Aspekty rozwojowe

w badaniach nad

psychoterapią

1.

1. W trakcie terapii zachodzą zmiany
rozwojowe
2. Dzieci w tym samym wieku chronologicznym
mogą być w różnym wieku rozwojowym mogą
być duże różnice w funkcjonowaniu
poznawczym, emocjonalnym, fizycznym,
społecznym)
3. Zachowania rozwojowo prawidłowe w
młodszym wieku stają się atypowe w wieku
starszym
4. Psychopatologia, która leży u podłoża
problemu, może manifestować się różnie w
zależności od etapu rozwoju
5. Tak samo wyglądająca patologia mogła
rozwijać się w różny sposób

Co decyduje o tym,

że terapia jest

zorientowana na

rozwój

• Uwzględnia zadania rozwojowe

• Uwzględnia kamienie milowe

• Wystarczająco elastyczna by nadać

odpowiednie znaczenie obserwowanym
problemom w zależności od stopnia w
jakim objawy są rozwojowo atypowe

• Dostosowanie techniki terapeutycznej do

wieku (różne wersje tej samej metody
mogą służyć dzieciom w różnym wieku)

• Bierze pod uwagę obecny kontekst

społeczny dziecka (Forehand i Wierson,
1993)

•Czy stosowane obecnie metody

terapeutyczne są zorientowane
na rozwój? (przegląd 34 badań
terapii behawioralno-
poznawczej

)

• Przegląd (Holmbeck 2000) wykazuje, że

26% z analizowanych badań brało pod
uwagę kwestie rozwojowe

• Podręczniki terapii behawioralno-

poznawczej podkreślają wagę
dostosowania ich do poziomu rozwoju,
ale nie dają wskazówek jak to zrobić.

Wpływ rozwoju na
wyniki terapii

Poziom rozwoju jako

moderator lub

mediator

skuteczności terapii

• Moderator to zmienna określająca warunki,

w których dany czynnik prognozy jest lub
nie jest związany z wynikiem. Terapia ma
inna skuteczność na jednym poziomie
moderatora a inna na innym poziomie.
(Np. powiemy, że moderatorem jest płeć,
jeśli ta sama terapia będzie miała inna
skuteczność dla dziewczynek a inna dla
chłopców, lub inna dla młodszych niż dla
starszych dzieci)

• Mediator to zmienna, określająca czynnik

dzięki któremu następuje zmiana.

Moderatory- poziom

rozwoju jako moderator

• W analizie moderatorów chodzi o

określenie w jakich warunkach terapia
jest skuteczna a w jakich nieskuteczna.
Dwa podstawowe moderatory, które
moga znaczaco wpływać na skuteczność
terapii to poziom poznawczo-rozwojowy i
poziom motywacji do zmiany
terapeutycznej.

Poziom rozwoju jako

moderator

Poziom rozwoju jako

mediator

• Jeśli znany jest związek przyczynowy między

mediatorem a wynikiem, terapia może skupić się
na mediatorze

• Z badań Treadwell i Kendall, 1996 wynika, że

negatywne wypowiedzi na swój temat wywołuja
objawy lęku. Można więc kierować oddziaływania
terapeutyczne na zmianę wypowiedzi

• Z badań Guerra i Slaby, 1990 wynika, że poprawa

umiejętności rozwiązywania problemów wiąże się
ze zmniejszeniem poziomu zachowań
przestępczych

• U dzieci, które nie zdołały opanować pewnych

zadań rozwojowych i przejawiają problemy w
funkcjonowaniu, które wynikają z nieopanowania
tych zadań rozwojowych, poziom rozwoju może
stanowić cel terapii

Zadania rozwojowe

a psychoterapia

dzieci i młodzieży

•

Metody i cele terapeutyczne ulegają dużym
zmianom w ciągu pierwszych 20 lat życia

•

Znajomość norm rozwojowych pozwala na
formułowanie adekwatnych sądów
diagnostycznych (DSM i ICD w niewielkim
stopniu uwzględniają aspekty rozwojowe)

•

Znajomość norm rozwojowych pozwala
podjąć adekwatną decyzję o konieczności
podjęcia terapii i o wyborze odpowiedniej
metody

•

Znajomość norm rozwojowych pozwala
zdecydować czy sam rozwój nie powinien
być celem terapii

Psychopatologia

rozwojowa

• Obraz kliniczny większości zaburzeń

różni się w zależności od wieku

Zadania rozwojowe

w kolejnych

okresach życia

Niemowlęctwo 0-2 lat

• Pojawienie się emocji

• Rozwój stałości przedmiotu oraz lęku przed

separacją

• Rozwój więzi rodzic dziecko (bezpieczna więź

przyczynia się do rozwoju zaufania więź bez
poczucia bezpieczeństwa powoduje brak
zaufania i niepokój u dziecka)

• Początek użycia dźwięków i słów do komunikacji

• Stadium sensoryczno- motoryczne wg. Piageta

Wiek przedszkolny 2-6 lat

• Użycie wielu słów do komunikacji

• Zakończony trening czystości

• Dzieci zaczynają zdawać sobie sprawę z różnic w widzeniu

świata przez różnych ludzi (choć główną perspektywą jest
egocentryzm)

• Rozwój wyobraźni, pojawienie się zabawy tematycznej,

odgrywania ról

• Wzrost poczucia kontroli nad otoczeniem

• Rozwój umiejętności związanych z gotowością szkolną

• Stadium przedoperacyjne wg. Piageta

Średnie dzieciństwo 6-10 lat

•Rozwój myślenia logicznego i rozumowania

•Wzrost roli interakcji z rówieśnikami

•Wzrost samokontroli i umiejętności

panowania nad emocjami

•Stadium operacji konkretnych wg. Piageta

Okres dorastania 10-18 lat

• Pokwitanie, rozwój płciowy

• Rozwój meta-poznania

• Rozwój myślenia abstrakcyjnego

• Rozwój umiejętności przewidywania konsekwencji

• Opanowana umiejętność przyjmowania perspektywy

innej osoby

• Separacja od rodzica (nasilenie się konfliktów

rodzinnych)

• Rozwój zażyłych relacji z rówieśnikami

• Rozwój poczucia autonomicznego funkcjonowania i

autonomiczności

• Stadium operacji formalnych wg. Piageta

Wczesna dorosłość 18-25 lat

•Tworzenie trwałych relacji

interpersonalnych

•Uzyskanie wykształcenia i tożsamości

zawodowej

Dlaczego znajomość

prawidłowego rozwoju jest

potrzebna

1. Wpływa na decyzję o konieczności podjęcia

terapii;

2. Wpływa na wybór metody

a. poziom rozwoju poznawczego- wpływa na poziom

rozumienia celu terapii i procesu terapeutycznego

b. poziom myślenia abstrakcyjnego i zdolności do

przyjmowania perspektywy innego człowieka
wpływa na dobór strategii (wymagających
wglądu, myślenia abstrakcyjnego, przyjmowania
ról)

Psychopatologia rozwojowa-

odchylenia w przebiegu

normalnego rozwoju- co nam

daje ta wiedza dla uprawiania

psychoterapii

1. Będzie mógł udzielić odpowiedzi na

następujące pytania:

a. Czy prawdopodobne jest, że bez terapii

zaburzenie dziecka zmieni się, osłabnie,
zintensyfikuje, lub pozostanie bez zmian w
miarę upływu czasu

b. Czy obserwowane zaburzenie jest typowe

dla problemów zwykle występujących u
dzieci w danym wieku

1. Psychopatologia rozwojowa pokazuje:

a. granice między zachowaniem prawidłowym a

zaburzonym;

b. w jaki sposób rozróżnienie między normą a

patologią może się zacierać na pewnych
etapach rozwoju dla pewnych objawów (np.
wagary na różnych etapach rozwoju);

c. niektóre objawy mogą stanowić próbę

radzenia sobie z prawidłowymi procesami
rozwojowymi

2. Częstość i charakter zaburzeń różni się w

zależności od wieku (Loeber, Stouthamer, Van
Kammen , 1998 dokumentują różnicę w częstości
poszczególnych zaburzeń w poszczególnych
grupach wiekowych

3. Charakter tych samych zaburzeń różni się w

zależności od tego kiedy się ujawniły (o wczesnym
początku vs. Ujawniające się w adolescencji.
Psychopatologia rozwojowa pokazuje przebieg
zaburzeń w rozwoju i różnice w prognozie w
zależności od przebiegu

4. Symptomatologia zaburzeń dzieci i młodzieży jest

manifestacją poszczególnych etapów rozwoju

5. Zaburzenia u dzieci i młodzieży różnią się pod

względem ciągłości i braku ciągłości

6. Jeśli wiemy, że jakieś zaburzenie we

wczesnym dzieciństwie z dużym
prawdopodobieństwem przekształci się w
poważniejsze zaburzenie w młodości, wiemy,
że należy interweniować już przy słabych
objawach

7. Jeśli wiemy, że dzieci, któych rozwój

przebiega w dany sposób są bardziej narażone
na jakieś zaburzenie, możemy zastosować
zabiegi prewencyjne

8. Jeśli wiemy, że pewne deficyty we wczesnym

funkcjonowaniu, przewidują poważne
problemy na późniejszych etapach rozwoju, to
powinniśmy podjąć wczesną interwencję i
wprowadzić „ czynniki protekcyjne”, które
będą zabezpieczać zagrożone dziecko przed
późniejszymi trudnościami.

• „Ekwiwalentność”- pojęcie, które opisuje proces

polegający na tym, że do danego zaburzenia
prowadzą różne drogi rozwojowe (dzieci z tą
smą diagnozą mogą mieć różny proces
chorobowy)

• „Multifinalność”- te same wydarzenia

rozwojowe mogą prowadzić do różnych wyników

• „Ciągłość heterotypowa”- dany proces

patologiczny będzie objawiał się różnie w ciągu
całego rozwoju

• Tory rozwojowe

• Kumulatywne czynniki ryzyka