Wprowadzenie do zdrowia publicznego

Paradygmat biomedyczny



Przyjęcie dualizmu kartezjańskiego – niezależności

funkcjonowania obszarów psyche i soma



Soma - traktowano jako maszynę, która albo sprawnie

funkcjonuje, albo wobec dysfunkcjonalności musi być

naprawiana przez usuwanie niesprawnych części i

eliminowanie ciał obcych



Poszukiwanie normy oraz morfologicznych,

biochemicznych i fizjologicznych wyznaczników

odchylenia od normy



Zdrowie i choroba pozostają poza kontrolą

podmiotu

Rozwój psychologii medycyny

w tym czasie



W 1911 roku Amerykańskie Towarzystwo

Psychologiczne organizuje sympozjum

poświęcone znaczeniu psychologii w medycynie



Badania w nurcie psychodynamicznym

(Z. Freud:

Zur Psychopathologie des Alltagslebens” 1901, „Vorlesungen zur

Einführung in die Psychoanalyse” 1917)



Nowoczesna medycyna psychosomatyczna – 30

lata XXw.- przyjęcie tezy o biopsychospołecznej

jedności człowieka

(chociaż tradycja nierozłącznego

traktowania zjawisk psychicznych i fizjologicznych sięga czasów

starożytnych: „Księga Hioba”, „Charmides” Platona, oraz

typologia charakterów Hipokratesa wychodzą z założenia, że

niemożliwe jest oddzielenie zdrowia ciała od zdrowia umysłu)

Pojęcie chorób

psychosomatycznych



Wywodzi się z nurtu psychoanalizy (lata 20-te XX



Poszukiwanie roli konfliktów psychodynamicznych

w etiologii określonych chorób i dysfunkcji

somatycznych



Szczególne zainteresowanie nadciśnieniem

tętniczym, astmą oskrzelową, zawałem serca,

wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego,

nadczynnością tarczycy i pokrzywką



W etiologii doszukiwano się specyficznych cech

osobowości predysponujących do danego

schorzenia („osobowość wrzodowca”, „o.

zawałowca”, „o. astmatyka”)

Etiologia chorób

psychosomatycznych



Zasadniczą rolę odgrywają czynniki emocjonalne, będące przyczyną

przedłużających się zmian czynności układu wegetatywnego, endokrynnego,

opioidowego oraz immunologicznego z następującymi w konsekwencji

reakcjami narządowymi.



Długotrwałe utrzymywanie się niektórych emocji prowadzi do zaburzenia

funkcji organizmu, prowadząc do powstania zmian chorobowych.



Szczególnie niedojrzałość narządowa oraz niestabilność funkcjonalna

powstających struktur osobowości młodzieży może ulec zaburzeniom

czynnościowym pod wpływem zmian emocjonalnych związanych głównie z

funkcjonowaniem środowiska rodzinnego i szkolnego



Wpływ zmiennych psychospołecznych na funkcjonowanie przewodu

pokarmowego odznacza się głównie poprzez przyspieszenie bądź zwolnienie

perystaltyki, zaburzenie czynności zwieraczy, rozwój nadwrażliwości

trzewnej czy zaburzenie podatności żołądka.



Szewczyk L: Psychofizjologiczne mechanizmy i symptomatologia zaburzeń psychosomatycznych u dzieci i młodzieży, [w:] Zaburzenia

psychosomatyczne u dzieci i młodzieży. Teoria i praktyka, [red.:] Szewczyk L, Skowrońska M, Warszawa 2003, Wyd. Emu, 7-17.



Karczewska K: Odrębności fizjopatologiczne i kliniczne chorób przewodu pokarmowego dzieci i młodzieży, Ann Acad Med Siles 1997, 32,

Supl 24, 74-90.



Tack J, Bisschops R, Sarnelli G: Pathophysiology and Treatment of Functional Dyspepsia, Gastroenterology 2004, 127, 1239-1255.

Medycyna behawioralna



Od lat 70-tych XX wieku



Objawy somatyczne traktowano jako jedną z form

zachowania, tyle że wadliwego, utrudniającego

adaptację



Nawyki te miały powstać na drodze uczenia się



Podejście pragmatyczne – tworzenie odpowiednich

form terapii skoncentrowanych na uczeniu się

prawidłowych form zachowania – np. biofeedback

Współczesne rozumienie

zdrowia



Model procesualny: zdrowie jako

dynamiczny proces zorientowany na

przywracanie stale zakłócanej

równowagi organizmu, w związku z

nieustannie zachodzącymi zmianami w

środowisku zarówno wewnętrznym jak

i zewnętrznym.



W ujęciu tym ludzie zajmują pozycję

na continuum pomiędzy zdrowiem a

chorobą



Heszen-Niejodek I: Rozwój zastosowań psychologii do obszaru

zdrowia i choroby, Przegląd Psychologiczny, 1991, 1, 57-77.

Koncepcja salutogenezy Aarona

Antonovsky’ego



pojęcie poczucia koherencji jako kategorii o

centralnym znaczeniu dla skutecznego i

efektywnego przezwyciężania zagrożeń dla

zdrowia



Koherencja to poczucie „….pewności, że

wewnętrzne i zewnętrzne środowiska są

przewidywalne i że istnieje wysokie

prawdopodobieństwo, że sprawy potoczą się tak,

jak można to sensownie przewidzieć”

Poczucie koherencji



Istotą tej kategorii jest uogólniony emocjonalno-poznawczy

styl pojmowania świata, składający się z trzech głównych

komponentów wyrażających przekonanie o tym, że:



(1) informacje docierające do człowieka ze środowiska

zarówno wewnętrznego jak i zewnętrznego są spójne

strukturalnie, sensowne i przewidywalne (komponent

zrozumiałości);



(2) posiadane zasoby osobiste są wystarczające i adekwatne,

aby sprostać wymaganiom stawianym przez sytuacje, w

których jednostka może się znaleźć (komponent zaradności);



(3) wymagania sytuacyjne są postrzegane przez jednostkę

jako wyzwanie, któremu może ona sprostać, tym samym

stosowne jest podjęcie zaangażowania i działania

(komponent sensowności).

Poczucie koherencji



Równolegle Antonovsky stworzył wymiar granic, zakreślających obszary

przestrzeni życiowej, które postrzegane są przez jednostkę jako ważne.



Granice te cechuje elastyczność, mogą one w trakcie życia ulegać zawężaniu

lub poszerzaniu.



aby osiągnąć wysoki poziom poczucia koherencji nie należy wartościować

całego świata otaczającego, a jedynie wybrane dziedziny rzeczywistości, pod

warunkiem, że spoza obszaru kontroli nie zostaną wyłączone obszary

krytyczne, immanentnie związane z poczuciem koherencji. Do tych obszarów

obligatoryjnych Antonovsky zaliczył:



własne życie emocjonalne,



bezpośrednie relacje interpersonalne,



podstawową aktywność życiową oraz



zadania egzystencjalne (np. doświadczenia porażki, śmierci).

Zalety poczucia koherencji



większa gotowość do korzystania z własnych

zasobów; przeświadczenie, że życie jest sensowne,

przewidywalne i uporządkowane motywuje do

podejmowania działań prozdrowotnych, planowania

i dalszego rozwoju osobistego.



Wysokie poczucie koherencji wiąże się z

prawdopodobieństwem postrzegania sytuacji

trudnych jako wyzwań, w zmaganiu się z którymi

jednostka dysponuje odpowiednim i

wystarczającym zapleczem zasobów



wysokie poczucie koherencji modeluje styl radzenia

sobie ze stresem w stronę czynności zadaniowych,

chroniących przed niekorzystnym działaniem stresu

na zdrowie

Pochodzenie poczucia

koherencji



w procesie kształtowania się poczucia koherencji istotną rolę

odgrywają zarówno zgeneralizowane zasoby odpornościowe

(równolegle czynniki fizjologiczne obok wykształcenia, pozycji

zawodowej i dyspozycji intelektualnych) oraz doświadczenia

człowieka wyniesione w trakcie rozwoju, własnej aktywności w

konfrontacji z określonym kontekstem społeczno-kulturowym i

polityczno-ekonomicznym



Istnieją trzy czynniki pozwalające na formowanie poczucia koherencji



(1) Spójność – logiczność cechująca przeszłe doświadczenia życiowe,

układające się na zasadzie podobieństw logicznych wydarzeń. Im bardziej

logiczny jest ciąg wydarzeń w życiu jednostki tym mniej kolejnych, nowych

doświadczeń ocenia ona jako nowe, zaskakujące zdarzenia, kształtując tym

samym zrozumiałość.



(2) Równowaga pomiędzy przeciążeniem a niedociążeniem ma kształtować

zaradność człowieka, przy założeniu, że obciążenie w przeszłości było

optymalnie dopasowane do zasobów i możliwości sprostania zadaniom.

Optimum jest tutaj lekkie przeciążenie. Obciążenie zadaniami zbyt

trudnymi prowadzi bowiem do frustracji i wyuczonej bezradności,

natomiast zbyt niska trudność zadań, niedociążenie, prowadzi do braku

motywacji i „więdnięcia”.



(3) Udział w podejmowaniu decyzji stanowi czynnik warunkujący rozwój

sensowności. W przypadku bowiem, gdy istotne decyzje podejmują za

jednostkę osoby trzecie, doświadczenie takie nie może być

zinternalizowane i wykorzystane w rozwoju własnych umiejętności.

Pojęcie zdrowia w socjologii



Talcott Parsons: - choroba jako stan

ograniczający lub uniemożliwiający

pełnienie przez jednostkę zwykłych,

codziennych ról społecznych, wynikających

z racji uczestnictwa w życiu społecznym i

przynależności do różnych grup

społecznych (rodziny, grupy zawodowej,

etc.). Stan zdrowia natomiast stwarza

możliwości realizacji przynależnych ról

społecznych na poszczególnych

płaszczyznach funkcjonowania.

Definicja WHO



W konstytucji z 1948 roku Światowa

Organizacja Zdrowia (WHO) określiła

zdrowie jako „stan pełnego, dobrego

samopoczucia fizycznego, psychicznego i

społecznego, a nie tylko jako brak choroby

lub zniedołężnienia”.



W ostatnich latach definicja ta została

uzupełniona o sprawność do „prowadzenia

produktywnego życia społecznego i

ekonomicznego”.

Istota zdrowia



Zdolność do normalnego funkcjonowania

organizmu z uwzględnieniem wszystkich

jego funkcji



Zdolność do adaptacji w zmieniającym się

środowisku



Potencjał fizyczny i psychiczny, dający

możliwość rozwijania aktywności



Wyraz równowagi i harmonii możliwości

fizycznych, psychicznych i społecznych

osoby ludzkiej



Najpełniejsze wykorzystanie swojego

potencjału rozwojowego

Raport Banku Światowego



Zdrowie zależy głównie od 2 czynników:



Stanu zamożności i



Poziomu wykształcenia



współczynnik biedy relatywnej - odsetek obywateli

uzyskujących dochody mieszczące się poniżej dochodów

średniej krajowej, który stwarza możliwości porównania

sytuacji dzieci w krajach Europy. W Polsce 12,7% dzieci

żyje w warunkach relatywnej biedy, podczas gdy w Danii,

Finlandii czy Norwegii odpowiednio 2,4%, 2,8% i 3,4%, a w

Wielkiej Brytanii, Włoszech i USA: 15,4%, 16,6% i 21,9%.



różnice w umiejętności czytania i pisania w ciągu ostatnich

35 lat są przyczyną 55% różnic w rozwoju ekonomicznym

państw europejskich, a 1% wzrost umiejętności czytania i

pisania ma prowadzić wzrostu przychodu krajowego brutto

w przeciągu 35 lat o 150%.

Historia zdrowia publicznego



Rozróżnienie działań istotnych dla „zdrowia

jednostki” od „zdrowia publicznego” – już w

czasach rzymskich (łaźnie i akwedukty)



Pierwsza w Europie ustawa o zdrowiu

publicznym – 1848r. Public Health Act

Wielka Brytania – regulacje dotyczące

jakości wody i stanie sanitarnym



Na przełomie XIX i XX wieku rozdział

pomiędzy Public Health i Individual Health

Service

Historia zdrowia publicznego



Pierwotnie rola zdrowia publicznego ograniczała

się do zagadnień higieny i chorób zakaźnych



Charles-Edward Amory Winslow (1877–1957) –

zdrowie publiczne oznacza „wiedzę i sztukę

służącą zapobieganiu chorobom, poprawie i

przedłużaniu życia, zdrowia i witalności fizycznej i

psychicznej jednostek poprzez działania zbiorowe

ukierunkowane na:



Poprawę stanu zdrowia środowiska



Walkę z chorobami, które stanowią największe zagrożenie



Edukację jednostek w zakresie reguł higieny osobistej



Organizowanie świadczeń i usług medycznych i

pielęgniarskich, mając na uwadze wczesną diagnostykę i

leczenie ukierunkowane zapobiegawczo



Wdrażanie środków i rozwiązań socjalnych, które

zabezpieczałyby każdej jednostce danej zbiorowości

poziom życia umożliwiający podtrzymanie zdrowia

Historia zdrowia publicznego



Raport o stanie zdrowia ludności Śląska – Rudolf

Virchow – hipoteza o związkach pomiędzy

warunkami życia („nędzą materialną”) a złym

stanem zdrowia; Virchow wykazał konieczność

podejmowania interwencji w skali społecznej



Wcześniej Johann Peter Frank (1745-1821)

„System ogólnej policji medycznej” – zwraca

uwagę na społeczne i demograficzne znaczenie

higieny w aspekcie zdrowia populacyjnego

Historia zdrowia publicznego



Ostatecznie w 1973 roku WHO przyjęła

określenie:



„Podczas gdy tradycyjnie termin ten odnosił

się do higieny środowiska i walki z

chorobami zakaźnymi, obecnie jest stale

poszerzany. W szerokim znaczeniu zdrowie

publiczne obejmuje:



Problemy dotyczące zdrowia populacji



Stan zdrowotny zbiorowości



Ogólne usługi zdrowotne



Administrację opieką zdrowotną”

Zdrowie publiczne jako nauka



Zdrowie publiczne jest dziedziną interdyscyplinarną,

rozwijającą się intensywnie szczególnie od drugiej połowy XX

wieku



Jako dziedzina naukowa integruje dorobek:



Dziedzin i specjalności medycznych



Epidemiologii (opisowej analitycznej i klinicznej)



Higieny (środowiska, pracy, nauczania, żywienia)



Etyki medycznej



Demografii i biostatystyki



Prawa



Ekonomii



Socjologii



Pedagogiki



Psychologii



Politologii



Teorii organizacji i zarządzania



Administracji zdrowiem publicznym



Informatyki medycznej

Podsumowanie – obszary

zdrowia publicznego



Immanentne powiązanie z działaniami władz państwowych,

które są zobligowane do zapewnienia opieki zdrowotnej i

dostępu do niej, a także do bezpieczeństwa zdrowotnego i

zapobiegania



Odnosi się do działań ponadindywidualnych, nastawionych

na determinanty zdrowotne, które nie zależą lub zależą od

działań jednostki



Działania są realizowane w strukturach innych niż prywatne

firmy



Działania nastawione na problemy środowiska społecznego

(zachowania patologiczne, dewiacje społeczne)



Działania są nastawione na potrzeby grup ludności

podlegających wykluczeniu społecznemu



Działania dotyczą problemów szczególnie

rozpowszechnionych



Podporządkowanie zasadzie maksymalizacji efektu

zdrowotnego przy minimalnych nakładach

Document Outline