Zwierzęta,

które

mówią?

Zwierzęta,

które

mówią?

Język ludzi a język

zwierząt

Język ludzi a język

zwierząt

12:50 12:50

12:50 12:50

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

2

2

Bibliografia:

Bibliografia:

• M. Kukenburg, Pierwsze słowo, przeł. B.

Nowacki, Warszawa 2006, [tu:] Rozdział 2.
Cykanie świerszczy, śpiew ptaków, wrzask
małp. Systemy komunikacji w świecie
zwierząt.

• www.koko.org
• www.pasieka.rostkowski.info
• www.ptaki.polska.pl
• inne

• M. Kukenburg, Pierwsze słowo, przeł. B.

Nowacki, Warszawa 2006, [tu:] Rozdział 2.
Cykanie świerszczy, śpiew ptaków, wrzask
małp. Systemy komunikacji w świecie
zwierząt.

• www.koko.org

• www.pasieka.rostkowski.info

• www.ptaki.polska.pl

• inne

12:50 12:50

12:50 12:50

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

3

3

Koczkodany tumbili

porozumiewają się w sposób

podobny do mowy ludzkiej

Koczkodany tumbili

porozumiewają się w sposób

podobny do mowy ludzkiej

Koczkodany wydają różne okrzyki
ostrzegawcze na widok trzech
rodzajów drapieżników: lampartów,
orłów i węży. Na każdy typ okrzyku
małpy reagują inaczej, chowają się
na drzewach, biegną w zarośla lub
stają wyprostowane, wpatrując się w
trawę.
Doświadczenia wykazały, że alarmy
te służą małpom jako sygnały
semantyczne – słowa.

Koczkodany wydają różne okrzyki
ostrzegawcze na widok trzech
rodzajów drapieżników: lampartów,
orłów i węży. Na każdy typ okrzyku
małpy reagują inaczej, chowają się
na drzewach, biegną w zarośla lub
stają wyprostowane, wpatrując się w
trawę.
Doświadczenia wykazały, że alarmy
te służą małpom jako

sygnały

semantyczne

– słowa.

12:50 12:50

12:50 12:50

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

4

4

Okrzyki koczkodanów można

uznać za sygnały semantyczne,

ponieważ:

Okrzyki koczkodanów można

uznać za sygnały semantyczne,

ponieważ:

• małpy reagują na nie, nawet wtedy, gdy nie

ma realnego zagrożenia – zatem ich

zachowanie nie może być wywołane

dostrzeżeniem niebezpieczeństwa

• nawet modyfikowane nagrania okrzyków,

tak by zmienić pozorny stopień pobudzenia

wołającego osobnika (wydłużenie dźwięku,

przyciszenie, skrócenie) wywoływały te

same reakcje

• koczkodany porównują głosy pod względem

ich znaczenia, nie zaś jedynie brzmienia*

• małpy reagują na nie, nawet wtedy, gdy nie

ma realnego zagrożenia – zatem ich

zachowanie nie może być wywołane

dostrzeżeniem niebezpieczeństwa

• nawet modyfikowane nagrania okrzyków,

tak by zmienić pozorny stopień pobudzenia

wołającego osobnika (wydłużenie dźwięku,

przyciszenie, skrócenie) wywoływały te

same reakcje

• koczkodany porównują głosy pod względem

ich znaczenia, nie zaś jedynie brzmienia*

12:50 12:50

12:50 12:50

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

5

5

Prywatne teorie umysłu

Prywatne teorie umysłu

Jednak jest coś, co każe odróżnić słowa
koczkodanów, od słów ludzkich. Mianowicie
to, że ludzie używają słów zgodnie z własnym
przypuszczeniem o stanie wiedzy audytorium
(prywatna teoria umysłu). Doświadczenia
przeprowadzane na koczkodanach wykazują,
że nie potrafią one przypisywać innym
różnych stanów psychicznych.
Jednak już szympansy potrafią tworzyć proste
prywatne teorie umysłu*.

Jednak jest coś, co każe odróżnić słowa
koczkodanów, od słów ludzkich. Mianowicie
to, że ludzie używają słów zgodnie z własnym
przypuszczeniem o stanie wiedzy audytorium
(prywatna teoria umysłu). Doświadczenia
przeprowadzane na koczkodanach wykazują,
że nie potrafią one przypisywać innym
różnych stanów psychicznych.
Jednak już szympansy potrafią tworzyć proste
prywatne teorie umysłu*.

Zatem, czy zwierzęta

potrafią mówić?

Porównywanie języka

ludzi i zwierząt*

Zatem, czy zwierzęta

potrafią mówić?

Porównywanie języka

ludzi i zwierząt*

„Mówić” oczywiście nie oznacza

„powtarzać”, a posługiwać się językiem

na sposób znaczący i świadomy.

„Mówić” oczywiście nie oznacza

„powtarzać”, a posługiwać się językiem

na sposób znaczący i świadomy.

12:50 12:50

12:50 12:50

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

7

7

Cechy wzorcowe języka:

Cechy wzorcowe języka:

• posługiwanie się kanałem głosowo –

słuchowym

• arbitralność
• semantyczność
• przekaz kulturowy
• spontaniczne stosowanie języka
• dialogowość
• dwoistość strukturalna
• autonomiczność mowy
• strukturalność
• kreacyjność

• posługiwanie się kanałem głosowo –

słuchowym

• arbitralność
• semantyczność
• przekaz kulturowy
• spontaniczne stosowanie języka
• dialogowość
• dwoistość strukturalna
• autonomiczność mowy
• strukturalność
• kreacyjność

12:50 12:50

12:50 12:50

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

8

8

Porównywanie języka ludzi i

zwierząt

Porównywanie języka ludzi i

zwierząt

• KANAŁ GŁOSOWO

-SŁUCHOWY

Posługiwanie się tym

kanałem jest

najoczywistszą

właściwością języka,

rozpowszechnioną

również wśród

zwierząt. Język jednak

można przekazywać

także na inne

sposoby. Cecha ta ma

małą przydatność dla

naszego rozróżnienia.

• KANAŁ GŁOSOWO

-SŁUCHOWY

Posługiwanie się tym

kanałem jest

najoczywistszą

właściwością języka,

rozpowszechnioną

również wśród

zwierząt. Język jednak

można przekazywać

także na inne

sposoby. Cecha ta ma

małą przydatność dla

naszego rozróżnienia.

• ARBITRALNOŚĆ

Ludzie posługują się

symbolami neutralnymi-

niezwiązanymi z

przedmiotem, który

oznaczają. U zwierząt zaś

istnieje wyraźny związek

między treścią a sposobem jej

przekazu (np. wściekły pies

szczerzy zęby), ale bywa że

posługują się symbolami

arbitralnymi, np. mewy

objawiają chęć agresji przez

odwrócenie się tyłem i

wyrywanie kępek trawy.

• ARBITRALNOŚĆ

Ludzie posługują się

symbolami neutralnymi-

niezwiązanymi z

przedmiotem, który

oznaczają. U zwierząt zaś

istnieje wyraźny związek

między treścią a sposobem jej

przekazu (np. wściekły pies

szczerzy zęby), ale bywa że

posługują się symbolami

arbitralnymi, np. mewy

objawiają chęć agresji przez

odwrócenie się tyłem i

wyrywanie kępek trawy

.

12:50 12:50

12:50 12:50

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

9

9

Porównywanie języka ludzi i

zwierząt

Porównywanie języka ludzi i

zwierząt

• SEMANTYCZNOŚĆ

Czyli stosowanie

symboli, które

„znaczą” przedmioty

lub zachowania.

Kolejna cecha

występująca zarówno u

ludzi, jak i u zwierząt.

Dowodów dostarczyły

nam wspominane

wcześniej badania na

koczkodanach tumbili.

• SEMANTYCZNOŚĆ

Czyli stosowanie

symboli, które

„znaczą” przedmioty

lub zachowania.

Kolejna cecha

występująca zarówno u

ludzi, jak i u zwierząt.

Dowodów dostarczyły

nam wspominane

wcześniej badania na

koczkodanach tumbili.

• SPONTANCZNOŚĆ I

DIALOGOWOŚĆ

Żadna z tych cech nie
jest typowo ludzka,
zarówno ludzie jak i
zwierzęta posługują się w
sposób nieprzymuszony i
dowolny swoim środkiem
komunikacji, a także
mówią po kolei, (np. ptaki
śpiewają w duetach na
zmianę po kilka fraz)

• SPONTANCZNOŚĆ I

DIALOGOWOŚĆ

Żadna z tych cech nie
jest typowo ludzka,
zarówno ludzie jak i
zwierzęta posługują się w
sposób nieprzymuszony i
dowolny swoim środkiem
komunikacji, a także
mówią po kolei, (np. ptaki
śpiewają w duetach na
zmianę po kilka fraz)

12:50 12:50

12:50 12:50

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

10

10

Porównywanie języka ludzi i

zwierząt

Porównywanie języka ludzi i

zwierząt

• PRZEKAZ KULTUROWY

Ludzie przekazują język z pokolenia na pokolenia,

natomiast u zwierząt systemy te są w dużej mierze

wrodzone, choć, np. śpiew skowronka jest prawie

całkowicie wyuczony. Najciekawszym

przypadkiem są takie ptaki, np. zięba, u których

zasadniczy wzorzec śpiewu wydaje się wrodzony,

ale wiele subtelności, a także wiele szczegółów

tonacji i rytmu każdy ptak musi zdobywać przez

naukę.
Reasumując, u zwierząt udział genetycznie

wbudowanych sposobów porozumiewania się jest

znacznie większy niż u człowieka.

• PRZEKAZ KULTUROWY

Ludzie przekazują język z pokolenia na pokolenia,

natomiast u zwierząt systemy te są w dużej mierze

wrodzone, choć, np. śpiew skowronka jest prawie

całkowicie wyuczony. Najciekawszym

przypadkiem są takie ptaki, np. zięba, u których

zasadniczy wzorzec śpiewu wydaje się wrodzony,

ale wiele subtelności, a także wiele szczegółów

tonacji i rytmu każdy ptak musi zdobywać przez

naukę.
Reasumując, u zwierząt udział genetycznie

wbudowanych sposobów porozumiewania się jest

znacznie większy niż u człowieka.

12:50 12:50

12:50 12:50

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

11

11

Porównywanie języka ludzi i

zwierząt

Porównywanie języka ludzi i

zwierząt

• DWOISTOŚĆ STRUKTURALNA

- oznacza tyle, że język

zorganizowany jest na

dwóch poziomach:

podstawowe jednostki

mowy, takie jak K,O,T same

w sobie nie mają znaczenia,

ale nabierają znaczenia

złożone w sekwencje: KOT.

Dwoistość występuje

również w śpiewie ptaków,

gdzie poszczególne tony

same w sobie nic nie

znaczą, a pełen treści

przekaz zawarty jest w

kombinacji tonów.

• DWOISTOŚĆ STRUKTURALNA

- oznacza tyle, że język

zorganizowany jest na

dwóch poziomach:

podstawowe jednostki

mowy, takie jak K,O,T same

w sobie nie mają znaczenia,

ale nabierają znaczenia

złożone w sekwencje: KOT.

Dwoistość występuje

również w śpiewie ptaków,

gdzie poszczególne tony

same w sobie nic nie

znaczą, a pełen treści

przekaz zawarty jest w

kombinacji tonów.

• STRUKTURALNOŚĆ

Dla ludzi język jest czymś

regularnym i posługują się

nim jak „kawałkami

uporządkowanej

struktury”, czasem

potrafią grupą wyrazów

zastąpić jeden. U zwierząt

nie zauważono jak dotąd ,

żadnego konkretnego

przypadku przekształceń

zależnych od struktury,

przynajmniej takiego,

który nie pozostawiałby

wątpliwości.

• STRUKTURALNOŚĆ

Dla ludzi język jest czymś

regularnym i posługują się

nim jak „kawałkami

uporządkowanej

struktury”, czasem

potrafią grupą wyrazów

zastąpić jeden. U zwierząt

nie zauważono jak dotąd ,

żadnego konkretnego

przypadku przekształceń

zależnych od struktury,

przynajmniej takiego,

który nie pozostawiałby

wątpliwości.

12:50 12:50

12:50 12:50

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

12

12

Porównywanie języka ludzi i

zwierząt

Porównywanie języka ludzi i

zwierząt

• AUTONOMICZNOŚĆ.

-

czyli możliwość odnoszenia mowy do spraw odległych w

czasie i przestrzeni. Czy pojawia się ona u zwierząt?

Odpowiedź jest niejasna. Właściwie: nie, ale stwierdzono

ja w porozumiewaniu się pszczół miodnych.

Gdy pszczoła znajdzie źródło nektaru wraca do ula i za

pomocą układu ruchu informuje towarzyszki o miejscu

znajdowania się pożywienia. Gdy nektar znajduje się w

pobliżu ula wykonuje taniec w obrębie koła, gdy daleko

„taniec wywijany”, podczas którego kręci odwłokiem,

precyzyjnie określając odległość (nawet kilka

kilometrów!).

i kierunek(w stosunku do słońca), w którym należy się

udać*.

• AUTONOMICZNOŚĆ.

-

czyli możliwość odnoszenia mowy do spraw odległych w

czasie i przestrzeni. Czy pojawia się ona u zwierząt?

Odpowiedź jest niejasna. Właściwie: nie, ale stwierdzono

ja w porozumiewaniu się pszczół miodnych.

Gdy pszczoła znajdzie źródło nektaru wraca do ula i za

pomocą układu ruchu informuje towarzyszki o miejscu

znajdowania się pożywienia. Gdy nektar znajduje się w

pobliżu ula wykonuje taniec w obrębie koła, gdy daleko

„taniec wywijany”, podczas którego kręci odwłokiem,

precyzyjnie określając odległość (nawet kilka

kilometrów!).

i kierunek(w stosunku do słońca), w którym należy się

udać*.

12:50 12:50

12:50 12:50

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

13

13

Porównywanie języka ludzi i

zwierząt

Porównywanie języka ludzi i

zwierząt

• AUTONOMICZNOŚĆ

Taniec wywijany 

• AUTONOMICZNOŚĆ

Taniec wywijany 

12:50 12:50

12:50 12:50

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

14

14

Porównywanie języka ludzi i

zwierząt

Porównywanie języka ludzi i

zwierząt

• KREACYJNOŚĆ (PRODUKTYWNOŚĆ)

Człowiek jest zdolny do tworzenia i rozumienia

nieograniczonej liczby nowych oryginalnych wypowiedzi.

Natomiast większość zwierząt ma do dyspozycji stałą liczbę

sygnałów niosących określoną liczbę przekazów wysyłanych

w ściśle sprecyzowanych okolicznościach.

- cykada północnoamerykańska potrafi podać jedynie cztery

sygnały

- koczkodan ma w swym repertuarze zaledwie 36 odrębnych

znaków

- pszczoły nie są w stanie wyjść poza komunikat o odległości i

kierunku, w dodatku tylko poziomym*

- ptaki mimo złożoności swoich treli przekazują właściwie tylko

dwa znaczenia: wabia samiczkę, ostrzegają przed wejściem

na ich teren

- - a delfiny?

• KREACYJNOŚĆ (PRODUKTYWNOŚĆ)

Człowiek jest zdolny do tworzenia i rozumienia

nieograniczonej liczby nowych oryginalnych wypowiedzi.

Natomiast większość zwierząt ma do dyspozycji stałą liczbę

sygnałów niosących określoną liczbę przekazów wysyłanych

w ściśle sprecyzowanych okolicznościach.

- cykada północnoamerykańska potrafi podać jedynie cztery

sygnały

- koczkodan ma w swym repertuarze zaledwie 36 odrębnych

znaków

- pszczoły nie są w stanie wyjść poza komunikat o odległości i

kierunku, w dodatku tylko poziomym*

- ptaki mimo złożoności swoich treli przekazują właściwie tylko

dwa znaczenia: wabia samiczkę, ostrzegają przed wejściem

na ich teren

- - a delfiny?

12:50 12:50

12:50 12:50

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

15

15

Czy delfiny porozumiewają się

twórczo?

Czy delfiny porozumiewają się

twórczo?

• Delfiny uchodzą za najinteligentniejsze

istoty po człowieku i może się zdawać, że
potrafią ze sobą rozmawiać (eksperyment z
telefonem)* 

• Niestety żadne naukowe badania nie dają

nam na to dowodów (eksperymenty ze
światełkiem)*

• Psycholog John Morton mawia: „jeżeli

delfiny mają rzeczywiście swój język, czynią
wszystko, aby ten fakt przed nami ukryć.”

• Delfiny uchodzą za najinteligentniejsze

istoty po człowieku i może się zdawać, że
potrafią ze sobą rozmawiać (eksperyment z
telefonem)* 

• Niestety żadne naukowe badania nie dają

nam na to dowodów (eksperymenty ze
światełkiem)*

• Psycholog John Morton mawia: „jeżeli

delfiny mają rzeczywiście swój język, czynią
wszystko, aby ten fakt przed nami ukryć.”

12:50 12:50

12:50 12:50

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

16

16

Podsumowanie

Podsumowanie

CECHA

LUDZIE

ZWIERZĘTA

KANAŁ GŁOS-
SŁUCH
ARBITRALNOŚĆ
SEMANTYCZNOŚĆ
PRZEKAZ KULTUR.
SPONTANICZNOŚĆ
DIALOGOWOŚĆ
DWOISTOŚĆ

STRUKT.
AUTONOMICZNOŚĆ
STRUKTURALNOŚĆ
KREACYJNOŚĆ

12:50 12:50

12:50 12:50

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

Katarzyna Mazur, Paulina Krasińska

17

17

Wniosek:

Wniosek:

ZWIERZĘTA NIE MÓWIĄ

ZWIERZĘTA NIE MÓWIĄ

Czy to, że z natury nie mówią oznacza, że są

niezdolne do mówienia?

ZWIERZĘTA NIE MÓWIĄ

ZWIERZĘTA NIE MÓWIĄ

Czy to, że z natury nie mówią oznacza, że są

niezdolne do mówienia?