedzialności ludzi za ich własne losy

(local ownership), a także zagwarantowania kluczowej

roli instytucjom i organizacjom pozarynkowym (extra-

market) w procesie rozwoju.

34

6. WPŁYW NOWEGO PARADYGMATU

ROZWOJU NA PARADYGMAT OLI
(A)

TRZY FAZY ANALIZY
(=MODELU) DUNNINGA:

1) Identyfikacja istoty i

zakresu NPR.

2) Łańcuch wartości

czynników
determinujących rozwój na
przełomie XX i XXI wieków:

a) Zasoby + Zdolności +

Rynek

b) Instytucje/Struktury

bodźców Mechanizmy
wzmacniające

c) Wartości/Systemy myślenia
d) Systemy wierzeń (religie)
e) Źródła wierzeń
f) „Wyzwalacze” (Triggers)

zmian.

3) Determinanty

międzynarodowej
działalności biznesowej
„związane” (influenced) z
NPR:

a) Przewagi własnościowe

firmy (O)

b) Przewagi lokalizacyjne (L)

krajów i regionów w
makro- i mikroskali

c) Przewagi internalizacyjne

(I), wynikające z
połączenia O i L

Uwaga metodologiczna: Obie

fazy 2 i 3

tego modelu mogą być

rozpatrywane

statycznie lub dynamicznie.

35

Nowy paradygmat rozwoju

a paradygmat OLI (B)

• Wykorzystując powyższy schemat analizy, Dunning przedstawił

następnie kolejną

zmodyfikowaną wersję swojej teorii

eklektycznej

umiędzynarodowienia działalności przedsiębiorstwa,

włączając do niej główne elementy NPR.

• Do

przewag własnościowych

dodał specyficzne

instytucjonalne

przewagi komparatywne poszczególnych KTN, tj.

zakres i strukturę zachęt lub bodźców

(incentives),

stosowanych przez te firmy dla optymalnego wykorzystania ich

zasobów i zdolności wytwórczych oraz umiejętności sprostania

wymogom rynkowym.

• W dobie współczesnej globalizacji do własnościowych przewag typu

instytucjonalnego należy – zdaniem Dunninga- zaliczyć zwłaszcza

zdolność KTN do uwzględniania w ich działalności kwestii

odpowiedzialności społecznej (social responsability), zmian

przepisów prawa patentowego, nawiązywania nowych form

współpracy w dziedzin innowacji, unikania korupcji i oszustw

podatkowych, umiejętność prowadzenia „konstruktywnego” dialogu

i współdziałania z organizacjami konsumenckimi i ekologicznymi,

jak też skutecznego lobbyingu
na forum parlamentarnym i w kontaktach z administracją publiczną.

36

Nowy paradygmat rozwoju

a paradygmat OLI (C)

• Analizę

przewag lokalizacyjnych

na szczeblu kraju

goszczącego Dunning połączył z głównymi 4 typami BIZ (tj.

poszukującymi rynków, zasobów, efektywności i aktywów).

Znacznie przy tym rozszerzył listę czynników i uwarunkowań

decydujących o wyborze konkretnego miejsca lokalizacji, a

równocześnie przyporządkował poszczególne determinanty

ekonomiczne określonym typom BIZ.

• Do czynników tworzących ramy polityki państw goszczących

wobec BIZ (policy framework for FDI) omawiany autor dodał :

politykę konkurencji (zwłaszcza przepisy dotyczące fuzji i

przejęć), kwestie prywatyzacji firm państwowych, regulacji cen,

politykę przemysłową i regionalną oraz bilateralne

międzyrządowe umowy o ochronie i wspieraniu inwestycji

zagranicznych.

• Listę metod ułatwiania działalności biznesowej (business

facilitation) Dunning uzupełnił o następujące czynniki: system

promocji i zachęt finansowych, poszanowanie własności

prywatnej, ochrona własności intelektualnej, odpowiednia

infrastruktura finansowa, kapitał społeczny, przepisy

antykorupcyjne i istnienie klastrów w przekroju regionalnym.

37

Nowy paradygmat rozwoju

a paradygmat OLI (D)

• Następnie analizując determinanty ekonomiczne

BIZ

poszukujących rynków zbytu

, Dunning wskazał, że - obok

wielkości, struktury i dynamiki wzrostu miejscowego rynku oraz

specyfiki preferencji konsumpcyjnych – ważną rolę odgrywają też

ułatwienia dostępu do rynków regionów ponadkrajowych (dzięki

tworzeniu stref wolnego handlu i innych, bardziej

zaawansowanych form ugrupowań integracji regionalnej) oraz do

rynku globalnego (dzięki ogólnoświatowym działaniom na rzecz

liberalizacji handlu międzynarodowego, zwłaszcza na forum

GATT/WTO).

• W przypadku

BIZ poszukujących zasobów

listę przesłanek

ekonomicznych lokalizacji autor rozszerzył o dostępność, jakość i

płace wykwalifikowanych pracowników (podczas gdy wcześniej

akcentował tylko sprawy dostępności ziemi i budynków, surowców

i półproduktów, infrastruktury i tanich niewykwalifikowanych

pracowników).

• Listę determinant ekonomicznych

BIZ poszukujących

efektywności

uzupełnił o członkostwo w regionalnych

ugrupowaniach integracyjnych oraz jakość instytucji rynkowych.

38

Nowy paradygmat rozwoju

a paradygmat OLI (E)

• Wreszcie, omawiając determinanty ekonomiczne BIZ poszukujących

strategicznych aktywów (asset-seeking FDI), Dunning podał nowy –
poprzednio pomijany – zestaw czynników:
-- jakość istniejących aktywów technologicznych i menadżerskich,
-- infrastruktura portowa, drogowa i telekomunikacyjna,
-- uwzględnianie tematyki przedsiębiorczości, innowacyjności

i konkurencyjności w programach działalności instytucji

oświatowych,
-- istnienie polityki i instytucji sprzyjających wzrostowi i rozwojowi

społeczno-gospodarczemu.
• Kwestie powiązania czterech wskazanych wyżej typów BIZ – z jednej

strony - z determinantami ekonomicznymi ich lokalizacji w krajach
goszczących, a z drugiej strony – z ramami polityki wobec inwestycji
zagranicznych i ułatwieniami dla prowadzenia działalności biznesu
ilustruje

przytoczony dalej schemat

, który zaczerpnięty został

ze wspomnianego wcześniej artykułu Dunninga.

39

Nowy paradygmat rozwoju

a paradygmat OLI (F)

Schemat powiązań głównych typów BIZ z determinantami
ekonomicznymi,
polityką wobec inwestorów i ułatwieniami dla biznesu według
Dunninga

40

Nowy paradygmat rozwoju

a paradygmat OLI (G)

• W rozważaniach nt. wpływu nowego paradygmatu rozwoju na

kształtowanie się

przewag internalizacyjnych KTN

,

Dunning stosunkowo szeroko uwzględnił przede wszystkim

oddziaływanie globalizacji na zmiany kosztów i korzyści

internalizacji procesów tworzenia i wykorzystania unikalnych

aktywów strategicznych, jakimi dysponują KTN.

• Równocześnie uznał on za konieczne zróżnicowanie analizy

specyfiki internalizacji działalności KTN w przekroju dwu

odmiennych grup krajów, tj. państw o rozwiniętej gospodarce

rynkowej (KWR) i krajów słabo rozwiniętych (KSR).

• Zauważył bowiem, że wewnątrz grupy KWR warunki działania

KTN są relatywnie podobne. Instytucje dotyczące zasobów,

zdolności i rynków nie tylko są tam dobrze rozwinięte, ale

mają także podobny charakter. Ułatwia to osiąganie korzyści

z internalizacji, wynikających z umiejętnego łączenia przez

KTN - w drodze podejmowania BIZ - atutów

własnościowych typu instytucjonalnego z odpowiednim

wyborem miejsca lokalizacji ich
nowych filii.

41

Nowy paradygmat rozwoju

a paradygmat OLI (H)

• Natomiast znacznie trudniej jest korporacjom

uzyskać przewagi internalizacyjne o charakterze

instytucjonalnym poprzez ekspansję inwestycyjną w

stosunkach KWR-KSR lub wewnątrz grupy KSR.

• Po pierwsze, instytucje, systemy bodźców

ekonomicznych i kulturowe wymiary działalności

biznesowej w tej ostatniej grupie państw są w

poważnym stopniu odmienne od istniejących w KWR

(tj. w krajach macierzystych większości KTN).

Zdaniem Dunninga, można to stwierdzić, porównując

instytucje występujące w praktyce - przykładowo - w

Niemczech i Iranie lub w Australii i na Sri Lance.

• Po drugie, poszczególne KSR różnią się znacznie

między sobą pod rozpatrywanym względem (np.

kraje Afryki Subsaharyjskiej i Azji Wschodniej).

42

Nowy paradygmat
rozwoju

a paradygmat OLI (I)

• W tej sytuacji – jak zauważa słusznie wspomniany autor

- korporacje niekiedy uznają, że zamiast podejmować

ryzyko bezpośrednich inwestycji w KSR (zwłaszcza w

obliczu powszechnej korupcji urzędników), opłaca się

im bardziej ograniczyć kontakty do eksportu, poddostaw

lub sprzedaży licencji.

• Chociaż tendencje liberalizacyjne w polityce władz

państwowych KSR wobec KTN i stosowane przez nie

zachęty finansow-fiskalne dla inwestorów zagranicznych

mogą sprzyjać przyciąganiu BIZ i internalizacji

działalności korporacji w krajach ubogiego Południa, ale

część ich rządów ciągle preferuje pozakapitałowe formy
współpracy z KTN.

43

Nowy paradygmat

rozwoju

a paradygmat OLI (J)

• Według opinii Dunninga, do ujednolicania istytucjonalnych

aspektów działalności KTN w skali globalnej (co oczywiście

ułatwia internalizację) w ostatnich latach przyczyniła się

działalność ONZ, OECD i innych organizacji miedzynarodowych

w zakresie inicjowania, opracowywania i upowszechniania

różnorodnych wytycznych (zaleceń), zestawów „dobrych

praktyk” lub dobrowolnych (tj. nie wiążących w sensie

prawnym) kodeksów postępowania przedsiębiorstw.

• Chodzi tu zwłaszcza o uchwalone w 1976 r. przez OECD

Guidelines to Multinational Enterprises, a także o inicjatywy

ONZ typu: Global Compact, Global Reporting Initiative, Norms

and Responsabilities of Transnational Corporations and Other

Business Enterprises.

• Ponadto od początku lat 90-tych internalizacji działalności

KTN sprzyja poważnie rosnąca fala transgranicznych fuzji i

przejęć przedsiębiorstw, bo przejmowaniu aktywów towarzyszy

ujednolicanie warunków instytucjonalnych prowadzenia

biznesu, restrukturyzacja i ekspansja zewnętrzna filii

korporacji, jak też coraz sprawniejsze kierowanie (governance)

łańcuchami tworzenia wartości dodanej w ramach działalności

poszczególnych korporacji.

44

Nowy paradygmat

rozwoju
a paradygmat OLI (K)

• W konkluzjach

swoich rozważań Dunning

podkreślił, że – po pierwsze – w dobie

rosnącej globalizacji życia gospodarczego i w

świetle najnowszego dorobku światowej

ekonomii instytucje powinny być podniesione

do rangi centralnej kwestii paradygmatu OLI.

•

Po drugie, charakter i jakość instytucji

odgrywa dziś znacznie ważniejszą rolę niż w

niedawnej przeszłości przy ocenie zarówno

różnorodnych przewag konkurencyjnych

KTN, jak też atrakcyjności lokalizacyjnej

poszczególnych krajów (przyjmujących i

macierzystych).

45

Nowy paradygmat

rozwoju

a paradygmat OLI (L)

• Po trzecie, wykorzystanie przez KTN ich

przewag własnościowych poza obszarem

krajów macierzystych zależy coraz bardziej od

umiejętności dostosowania działalności

biznesowej do specyfiki istniejących tam

struktur instytucjonalnych.

• Po czwarte, Dunning wyraził nadzieję, że

zapoczątkowane przez niego badania nad

znaczeniem instytucji dla procesu

umiędzynarodowienia działalności KTN będą

kontynuowane przez innych ekonomistów.

Zaproponował przy tym listę przykładowych

tematów wartych opracowania.