HORMONY PŁCIOWE

Gonadotropiny, wydzielane przez przedni płat przysadki mózgowej warunkują czynność gruczołów płciowych. Rozróżniamy:

- FSH hormon dojrzewania pęcherzyków

- LH hormon luteinizujący

Wydzielanie FSH i LH przez przysadkę jest pobudzane przez podwzgórzowy hormon pobudzający wydzielanie hormonów gonadotropowych GnRH.

Gonadoliberyna GnRH:

Peptyd, który zwiększa wydzielanie hormonów gonadotropowych. W okresie przed osiągnięciem dojrzałości pobudza głównie FSH, który powoduje u chłopców dojrzewanie nabłonka plemnikotwórczego, a u dziewczyn dojrzewanie pęcherzyków w jajniku. U dorosłych pobudza wydzielanie LH powodującego u mężczyzn zwiększone wydzielanie testosteronu a u kobiet progesteronu.

Wydzielanie FSH u kobiet hamowane jest przez estradiol, a u mężczyzn przez inhibinę wytwarzaną przez komórki Sertoliego.

Wydzielanie LH u kobiet hamowane jest przez progesteron, a u mężczyzn przez testosteron.

Folikulotropina i lutropina są hormonami glikoproteinowymi o masie cząsteczkowej: FSH -30 000 daltonów, LH - 27 000. Każda z gonadotropin zbudowana jest z dwóch łańcuchów polipepydowych - łańcucha alfa i łańcucha beta. Łańcuchy alfa obu gonadotropin wykazują taką samą budowę - taka sama sekwencja aminokwasów oraz ta sama masa cząsteczkowa. Różnice w budowie wykazują natomiast łańcuchy beta obu hormonów.

Łańcuch alfa determinuję właściwości antygenowe obu gonadotropin, jest on także niezbędny, gdyż tylko w jego obecności występuje efekt biologiczny działania hormonu. Natomiast łańcuchy beta obu gonadotrpin wykazują różną budowę (ilość i sekwencja aminokwasów).

Łańcuch beta posiada swoistość receptorową i warunkuje odmienne działanie biologiczne folikulostymuliny i lutropiny.

Folitropina λ (Gonal F 75 IU amp)

Hormon folikulotropowy (FSH) otrzymywany metodą inżynierii genetycznej. FSH stymuluje dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych i produkcję hormonów płciowych. U mężczyzn z niedoborem FSH podawany łącznie z hCG pobudza spermatogenezę.

Wskazania:
Brak jajeczkowania u kobiet (w tym zespół policystycznych jajników), u których nie uzyskano odpowiedzi po zastosowaniu cytrynianu klomifenu. Stymulacja owulacji w ramach technik rozrodu wspomaganego (zapłodnienie pozaustrojowe, dojajowodowe podanie gamet oraz dojajowodowe podanie zygoty). W połączeniu z hormonem lutenizującym (LH): stymulacja wzrostu pęcherzyków u kobiet z poważnym niedoborem LH i FSH. W połączeniu z ludzką gonadotropiną łożyskową (hCG): stymulacja spermatogenezy u mężczyzn z wrodzoną lub nabytą hipogonadotropową niedoczynnością gonad.

Ciąża i okres karmienia piersią:
Nie stosować w ciąży i okresie karmienia piersią.
Działanie niepożądane:
Bardzo często mogą wystąpić: torbiel jajnika, odczyny w miejscu wstrzyknięcia (ból, zaczerwienienie, zasinienie, obrzęk lub podrażnienie) oraz ból głowy. U kobiet często obserwowano: ból brzucha, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, biegunka, skurcze, wzdęcia brzucha), łagodny lub umiarkowany, rzadziej ciężki zespół nadmiernej stymulacji jajników (OHSS); u mężczyzn często może wystąpić: ginekomastia, trądzik, zwiększenie masy ciała.

Folitropina β

Substancja ma takie same wskazana jak izomer λ

Ludzka gonadotropina łożyskowa (Gonadotrophinum chorionicum)
Działanie
Ludzka gonadotropina łożyskowa, otrzymywana drogą ekstrakcji z moczu kobiet ciężarnych. Jest polipeptydem zbudowanym z dwóch podjednostek, z których jedna jest wspólna dla wszystkich hormonów glikoproteinowych, zaś druga, specyficzna, warunkuje aktywność biologiczną. Działanie gonadotropiny kosmówkowej przypomina działanie LH. Po podaniu domięśniowym wydala się z moczem przez 3-4 dni. T_0,5 wynosi około 30 h.
Wskazania
Niepłodność u kobiet z potwierdzonym niedoborem gonadotropin (hipogonadyzm hipogonadotropowy), zarówno izolowanym, jak i w przebiegu niedoczynności przysadki mózgowej. W przygotowaniu do zapłodnienia "in vitro". Niepłodność u mężczyzn z hipogonadyzmem hipogonadotropowym, oligospermia i oligozoospermia. Zaburzenia zstępowania jąder, nie wywołane przeszkodami anatomicznymi.
Przeciwwskazania
Nadwrażliwość na gonadotropinę, przedwczesne dojrzewanie, rak gruczołu krokowego i nowotwory androgenozależne, anatomiczne przeszkody w zstępowaniu jąder.

Preparaty

Biogonadyl, Pregnyl, Puregon

Danazol
Działanie
Syntetyczny steroid o działaniu przeciwgonadotropowym. Hamuje syntezę i uwalnianie gonadotropin oraz syntezę hormonów jajnika. Wywiera słabe działanie androgenne oraz niewielkie estrogenne i progestagenne. Powoduje zahamowanie owulacji, brak krwawień miesiączkowych i zanik gruczołów oraz zrębu endometrium. Po przerwaniu leczenia czynność gruczołów powraca do normy. U pacjentek z pierwotnymi obfitymi miesiączkami skraca czas trwania krwawienia i zmniejsza utratę krwi. Łagodzi także objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego.
Wskazania
Endometrioza, łagodne choroby sutka (np. zwyrodnienie włókniste), pierwotne obfite krwawienia miesiączkowe, zespół napięcia przedmiesiączkowego. Ponadto pierwotny przedwczesny przerost sutków u dziewcząt, ginekomastia i inne zaburzenia wydzielania wewnętrznego, w których znaczenie lecznicze ma regulacja gonadotropin przysadki.
Przeciwwskazania
Ciąża, okres karmienia piersią, porfiria. W czasie leczenia nie należy stosować antykoncepcji hormonalnej; ostrożnie stosować u pacjentek z niewydolnością nerek, wątroby, chorobami serca, cukrzycą, zaburzeniami krzepnięcia krwi, migreną. Nie podawać dłużej niż przez 6 miesięcy.
Działanie niepożądane
Przy dłuższym stosowaniu mogą wystąpić zaburzenia żołądkowo-jelitowe (nudności, wymioty), zwiększenie masy ciała, ból i zawroty głowy, apatia, zmęczenie, nerwowość, kurcze mięśni szkieletowych, trądzik, łojotok; niekiedy nadmierne owłosienie i zmniejszenie wielkości sutków.


CYKL MIESIĄCZKOWY

Cykl jajnikowy rozwija się w logicznie uporządkowanej serii wydarzeń. Zaznaczający się w drugiej części poprzedniego cyklu wysoki wyrzut estradiolu i progesteronu, działa poprzez podwzgórze blokująco na wytwarzanie FSH oraz LH w przysadce mózgowej. Zanikające w ciałku żółtym wytwarzanie estradiolu i progesteronu pod koniec cyklu usuwa tę blokadę, tak iż stężenie FSH ponownie wzrasta.

Istnieje pewne progowe stężenie FSH dla pęcherzyków jajnikowych. Dopóki ono nie zostanie osiągnięte, nie zaznaczy się żadna stymulacja. Początkowo utrzymują się wartości FSH poniżej wspomnianego progu. Wzrastają one jednak stopniowo i w końcu go przekraczają. Z tą chwilą pewna grupa pęcherzyków zostaje pobudzona do aktywnego wzrostu. Musi jednak upłynąć szereg dni owego wzrastania, żeby pęcherzyki przystąpiły do wytwarzania estradiolu. Zostaje on wydzielany do krążącej krwi.

Tą drogą dociera estradiol do podwzgórza sygnalizując, że stężenie progowe FSH zostało już osiągnięte. Istnieje z kolei pośrednie stężenie wytwarzanego FSH. Gdy ono zostaje przekroczone, jeden z pęcherzyków otrzymuje wreszcie zdecydowaną stymulację do pełnej odpowiedzi owulacyjnej. Istnieje jednak także stężenie maksymalne, które nie powinno być przekroczone, gdyż w przeciwnym wypadku pobudzonych zostaje zbyt wiele pęcherzyków i dochodzi do owulacji mnogich. Wspomniany poziom maksymalny mieści się w granicach tylko 20% powyżej stężenia progowego. Stąd też nieodzowna jest precyzyjna kontrola zwrotna wytwarzanego FSH. Zapewniają ją jako sprzężenie zwrotne estrogeny powstające w pęcherzykach  jajnikowych.

Od momentu, gdy dominujący pęcherzyk niejako pędem zdąża do owulacji, wytwarza on estradiol w szybko wzrastających ilościach. Ów estradiol stymuluje wytwarzanie śluzu szyjkowego, jednocześnie sprowadzając wytwarzanie FSH do stężenia poniżej wartości progowej.

Staje się to czynnikiem znoszącym podtrzymujące działanie FSH na pomniejsze pęcherzyki jajników, które również podążały w wyścigu do jajeczkowania. Spadek FSH uruchamia z kolei mechanizm dojrzewania dominującego pęcherzyka. Dzięki temu staje się on zdolny przyjąć drugą gonadotropinę przysadki mózgowej: LH. Wysokie stężenie estradiolu uaktywnia również pozytywne sprzężenie zwrotne w podwzgórzu, wskutek czego przysadka mózgowa uwalnia masywny wyrzut hormonu LH. Pojawienie się LH w masywnej ilości staje się mechanizmem spustowym, który zapoczątkowuje pęknięcie pęcherzyka, tzn. powoduje jajeczkowanie-owulację. Dzieje się to w przybliżeniu w 37 godzin od rozpoczęcia wyrzutu LH, względnie w 17 godzin po szczycie jego występowania.

W ramach tego odcinka czasowego przed owulacją spada gwałtownie wytwarzanie estradiolu z jajnika. Po owulacji pęknięty pęcherzyk przekształca się w ciałko żółte. Od tego momentu wzrasta szybko produkcja drugiego hormonu jajnikowego: progesteronu, wytwarzanego wraz z estradiolem. Wspomniany progesteron powoduje nagłą zmianę cech charakterystycznych śluzu szyjki, których wyrazem staje się Szczyt objawu śluzu. Z kolei zaś spadek progesteronu pod koniec cyklu powoduje wystąpienia krwawienia, tzn. miesiączkę.

Estradiol hemihydrate (Oesclim 25; 37,5; 50; 75)

Naturalny kobiecy hormon płciowy w postaci preparatu do podawania drogą przezskórną. Zwiększa stężenie estradiolu we krwi do wartości podobnych jak we wczesnym i środkowym okresie fazy folikularnej. Przezskórna aplikacja pozwala - w przeciwieństwie do stosowania doustnego - na uniknięcie efektu pierwszego przejścia przez wątrobę. Leczenie preparatem wiąże się ze zmniejszeniem stężenia cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL.

Wskazania
Uzupełnianie niedoboru estrogenów, leczenie objawów ich zmniejszonego stężenia, związanych z menopauzą naturalną lub sztuczną, takich jak: zaburzenia naczynioruchowe, zmiany atroficzne dróg moczowo-płciowych.

Przeciwwskazania
Nadwrażliwość na estrogeny lub pozostałe składniki preparatu. Czynne lub niedawno przebyte choroby zakrzepowo-zatorowe: zapalenie żył, zator płucny, zawał mięśnia sercowego. Nowotwory złośliwe sutka, macicy i inne nowotwory estrogenozależne, mięśniaki macicy. Ciężka niewydolność wątroby i nerek. Krwotoki z dróg rodnych o nieznanej etiologii. Ciąża i okres karmienia piersią.

Uwagi
Przed rozpoczęciem leczenia należy przeprowadzić dokładne badanie internistyczne i ginekologiczne. Podczas terapii należy okresowo co 6 miesięcy przeprowadzać badania kontrolne: sutków, macicy, wymazu z pochwy, ciśnienia tętniczego i masy ciała.

Klomifen (Clostilbegyt tabl)

Syntetyczny związek chemiczny, pochodna chlorotrianizenu, działający bezpośrednio na podwzgórze, pobudzający wydzielanie gonadotropin przysadkowych, zwłaszcza LH. Wykazuje działanie antagonisty-agonisty receptora estrogenowego, blokując receptory dla estrogenów w podwzgórzu zakłóca mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego. W wyniku działania leku dochodzi do uwalniania hormonów odpowiedzialnych za dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego, a następnie owulacji. Oprócz działania na podwzgórze miejscem działania są także przysadka, jajniki i endometrium. Wzmaga przemianę androgenów do estrogenów, hamuje wzrost błony śluzowej endometrium. Warunkiem działania terapeutycznego jest prawidłowe stężenie prolaktyny, odpowiednie stężenie endogennych estrogenów i zachowana czynność przysadki oraz podwzgórza. U mężczyzn pod wpływem klomifenu wydzielanie gonadotropin również wzrasta, pobudzając spermatogenezę.

Wskazania

Zaburzenia miesiączkowania i niepłodność powodowane brakiem owulacji. Oligospermia. Mlekotok (przy wykluczeniu raka sutka).

HORMONALNA TERAPIA ZASTĘPCZA

Hormonalną terapię zastępczą stosuje się u kobiet u których w okresie menopauzalnym mająca na celu zmniejszenie dolegliwości związanych z zanikiem czynności hormonalnej jajników.

Estrogens conjugated , Medroxyprogesterone acetate (Premella 2,5)

Preparat stosowany w hormonalnej terapii zastępczej, zawierający mieszaninę skoniugowanych estrogenów oraz syntetyczną pochodną progesteronu - octan medroksyprogesteronu. Działanie farmakologiczne skoniugowanych estrogenów pochodzenia naturalnego jest podobne do działania estrogenów endogennych. U kobiet w wieku okołomenopauzalnym wpływają one korzystnie na gospodarkę lipidową organizmu, zmniejszają ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca, zapobiegają osteoporozie oraz opóźniają procesy degeneracji komórek nerwowych. Substytucyjne stosowanie preparatu w stanach niedoboru hormonów kobiecych zmniejsza dolegliwości "okresu przejściowego", takie jak nerwowość, zaburzenia snu, uderzenia gorąca, wzmożona potliwość oraz zapobiega atrofii w obrębie układu moczowo-płciowego, powstałej wskutek niedoboru estrogenów. Zawartość gestagenu zapobiega przerostowi błony śluzowej macicy, zmniejsza ryzyko wystąpienia nowotworu endometrium oraz znacznie ogranicza częstość krwawień z odstawienia, występujących podczas terapii estrogenowej bez progestagenu. Skoniugowane estrogeny podane doustnie łatwo wchłaniają się z przewodu pokarmowego, są metabolizowane w wątrobie. Ze względu na dobrą rozpuszczalność w wodzie i kwasowy charakter występują w płynach ustrojowych w postaci zjonizowanej, co zwiększa ich wydalanie z moczem.
Wskazania
Hormonalna terapia zastępcza u pacjentek z zachowaną macicą. Zapobieganie i leczenie stanów związanych z niedoborem estrogenów (objawy naczynioruchowe, osteoporoza, zanikowe zapalenie pochwy i cewki moczowej).
Przeciwwskazania
Nadwrażliwość na składniki preparatu. Ciąża lub jej podejrzenie. Rozpoznanie lub podejrzenie raka sutka lub innego nowotworu estrogenozależnego, krwawienie z dróg rodnych o nieznanej etiologii, czynne zakrzepowe zapalenie żył głębokich, zaburzenia zakrzepowo-zatorowe (zakrzepy w naczyniach krwionośnych, ostry zawał mięśnia sercowego lub udar), ostre i przewlekłe choroby wątroby. Ostrożnie stosować u pacjentek z cukrzycą, chorobą nadciśnieniową, porfirią, chorobami metabolicznymi kości przebiegającymi z hiperkalcemią i niewydolnością nerek oraz u osób z wrodzonymi zaburzeniami metabolizmu lipidów (zwiększone ryzyko zwiększenia stężenia triglicerydów we krwi). Pacjentki z depresją, padaczką, astmą oskrzelową, migreną, zaburzeniami czynności serca i nerek oraz czynnikami ryzyka powikłań zakrzepowych powinny znajdować się pod dokładną obserwacją lekarską.

Progesteron (Luteina 50 tabl pod językowe tabl do pochwowe, Progesteroum inj)

Syntetycznie otrzymywany naturalny hormon ciałka żółtego jajnika. W warunkach fizjologicznych progesteron jest wytwarzany w zluteinizowanych komórkach ziarnistych ciałka żółtego jajnika, w zespólni kosmków łożyska od 14-18 tygodnia ciąży, w warstwie pasmowatej i siatkowatej kory nadnerczy oraz w o.u.n. Najważniejsze efekty oddziaływania progesteronu na narząd rodny to: umożliwienie owulacji przez aktywację proteolizy ściany pęcherzyka Graafa; sekrecyjna przemiana endometrium umożliwiająca implantację zapłodnionego jaja; hamowanie nadmiernego rozrostu endometrium spowodowanego działaniem estrogenów; cykliczne zmiany w nabłonku jajowodów, szyjki macicy i pochwy. Progesteron działa synergicznie z estrogenami na gruczoł sutkowy, przygotowując go do laktacji. Jest hormonem niezbędnym do utrzymania ciąży przez cały okres jej trwania: hamuje reakcję immunologiczną matki na antygeny płodu, jest substratem do produkcji gliko- i mineralokortykoidów płodu, inicjuje poród, znosi samoistną czynność skurczową ciężarnej macicy. Progesteron dobrze wchłania się po podaniu podjęzykowym. Podanie dopochwowe progesteronu powoduje większą biodostępność hormonu w endometrium macicy.
Wskazania

Zaburzenia miesiączkowania spowodowane niedoborem endogennego progesteronu. Wtórny brak miesiączki. Zespół napięcia przedmiesiączkowego. Czynnościowe krwawienia z dróg rodnych. Niewydolność ciałka żółtego. Cykle bezowulacyjne. Wspomagająco w leczeniu bezpłodności, np. w zapłodnieniu in vitro i innych technikach wspomaganego rozrodu. Poronienia nawykowe i zagrażające z powodu niedoboru endogennego progesteronu. Zapobieganie rozrostom endometrium u kobiet przyjmujących estrogeny (np. w hormonalnej terapii zastępczej).
Przeciwwskazania
Nadwrażliwość na którykolwiek ze składników preparatu. Niezdiagnozowane krwawienia z dróg rodnych. Ciężkie zaburzenia czynności wątroby. Żółtaczka cholestatyczna. Nowotwory sutka i narządu rodnego. Poronienie w toku i obecność resztek po poronieniu w jamie macicy.

ANTYKONCEPCJA

Ethinylestradiol , Norgestimate (Cilest)

Jednofazowy doustny preparat antykoncepcyjny. W preparacie zastosowano etynyloestradiol i norgestimat - syntetyczny gestagen o swoistym działaniu progestagennym i minimalnym działaniu androgennym. Norgestimat wykazuje działanie antyestrogenne i antygonadotropowe. Właściwości gestagenu oraz zrównoważenie dawek składnika estrogennego i progestagennego powodują szereg pozytywnych skutków metabolicznych. Preparat może korzystnie wpływać na gospodarkę lipidową organizmu - w trakcie jego stosowania ulega zwiększeniu stężenie frakcji HDL. Zmniejsza zapadalność na czynnościowe torbiele jajnika, na włókniakogruczolaki, mastopatię, na ostre zapalne choroby miednicy, na raka endometrium i na raka jajnika. Zwiększa regularność cyklu miesiączkowego, zmniejsza utratę krwi, zapadalność na niedokrwistość z niedoboru żelaza i zmniejsza zapadalność na bolesne miesiączkowanie. Po podaniu doustnym norgestimat i etynyloestradiol są szybko wchłaniane.
Wskazania
Doustna antykoncepcja.
Przeciwwskaznia
Nadwrażliwość na którykolwiek ze składników preparatu.

- zakrzepowe zapalenie żył lub inne zaburzenia zakrzepowo-zatorowe. Przebyte zakrzepowe zapalenie żył głębokich lub inne zaburzenia zakrzepowo-zatorowe. Zaburzenia krążenia mózgowego lub choroba wieńcowa.

- migrena z aurą ogniskową

- rozpoznany rak piersi lub jego podejrzenie. Wada zastawkowa serca z powikłaniami.

- ciężkie nadciśnienie (stałe skurczowe ciśnienie tętnicze równe lub powyżej 160 mmHg a rozkurczowe równe lub powyżej 100 mmHg).

- cukrzyca z powikłaniami naczyniowymi.

- rak endometrium lub inny rozpoznany nowotwór estrogenozależny albo podejrzenie występowania takiego nowotworu.

- niezdiagnozowane nieprawidłowe krwawienie z dróg rodnych.

- żółtaczka cholestatyczna w ciąży lub żółtaczka podczas stosowania doustnego preparatu antykoncepcyjnego w wywiadzie. Ostra lub przewlekła choroba wątroby. Gruczolak lub rak wątroby.

- ciąża lub jej podejrzenie.

- opryszczka ciężarnych w wywiadzie (rozpoznanie potwierdzone biopsją skóry).

Ciąża i okres karmienia piersią.

Preparat jest przeciwwskazany w ciąży. Preparatu nie należy stosować w czasie karmienia piersią.
Działania niepożądane
Podczas stosowania preparatu mogą wystąpić:

- niewielkie podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi, obrzęki;

- krwawienia międzymiesiączkowe, plamienie, brak miesiączki, brak krwawienia z odstawienia, zmiany nasilenia krwawienia miesiączkowego,

- zwiększenie wielkości włókniakomięśniaków macicy,

- kandydoza pochwy, nasilenie nadżerki szyjki macicy i wydzielania przez gruczoły szyjkowe; tkliwość piersi, mlekotok, ból piersi, powiększenie piersi,

- nudności, wymioty wzdęcia, zapalenie jelita grubego;

- rumień guzowaty, wysypka skórna, ostuda, rumień wielopostaciowy, trądzik, łojotok, łysienie, hirsutyzm,

- nietolerancja szkieł kontaktowych, zaćma;

- ból głowy, zmiany nastroju, depresja, drażliwość, pląsawica; zatrzymanie płynów, zmiany masy ciała, upośledzenie tolerancji glukozy, zmiany łaknienia; zmiany libido, zespół napięcia przedmiesiączkowego;

- zaburzenie czynności nerek, zespół hemolityczno-mocznicowy.
Dawkowanie
Preparat działa antykoncepcyjnie od 1 dnia przyjmowania i w okresie 7 dni nieprzyjmowania tabletek. Doustnie: 1 tabl. raz na dobę popijając wodą, o tej samej porze dnia, przez 21 dni. Następnie przez 7 dni nie należy przyjmować tabletek. W okresie przerwy, zwykle po 2-4 dniach od przyjęcia ostatniej tabletki, można spodziewać się wystąpienia krwawienia. Po zakończeniu 7-dniowej przerwy należy rozpocząć nowy cykl przyjmowania tabletek preparatu, także w przypadku gdyby krwawienie nie wystąpiło lub nie zakończyło się. W pierwszym cyklu stosowania, przyjmowanie preparatu należy rozpocząć w pierwszym dniu krwawienia miesiączkowego.
W przypadku przejścia z innego złożonego doustnego preparatu antykoncepcyjnego stosowanie preparatu należy rozpocząć w okresie 1-7 dni od przyjęcia ostatniej tabletki używanego w poprzednim cyklu preparatu antykoncepcyjnego. W przypadku przerwy dłuższej niż 7 dni, konieczne jest zastosowanie skutecznej, dodatkowej, niehormonalnej metody antykoncepcji, którą należy stosować przez tydzień, tj do czasu przyjęcia 7 tabl. preparatu.
W przypadku nieprzyjęcia w odpowiednim czasie 1 tabl. (pod warunkiem, że okres od przyjęcia poprzedniej tabletki jest krótszy niż 24 h), należy przyjąć ją jak najszybciej. Następną tabletkę należy przyjąć o zwykłej porze (oznacza to, że w ciągu 1 doby można podać 2 tabl.). W przypadku, gdy w ciągu 1 lub 2 tyg. cyklu pominięto przyjęcie 2 tabl. należy przyjąć 2 tabl. w dniu, w którym przypomniano sobie o konieczności zastosowania preparatu oraz 2 tabl. w dniu następnym. Następnie należy przyjmować po 1 tabl. na dobę zgodnie z zaleceniem, do momentu zużycia wszystkich tabletek w opakowaniu.

W przypadku wystąpienia wymiotów w ciągu 3 h od momentu przyjęcia tabletki lub w razie utrzymywania się ciężkiej biegunki przez okres ponad 24 h skuteczność antykoncepcyjna preparatu może być zmniejszona. Jeżeli wymioty lub biegunka ustąpią szybko, skuteczne działanie antykoncepcyjne będzie zachowane, o ile tego samego dnia przyjęta będzie druga tabletka preparatu. W razie występowania wymiotów lub biegunki trwającej przez 24 h lub dłużej działanie antykoncepcyjne może być zmniejszone i należy zastosować dodatkową, niehormonalną metodę antykoncepcji do dnia przyjęcia kolejno (codziennie) 7 tabl.
Uwagi
Przed rozpoczęciem stosowania preparatu należy przeprowadzić pełny wywiad i badania fizykalne, które następnie należy powtarzać okresowo. Powinno się poddawać badaniom ogólnym i ginekologicznym co pół roku. Badać krew na krzepliwość i próby wątrobowe.

Levonorgestrel (Postinor-Duo)

Dokładny mechanizm działania preparatu nie jest znany. Uważa się, że lewonorgestrel stosowany zgodnie z zaleceniami działa głównie poprzez zahamowanie owulacji i zapłodnienia, o ile stosunek płciowy miał miejsce w okresie przedowulacyjnym, kiedy prawdopodobieństwo zapłodnienia jest największe. Lek nie jest skuteczny, jeżeli proces implantacji już się rozpoczął. Ocenia się, że skuteczność preparatu zmniejsza się z upływem czasu od stosunku (95% po przyjęciu w ciągu 24 h, 85% po przyjęciu w ciągu 24-48 h a 58% po przyjęciu w ciągu 48-72 h). Lewonorgestrel stosowany zgodnie z zaleceniami nie wpływa na czynniki krzepnięcia ani na metabolizm lipidów lub węglowodanów.

Wskazania
Antykoncepcja w przypadkach nagłych do stosowania w ciągu 72 h (3 doby) po stosunku płciowym bez zastosowania skutecznego środka antykoncepcyjnego, również w przypadku niepowodzenia zastosowanej metody antykoncepcyjnej.
Środki ostrożności
Preparat nie może być stosowany jako rutynowa metoda antykoncepcji. Nie zaleca się stosowania preparatu u kobiet z ciężkimi zaburzeniami czynności wątroby. Zespoły złego wchłaniania (np. w przebiegu choroby Leśniowskiego-Crohna) mogą zmniejszać skuteczność preparatu. Preparat nie jest przeznaczony do stosowania u dzieci. Dane o stosowaniu preparatu u dziewcząt poniżej 16 lat są bardzo ograniczone.
Działania niepożądane
Mogą wystąpić: nudności, bóle podbrzusza, uczucie zmęczenia, ból i zawroty głowy, uczucie napięcia piersi, wymioty, biegunka, nieregularne krwawienie i plamienie. Może wystąpić przemijające zaburzenie cyklu miesiączkowego, jednak u większości kobiet następne krwawienie miesiączkowe występuje w spodziewanym czasie.
Dawkowanie

Doustnie. W celu osiągnięcia największej skuteczności antykoncepcyjnej należy przyjąć 2 tabl.: pierwszą jak najszybciej po stosunku płciowym bez zastosowania skutecznego środka antykoncepcyjnego (nie później niż po 72 h); drugą - po 12 h od przyjęcia pierwszej dawki.
W przypadku wystąpienia wymiotów w ciągu 3 h od przyjęcia tabletki, należy natychmiast przyjąć jeszcze jedną tabletkę. Preparat można zastosować w dowolnym dniu cyklu miesiączkowego. Nie zaleca się stosowania więcej niż 4 tabl. w cyklu miesięcznym.

Testosterone undecanoate (Undestor)
Syntetyczna pochodna estrowa naturalnego męskiego hormonu płciowego - testosteronu, do stosowania doustnego. Jedyny ester testosteronu wchłaniający się z przewodu pokarmowego z pominięciem wątroby. Wykazuje silne działanie androgenne, pobudza rozrost jąder i spermatogenezę. Inicjuje i stabilizuje powstanie I i II rzędowych cech płciowych. Kształtuje cechy psychiczne mężczyzn, osłabia objawy okresu przekwitania męskiego. Wykazuje działanie anaboliczne, powodując rozrost mięśni szkieletowych, jędrność skóry. Wpływa na rozwój kośćca i pobudza czynność krwiotwórczą. W małych dawkach pobudza czynność wydzielniczą przedniego płata przysadki.
Wskazania
Hipogonadyzm męski; objawy przekwitania i impotencja męska niedoborowa, hormonalna oraz niektóre postaci zaburzeń spermatogenezy; zespoły pokastracyjne i eunuchoidalne.
Uwaga. Leczenie androgenami mężczyzn z hipogonadyzmem nie przywraca płodności.
Przeciwwskazania
Rak sutka, rak i przerost gruczołu krokowego u mężczyzn. U chłopców do 15 r.ż. androgeny należy stosować z dużą ostrożnością. Ostrożnie stosuje się w niewydolności wieńcowej, hiperkalcemii i kalciurii, niewydolności nerek i wątroby, w padaczce i u chorych z migreną oraz nadciśnieniem tętniczym.
Działania niepożądane

Duże dawki hamują czynność przedniego płata przysadki i mogą wywoływać zanik jąder, zaburzenia spermatogenezy, ginekomastię, zwyrodnienie kanalików nasiennych. U kobiet - objawy androgenizacji: trądzik, łysienie typu męskiego, hirsutyzm, zaburzenia miesiączkowania i brak owulacji. Androgeny przyspieszają rozwój raka prostaty.

Cyproteron (Androcur tabl)

Syntetyczna pochodna progesteronu o silnym działaniu gestagennym, antygonadotropowym i antyandrogennym (kompetycyjnie hamuje działanie androgenów na wszystkie tkanki i narządy). Niekorzystnie wpływa na metabolizm i tolerancję węglowodanów. Osłabia popęd płciowy. Łatwo i całkowicie wchłania się z przewodu pokarmowego.

Wskazania

Mężczyźni: nadmierna pobudliwość płciowa, leczenie paliatywne nieoperacyjnego raka gruczołu krokowego. Kobiety: leczenie objawów hiperandrogenizacji: hirsutyzmu, łysienia androgenozależnego i trądziku. Przedwczesne dojrzewanie płciowe.
Przeciwwskazania
Ciąża, okres karmienia piersią. Choroby wątroby, żółtaczka cholestatyczna, hiperbilirubinemie wrodzone, przebyte lub istniejące nowotwory wątroby. Porfiria. Krwawienia z dróg rodnych o niewyjaśnionej etiologii, endometrioza, nowotwory endometrium i sutka. Choroba zakrzepowo-zatorowa (czynna i przebyta). Świeży zawał serca, świeży udar mózgu. Depresja. Ciężka cukrzyca, zwł. ze zmianami naczyniowymi.
Działania niepożądane.
U mężczyzn: zahamowanie spermatogenezy, a po około 8 tyg. leczenia nawet azoospermia, przejściowa niepłodność, ginekomastia. U kobiet: zaburzenia miesiączkowania, ból głowy, migrena, objawy znużenia, ujemny bilans azotowy. Obserwowano także zmniejszenie owłosienia głowy i ciała, natomiast zwiększenie owłosienia łonowego i zmianę koloru włosów. Hepatotoksyczność. U dzieci może ulec zahamowaniu oś podwgórzowo-nadnerczowa. Lek potencjalnie teratogenny, w przypadkach hirsutyzmu u kobiet zaleca się stosowanie octanu cyproteronu w połączeniu z lekiem antykoncepcyjnym.

Finasteryd (Proscar, Penester, Finaride)

Syntetyczny związek 4-azasteroidowy, należący do grupy specyficznych inhibitorów 5-λ-reduktazy - wewnątrzkomórkowego enzymu metabolizującego testosteron do silniejszego androgenu - dihydrotestosteronu (DHT). Finasteryd nie ma powinowactwa do receptora androgenowego. Zmniejsza stężenie DHT krążącego i obecnego w gruczole krokowym. Zmniejszenie stężenia DHT prowadzi do zmniejszenia objętości gruczołu, zwiększenia przepływu cewkowego, zmniejszenia objawów subiektywnych.

Leczenie łagodnego rozrostu gruczołu krokowego, stosowany w celu złagodzenia objawów związanych z rozrostem gruczołu krokowego, zmniejszenie ryzyka wystąpienia ostrego zatrzymania moczu oraz konieczności przeprowadzenia leczenia operacyjnego (w tym przezcewkowej resekcji gruczołu krokowego TURP oraz prostatektomii).
Przeciwwskazania
Nadwrażliwość na lek. Leku nie podaje się kobietom i dzieciom. Kobiety w ciąży lub w wieku rozrodczym, nie powinny dotykać pokruszonych lub przełamanych tabletek preparatu, ze względu na możliwość przezskórnego wchłaniania leku oraz związanego z tym ryzyka zaburzeń rozwojowych płodu męskiego. Nie stosować w okresie karmienia piersią.
Działania niepożądane
Lek jest z reguły dobrze tolerowany.

Metandienon (Metanabol)

Pochodna metylotestosteronu o działaniu anabolicznym, nie wykazuje wpływu androgennego oraz hamującego czynność przysadki mózgowej. Metandienon hamuje wydzielanie gonadotropin, zmniejsza wydalanie potasu, wapnia, chlorków i fosforanów, poprawia bilans azotowy oraz zwiększa odkładanie wapnia w kościach. Przyspiesza uwapnienie nasad kości długich, zrastanie się kości po złamaniach i urazach, a w niektórych stanach patologicznych również ich wzrost na długość. Zwiększa łaknienie i masę ciała, poprawia stan ogólny chorych. Po podaniu doustnym niezbyt dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego. Działanie anaboliczne ujawnia się po 2-3 dniach stosowania preparatu, osiąga maksimum po 10-15 dniach i utrzymuje się do kilku tygodni.
Wskazania
Lek anaboliczny w zapobieganiu zanikom mięśniowym po ciężkich, wyniszczających chorobach, długotrwałym leczeniu glikokortykosteroidami, stanach po radioterapii. Może być stosowany pomocniczo w leczeniu objawowym chorób przebiegających z ujemnym bilansem azotowym (długotrwałe, wyniszczające choroby wątroby i jelit, sprue, przewlekła biegunka). Preparat powinien być stosowany łącznie z dietą wysokobiałkową z odpowiednią zawartością tłuszczów i węglowodanów oraz dodatkową suplementacją witamin i mikroelementów. Z uwagi na możliwość stosowania metandienonu jako środka dopingującego, dopuszczalne jest stosowanie leku wyłącznie ze ścisłych wskazań medycznych.
Przeciwwskazania
Nadwrażliwość na metandienon lub pozostałe składniki preparatu. Zespół nerczycowy, ostre uszkodzenie i niewydolność wątroby, niewydolność serca. Ciąża i okres karmienia piersią.
Środki ostrożności
Ostrożnie stosować u chorych na cukrzycę oraz u dzieci do zakończenia okresu wzrostu. Nie dopuszcza się stosowania leku w ciąży i okresie karmienia piersią.
Działanie niepożądane
Stosunkowo często powoduje zaburzenia ze strony układu pokarmowego (nudności, uczucie sytości, brak łaknienia, wymioty, biegunka, żółtaczka), ponadto zaburzenia libido, trądzik, obrzęki, pobudzenie psychoruchowe lub senność. Przy długotrwałym stosowaniu u kobiet może wywołać zaburzenia miesiączkowania oraz objawy wirylizacji. Działania niepożądane związane ze stosowaniem metandienonu przy braku wskazań medycznych (u osób zdrowych) obejmują: uszkodzenie wątroby, kardiomiopatię przerostową, zaburzenia behawioralne (najczęściej pod postacią zachowań agresywnych), nadmierny przyrost masy mięśniowej (co przy braku wzrostu wytrzymałości więzadeł i ścięgien może prowadzić do ich zerwania).

1

---