MĘSKIE HORMONY PŁCIOWE I STEROIDY ANABOLICZNE

ANDROGENY:

dział:

• rozw. II- rzędowych cech płciowych (męskich)

• ham. wydz. FSH przez przysadkę

• ↑ przewodów nasiennych, ↑ spermatogenezy, ↑ ruchliwości plemników

• ↑ wydz. przez grucz. łojowe

• ↑ masy mięśniowej, ↑ anabolizmu białek

• zatrzymanie w org. Na, K, P, Cl

• akt. osteoblastów

• ham. owulacji u ♀

• ? akt. genów odp. za łysienie ?

wsk: niedoczyn. hormon. jąder (opóźnione dojrz. płciowe, impotencja), zaburz. miesiączkowania, okres przekwitania, rak piersi

p/wsk: przerost i rak prostaty, rak piersi u ♂

dz/n: ↑ retencji wody, nadciś., maskulinizacja, w większych dawkach (25mg/d) ham. wydz. gonadotropin (↓ spermatogenezy)

Testosteron:

• stos. gł. w post. estrów z kw. org. (octowy, propionowy)

• nie wchł. się z ppok - stos. gł. im

• prep. o przedłuż. dział.: zawiesiny mikrokrystal., peletki implantowane sc, estry z kw. o większej cząst. (np. enantan), tabl. sc wchł. 6-8 mies.

Androstanol:

• po

• 50-75 mg/d

• zachowanie właść. hormon. i anabol.

• uwodornione wiąz. podwójne między 4. a 5. at. C

Metylotestosteron:

• dodat. gr. metylowa w położ. 17

• wolniej metabol. w wątrobie

• po, silniej sl

• dawka jednorazowa 5-10 mg, 20-50 mg/d

Fluoksymesteron:

• wyraźne właść. anaboliczne

• silniejszy od metylotestosteronu

• po

• 2-10 mg/d

• dodat. at. F w położ. 9 i gr. -OH w położ. 11β

Pemnesterol:

• po

• 10-20 mg/d

• poch. metylotestosteronu

Metandriol:

• silnie anabolicznie, zachowane dział. hormon., wyraźnie p/estrogenowy

• po

• 20-100 mg/d

• stos. w zaburz. miesiączkowania, menopauzie, raku piersi

• powoduje wyraźną wirylizację

• poch. metylotestosteronu w której gr. 3-keto została zred. do gr. β-hydroksylowej i wiąz z położ. 4-5 przesunięte do położ. 5-6

Androstendiol:

• im

• poch. metandriolu pozbawiona gr. metylowej

• dawki podobnie jak metandriolu

Dipropionian adrostendiolu

ANTAGONIŚCI ANDROGENÓW

Dział. p/androgen. mają żeńskie horm. płć., najsilniejsze - niektóre poch. progesteronu.

Cyproteronu octan:

• kilkaset razy bardziej akt. od progesteronu

• dział. gestagenne, silny antago. androgenów

• powoduje zanik pęcherz. nasiennych, prostaty, m. dźwigacza odbytu, ham. dział. egzogen, testosteronu

• wsk: nadmierne owłosienie i trądzik u ♀, rak prostaty

• po 100-200 mg/d

• miejsc. maść 10%

Flutamid:

• poch. fenylopropanamidu

• leczenie raka prostaty

Finasteryd:

• selekt. inhib. 5-reduktazy, ham. przemianę testosteronu do dihydrotestosteronu (bardziej akt.)

• leczenie łagodnego przerostu prostaty

STEROIDY ANABOLICZNE

Poch. testosteronu o gł. dział. anabol., słabszym androgennym.

GKS + steroid anabol. → odwrócenie „-” bilansu białkowego z zachowaniem dział. p/zapal.

wsk: leczenie wyniszczenia, wychudzenia, choroby z „-” bilansem azotowym, miejscowo na trudno gojące się rany, oparzenia i odmrożenia, zapobieganie dz/n GKS

p/wsk: ciąża, małe dzieci, rak prostaty, niewydolność serca, wątroby, nerek

interakcje: nie łączyć z doustnymi lekami p/cukrzycowymi

dz/n: jak przy androgenach + żółtaczka zastoin. o łagodnym przebiegu (przy zw. z gr. metylową lub in. podstawnikiem w poz. 17α)

Nortestosteron:

• poch. testosteronu bez gr. metylowej

• akt. anabol. zbliżona do testosteronu, znacznie mniejsza akt. hormonalna

• stos. się ester fenylopropionowy

• im, 10-15 mg, 1x/tydz.

• są także prep. dział. 3-4 tyg.

Noretandrolon:

• poch. nortestosteronu z dodat. gr. etylową w poz. 17α

• właść. anaboliczne i hormonalne zbliżone do nortestosteronu

• ham. owulację

• po (tabl. i krople), im

• 10-40 mg/d

• również ester propionowy do stos. im 50-100 mg, 1x/tydz.

Metandienon:

• dodat. wiąz. podwójne między 1. a 2. at. C w stos. do metylotestosteronu

• po

• silnie anabol., słabo adrogennie

• ham. wydz. gonadotropin, powoduje ↑ mc

• stos. w złamaniach, odwapnieniu kości, na trudno gojące się rany, odmrożenia, zaburz. trof. skóry

• dawkowanie początkowo 1-15 mg/d w 2 dawkach podzielonych, potem ↓ do 2,5-5,0 mg/d

• zew. krem 0,5%

• stos. u dzieci

Etylestrenol:

• poch. noretandrolonu pozbawiona gr. ketonowej

• anabol. 4x silniej a androgennie 4x słabiej od metylotestosteronu

• po 2-5 mg/d

• leczenie ciężkich oparzeń

• stos. u dzieci

Metenolon:

• poch. testosteronu z gr. metylową przy C1 i wiąz. podwójnym przesunięty z poz. 4-5 do 1-2

• octan - anabol., po, 10-14 mg/d

• enantan - przedłuż. dział., wstrzyknięcia 50-100 mg

Oksymesteron:

• poch. testosteronu z podstawnikiem w pierścienu A, od metylotestosteronu różni się dodat. gr. -OH przy C-4

• po 10-15 mg/d

Stanozol:

• poch. metylotestosteronu w której pierścień A skondens. jest z pierścieniem pirazolowym i brak jest wiąz. podwójnego między 4. a 5. at. C

• po, 4-8 mg/d

• im zawiesina o przedłuż. dział.

Oksymetolon:

• poch. metylotestosteronu bez wiąz. podwójnego i z dodat. gr. hydroksymetylową przy C-2

• po 5-10 mg/d

Oksandrolon:

• poch. metylotestosteronu bez wiąz. podwójnego i z at. C-2 zastąpionym at. O

• po 0,6-20 mg/d

• dzieci 0,25 mg/kg mc/d

ŻEŃSKIE HORMONY PŁCIOWE

2 grupy:

• estrogeny (wydz. w czasie całego cyklu)

• gestageny (wydz. w 2. połowie cyklu, przez ciałko żółte)

ESTROGENY

• powst. w org. z cholesterolu

• stęż. zmienne w czasie cyklu: 1. faza 2-5μg/100ml, owulacja 15-30μg/100ml, w 2. fazie ↓ się, ciąża 10μg/100ml

• występują w połącz. z białkami, kw. glukuronowym i siarkowym

• wydal. z moczem - ↑ wydal. przy owulacji i w ciąży

• mech. dział.: przyspieszenie synt. białek macicy, ↑ zużycia prekursorów RNA, ↑ synt. mRNA, pobudz. synt. RNA zal. od DNA, ↑ cAMP we wrażl. narządach

dział:

• dojrz. płć. u ♀ (↑ i rozw. macicy, pochwy i jajowodów, popęd płć.)

• prolifer. endometrium, przerost gruczołów szyjkowych macicy i bł. śluz. pochwy

• pobudzanie rozw. nabł. rzęskowego jajowodów i ↑ ich kurczliwości

• owłosienie łonowe, rozw. piersi

• ↑ zawartości elem. elast. w skórze

• duże dawki ham. wydz. FSH i owulację

• „+” bilans anotowy, zatrzymanie Na i wody

• ↓ TCh, ↓ stos. cholesterol:fosfolipidy, ↑ α-Lp (dział. p/miażdżyc.)

• rozszerz. naczyń krwionośnych

• u ♂ zanik jąder, spermatogenezy i zew. narządów płć.

• małe dawki pobudzają rozw. kośćca, większe ham. rozw. kości przez uwapnienie chrząstek wzrostowych

wsk: leczenie zaburzeń miesiączkowania i klimakterycznych, zmiany zanikowe pochwy, niektóre przyp. raka piersi u ♀, rak prostaty, niedoczynność jajników, doustna antykoncepcja hormonalna

dz/n: feminizacja u ♂

p/wsk: zakrzepowe zapal. żył, ciąża, żółtaczka cholestat., niewydolność wątroby, niektóre npl

Estron:

• łatwo wchł. po podaniu po i pozajeli.

• tabl. po i sl, wstrzyknięcia (dział. silniej)

• 1-5 mg/d

• maść 0,01%, wchł. się częściowo pc i ma dział. ogólne

Estradiol:

• gł. wodne zawiesiny do wstrzyknięć im, także prep. po i peletki wszczepiane sc zawierające 10 lub 25 mg leku i działające kilka miesięcy, również w post. maści i lingwetek

• wstrzyknięcia zwykle co 2gi dzień

• estry (benzoesan, dipropionian, cyklopentynopropionian, enatan, undecylenian i walerianian) mają dłuższe dział. farmakolog

• benzoesan w dawce 1-5 mg (max 10 mg/d), zwykle wstrzyknięcia 1x/tydz.

• zawiesiny mikrokrystal. wolno wchł. się - dział. kilka tyg.

• estry nie są stos. po !

• zw. estrogenne, otrzymywane z moczu ciężarnych klaczy, gł. skład. jest sól sodowa siarczanu estronu, stos. jako tabl. zawierające 0,3-2,5 mg czyn. estrogenów, dawkowanie 1,0-7,5 mg/d

Etinyloestradiol:

• półsyntetyczna poch. estradiolu, różni się od niego ugrupowaniem etynylowym w położ. 17α, co nasila akt. farmakologiczną i zwiększa trwałość

• łatwo wchł. z ppok

• stos. po lub sl w dawce 0,03-0,5 mg/d

• działa 15-20x silniej od estradiolu

Tibolon:

• synt. steroid o słabym dział. estrogennym i progestagennym

• stos. w zaburz. okresu menopauzy

SYNTETYCZNE POCHODNE STILBENU

• bud. niesteroidowa

• mają dział. estrogenów, są tańsze, silniej dział. po zastos. po

• możliwe dział. karcynogenne

• dz/n: nudności, wymioty, bóle głowy bolesne napięcie piersi, krwawienia maciczne, obrzęki (na skutek ↓ wydal. Na), przewodnienie

• prep.: dietylostilbestrol, dipropionian stilbestrolu, heksestrol, dienestrol, benzestrol, chlorotrianizen, broparestrol

LEKI O DZIAŁANIU P/ESTROGENNYM

Dział. takie mają progestyny i androgeny oraz leki o bud. zbliżonej do chlorotrianizenu.

Klomifen:

• powoduje powiększenie jajników, owulację, ↑ wydz. gonadotropin przez pobudzanie ukł. podwzgórzowo-przysadkowego i znoszenie ham. wpływu estrogenów

• wsk: wywoływanie owulacji, ułatwianie zajścia w ciążę, oligospermia u ♂

• po w dawce 50-100 mg/d przez 5d

Tamoksyfen:

• gł. zastos. w leczeniu raka piersi

• ham. kompetencyjnie recept. estrogenowy w k-kach npl

• mała tox.

• po, 20-40 mg/d w 2 dawkach

• leczenie nim nie wyklucza innych metod

PROGESTAGENY (PROGESTYNY)

• subst. niezbędne do rozwoju i utrzymania ciąży

• nazywane też gestagenami

dz/n: pewne dział. androgenne, maskulinizacja płodu, słabe dział. wirylizujące, ↓ libido u ♀, zatrzymanie wody i Na, bolesne obrzmienie piersi, zawroty i bóle głowy, nudności i wymioty, plamienia, żółtaczka cholestat.

p/wsk: choroba zakrzepowa, padaczka, choroby wątroby

Progesteron:

• wytwarzany przez ciałko żółte i korę nadnerczy z cholesterolu

• w dużych dawkach działa wirylizująco

• 1jm = 1mg

• NIE działa podany po (rozkład w ścianie jelita i wątrobie)

• podawany im w r-rach olejowych, 2-25 mg/d

• metabol. do pregnandiolu wydal. z moczem: w 1. fazie cyklu 1 mg/d, w 2. 2-6 mg/d, w ciąży 20-70 mg/d)

dział:

• zmiany w macicy ułatwiające zagnieżdżenie zarodka i utrzymanie ciąży

• w bł. śluz. macicy: przerost gruczołów i ↑ wydz. przez nie, przejście w fazę wydzielniczą, pogrubienie śluzówki, rozw. tt. spiralnych

• rozrost mm. gład. macicy, ↓ ich wrażl. na czyn. skurczowe

• ↓ kurczliwości jajowodów

• ham. uwalniania LH

• w pochwie: ham. rogowacenia nabł., pojawienie się k-ek zasadochłon.

• słabe dział. MKS (zatrzymanie Na), duże dawki antago. do aldosteronu

• dział. depres. na OUN

• ↑ metabol., ↑ temp. ciała o 0,3-0,4^oC

wsk: podtrzymanie ciąży w poronieniach nawykowych i zagrażających oraz porodach przedwczesnych, w zaburz. miesiączkowania, PMS

Syntet. progestageny:

• (+) większa trwałość, możliwość stos. po

• stos. w doustnych środkach antykoncepcyjnych

Etisteron:

• poch. testosteronu z gr. etynylową w położ. 17α

• stos. w post. tabl. i lingwetek

• 5-50 mg/d

Hydroksyprogesteron:

• b.słaba akt.

• estry stos. im w r-rach olejowych działają długo (1-2 tyg.)

• 125-500 mg, 1x/tydz.

Medroksyprogesteronu octan:

• poch. octanu hydroksyprogesteronu z dodat. gr. metylową w poz. 6α

• akt. po podaniu po, tabl.

• 20-40 mg/d

• zawiesiny stos. 1x/tydz.

Noretisteron:

• homolog etisteronu pozbawiony gr. metylowej

• takie same poch. zawierające przy C-17 zamiast rodnika etynylowego rodniki metylowe/etylowe mają silne właść. androgen.

• poch. etylowa (noretandrolon) - lek anabol.

• dobrze wchł. z ppok, stos. po, 10-15 mg/d

• skład. doustnych środków antykoncepcyjnych

Noretynodrel:

• izomer noretisteronu w którym wiąz. podwójne z położ. 4-5 zostało przesunięte w 5-10

• stos. po, 10-20 mg/d

• skład. doustnych środków antykoncepcyjnych

Etynodiolu dioctan: częściowo zred. pochodna etinyloestradiolu

Lynestrenol:

• estrenol (zw. pozbawiony tlenu przy C-3)

• silne dział. progesteronowe, bez. dział. androgenowego i anabol.

• stos. po, 5-10 mg/d

• skład. doustnych środków antykoncepcyjnych

• zmiana rodnika etynylowego na etylowy → silne dział. anabol.

Chlormadinonu octan:

• silne dział. progestagenne, brak właść. androgennych

• stos. w czynnościowych krwawieniach macicznych, endometriozie, doustnych środkach antykoncepcyjnych

• 2-6 mg/d

• jego metylowym analogiem jest megestrol o podobnych właść.

Norgestrel:

• homolog noretisteronu w którym gr. metylowa zastąpiona jest etylową → ↑ akt.

• stos. w leczeniu hormonalnym i doustnych środkach antykoncepcyjnych

• 0,5 mg/d

Norgestrienon:

• poch. noretisteronu z dodat. wiąz. podwójnym 9-10 i 11-12

• po, 2-4 mg/d

Dydrogesteron:

• 6α-metylo-17α-propynylotestosteron

• dział. podobne do progesteronu

• stos. po, 10-40 mg/d

• stos. jako preparat antykoncepcyjny

Inne progestageny: allyestrenol, dydrogesteron, desogestrel.

ZWIĄZKI O DZIAŁANIU P/PROGESTERONOWYM

Mifepriston:

• antagonista recept. progesteronowego

• ham. Prawidłowy rozw.i funkcję bł. śluz. Macicy → utrudnia implantację zapłodnionej k-ki jajowej

• ↓ wytw. progesteronu przez ciałko żółte

• ↑ wytw. prostaglandyn i ↑ wrażl. macicy na ich kurczące dział. → poronienia

• stos. po, w dawce 600mg

• skład. prep. do „antykoncepcji po”

ŚRODKI ANTYKONCEPCYJNE

Uniemożliwiają zetknięcie się k-ki jajowej z plemnikiem.

Metody:

• chem. (prep. plemnikobójcze)

• mech.

• biol. (określanie czasu niepłodności i jajeczkowania)

• hormon. (antykoncepcja doustna - DŚA)

Pierwsze 3 mają małą skuteczność!

DŚA powodują czasową bezpłodność, a często po ich odstawieniu nasila się jajeczkowanie.

PROGESTAGENY	ESTROGENY
ham. wydz. LH	ham. wydz. FSH
brak. owulacji	ham. owulacji
brak. dojrz. pęcherzyka jajnikowego
zmiany w bł. śluzowej macicy uniemożliwiające zagnieżdżenie
zmiana składu śluzu wydz. przez grucz. macicy
Ich oddzielne stos. daje dużo dz/n:
brak miesiączki	krwawienia z dróg rodnych
↑ mc

wsk: antykoncepcja, niektóre przyp. bezpłodności, leczenie zaburz. miesiączkowania, endometrioza, patolog. rozrost endometrium

dz/n: zakrzepowe zapal. żż, zatory naczyniowe, ↑ ryzyka zatorów mózgowych i zawałów serca, ↑ stęż. czyn. krzepnięcia (VII, VIII, IX, X, fibrynogen), ↑ TG, ↑ TCh, PMS, zaburz. owulacji po odstawieniu, bóle głowy, stany depresyjne, nadciś. tęt., trądzik, bóle stawowe, zmiany w tt. siatkówki, żółtaczka, ↑ mc

p/wsk: aktualne/świeżo przebyte choroby zakrzepowe, npl hormonozależne, uszkodz. wątroby, hiperlipidemia idiopat.

interakcje: ↓ dział. antywitamin K, akt. ham. przez barbiturany, leki p/padaczkowe, rifampicynę

W czasie stos. kontrola lekarska, okresowe bad. czyn wątroby, ciś. tęt., gospod. Lipidowej.

Podział preparatów:

• 1-fazowe: podczas całego cyklu ta sama ilość estrogenu i progestagenu

• 2-/3-/4-fazowe: różne proporcje progestagen:estrogen, tabl. w różnych kolorach ułatwiające odp. zażywanie, bardziej dostos. do zmian hormonalnych podczas cyklu, stos. 21d od 1. dnia cyklu, także prep. o stałej ilości estrogenu a zmiennej gestagenu (Trisiston, Tri-Novum)

Preparaty:

1. Typu sekwencyjnego:

• przyjmowanie rozpoczyna się od 5. dnia cyklu (licząc od 1. dnia miesiączki), przyjmuje 15-16d estrogen a kolejne 6d estrogen + progestagen i robi 7d przerwy

• estrogeny: mestranol 0,8mg / etinylestradiol 0,1mg

• progestageny: chlormadinon 2mg / noretandrolon 2mg

• można też 10d estrogen i 11d estrogen + progestagen

• rzadko stos. - ryzyko npl macicy

2. Typu kombinowanego:

• estrogen + progestagen w mniejszej dawce

• najczęściej stos. - duża skuteczność

• przyjmowanie rozpoczyna się od 5. dnia cyklu (licząc od 1. dnia miesiączki), przyjmuje 21d 1 tabl./d i robi 7d przerwy, w trakcie której zwykle po 3d wystuje krwawienie trwające 4d (krwawienie z odstawienia)

	PROGESTAGEN	ESTROGEN
Femigen	octan chlormandionu 2mg	mestranol 0,05mg
Angravid	dioctan etindiolu 1mg	mestranol 0,05mg
Rigevidon	norgestrel 0,15mg	etinyloestradiol 0,03mg
Marvelon	dizogestrel 0,15mg	etinyloestriol 0,03mg

3. Zawierające tylko progestageny:

• ham. owulacji po zastos. dużych dawek

• mniejsze dawki nie ham. owulacji ale też dział. antykoncepcyjnie: zmiana właść. fizykochem. śluzu szyjkowego (↑ gęstości, ↓ lepkości) → utrudnienie wnikania plemników

• prep.: chlormadion (0,5-2 mg/d), dioctan etyndiolu (0,5 mg/d)

• stos.: 1 tabl./d, można podawać ciągle, również podczas miesiączki lub od 5. do 25. dnia cyklu

Antykoncepcja po stosunku:

• D-norgestrel (noretisteron, chingestanol, mifepriston, RU-486)

• silne dział. progestagenne, p/estrogenowe, p/gonadotropowe

• 0,75mg do 1h po stosunku zapobiega ciąży

• max 4-7x w ciągu cyklu

---