1

Rozwój regionalny i

lokalny

2

Rozwój regionalny i lokalny

1.

Region ekonomiczny – definicja, cechy

2.

Regionalizacja a typologia

3.

Regionalizm ekonomiczny

4.

Region – ujęcie administracyjne

5.

Typy regionów

6.

Regiony w Europie – przykłady

7.

Teorie rozwoju regionalnego od „dołu”

8.

Teorie rozwoju regionalnego od góry

3

Region ekonomiczny –
definicja, cechy



Z punktu widzenia teorii ekonomii najwłaściwsze
jest analiza zjawisk społeczno- ekonomicznych i
ich efektywności - z punktu widzenia regionu
ekonomicznego.



Def.- obszar obejmujący zwarty geograficznie
zespół elementarnych jednostek przestrzennych
(np. gmin w układzie administracyjnym)
posiadających cechy wspólne lub uzupełniające
się.

4

Region ekonomiczny –
definicja, cechy



obejmujący podobne, zwarte przestrzennie jednostki
elementarne, np. w układzie administracyjnym są to
sąsiadujące ze sobą gminy



wykazujący powiązania (pomiędzy jednostkami
wchodzącymi w jego skład) o charakterze ekonomicznym i
pozaekonomicznym, np. kooperujące ze sobą
przedsiębiorstwa w zakresie zaopatrzenia, zbytu



skupiający zespół czynników wytwórczych, np. zasoby
ludzkie w regionie, majątek trwały przedsiębiorstw



wykazujący mniejszy lub większy stopień
samowystarczalności, np. produkcja głównie na własne
potrzeby, bądź na eksport



wyspecjalizowany, tj. posiadający wyraźnie określony
profil wytwórczy, z silnie rozwiniętym działem gospodarki
(specjalizacja ogólna), np. usługi lub rodzajem dóbr
(specjalizacja szczegółowa) - np. szkolnictwo wyższe.

5

5

Regionalizacja a typologia – podział

przestrzeni

-

wyodrębnienie obszarów wyraźnie jednorodnych i

istotnie różniących się od otoczenia- wg

podobieństwa cech



fizyczno-geograficzna:
np. Mazowsze, Łużyce, Nizina Amazonki, Wielkie

Równiny Prerii

(mikro-, mezo-, makroregion, podprowincja,

prowincja, podobszar, obszar)



gospodarcza: np. aglomeracja paryska, kraje

wysoko - słabo rozwinięte

(locoregiony (gmina), mikro-, submezo-, mezo- (region

podstawowy), makroregiony, państwo)



Kryteria o charakterze

ekonomiczno-społecznym
i fizyczno-geograficznym
stanowią podstawą typologii
regionów ekonomicznych

K r y t e r ia fi z y c z n o
g e o g r a fi c z n e

K r y t e r ia e k o n o m ic z n o
s p o łe c z n e

K r y t e r ia j a k o ś c io w e j t y p o lo g ii r e g io n ó w e k o n o m ic z n y c h

6

6

Regionalizacja a typologia

Regionalizacja

Regionalizacja - procedura wydzielania regionów

(delimitacja) wg podobieństwa cech, np. z p.w.
poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego,
uwzględniając cechy:

społeczno-gospodarcze,
uwarunkowania historyczne
cechy środowiska geograficznego.

T

T

ypologia

ypologia - grupowanie jednostek podobnych z

punktu widzenia przyjętego kryterium, pomijając
przestrzenną nierozłączność.

7

Przestrzeń i jej zróżnicowanie

7

Typologia regionów
ekonomicznych

kryteria fizyczno-geograficzne:

kryteria fizyczno-geograficzne:

położenie geograficzne, np. regiony przygraniczne
charakter zasobów, np. regiony leśne, surowcowe – GOP
cechy środowiska geograficznego, np. regiony górskie, nizinne,
wyżynne, nadmorskie

kryteria ekonomiczne i społeczne:

kryteria ekonomiczne i społeczne:

stopień urbanizacji, np. regiony metropolitarne, regiony słabo,
średnio i wysoko zurbanizowane
charakter bazy ekonomicznej, tj. podział regionów w oparciu o
dominantę (np. regiony usługowe, przemysłowe, itp.) lub cechę
charakterystyczną regionu (działalność występująca tylko w tym
regionie, np. hutnictwo aluminium w wielkopolskim)
cechy przestrzeni ekonomicznej, np. pierwotne (rozwój w oparciu
o własne potrzeby regionu) i wtórne (zewnętrzne impulsy),
ciągłe/ nieciągłe (tzn. równomiernie i nierównomiernie
zagospodarowane)
poziom rozwoju, np. regiony wiodące - Sophia Antipolis
dynamikę wzrostu, np. rozwijające się, wymagające
restrukturyzacji itp.

8

8

Region- ujęcie
administracyjne

Układ regionów administracyjnych w Polsce o

charakterze hierarchicznym:



kraj - region najwyższego rzędu,



makroregion składający się z kilku regionów,

np.

województw,



mezoregion,

np. województwo,



submezoregion,

np. kilka powiatów,



mikroregion, składający się z kilku jednostek

elementarnych,

np. gminy tworzące powiat,



locoregion, tj. elementarna jednostka

przestrzenna,

np. gmina.

9

Region- ujęcie
administracyjne cd.

Klasyfikacja NUTS nie ma charakteru stałego. Od

początków istnienia, siatka jednostek
statystycznych była wielokrotnie zmieniana,
niemalże we wszystkich państwach
członkowskich.

10

Jednorodność oznacza, że regiony strefowe mają wspólną genezę i wywodzą się

z jednej cechy, najczęściej o fizyczno-geograficznym charakterze (np. uprawa

pszenicy ze względu na sprzyjające warunki glebowo-klimatyczne).

10

Typy regionów

Strefowy

Strefowy

Region strefowy

Region strefowy

(powierzchniowy, homogeniczny) – region

wewnętrznie jednorodny, o wyraźnej dominacji określonego

rodzaju działalności społeczno – ekonomicznej, przy czym

działalność ta ma charakter powierzchniowy, np. regiony

leśne, turystyczne

Rodzaje

(z pw. stopnia jednolitości)

1) regiony specjalne

– jedna cecha wyróżniająca

2) regiony grupowe

- kilka rodzajów działalności, ale związanych z

pierwotną funkcją regionu

3) regiony uniwersalne

– wiele różnych funkcji, gdyż obok funkcji

pierwotnej i rozwiniętych na jej bazie funkcji wtórnych, rozwijają się

nowe, np. w regionie turystycznym odkrycie i eksploatacja rud

żelaza

Kompleksowy

Węzłowy

11

11

Typy regionów

Strefowy

Region węzłowy

Region węzłowy

(nodalny) – obszar wokół większego miasta

(zespołu miast), związany z nim układem stałych,

codziennych, wzajemnych powiązań i ciążeń, czyli

obustronnej wymiany ludzi, dóbr, usług, informacji.

W regionach węzłowych wyróżnia się:
1) rdzeń - obszar koncentracji działalności społeczno –

gospodarczej;

wraz z rozwojem gospodarczym odnotowuje się w

regionach węzłowych wzrost powiązań nie spolaryzowanych, nie

przebiegających przez główny ośrodek regionu

2) obszary peryferyjne – obszary ciążeń, strefy wpływów,

zaplecze;

granice regionu są wyznaczone poprzez zasięg

powiązań i ciążeń, np. dotyczą:
a) usług - wówczas określa się regiony ciążeń usługowych
b) dojazdów do pracy - funkcjonalne regiony miejskie
c) aprowizacji - regiony zaopatrzenia
d) migracji ludności - regiony urbanizacyjne

Kompleksowy

Węzłowy

Węzłowy

12

12

Typy regionów

Strefowy

Region kompleksowy

Region kompleksowy

–

terytorialnie określony kompleks

produkcyjny o jedno- lub wielokierunkowej specjalizacji

produkcyjno-usługowej; synteza układu strefowo-

funkcjonalnego i układu węzłowo-strukturalnego.

Obszar, na którym w warunkach konkretnego środowiska

geograficznego rozwija się pewien układ ekonomiczny,

obejmujący działalność ekonomiczną (przemysłową, rolną,

usługową) i społeczną człowieka

Cechy kompleksowego regionu ekonomicznego:
1. specjalizacja

– określona funkcja dóbr i usług lub niepowtarzalny

układ elementów branżowo-przestrzennej struktury gospodarczej

regionu

2. kompleksowość działalności
Rodzaje regionów kompleksowych:
1. pierwotne -

oparte na wydobyciu surowców, produkcji rolnej,

leśnictwie lub rybołówstwie

2. wtórne

- rozwijające się w oparciu o przetwórstwo

Kompleksowy

Kompleksowy

Węzłowy

13

13

Typy regionów - specjalizacja



specjalizacja ogólna

(dominanta) - działalność

egzogeniczna (przeważająca w danym regionie w

ujęciu bezwzględnym lub względnym), która

skupia większość zatrudnienia w danym rodzaju

działalności, działalność ta przeważa w

tworzeniu regionalnego PKB i (lub) w zajmowaniu

terenów użytkowych w regionie



specjalizacja szczegółowa

(cecha

charakterystyczna) – rodzaj działalności

występujący jedynie w danym regionie, choć w

jego wewnętrznej strukturze funkcjonalnej

mający znaczenie drugoplanowe czy wręcz

marginalne

14

Teorie od „dołu” – podstawowe
założenia

Regionalne dysproporcje rozwojowe, widoczne także

w płaszczyźnie polskich województw stały się

przesłanką powstania licznych opracowań

teoretycznych w tym zakresie.

Główne zadania teorii rozwoju

regionalnego to:



wyjaśnienie przyczyn zróżnicowania poziomu

rozwoju gospodarczego,



opracowanie ogólnych założeń mających na celu

zmniejszenie regionalnych dysproporcji

rozwojowych.

15

Teorie od „dołu” - podstawowe
założenia

Najczęściej są one dzielone na dwie grupy:



Teorie rozwoju "od dołu"

w myśl,

których rozwój zapoczątkowany jest przez

inicjatywy lokalne na bazie miejscowych

zasobów (naturalnych, ludzkich i

kapitałowych).



Teorie rozwoju "od góry"

w myśl,

których rozwój zapoczątkowany jest w

dynamicznie rozwijających się sferach

działalności gospodarczej

skoncentrowanych na w kilku obszarach.

16

Teorie od „dołu” - podstawowe
założenia

Ekonomiści używają do określenia teorii rozwoju "od

dołu" miana

teorii rozwoju lokalnego

lub

teorii rozwoju endogenicznego

. Nawiązuje to

w pewnym stopniu do teorii bazy ekonomicznej
regionu (miasta, a także kraju), zgodnie z którą ta
część potencjału ekonomicznego regionu, która
wyraża funkcje endogeniczne obejmuje
działalność skierowaną do mieszkańców tego
regionu i decyduje o poziomie społecznych
warunków bytu ludności.

17

Interpretacja rozwoju „od

dołu”

Jedną z podstawowych kategorii całej teorii rozwoju lokalnego

jest

koncepcja okręgu przemysłowego

, wprowadzona

przez

A. Marshalla

, a unowocześniona przez G. Becattini i

R. Cappellina. Odnosząc się do włoskich doświadczeń okręg

przemysłowy utożsamiany jest z społeczno-terytorialną

wspólnotą ludności i przedsiębiorstw, charakteryzująca się

aktywną działalnością na pewnym geograficznie i

historycznie wyodrębnionym obszarze. Występująca

specjalizacja w sieci małych i średnich przedsiębiorstw

sprawia, że nawet te niewielkie przedsiębiorstwa mogą być

konkurencyjne, co oznacza zarazem możliwość

dostosowania się do zmieniających się wymogów rynku.

Atmosfera współpracy odnosi się do czynników materialnych i

niematerialnych składających się na system produkcyjny i

stanowi barierę wejścia dla firm spoza tej społeczności.

18

Interpretacja rozwoju „od
dołu”

Krytyka rozwoju endogenicznego:



W dużej liczbie przypadków małe firmy przejęły od

wiodących przedsiębiorstw nowoczesne systemy

zarządzania i technologie. Jednak ograniczeniem w małych

firmach jest brak lub niewielkie zasoby finansowe.



Ograniczoność zasobów naturalnych, ludzkich i

kapitałowych, niekorzystna ich struktura bądź też

nieumiejętność wykorzystania "siły" rozwojowej tkwiących

w zasobach regionu.



Tworzenie współpracy w społecznościach lokalnych wymaga

odpowiedniego poziomu cywilizacyjnego, będącego

pochodną poziomu rozwoju gospodarczo-społecznego. Stąd

adaptacja tego podejścia w rozwoju regionów przez kraje o

niższym poziomie rozwoju może być istotnie ograniczenia.

19

Koncepcje rozwoju „od
góry”

A.O. Hirschmann - bieguny wzrostu.

W strategiach rozwoju należy się koncentrować na wybranych

kluczowych sektorach, których wzrost przenosiłby się do

pozostałych przedsiębiorstw. W osiągnięciu tego celu

sprzyjać ma ich przestrzenna koncentracja w tzw.

biegunach wzrostu. Dzięki takiej lokalizacji korzyści

zewnętrzne uzyskiwane przez przedsiębiorstwa powinny

skłaniać kolejne firmy do inwestycji. Według A.O.

Hirschmanna z biegunów wzrostów, m.in. poprzez

inwestycje firm w nich zlokalizowanych, wzrost gospodarczy

rozprzestrzenia się do innych regionów. Jednakże w

dłuższym okresie rozwój regionów znajdujących na niższych

społeczno-gospodarczym poziomie rozwoju winien być

wspierany inwestycjami publicznymi. Ich wielkość jest

zdeterminowana możliwościami finansowymi i

instytucjonalnymi państwa w tym zakresie

20

Koncepcje rozwoju „od
góry”

F. Perroux – teoria ośrodków centralnych

F. Perroux początkowo uważał, że ośrodkami wzrostu są wielkie

przedsiębiorstwa przemysłowe. W późniejszym okresie teoria ta została

poszerzona o aspekt przestrzenny. Według tego autora nie każda

jednostka gospodarcza może być siłą napędową rozwoju. Aby tak

się stało, musi spełniać trzy warunki:

1.

Posiadać taką wielkość, która jest w stanie wywierać wpływ na rozwój,

2.

Reprezentować dynamiczną dziedzinę działalności gospodarczej (być

innowacyjna),

3.

Mieć liczne i intensywne powiązania z innymi dziedzinami działalności

gospodarczej i społecznej. Dzięki nim przyczynia się do wzrostu

gospodarczego. W tym przypadku ważny jest charakter tych powiązań -

regresywny bądź progresywny. Większą siłę napędową mają powiązania o

charakterze regresywnym, tzn. efekt końcowy danej działalności jest

silnie uzależniony od licznych dostaw - np. produkcja samochodów.

Powiązania progresywne występują wówczas gdy dana gałąź dostarcza

półproduktów innej - np. produkcja bezpieczników.

21

Koncepcje rozwoju „od
góry”

Współcześnie do biegunów wzrostu zalicza się także:



infrastrukturę techniczną,



węzły komunikacyjne,



centra administracyjne,



uniwersytety,



instytucje kulturalne itp.

Bieguny wzrostu aby spełniać swoją rolę w gospodarce

regionu, muszą zostać połączone z elementarnymi

jednostkami przestrzennymi wchodzącymi w jego skład tzw.

osiami rozwoju. Tworzą je wiązki infrastruktury wraz

hierarchicznie powiązanymi z biegunem wzrostu tzw.

biegunami wsparcia. Te ostatnie pełnią funkcje

uzupełniające i zapobiegają nadmiernej koncentracji

działalności społeczno-gospodarczej w regionie .

22

Koncepcje rozwoju „od
góry”

Regiony centralne tworzą w przestrzeni hierarchiczną

strukturę, w której regiony niższego rzędu są uzależnione

od położonych na wyższym szczeblu hierarchii. Może to

prowadzić do pewnych problemów rozwojowych tych

ostatnich. Przeciwdziałaniem jest odpowiednia polityka

państwa i intensyfikacja rozprzestrzeniania się innowacji na

obszary peryferyjne.

Niestety, doświadczenia państw i regionów o dużym

zacofaniu gospodarczym dowodzą, że koncepcja rozwoju od

"góry" nie przynosi oczekiwanych efektów. Co więcej,

obserwuje się wręcz tendencję odwrotną - narastanie

przestrzennych dysproporcji rozwojowych.