Zaburzenia

osobowości

a

psychotera

pia

Osobowość –

podstawowe cechy jednostki,

sposób radzenia sobie i działania w środowisku
społecznym kształtują się w dzieciństwie i na
ogół krystalizują się w ustalone wzorce z
końcem okresu dojrzewania lub we wczesnych
latach dorosłości. Wzorce te składają się na
indywidualną osobowość –
niepowtarzalny wzorzec cech i zachowań
charakteryzujących jednostkę. W
większości wypadków dojrzała osobowość jest
zharmonizowana z wymaganiami społecznymi
– z łatwością podporządkowują się
oczekiwaniom społecznym.

OSOBOWOŚĆ JAKO PODSTAWA

ZDOLNOŚCI DO RADZENIA SOBIE ZE

STRESEM ŻYCIA

• Kluczowym problemem w rozumieniu zaburzeń i zdrowia jest

ogólna

zdolność pacjenta do radzenia sobie ze stresem

życia,

wynikająca z kształtu jego osobowości.

• Podstawową funkcję osobowości można wiec porównać do

funkcji systemu immunologicznego

w utrzymywaniu zdrowia

somatycznego i pokonywaniu różnych zagrożeń biologicznych.

• Podstawowy wzorzec osobowości określa więc

styl i jakość

radzenia sobie

człowieka z wyzwaniami życia. Normalność i

patologia są względnymi pojęciami i tworzą kontinuum.

• O

normalnym i zdrowym wzorcu osobowości

możemy

wnioskować, gdy jednostka przejawia zdolność do
efektywnego i elastycznego radzenia sobie w swoim
środowisku, gdy jej sposoby myślenia, zachowania i
doświadczania przyczyniają się do osobistej satysfakcji

Zaburzenia osobowości

Definicja zaburzeń osobowości wg. DSM-IV opiera się na

pięciu kryteriach:

A- wzorzec ten musi ujawniać sięprzynajmniej w dwóch z

następujących dziedzin: poznanie, emocjonalność, relacje
międzyludzkie, kontrola impulsów

B- ten trwały wzorzec musi być niezmienny i obejmować szeroki

zakres sytuacji osobistych i społecznych

C- wzorzec ten prowadzi do stanu rozpaczy wymagającej

interwencji klinicznej

D- wzorzec ten jest stabilny i długotrwały; jego początki

przypadają na okres adolescencji lub wczesnej dorosłości ale
nie później

E- tego wzorca nie można wyjaśnić objawami innego zaburzenia

psychicznego

Model wieloosiowy DSM

Składa się z 5 niezależnych osi, opisujących różne

źródła (różne poziomy czynników wpływających na
zachowania człowieka):

Oś I: Zespoły kliniczne – klasyczne zaburzenia psychiczne.

Ma strukturę hierarchiczną. Każda rodzina zaburzeń dzieli
się na bardziej szczegółowe i zróżnicowane grupy, będące
właściwymi kategoriami diagnostycznymi.

Oś II: Zaburzenia osobowości
Oś III: wszelkie medyczne lub fizyczne uwarunkowania

pacjenta, istotne dla zrozumienia jego stanu (np. urazy
głowy, skutki używania substancji psychoaktywnych lub
stosowania leków, znane zespoły genetyczne, wszelkie
schorzenia mózgu i tych układów, które mają wpływ na
funkcjonowanie psychologiczne człowieka – nerwowego,
oddechowego, moczowego, rozrodczego)

Model wieloosiowy DSM

Oś IV – wszelkie czynniki psychospołeczne i

środowisko, które są ważne dla psychologicznego
funkcjonowania człowieka (problemy związane z
rodziną lub pierwotną grupą wsparcia: śmierć
członka rodziny, separacja i rozwód, przemoc
seksualna lub fizyczna, konflikty rodzinne

Oś V – nie odwołuje się do żadnych konkretnych

treści – po przeprowadzeniu konceptualizacji
przypadku można dokonać oceny głębokości
zaburzenia poprzez ocenę ogólnego poziomu
funkcjonowania psychologicznego, społecznego i
zawodowego

Oś I.

Syndromy

kliniczne

Oś II

Zaburzenia

osobowości

Oś III

Ogólne

czynniki

medyczne

Oś IV

Problemy

psychospołeczn

e i zawodowe

Oś V

Globalna ocena

funkcjonowania

DSM IV – wieloosiowy model diagnozowania zaburzeń emocjonalnych i
psychicznych

Zaburzenia
lękowe

Zaburzenia
somatoformiczne

Zaburzenia
dysocjacyjne

Zaburzenia
nastroju

Schizofrenia

Nadużywanie
substancji

Zaburzenia
jedzenia

Zaburzenia
seksualne

inne

OSOBOWOŚĆ ;

1.Schizoidalna

2.Unikowa

3.Depresyjna

4.Zależna

5.Histrioniczna

6.Narcystyczna

7.Antyspołeczna

8.Sadystyczna

9.Kompulsywna

10.Negatywistycz

na

11.Masochistyczn

a

12. Z Pograniczna

13.Schizotypowa

14.Paranoiczna

WSZYSTKIE
CZYNNIKI
BIOMEDYCZNE

ISTOTNE DLA
ZROZUMIENIA
PACJENTA U
KTÓREGO
WYSTĘPUJĄ
ZABURZENIA

NA OSI I i II

Problemy
związane z :

rodziną,
edukacją,
zatrudnienie
m,
mieszkaniem,
prawem,

Z sytuacją
materialną

Ogólny
poziom
funkcjonowan
ia
psychologiczn
ego
społecznego,
zawodowego

Wymiary tworzenia

kategoryzacji zaburzeń

osobowości – wg T.Millona

• Pierwszy

wymiar dotyczy rozróżniania stylu

adaptacji i poszukiwania wzmocnień

– aktywnego

– pasywnego

• Drugi

, dotyczy kierunku w którym

zwrócona jest ta aktywność –

– do samego siebie,

– do innych ludzi

– lub ambiwalentne wahanie

• Trzeci

, wskazuje na bieguny przyjemności i

bólu których poszukiwanie lub unikanie

ukierunkowuje motywację postępowania

WYMIARY PRZYJEMNOŚĆ – BÓL UKIERUNKOWANIE JA-
INNI LUDZIE

DEFICYT,
BRAK
RÓWNOWAG
I,
LUB
KONFL

IKT

PRZYJEMNO

ŚĆ mała

BÓL

mały lub

duży

PRZYJEMNO

ŚĆ

BÓL

Zamiana

JA mało

ważne

INNI ważni

JA ważne

INNI mało
ważni

JA-INNI

zamiana

x

x

x

x

x

styl
adaptacji

BIERNY

OSOBOWOŚĆ
SCHZIOIDAL
NA
DEPRESYJNA

SCHIOZOIDAL
NA
DEPRESYJNA

OSOBOWOŚ
Ć

MASOCHISTYCZN
A

OSOBOWOŚ
Ć
ZALEŻNA

OSOBOWOŚĆ

NARCYSTYCZNA

OSOBOWOŚĆ
KOMPULSYW
NA

styl
adaptacji

AKTYW

NY

OSOBOWOŚĆ
UNIKAJĄCA

OSOBOWOŚ
Ć
SADYSTYCZ
NA

OSOBOWOŚ
Ć
HISTRIO-
NICZNA

OSOBOWOŚĆ
ANTY-
SPOLECZNA

OSOBOWOŚĆ
NEGATY-
WISTYCZNA

PATOLOGIA
STRUKTUR
Y

OSOBOWOŚĆ
SCHIZO-
TYPOWA

OSOBOWOŚ
Ć
Z
POGRANICZA
PARANOICZN
A

OSOBOWOŚ
Ć
Z
POGRANICZ
A

OSOBOWOŚĆ
PARANOICZNA

OSOBOWOŚĆ
Z
POGRANICZA
PARANOICZN
A

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE –T Millon.2005.W-
wa..

Trzy kryteria rozpoznawania

zaburzonych wzorców osobowości

1.

Sztywność adaptacyjna

polegająca na

uporczywym używaniu ograniczonego
repertuaru tych samych schematów do
radzenia sobie z różnorodnymi sytuacjami i
problemami

2.

Destrukcyjność

schematów osobistych,

które uporczywie i automatycznie się
aktywizują i tworzą zaburzenia, problemy i
szkody dla jednostki

3.

Chwiejna równowaga

to znaczy brak

odporności na stres i podatność na
destabilizację sposobów radzenia sobie

LISTA CZYNNIKÓW WSPÓLNYCH DLA

RÓŻNYCH RODZAJÓW ZABURZEŃ

OSOBOWOŚCI

a) utrwalona i

chroniczna

dysfunkcjonalność regulowania relacji

interpersonalnych i intrapersonalnych –

obejmuje m. in. problemy dotyczące

stosunku do samego siebie i tożsamości

oraz kontaktów z innymi ludźmi

b) utrwalone zaburzenia i

deficyty regulacji

emocjonalnej

i radzenia sobie ze stresem

c)

konfliktowe

lub

rozszczepione relacje

między różnymi aspektami JA

powodujące

dezintegrację strukturalną osobowości

d) obecność utrwalonych, sztywnych i

destrukcyjnych schematów

kontrolujących

procesy umysłowe, emocjonalne i

percepcyjne oraz zachowania.

Zjawiska te we wszystkich odmianach

zaburzeń osobowości tworzą

mechanizmy następujących

problemów:

• obniżona zdolność do utrzymywania

satysfakcjonujących i konstruktywnych

relacji

z otoczeniem

• obniżona zdolność

adaptacji

do zmieniających

się lub trudnych okoliczności życiowych i
dokonywania

wyborów

postępowania

• chroniczne lub nadmierne doświadczanie

przykrych stanów emocjonalnych

generowanych przez ślady minionych
wydarzeń i relacji

• chroniczne

deficyty

poczucia satysfakcji,

wartości i znaczenia własnego życia

Kategorie zaburzeń osobowości

Grupa A – zaburzenia paranoiczne, schizoidalne i

schizotypowe. Osoby te często wydają się
ekscentryczne i dziwnie się zachowują, bywają nieufne,
podejrzliwe, wyobcowane

Grupa B – zaburzenia histrioniczne, narcystyczne,

antyspołeczne i z pogranicza. Osoby te mają tendencję
do dramatyzowania, są emocjonalne i niekonsekwentne,
ich impulsywne zachowanie, często połączone z
działaniem antyspołecznym, jest wyraźniejsze niż w
grupie A i częściej prowadzi do kontaktu z pomocą
psychiatryczną lub konfliktu z prawem

Grupa C – zaburzenie unikające, zależne, obsesyjno –

kompulsywne. Często towarzyszy im lęk i obawa.

Osobowość

antyspołeczna

Utrwalony wzorzec braku poszanowania i

pogwałcenia praw innych ludzi, który
pojawia się po 15 roku życia i przejawia
co najmniej 3 z następujących kryteriów:

1. Nieprzestrzeganie norm społecznych odnoszących się

do zachowań zgodnych z prawem, na co wskazują
wielokrotnie popełniane czyny będące podstawą do
aresztowania

2. Nieuczciwość przejawiająca się powtarzanymi

kłamstwami, używaniem fałszywych nazwisk i
pseudonimów lub oszukiwaniem innych ludzi dla
własnych korzyści lub przyjemności

3. Impulsywność lub niezdolność do planowania

Osobowość

antyspołeczna

4. Drażliwość i agresywność, na co wskazuje wielokrotny

udział w bójkach lub napadach

5. Lekkomyślne lekceważenie bezpieczeństwa własnego i

innych ludzi

6. Trwały brak odpowiedzialności, na co wskazują

niepowodzenia w utrzymywaniu stałej pracy czy
niedotrzymywanie zobowiązań finansowych

7. Brak wyrzutów sumienia, na co wskazuje obojętność na

wyrządzane innym krzywdy, znęcanie się nad nimi i
okradanie ich, lub szukanie racjonalizacji dla takich czynów

B. Jednostka maco najmniej 18 lat
C. Udokumentowane występowanie zaburzeń zachowania

przed 15 rokiem życia

D. Zachowanie antyspołeczne nie pojawia się wyłącznie w

czasie trwania schizofrenii czy epizodu maniakalnego

Osobowość unikająca

Unikające zaburzenie osobowości to

utrwalony wzorzec zahamowań w
sytuacjach społecznych, poczucia
niedostosowania i nadmiernej
wrażliwości na negatywną ocenę,
który pojawia się we wczesnej
dorosłości i ujawnia w różnych
kontekstach, na co wskazują min. 4
spośród następujących kryteriów:

Osobowość unikająca

1. Jednostka unika aktywności zawodowej wymagającej

bliższych kontaktów z ludźmi, ponieważ obawia się krytyki,
dezaprobaty i odrzucenia

2. Niechętnie angażuje się w związki z innymi ludźmi jeżeli

nie ma pewności, że jest lubiana

3. Wykazuje powściągliwość w bliskich związkach z obawy

przed zawstydzeniem lub ośmieszeniem

4. W sytuacjach społecznych absorbują ją myśli o krytyce i

odrzuceniu

5. W nowych sytuacjach społecznych wycofuje się z powodu

poczucia niedostosowania

6. Postrzega siebie jako pozbawioną umiejętności

społecznych, nieatrakcyjną lub gorszą od innych

7. Bardzo niechętnie podejmuje osobiste ryzyko lub angażuje

się w nowe działania z obawy przed uczuciem
zakłopotania

Osobowość obsesyjno-

kompulsywna

Kompulsywne zaburzenie osobowości to utrwalony

wzorzec troski o ład i perfekcję, kontrolę
umysłową i interpersonalną kosztem
elastyczności, otwartości i skuteczności, który
pojawia się we wczesnej dorosłości i ujawnia w
różnych kontekstach, na co wskazują min. 4
spośród następujących kryteriów:

1. Uwagę jednostki w takim stopniu zaprzątają szczegóły,

reguły, zestawienia, porządek i plan czynności, że traci z
pola widzenia, główny cel działania

2. Wykazuje perfekcjonizm, który utrudnia dokończenie

zadania (np. nie jest w stanie dokończyć projektu,
ponieważ nie udaje się jej sprostać ustanowionym przez
siebie wygórowanym wymaganiom)

Osobowość obsesyjno-

kompulsywna

3. Jest tak bardzo oddana pracy i sprawom zawodowym, że

rezygnuje ze wszelkich rozrywek, kontaktów towarzyskich (o
ile nie da się tego uzasadnić oczywistą koniecznością
ekonomiczną)

4. Jest aż nadto sumienna, skrupulatna i nieugięta w kwestiach

moralności, etyki czy wartości (o ile nie da się tego uzasadnić
jej kulturowymi czy religijnymi przekonaniami)

5. Nie jest w stanie pozbyć się zużytych czy bezwartościowych

rzeczy nawet wtedy, gdy nie przedstawiają dla niej żadnej
wartości uczuciowej

6. Niechętnie powierza wykonywanie zadań innym lub

współpracuje z innymi, jeżeli całkowicie nie podporządkują
się jej stylowi pracy

7. Przejawia skąpstwo w wydatkach zarówno na siebie jak i na

innych; uważa, że pieniądze należy zachować na „czarną
godzinę”

8. Przejawia upór i sztywność

Osobowość zależna

Osobowość zależną opisuje utrwalona

nadmierna potrzeba doznawania opieki,
prowadząca do uległości, kurczowego
trzymania się bliskich i lęku przed rozłąką,
która pojawia się we wczesnej dorosłości i
ujawnia w różnych kontekstach, na co
wskazują co najmniej 5 z poniższych
kryteriów:

1. Jednostka ma trudności z podejmowaniem codziennych

decyzji bez nadużywania rad i wsparcia ze strony innych
ludzi

2. Potrzebuje innych, żeby przejęli odpowiedzialność za

większość głównych obszarów jej życia

Osobowość zależna

3. Ma trudności z wyrażaniem sprzeciwu wobec innych z

obawy, że utraci wsparcie lub spotka się z dezaprobatą
(uwaga: nie dotyczy to uzasadnionego lęku przed odwetem)

4. Ma trudności z inicjowaniem przedsięwzięć i samodzielnym

działaniem (z powodu braku pewności siebie a nie braku
motywacji czy energii)

5. Zrobi wszystko by zyskać opiekę i wsparcie innych ludzi. W

tym celu gotowa jest robić rzeczy dla siebie nieprzyjemne

6. Kiedy jest sama odczuwa niepokój i bezradność z powodu

wyolbrzymionych obaw, że nie da sobie rady

7. Kiedy bliski związek się rozpadnie, pilnie poszukuje

następnego, jako kolejnego źródła opieki i wsparcia

8. Żyje w ciągłej obawie, pozbawionej realnych podstaw, że

zostanie porzucona i będzie zmuszona sama zadbać o
siebie

Osobowość histrioniczna

Utrwalony wzorzec egzaltowanego

zachowania i ustawicznych prób
skupienia na sobie uwagi, który
pojawia się we wczesnej dorosłości i
przejawia w różnych kontekstach, na
co wskazuje min 5 spośród
następujących kryteriów:

Osobowość histrioniczna

1.

Jednostka źle się czuje w sytuacjach, w których nie znajduje
się w centrum uwagi

2.

W interakcjach z innymi często zachowuje się uwodzicielsko i
prowokuje seksualnie w sposób nieadekwatny do sytuacji

3. Wyrażane emocje są płytkie i szybko się zmieniają
4. Stale wykorzystuje wygląd zewnętrzny, żeby przyciągać

uwagę innych

5. Jej styl mówienia jest przesadnie impresyjny a wypowiedzi są

ogólnikowe

6. Dramatyzuje własne przeżycia, zachowuje się w sposób

teatralny, przesadnie wyraża uczucia

7. Łatwo poddaje się sugestiom, ulega wpływom innych ludzi

lub okoliczności

8. Uważa swoje związki z innymi za bliższe, niż są naprawdę

Osobowość narcystyczna

Utrwalony wzorzec poczucia własnej wielkości

(widoczny w fantazjach bądź w zachowaniu),
potrzeby podziwu ze strony innych i braku
empatii, który pojawia się we wczesnej
dorosłości i ujawnia w różnych kontekstach, na
co wskazuje co najmniej 5 spośród poniższych
kryteriów:

1. Jednostka ma wyolbrzymione poczucie własnej ważności

(wyolbrzymia swoje osiągnięcia i talenty, oczekuje uznania
własnej wyższości niewspółmiernie do rzeczywistych
dokonań)

2. Pochłaniają ją fantazje o nieograniczonym własnym

powodzeniu, mocy, wybitnych zdolnościach, urodzie, miłości
itp.

Osobowość narcystyczna

3. Przekonana jest o własnej wyjątkowości i unikalności, którą

mogą zrozumieć, lub z którą mogą obcować tylko inni
wyjątkowi – lub zajmujący wysoką pozycję ludzie (bądź
instytucje)

4. Wymaga przesadnego podziwu
5. Ma poczucie posiadania specjalnych uprawnień tzn.

bezpodstawnie oczekuje szczególnego przychylnego
traktowania lub automatycznego podporządkowania się
innych jej oczekiwaniom

6. Nastawiona jest eksploratorsko wobec innych ludzi tzn.

wykorzystuje ich do osiągania własnych celów

7. Brak jej empatii: niechętnie rozpoznaje cudze uczucia i

potrzeby, nie jest skłonna do identyfikowania się z nimi

8. Często zazdrości innym lub uważa, że inni jej zazdroszczą
9. Swoją postawą i zachowaniem okazuje arogancję i wyniosłość

Osobowość schizoidalna

Utrwalony wzorzec wycofania z relacji

społecznych wraz z ograniczonym
zakresem ekspresji emocjonalnej w
sytuacjach interpersonalnych, który
pojawia się we wczesnej dorosłości i
ujawnia w różnych kontekstach na co
wskazują nim 4 spośród
następujących kryteriów:

Osobowość schizoidalna

1. Jednostka nie pragnie bliskich relacji z innymi ludźmi, ani nie

znajduje w nich przyjemności, co dotyczy także relacji rodzinnych

2. Niemal zawsze wybiera zajęcia w samotności
3. O ile w ogóle wykazuje zainteresowanie doświadczeniami

seksualnymi z inną osobą, to jest ono niewielkie

4. Niewiele zajęć sprawia jej przyjemność, o ile w ogóle ją znajduje
5. Nie ma bliskich przyjaciół ani powierników poza krewnymi

pierwszego stopnia

6. Sprawia wrażenie obojętnej na pochwały i krytykę ze strony

innych

7. Przejawia chłód emocjonalny, spłycenie uczuciowości lub

wycofanie emocjonalne

8. Nie pojawia się wyłącznie w czasie trwania schizofrenii, zaburzeń

nastroju z cechami psychotycznymi lub innego zaburzenia
psychotycznego i nie wiąże się bezpośrednio z fizjologicznymi
następstwami ogólnego stanu zdrowia fizycznego

Osobowość schizotypowa

Utrwalony wzorzec deficytów społecznych i

interpersonalnych, wyrażający się silnym
poczuciem dyskomfortu w bliskich relacjach i
ograniczoną zdolnością do nawiązywania takich
relacji, jak również zniekształceniami
poznawczymi i percepcyjnymi oraz
ekscentrycznością zachowania, który pojawia
się we wczesnej dorosłości i ujawnia w różnych
kontekstach na co wskazuje co najmniej 5
spośród następujących kryteriów:

1. Idee odnoszące (bez urojeń odnoszących)
2. Niezwykłe doznania percepcyjne w tym iluzje

somatosensoryczne

Osobowość schizotypowa

3. Dziwne przekonania lub myślenie magiczne niezgodne z

normami subkulturowymi, wpływające na zachowanie (np.
przesądność, wiara w jasnowidzenie, telepatię, „szósty
zmysł”, w dzieciństwie i okresie dorastania dziwaczne
fantazje i zainteresowania)

4. Dziwaczne myślenie i wypowiedzi (np. niejasne,

przypadkowe, metaforyczne, nadmiernie wyszukane lub
stereotypowe)

5. Podejrzliwość lub nastawienia urojeniowe
6. Nieadekwatny lub zawężony afekt
7. Dziwaczne, ekscentryczne bądź osobliwe zachowanie lub

wygląd

8. Brak bliskich przyjaciół i powierników poza krewnymi

pierwszego stopnia

9. Silny lęk społeczny, który nie słabnie mimo stopnia zażyłości,

zazwyczaj związany raczej z lękami paranoicznymi niż z
negatywną oceną siebie

Osobowość paranoiczna

A. Utrwalona nieufność i podejrzliwość

wobec innych ludzi, które powodują
interpretację cudzych motywów jako
wrogich. Pojawia się we wczesnej
dorosłości i ujawnia w różnych
kontekstach, na co wskazują co najmniej
4 spośród kryteriów:

1.

Jednostka podejrzewa innych o wykorzystywanie jej,
krzywdzenie lub oszukiwanie, nie mając ku temu
wystarczających podstaw

2.

Nurtują ją nieuzasadnione wątpliwości co do lojalności
bądź wiarygodności przyjaciół lub znajomych

Osobowość paranoiczna

3. Niechętnie zwierza się innym, ponieważ boi się – bezpodstawnie

– że ujawnione informacje zostaną złośliwie użyte przeciwko niej

4. W niewinnych uwagach i zdarzeniach dopatruje się ukrytego,

poniżającego ją lub zagrażającego jej znaczenia

5. Wiecznie chowa urazę – nie wybacza doznanych zniewag,

krzywdy ani lekceważenia

6. Dostrzega ataki na siebie lub swoje dobre imię w tym, w czym

inni ich nie dostrzegają i natychmiast reaguje złością lub
kontratakiem

7. Wielokrotnie bezpodstawnie podejrzewa współmałżonka lub

partnera seksualnego o zdradę

B. Nie pojawia się wyłącznie w czasie trwania schizofrenii,

zaburzeń nastroju z cechami psychotycznymi lub innego
zaburzenia psychotycznego i nie wiąże się bezpośrednio z
fizjologicznymi następstwami ogólnego stanu zdrowia
fizycznego

Osobowość „z

pogranicza”

Utrwalony wzorzec niestabilności relacji

interpersonalnych, obrazu „Ja” i emocji oraz
znacznej impulsywności, który pojawia się we
wczesnej dorosłości i ujawnia w różnych
kontekstach, na co wskazuje co najmniej 5 z
poniższych kryteriów:

1. Gorączkowe próby uniknięcia opuszczenia – rzeczywistego lub

wyimaginowanego (nie uwzględniać zachowań samobójczych i
samookaleczeń – kryterium 5)

2. Wzorzec niestabilnych i intensywnych relacji interpersonalnych,

który cechuje na przemian skrajne idealizowanie i
dewaluowanie innych

3. Zaburzenie tożsamości: znaczący i trwały brak stabilności

obrazu lub poczucia „ja”

Osobowość „z

pogranicza”

4. Impulsywność w co najmniej dwóch potencjalnie szkodliwych

dla jednostki obszarach aktywności (np. wydawanie
pieniędzy, seks, nadużywanie substancji psychoaktywnych,
nieostrożna jazda, napady obżarstwa). Nie uwzględniać
zachowań samobójczych i samookaleczeń – kryterium 5

5. Powtarzające się zachowania, gesty lub groźby samobójcze

bądź samookaleczenia

6. Niestabilność emocjonalna spowodowana silną reaktywnością

nastroju (np. silne stany dysforyczne, drażliwość lub lęk,
trwające zwykle kilka godzin, rzadko dłużej niż kilka dni)

7. Utrzymujące się poczucie pustki
8. Nieadekwatna silna złość lub trudności z jej opanowaniem

(np. częste wybuchy złości, stałe odczuwanie złości,
wielokrotne bójki)

9. Przemijające objawy paranoidalne lub poważne objawy

dysocjacyjne jako reakcja na stres

Osobowość depresyjna

A. Utrwalony depresyjny wzorzec

funkcjonowania poznawczego i
zachowania, który pojawia się we
wczesnej dorosłości i ujawnia w
różnych kontekstach, na co wskazuje
minimum 5 z poniższych kryteriów:

Osobowość depresyjna

1. W nastroju jednostki dominuje przygnębienie, smutek,

poczucie nieszczęścia

2. Obraz samej siebie oparty jest na przeświadczeniu o własnym

niedostosowaniu i bezwartościowości oraz niskiej samoocenie

3. Jest krytyczna wobec siebie, obwinia się i umniejsza swoją

wartość

4. Wszystko rozpamiętuje i zamartwia się
5. Przyjmuje negatywistyczną, krytyczną i oceniającą postawę

wobec innych

6. Ma pesymistyczne nastawienie
7. Jest skłonna do poczucia winy i wyrzutów sumienia

B. Wzorzec ten nie pojawia się wyłącznie w czasie epizodów

dużej depresji i nie można go uznać za przejaw zaburzenia
dystymicznego

Osobowość

negatywistyczna

A. Utrwalony wzorzec

negatywistycznych postaw i
biernego oporu wobec adekwatnych
wymagań dotyczących
funkcjonowania, który pojawia się
we wczesnej dorosłości i ujawnia w
różnych kontekstach, na co
wskazują co najmniej 4 spośród
poniższych kryteriów:

Osobowość

negatywistyczna

1. Jednostka przejawia bierny opór przed wywiązaniem się

z rutynowych obowiązków społecznych i zawodowych

2. Skarży się na niezrozumienie i niedocenienie przez

innych

3. Jest ponura i kłótliwa
4. Bez powodu krytykuje autorytety i szydzi z nich
5. Okazuje zazdrość i niechęć tym, którym wyraźnie lepiej

się powodzi

6. Wyraża przesadne i uporczywe skargi na swój los
7. Odczuwa na przemian pełen wrogości bunt i skruchę

B. Wzorzec ten nie pojawia się wyłącznie w czasie dużej

depresji i nie można go uznać za przejaw zaburzenia
dystymicznego

Osobowość

masochistyczna

Utrwalony wzorzec zachowań przynoszących szkodę

jednostce, który pojawia się we wczesnej dorosłości i ujawnia w
różnych kontekstach. Jednostka często unika lub nie
dopuszcza do przyjemnych doświadczeń, angażuje się w
sytuacje lub związki, które przysparzają jej wiele
cierpienia, uniemożliwia innym udzielenie sobie pomocy,
na co wskazuje minimum 5 z poniższych kryteriów:

1.

Jednostka wybiera sytuacje i osoby, z którymi kontakt przynosi
jej rozczarowanie, niepowodzenie lub złe traktowanie nawet
wtedy, gdy wyraźnie dostępne są lepsze możliwości

2.

Odrzuca lub udaremnia starania innych, by jej pomóc

3.

Na pozytywne wydarzenia osobiste (np. nowe osiągnięcie)
reaguje przygnębieniem, poczuciem winy lub zachowaniem,
które powoduje cierpienie (np. prowokuje wypadek)

4. Prowokuje złość lub odrzucenie przez innych, po czym czuje się

skrzywdzona, poniżona lub upokorzona (np. publicznie ośmiesza
współmałżonka a gdy ten odpowiada złością, czuje się
zdruzgotana)

Osobowość

masochistyczna

5. Odrzuca okazje do odczuwania przyjemności lub niechętnie

przyznaje, że coś ją cieszy (mimo posiadania odpowiednich
umiejętności społecznych i zdolności do odczuwania
przyjemności)

6. Nie udaje jej się zrealizować zadań ważnych z punktu

widzenia osobistych celów, mimo iż obiektywnie jest do
tego zdolna, np. pomaga kolegom na studiach pisać prace
mimo że nie potrafi napisać własnej

7. Okazuje brak zainteresowania osobom, które

konsekwentnie dobrze ją traktują, lub odrzuca je np. nie
pociągają jej opiekuńczy partnerzy seksualni

B. Powyższe zachowania nie występują wyłącznie w reakcji na

rzeczywistą lub przewidywaną przemoc fizyczną,
psychiczną lub seksualną

C. Nie występują wyłącznie podczas epizodu depresji

Osobowość sadystyczna

A.

Utrwalony, powtarzający się wzorzec
okrutnego, poniżającego innych i
agresywnego zachowania,

który pojawia się

we wczesnej dorosłości, na co wskazują co najmniej 4
spośród poniższych kryteriów:

1. Jednostka stosuje okrucieństwo i przemoc fizyczną, aby

utrzymać swą dominację w związku (a nie dla
osiągnięcia innych celów, np. unieszkodliwienia kogoś z
zamiarem rabunku)

2. Upokarza lub poniża ludzi w obecności innych
3. Niezwykle surowo traktuje lub poddaje surowej

dyscyplinie osoby zależne od siebie (np. dziecko,
ucznia, więźnia, pacjenta)

Osobowość sadystyczna

4. Bawi ją bądź sprawia jej przyjemność fizyczne lub psychiczne

cierpienie innych (także zwierząt)

5. Kłamie aby ranić innych lub zadawać im ból (a nie dla

osiągnięcia jakiegoś innego celu)

6. Zmusza innych ludzi do postępowania zgodnie z jej wolą przez

zastraszanie ich (grożąc a nawet ich terroryzując)

7. Ogranicza autonomię ludzi, z którymi pozostaje w bliskich

związkach, np. nie pozwala współmałżonkowi samemu
wychodzić z domu lub zabrania nastoletniej córce uczestniczyć
w życiu towarzyskim

8. Fascynuje ją broń, przemoc, sztuki walki, uszkodzenia ciała i

tortury

B. Opisane zachowania nie dotyczą tylko jednej osoby (np.

wyłącznie współmałżonka czy jednego z dzieci) i nie służy
wyłącznie pobudzeniu seksualnemu (jak w przypadku sadyzmu
seksualnego)

1. Millon T., Davis R.: „Zaburzenia

osobowości”. Instytut Psychologii
Zdrowia PTP, Warszawa, 2005

2. Carson R.C., Butcher J.N., Mineka S.:

„Psychologia zaburzeń”, Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne,
Gdańsk, 2003

Bibliografia