Dobór 

płciowy

Joanna Piechorowska, Maria Piłacińska

 

 

Pojęcie wprowadzone przez Darwina:
 - wyjaśnienie cech występujących tylko u jednej płci (najczęściej 
samców)
   np.

jaskrawe 
ubarwienie

poroża jeleniowatych

skomplikowane zachowania godowe (śpiew, 
tańce godowe, budowa altan u altanników)

 

 

Cechy epigamiczne

- są kosztowne energetycznie
- narażają osobniki np. na ataki drapieżników

zmniejszają szanse przeżycia 
osobnika

nie mogły powstać w wyniku doboru 
naturalnego

Cechy te powstały w wyniku procesów:

- konkurencji między samcami o dostęp do 
samicy

- wybiórczości samic

 

 

Współczesna biologia ewolucyjna:

 - dobór płciowy 

zespół czynników, wpływających na sukces 
rozrodczy, związanych z interakcjami 

pomiędzy 

osobnikami biorącymi udział w 

rozrodzie

Czynniki doboru płciowego:

- konkurencja o partnera
- wybiórczość partnera

 

 

Konkurencja o 
partnera

Samce konkurują o samice:

- liczebność samców najczęściej = liczebności samic (brak 
konkurencji?)

ale

- nakłady energetyczne samca są < od nakładów energetycznych 
samicy 

1 samiec

kilka 
samic

więcej samic

większy sukces 
rozrodczy samca

konkurencj
a

 

 

Konkurencja o 
partnera

- walki samców o 
samice

nie wszystkie samce biorą udział w 
rozrodzie

większy sukces reprodukcyjny 
mają samce zwyciężające w 
walkach

ewolucja cech fenotypowych, decydujących o 
zwycięstwie:

- większe rozmiary ciała

- okazałe poroża

- ubarwienie

 

 

Konkurencja o 
partnera

Częsta jest pozytywna korelacja między stopniem dymorfizmu a 
istnieniem poligamii

- gatunki poligamiczne 

→ walka o zdobycie kilku samic → duży dymorfizm

           np. kury

- gatunki monogamiczne 

→ jedna samica → słaby dymorfizm            np. gęsi

 

 

Konkurencja o 
partnera

goryl

        poligamia: agresywna 

walka o samice

samce > samice

szympans

samiec ↔ wiele samic

samica ↔ wiele samców

brak rywalizacji

samce = samice

 

 

Konkurencja o 
partnera

Konkurencja 
plemników

- sukces rozrodczy samca zależy od liczby 
zapłodnionych jaj

- przy poligamii i zapłodnieniu wewnętrznym:

konkurencja między plemnikami kilku samców o 
zapłodnienie

(np. u stawonogów, ryb żyworodnych, płazów 
ogoniastych, gadów, ptaków)

- plemniki są przechowywane w specjalnych zbiornikach 
w drogach rodnych samicy

 

 

Konkurencja o 
partnera

konkurencja plemników → spadek sukcesu rozrodczego 
samca

ewolucja adaptacji zapobiegających 
konkurencji:

- po kopulacji samiec „pilnuje” samicy, broniąc 
dostępu innym samcom (np. świtezianki)

- samiec wydziela w czasie kopulacji substancje 
zapachowe „zniechęcające” inne samce (np. u 
niektórych owadów)

- samiec aktywnie usuwa nasienie poprzednika 
(np. ważki, pokrzywnica)

 

 

Konkurencja o 
partnera

Samice konkurują o samca

- odwrócenie ról płciowych: samice staczają walki o samca, są 
większe, jaskrawiej ubarwione

najczęściej u ptaków, także ryb, żab, skorupiaków, 
owadów

- gdy koszty rozrodu samca są > od kosztów rozrodu samicy

np.  płatkonogi (arktyczne siewkowate)

      - samiec wysiaduje jaja i opiekuje się potomstwem

      - samica może złożyć więcej jaj, samiec nie nadąża

        z wysiadywaniem

 

 

Konkurencja o 
partnera

c. d.

wężynka (ryba morska spokrewniona z konikiem 
morskim)

- komora lęgowa w której wylegają się młode: na 
brzusznej stronie ciała samca 

- nie może pomieścić wszystkich jaj, 
produkowanych przez samicę

- liczba dostępnych samców jest < od 
zapotrzebowania

kurka wodna

- częściowe odwrócenie ról płciowych
- samce współzawodniczą o samice
- ale samice konkurują o samce o konkretnym 
fenotypie 

  (dobrze otłuszczone → wysiadywanie jaj)

 

 

Wybiórczość samic jako 

czynniki doboru płciowego

 

 

Czynniki kształtujące ewolucję cech epigamicznych

Konkurencja w obrębie jednej płci

Wybiórczość jednej płci względem partnera 
seksualnego

? Poczucie piękna (antropomorfizacja wg. Darwina)

 

 

Preferencje dotyczące cech morfologicznych i 

behawioralnych – ewolucja wybiorczości

Cierniki Gasterosteus aculeatus  

Żabki Physalaemus pustulosus

W okresie godowym samce 
przyjmują jaskrawe barwy. 
Preferowane przez samice i 
… drapieżniki

Głos preferowany przez samice przywabia też 
drapieżne nietoperze

 

 

Dwukierunkowa selekcja

 

-

 

ewolucja wybiorczości

Biedronki Adalia 
Jedna linia samic kojarzy się z samcami melanistycznymi a druga ich 

unika

Gupiki Poecilia 



Mniej jaskrawo ubarwione – zagrożenie drapieżnikami



Bardziej jaskrawo ubarwione – drapieżników brak

 

 

Przyczyny określonych preferencji samic 

Dlaczego samice tracą czas i energię na wybór?

Dlaczego samce mają skrajne cechy epigamiczne?

Samce o preferowanych przez partnerki cechach mają 

zwiększony sukces rozrodczy, więc wybiórczość ta jest przyczyną 

powstania takich cech.

 

 

Preferencje a wrażliwość układu percepcyjnego 

samic

 

Samica wybiera samce lepiej dostrzegalne (bierna 

reaktywność)

głośniejsze i bardziej widoczne

Preferowane zachowania godowe związane 
z uwrażliwieniem samicy:



wyszukiwanie pokarmu 



 ruchy podgardla u samic jaszczurek 

Anolis przypominają ruch owadów na które 
polują



„robakowate” ruchy ogona traszki 

karpackiej
Triturus montandoni



unikanie niebezpieczeństwa



bodźce zmysłowe



obraz graficzny oka na pawich piórach

 

 

Hipoteza „dobrych genów”

Hipoteza: Samice wybierają samce, których geny 

zapewniają zapewniające wysoką żywotność.

 
Szczególnie, gdy samce poza genami nic nie wnoszą w 

rozród.

Założenie: Korelacja między żywotnością samca a 

wykształceniem cech epigamicznych.

Badania: 

Jakość (np. tempo wzrostu i rozwoju) potomstwa powstałego z 

naturalnego kojarzenia i kojarzenia wymuszonego świadczą na 

korzyść naturalnego.

 

 

Model Hamitona i Zuka

Źródłem zmienności jest proces koewolucji pomiędzy 

patogenami a gospodarzem (zachodzi stały dobór na 
oporność w jego populacji).

Przykład cierników i gupików:

większe zapasożyczenie i gorsze odżywienie

 

spadek intensywności barwy

mniejszy sukces rozrodczy

 

 

Nieadapcyjne hipotezy wybiórczości samic

Dlaczego cechy epigamiczne są tak skrajne 

wykształcone?

samica preferująca daną cechę fenotypową

+

samiec posiadający tę cechę

synowie dziedziczą cechę

córki dziedziczą wybiórczość

runaway selection

 – samice w każdym pokoleniu preferują wyższą wartość 

cechy samca - wraz z ewolucją preferencje samic i cechy samców są coraz 

bardziej skrajne (ograniczane jedynie doborem naturalnym) 

 

 

Dobór płciowy prowadzi do 
wykształcenia: 
dłuższych piór, 
barwniejszego pokrycia ciała, 
bardziej złożonych zachowań 
godowych…

Samice jaskółki dymówki Hirundo 

rustica

preferują samce o dłuższych 

sterówkach

.

Dlaczego cechy te nie mają nigdy skrajnie przeciwnego 

charakteru?

Cechy epigamiczne

 

funkcjonują

 

jak sygnały (im silniejsze tym 

łatwiej odbierane przez odbiorców). 
W układzie sygnał - odbiorca dochodzi do wzmocnienia sygnałów.
Wrażliwość na mocniejsze lub bardziej złożone bodźce stanowiła 
podstawę ewolucji:



cech epigamicznych 



preferencji względem partnera