Wprowadzenie do zdrowia
Wprowadzenie do zdrowia
publicznego
publicznego
Igor Radziewicz-Winnicki
Pojęcie zdrowia
Pojęcie zdrowia
Do drugiej połowy XX wieku
Paradygmat patogenetyczny –
zdrowie jako brak choroby w
rozumieniu patologii biomedycznej
Koncentracja na poszukiwaniu
patogenów, które można eliminować
Paradygmat biomedyczny
Paradygmat biomedyczny
Przyjęcie dualizmu kartezjańskiego – niezależności
funkcjonowania obszarów psyche i soma
Soma - traktowano jako maszynę, która albo sprawnie
funkcjonuje, albo wobec dysfunkcjonalności musi być
naprawiana przez usuwanie niesprawnych części i
eliminowanie ciał obcych
Poszukiwanie normy oraz morfologicznych,
biochemicznych i fizjologicznych wyznaczników
odchylenia od normy
Zdrowie i choroba pozostają poza kontrolą
podmiotu
Rozwój psychologii medycyny
Rozwój psychologii medycyny
w tym czasie
w tym czasie
W 1911 roku Amerykańskie Towarzystwo
Psychologiczne organizuje sympozjum
poświęcone znaczeniu psychologii w medycynie
Badania w nurcie psychodynamicznym
(Z. Freud:
Zur Psychopathologie des Alltagslebens” 1901, „Vorlesungen zur
Einführung in die Psychoanalyse” 1917)
Nowoczesna medycyna psychosomatyczna – 30
lata XXw.- przyjęcie tezy o biopsychospołecznej
jedności człowieka
(chociaż tradycja nierozłącznego
traktowania zjawisk psychicznych i fizjologicznych sięga czasów
starożytnych: „Księga Hioba”, „Charmides” Platona, oraz
typologia charakterów Hipokratesa wychodzą z założenia, że
niemożliwe jest oddzielenie zdrowia ciała od zdrowia umysłu)
Pojęcie chorób
Pojęcie chorób
psychosomatycznych
psychosomatycznych
Wywodzi się z nurtu psychoanalizy (lata 20-te XX
w)
Poszukiwanie roli konfliktów psychodynamicznych
w etiologii określonych chorób i dysfunkcji
somatycznych
Szczególne zainteresowanie nadciśnieniem
tętniczym, astmą oskrzelową, zawałem serca,
wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego,
nadczynnością tarczycy i pokrzywką
W etiologii doszukiwano się specyficznych cech
osobowości predysponujących do danego
schorzenia („osobowość wrzodowca”, „o.
zawałowca”, „o. astmatyka”)
Etiologia chorób
Etiologia chorób
psychosomatycznych
psychosomatycznych
Zasadniczą rolę odgrywają czynniki emocjonalne, będące przyczyną
przedłużających się zmian czynności układu wegetatywnego, endokrynnego,
opioidowego oraz immunologicznego z następującymi w konsekwencji
reakcjami narządowymi.
Długotrwałe utrzymywanie się niektórych emocji prowadzi do zaburzenia
funkcji organizmu, prowadząc do powstania zmian chorobowych.
Szczególnie niedojrzałość narządowa oraz niestabilność funkcjonalna
powstających struktur osobowości młodzieży może ulec zaburzeniom
czynnościowym pod wpływem zmian emocjonalnych związanych głównie z
funkcjonowaniem środowiska rodzinnego i szkolnego
Wpływ zmiennych psychospołecznych na funkcjonowanie przewodu
pokarmowego odznacza się głównie poprzez przyspieszenie bądź zwolnienie
perystaltyki, zaburzenie czynności zwieraczy, rozwój nadwrażliwości
trzewnej czy zaburzenie podatności żołądka.
Szewczyk L: Psychofizjologiczne mechanizmy i symptomatologia zaburzeń psychosomatycznych u dzieci i młodzieży, [w:] Zaburzenia
psychosomatyczne u dzieci i młodzieży. Teoria i praktyka, [red.:] Szewczyk L, Skowrońska M, Warszawa 2003, Wyd. Emu, 7-17.
Karczewska K: Odrębności fizjopatologiczne i kliniczne chorób przewodu pokarmowego dzieci i młodzieży, Ann Acad Med Siles 1997, 32,
Supl 24, 74-90.
Tack J, Bisschops R, Sarnelli G: Pathophysiology and Treatment of Functional Dyspepsia, Gastroenterology 2004, 127, 1239-1255.
Medycyna behawioralna
Medycyna behawioralna
Od lat 70-tych XX wieku
Objawy somatyczne traktowano jako jedną z form
zachowania, tyle że wadliwego, utrudniającego
adaptację
Nawyki te miały powstać na drodze uczenia się
Podejście pragmatyczne – tworzenie odpowiednich
form terapii skoncentrowanych na uczeniu się
prawidłowych form zachowania – np. biofeedback
Współczesne rozumienie
Współczesne rozumienie
zdrowia
zdrowia
Model procesualny: zdrowie jako
dynamiczny proces zorientowany na
przywracanie stale zakłócanej
równowagi organizmu, w związku z
nieustannie zachodzącymi zmianami w
środowisku zarówno wewnętrznym jak
i zewnętrznym.
W ujęciu tym ludzie zajmują pozycję
na continuum pomiędzy zdrowiem a
chorobą
Heszen-Niejodek I: Rozwój zastosowań psychologii do obszaru
zdrowia i choroby, Przegląd Psychologiczny, 1991, 1, 57-77.
Polietiologiczny model rozwoju
Polietiologiczny model rozwoju
chorób somatycznych
chorób somatycznych
Wrześniewski K: Styl życia a zdrowie. Wzór zachowania A, Warszawa 1993, PAN,
Wydawnictwo Instytutu Psychologii, 7-24.
Koncepcja salutogenezy Aarona
Koncepcja salutogenezy Aarona
Antonovsky’ego
Antonovsky’ego
pojęcie poczucia koherencji jako kategorii o
centralnym znaczeniu dla skutecznego i
efektywnego przezwyciężania zagrożeń dla
zdrowia
Koherencja to poczucie „….pewności, że
wewnętrzne i zewnętrzne środowiska są
przewidywalne i że istnieje wysokie
prawdopodobieństwo, że sprawy potoczą się tak,
jak można to sensownie przewidzieć”
Poczucie koherencji
Poczucie koherencji
Istotą tej kategorii jest uogólniony emocjonalno-poznawczy
styl pojmowania świata, składający się z trzech głównych
komponentów wyrażających przekonanie o tym, że:
(1) informacje docierające do człowieka ze środowiska
zarówno wewnętrznego jak i zewnętrznego są spójne
strukturalnie, sensowne i przewidywalne (komponent
zrozumiałości);
(2) posiadane zasoby osobiste są wystarczające i adekwatne,
aby sprostać wymaganiom stawianym przez sytuacje, w
których jednostka może się znaleźć (komponent zaradności);
(3) wymagania sytuacyjne są postrzegane przez jednostkę
jako wyzwanie, któremu może ona sprostać, tym samym
stosowne jest podjęcie zaangażowania i działania
(komponent sensowności).
Poczucie koherencji
Poczucie koherencji
Równolegle Antonovsky stworzył wymiar granic, zakreślających obszary
przestrzeni życiowej, które postrzegane są przez jednostkę jako ważne.
Granice te cechuje elastyczność, mogą one w trakcie życia ulegać zawężaniu
lub poszerzaniu.
aby osiągnąć wysoki poziom poczucia koherencji nie należy wartościować
całego świata otaczającego, a jedynie wybrane dziedziny rzeczywistości, pod
warunkiem, że spoza obszaru kontroli nie zostaną wyłączone obszary
krytyczne, immanentnie związane z poczuciem koherencji. Do tych obszarów
obligatoryjnych Antonovsky zaliczył:
własne życie emocjonalne,
bezpośrednie relacje interpersonalne,
podstawową aktywność życiową oraz
zadania egzystencjalne (np. doświadczenia porażki, śmierci).
Zalety poczucia koherencji
Zalety poczucia koherencji
większa gotowość do korzystania z własnych
zasobów; przeświadczenie, że życie jest sensowne,
przewidywalne i uporządkowane motywuje do
podejmowania działań prozdrowotnych, planowania
i dalszego rozwoju osobistego.
Wysokie poczucie koherencji wiąże się z
prawdopodobieństwem postrzegania sytuacji
trudnych jako wyzwań, w zmaganiu się z którymi
jednostka dysponuje odpowiednim i
wystarczającym zapleczem zasobów
wysokie poczucie koherencji modeluje styl radzenia
sobie ze stresem w stronę czynności zadaniowych,
chroniących przed niekorzystnym działaniem stresu
na zdrowie
Pochodzenie poczucia
Pochodzenie poczucia
koherencji
koherencji
w procesie kształtowania się poczucia koherencji istotną rolę
odgrywają zarówno zgeneralizowane zasoby odpornościowe
(równolegle czynniki fizjologiczne obok wykształcenia, pozycji
zawodowej i dyspozycji intelektualnych) oraz doświadczenia
człowieka wyniesione w trakcie rozwoju, własnej aktywności w
konfrontacji z określonym kontekstem społeczno-kulturowym i
polityczno-ekonomicznym
Istnieją trzy czynniki pozwalające na formowanie poczucia koherencji
(1) Spójność – logiczność cechująca przeszłe doświadczenia życiowe,
układające się na zasadzie podobieństw logicznych wydarzeń. Im bardziej
logiczny jest ciąg wydarzeń w życiu jednostki tym mniej kolejnych, nowych
doświadczeń ocenia ona jako nowe, zaskakujące zdarzenia, kształtując tym
samym zrozumiałość.
(2) Równowaga pomiędzy przeciążeniem a niedociążeniem ma kształtować
zaradność człowieka, przy założeniu, że obciążenie w przeszłości było
optymalnie dopasowane do zasobów i możliwości sprostania zadaniom.
Optimum jest tutaj lekkie przeciążenie. Obciążenie zadaniami zbyt
trudnymi prowadzi bowiem do frustracji i wyuczonej bezradności,
natomiast zbyt niska trudność zadań, niedociążenie, prowadzi do braku
motywacji i „więdnięcia”.
(3) Udział w podejmowaniu decyzji stanowi czynnik warunkujący rozwój
sensowności. W przypadku bowiem, gdy istotne decyzje podejmują za
jednostkę osoby trzecie, doświadczenie takie nie może być
zinternalizowane i wykorzystane w rozwoju własnych umiejętności.
Pojęcie zdrowia w socjologii
Pojęcie zdrowia w socjologii
Talcott Parsons: - choroba jako stan
ograniczający lub uniemożliwiający
pełnienie przez jednostkę zwykłych,
codziennych ról społecznych, wynikających
z racji uczestnictwa w życiu społecznym i
przynależności do różnych grup
społecznych (rodziny, grupy zawodowej,
etc.). Stan zdrowia natomiast stwarza
możliwości realizacji przynależnych ról
społecznych na poszczególnych
płaszczyznach funkcjonowania.
Model socjoekologiczny – lata
Model socjoekologiczny – lata
70-te
70-te
Definicja WHO
Definicja WHO
W konstytucji z 1948 roku Światowa
Organizacja Zdrowia (WHO) określiła
zdrowie jako „stan pełnego, dobrego
samopoczucia fizycznego, psychicznego i
społecznego, a nie tylko jako brak choroby
lub zniedołężnienia”.
W ostatnich latach definicja ta została
uzupełniona o sprawność do „prowadzenia
produktywnego życia społecznego i
ekonomicznego”.
Istota zdrowia
Istota zdrowia
Zdolność do normalnego funkcjonowania
organizmu z uwzględnieniem wszystkich
jego funkcji
Zdolność do adaptacji w zmieniającym się
środowisku
Potencjał fizyczny i psychiczny, dający
możliwość rozwijania aktywności
Wyraz równowagi i harmonii możliwości
fizycznych, psychicznych i społecznych
osoby ludzkiej
Najpełniejsze wykorzystanie swojego
potencjału rozwojowego
Uwarunkowania zdrowia
Uwarunkowania zdrowia
Marc Lalonde
A New
Perspective
on the Health
of Canadians,
a working
document,
Ottawa, 1978
Raport Banku Światowego
Raport Banku Światowego
Zdrowie zależy głównie od 2 czynników:
Stanu zamożności i
Poziomu wykształcenia
współczynnik biedy relatywnej - odsetek obywateli
uzyskujących dochody mieszczące się poniżej dochodów
średniej krajowej, który stwarza możliwości porównania
sytuacji dzieci w krajach Europy. W Polsce 12,7% dzieci
żyje w warunkach relatywnej biedy, podczas gdy w Danii,
Finlandii czy Norwegii odpowiednio 2,4%, 2,8% i 3,4%, a w
Wielkiej Brytanii, Włoszech i USA: 15,4%, 16,6% i 21,9%.
różnice w umiejętności czytania i pisania w ciągu ostatnich
35 lat są przyczyną 55% różnic w rozwoju ekonomicznym
państw europejskich, a 1% wzrost umiejętności czytania i
pisania ma prowadzić wzrostu przychodu krajowego brutto
w przeciągu 35 lat o 150%.
Czynniki determinujące zdrowie
Czynniki determinujące zdrowie
– koncepcja pól Marca Lalonde
– koncepcja pól Marca Lalonde
16%
10%
53%
21%
czynnik 1
czynnik 2
czynnik 3
czynnik 4
Czynniki determinujące zdrowie
Czynniki determinujące zdrowie
16%
10%
53%
21%
cz. genetyczne
opieka zdrowotna
zachowanie
cz. środowiskowe
Pojęcie zdrowia publicznego
Pojęcie zdrowia publicznego
Zdrowie publiczne jest nauką i sztuką
zapobiegania chorobom, przedłużania
życia i promowania zdrowia poprzez
zorganizowane wysiłki i świadome
wybory społeczeństwa, organizacji,
społeczności państwowych i
prywatnych a także jednostek (Donald
Acheson)
Historia zdrowia publicznego
Historia zdrowia publicznego
Rozróżnienie działań istotnych dla „zdrowia
jednostki” od „zdrowia publicznego” – już w
czasach rzymskich (łaźnie i akwedukty)
Pierwsza w Europie ustawa o zdrowiu
publicznym – 1848r. Public Health Act
Wielka Brytania – regulacje dotyczące
jakości wody i stanie sanitarnym
Na przełomie XIX i XX wieku rozdział
pomiędzy Public Health i Individual Health
Service
Historia zdrowia publicznego
Historia zdrowia publicznego
Pierwotnie rola zdrowia publicznego ograniczała
się do zagadnień higieny i chorób zakaźnych
Charles-Edward Amory Winslow (1877–1957) –
zdrowie publiczne oznacza „wiedzę i sztukę
służącą zapobieganiu chorobom, poprawie i
przedłużaniu życia, zdrowia i witalności fizycznej i
psychicznej jednostek poprzez działania zbiorowe
ukierunkowane na:
Poprawę stanu zdrowia środowiska
Walkę z chorobami, które stanowią największe zagrożenie
Edukację jednostek w zakresie reguł higieny osobistej
Organizowanie świadczeń i usług medycznych i
pielęgniarskich, mając na uwadze wczesną diagnostykę i
leczenie ukierunkowane zapobiegawczo
Wdrażanie środków i rozwiązań socjalnych, które
zabezpieczałyby każdej jednostce danej zbiorowości
poziom życia umożliwiający podtrzymanie zdrowia
Historia zdrowia publicznego
Historia zdrowia publicznego
Raport o stanie zdrowia ludności Śląska – Rudolf
Virchow – hipoteza o związkach pomiędzy
warunkami życia („nędzą materialną”) a złym
stanem zdrowia; Virchow wykazał konieczność
podejmowania interwencji w skali społecznej
Wcześniej Johann Peter Frank (1745-1821)
„System ogólnej policji medycznej” – zwraca
uwagę na społeczne i demograficzne znaczenie
higieny w aspekcie zdrowia populacyjnego
Historia zdrowia publicznego
Historia zdrowia publicznego
Ostatecznie w 1973 roku WHO przyjęła
określenie:
„Podczas gdy tradycyjnie termin ten odnosił
się do higieny środowiska i walki z
chorobami zakaźnymi, obecnie jest stale
poszerzany. W szerokim znaczeniu zdrowie
publiczne obejmuje:
Problemy dotyczące zdrowia populacji
Stan zdrowotny zbiorowości
Ogólne usługi zdrowotne
Administrację opieką zdrowotną”
Zdrowie publiczne jako nauka
Zdrowie publiczne jako nauka
Zdrowie publiczne jest dziedziną interdyscyplinarną,
rozwijającą się intensywnie szczególnie od drugiej połowy XX
wieku
Jako dziedzina naukowa integruje dorobek:
Dziedzin i specjalności medycznych
Epidemiologii (opisowej analitycznej i klinicznej)
Higieny (środowiska, pracy, nauczania, żywienia)
Etyki medycznej
Demografii i biostatystyki
Prawa
Ekonomii
Socjologii
Pedagogiki
Psychologii
Politologii
Teorii organizacji i zarządzania
Administracji zdrowiem publicznym
Informatyki medycznej
Podsumowanie – obszary
Podsumowanie – obszary
zdrowia publicznego
zdrowia publicznego
Immanentne powiązanie z działaniami władz państwowych,
które są zobligowane do zapewnienia opieki zdrowotnej i
dostępu do niej, a także do bezpieczeństwa zdrowotnego i
zapobiegania
Odnosi się do działań ponadindywidualnych, nastawionych
na determinanty zdrowotne, które nie zależą lub zależą od
działań jednostki
Działania są realizowane w strukturach innych niż prywatne
firmy
Działania nastawione na problemy środowiska społecznego
(zachowania patologiczne, dewiacje społeczne)
Działania są nastawione na potrzeby grup ludności
podlegających wykluczeniu społecznemu
Działania dotyczą problemów szczególnie
rozpowszechnionych
Podporządkowanie zasadzie maksymalizacji efektu
zdrowotnego przy minimalnych nakładach