HORMONY

STEROIDOWE

(PŁCIOWE)

– budowa, przykłady i

funkcje biologiczne.

Hormony steroidowe

Hormony steroidowe (zwane też sterydowymi) to

grupa hormonów o zbliżonej budowie opartej na

pierścieniu węglowodorowym cholesterolu o

różnorodnych funkcjach biologicznych.

Steroidy są małocząsteczkowymi hormonami, które

bez trudu przenikają przez błonę komórkową i dla

których receptory znajdują się w jądrze komórek,

na które oddziałują. Hormony steroidowe

wytwarzane są z cholesterolu w gruczołach

płciowych żeńskich i męskich oraz korze

nadnerczy.

PODZIAŁ HORMONÓW

STEROIDOWYCH

Hormony płciowe – estrogeny,

progesteron i androgeny – to

specjalna kategoria steroidów,

wydzielanych przez gonady – jajniki

i jądra (niewielkie ilości są

wydzielane też przez nadnercza).

ESTROGENY

Są to hormony płciowe żeńskie (tzw.

rujotwórcze), wytwarzane w

pęcherzykach jajnikowych. Związki te

wpływają na kształtowanie się żeńskich

narządów rozrodczych, na rozwój

drugorzędowych cech płciowych,

przygotowują ruję i są potrzebne do

rozpoczęcia porodu.

Najważniejszą rolę odgrywają u kobiet, ale

są też niezbędne dla mężczyzn – ich

niedobór może powodować bezpłodność.

Najważniejszymi aktywnie

czynnymi estrogenami są:

-estradiol (najbardziej aktywny)

-estron (kilkakrotnie słabsze

działanie od estradiolu)

-estriol (stukrotnie słabsze działanie

od estradiolu)

Budowa

Estrogeny są hormonami o budowie

sterydowej, cechuje je jednak obecność

aromatycznego pierścienia A oraz brak

charakterystycznej dla innych steroidów

grupy metylowej przy C10 (na styku

pierścieni A i B) i podstawnika przy C17.

Są zaliczane do steroidów pochodnych

estranu. Różnią się między sobą ilością i

ustawieniem grup hydroksylowych.

Struktury estrogenów

*ESTRADIOL

*ESTRON

*ESTRIOL

FUNKCJE BIOLOGICZNE

Estrogeny wpływają na wiele cech i funkcji

organizmu, szczególnie kobiecego.

1) W zakresie budowy ciała są

odpowiedzialne za:

-kształtowanie się żeńskich narządów płciowych

i piersi w czasie rozwoju płodowego i po
urodzeniu (I i II-rzędowe cechy płciowe),

-rozwój II -rzędowych cech płciowych kobiecych

(m. in. budowa ciała, typ owłosienia),

-kształtowanie się psychiki i popędu płciowego

(IV-rzędowe cechy płciowe).

2) W zakresie procesów biochemicznych są odpowiedzialne

za:

-regulację cyklu miesiączkowego. Szczególną rolę odgrywają w

pierwszej fazie cyklu, w której stymulują rozrost błony śluzowej
macicy i przygotowują ją do implantacji zarodka

-gospodarkę lipidową - zwiększają poziom "dobrego" cholesterolu

HDL, a obniżają poziom "złego" cholesterolu LDL; zwiększają też
wydalanie cholesterolu z żółcią; zwiększają poziom α-lipoprotein
i fosfolipidów

-gospodarkę wapniową - zwiększają odkładanie wapnia w

kościach, zapobiegając osteoporozie; stymulują wzrost kości i
chrząstek

-zwiększanie przyswajania białek;
-zwiększanie syntezy białek endogennych, np. białek wiążących

hormony tarczycy i hormonów nadnerczy, a także pobudzają
syntezę fibrynogenu, ceruloplazminy i angiotensynogenu.

-zwiększanie krzepliwości krwi;
-przyrost i zwiększenie pobudliwości mięśni gładkich (macicy i

jajowodów).

Niedobór estrogenów jest powszechny u kobiet

po menopauzie, ponieważ ich jajniki przestają

syntetyzować te hormony. Niedobory występują

też u młodych kobiet i są przyczyną licznych

chorób metabolicznych.

Skutki niedoboru estrogenów:
-zaburzenia miesiączkowania
-niepłodność
-zanik (lub ograniczone występowanie) II-rzędowych

cech płciowych:
*męska sylwetka
*hirsutyzm
*obniżenie barwy głosu

-zanik III-rzędowych cech płciowych
-osteoporoza

Nadmiar estrogenów występuje w schorzeniach

związanych z nadmierną ich produkcją (np.

nowotwory jajników) oraz podczas

przyjmowania zbyt dużych dawek leków

zawierających te hormony.

Skutki nadmiaru estrogenów:
-zaburzenia miesiączkowania
-zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia

zakrzepów i zatorów

-nadmierny przerost błony śluzowej macicy
-obrzęki, nadmierny zastój wody i jonów Na+
-przyrost masy ciała
-powiększenie piersi
-zaburzenia funkcji wątroby, kamica dróg żółciowych,

żółtaczka

-napady migreny
-nudności, wymioty, złe samopoczucie

PROGESTERON

Jest wytwarzany przez ciałko żółte i nazywany

hormonem ciążowym, ponieważ przygotowuje

błonę macicy do przyjęcia zapłodnionego jaja i

hamuje dalszą owulację. Jest podstawowym

hormonem podtrzymującym ciążę.

Progesteron jest ważnym metabolitem w

biosyntezie pozostałych hormonów sterydowych.

Wydzielanie progesteronu wzrasta po owulacji, co:

-przygotowuje błonę śluzową macicy na przyjęcie

zapłodnionego jaja

-hamuje skurcze macicy

-wstrzymuje dojrzewanie pęcherzyków Graafa.

Budowa

Ze względu na budowę chemiczną,

progesteron jest pochodną

pregnanu (związek ten

charakteryzuje się obecnością

grupy ketonowej przy C3, acetylu

przy C17 i wiązaniem podwójnym).

Struktura progesteronu:

FUNKCJE BIOLOGICZNE

Najważniejsze efekty oddziaływania

progesteronu na narząd rodny to:

-ułatwianie owulacji, poprzez dokonywanie proteolizy

ściany pęcherzyka Graafa;

-sekrecyjna przemiana endometrium, umożliwiająca

implantację zapłodnionego jaja;

-hamowanie nadmiernego rozrostu endometrium pod

wpływem działania estrogenów;

-cykliczne zmiany w nabłonku jajowodów, szyjki macicy

i pochwy.

Progesteron jest hormonem niezbędnym do utrzymania

ciąży przez cały okres jej trwania:

-hamuje odpowiedź immunologiczną matki na antygeny płodu,
-jest substratem do produkcji gliko- i mineralokortykoidów płodu,
-hamuje poród, znosi samoistną czynność skurczową ciężarnej

macicy.

-zmniejsza kurczliwość mięśniówki macicy
-pobudza błonę śluzową jajowodów i macicy do wydzielania

substancji odżywczych

-przygotowuje gruczoł sutkowy do laktacji
-zmniejsza wrażliwość macicy na oksytocynę i syntezę receptorów

-hamuje powstawanie prostaglandyn
-zatrzymuje wodę – obrzęki
-spadek poziomu progesteronu – wahania nastroju, depresja

poporodowa

-rozszerza żyły – wolniejszy przepływ krwi – sprzyja powstawaniu

żylaków

-przebarwienia skóry (ostuda)

Inne metaboliczne efekty

oddziaływania progesteronu to:

-podwyższanie temperatury ciała,

stymulacja oddychania,

-obniżanie stężenia aminokwasów w

surowicy,

-normalizacja poziomu glukozy w

surowicy,

-działanie przeciwandrogenne, polegające

na hamowaniu aktywności 5alfa
reduktazy, przekształcającej testosteron
w dihydrotestosteron.

ANDROGENY

Produkowane są w komórkach

śródmiąższowych jąder. Hormony te

wpływają na rozwój męskich narządów

płciowych i kształtowanie się

drugorzędowych cech płciowych.

Najważniejszym androgenem ze

względu na funkcje biologiczne jest

testosteron i w mniejszym stopniu

produkty jego przemiany, np.:

androsteron i dihydrotestosteron (DHT)

TESTOSTERON

Jest produkowany przez komórki

śródmiąższowe Leydiga w jądrach pod

wpływem LH, a także w niewielkich

ilościach przez korę nadnerczy, jajniki i

łożysko.

BUDOWA

Strukturalnie testosteron wywodzi się od

androstanu i charakteryzuje się

obecnością tlenu przy C3, hydroksylu

przy C17 oraz wiązaniem podwójnym.

Struktura testosteronu:

FUNKCJE BIOLOGICZNE

Testosteron:
-kształtuje płeć i cechy płciowe w życiu płodowym (jego

niedobór, brak, lub wada receptorów u płodu z kariotypem XY
powoduje wady rozwojowe takie jak: spodziectwo,
obojnactwo rzekome męskie, szczególnym przypadkiem jest
zespół niewrażliwości na androgeny)

-wpływa na spermatogenezę,
- powoduje wykształcanie się wtórnych cech płciowych (budowa

ciała, głos, typ owłosienia, zarost twarzy itp.),

-ma wpływ anaboliczny poprzez pobudzenie syntezy białek (w

bardzo niewielkim stopniu powoduje także zwiększenie masy
mięśniowej itp.),

-może zwiększać poziom libido (przy długotrwałym stosowaniu

efekt ten zanika),

-ukierunkowuje popęd płciowy ku płci żeńskiej,
-przyspiesza zakończenie wzrostu kości długich,

-pobudza rozwój gruczołu krokowego, zwiększa jego

objętość, silnie pobudza rozwój raka prostaty (z tego
względu stosowanie testosteronu jako leku powinno być
pod regularną kontrolą poziomu PSA)

-zwiększa poziom cholesterolu we krwi (zatem teoretycznie

zwiększa ryzyko miażdżycy tętnic) – w przeciwieństwie do
estrogenów, które zmniejszają poziom cholesterolu we
krwi, może podnosić ciśnienie krwi

-kształtuje sferę emocjonalną poprzez ukształtowanie takich

cech jak zdecydowanie, śmiałość, pewność, odwaga,
niezależność, ale też skłonność do ryzyka, w zależności od
rozwoju emocjonalnego może powodować wybuchowość,
agresję.

Testosteron stosowany u kobiet wykazując działanie

anaboliczne – jednak leczniczo jest to bardzo rzadko
praktykowane z uwagi na niepożądane działania, takie jak:
maskulinizacja, hirsutyzm.