Wygaśnięcie

zobowiązań

Solutio - spełnienie
świadczenia



Umorzenie zobowiązań w prawie

archaicznym (contrarius actus):

nexum (pożyczka)

--> solutio per aes et libram

iudicatum (wyrok sądu)

--> solutio per aes et libram

sponsio

--> acceptilatio

Solutio - spełnienie
świadczenia



W końcu okresu archaicznego:
formalne zwolnienie przestaje
być konieczne, zapewne pod
wpływem wprowadzenia skarg
bonae fidei



Od tej chwili: samo świadczenie
ipso iure wygasza zobowiązanie

Solutio - spełnienie
świadczenia



Zwalnia dłużnika z zobowiązania:



Spełnienie przez niego świadczenia



Spełnienie świadczenia przez osobę trzecią 
(nawet wbrew woli dłużnika !!!)
Wyjątek: świadczenia o treści facere ściśle związane z
osobą dłużnika np. namalowanie obrazu/sporządzenie
rzeźby



Spełnienie świadczenia powinno być dokonane na
ręce wierzyciela (wyjątkowo jego prokuratora, lub
innej osoby uprawnionej na mocy delegatio
wierzyciela np. adstypulatora, mandatariusza lub
osoby, w stosunku do której wierzyciel był
dłużnikiem)

Solutio - spełnienie
świadczenia



Wymóg należytego świadczenia co
do: czasu, treści, miejsca i jakości
(wedle ustaleń danego zobowiązania)



Wykonanie powinno być całkowite



Wyjątki:



zgoda wierzyciela na świadczenie
częściowe



beneficium competentiae

Datio in Solutum



Świadczenie w miejsce wypełnienia
zobowiązania („świadczenie
zastępcze”) np. zamiast płacić
wierzycielowi dług ze stypulacji ten
wydaje mu osiołka



Wyjątkowa forma zwolnienia się przez
dłużnika z zobowiązania:
wykonywana wyłącznie za zgodą
wierzyciela

Acceptilatio - powtórka



(Debitor): Quod ego tibi
promisi, habesne acceptum?



(Creditor): Habeo!



Równoważna temu była także
przy kontraktach literalnych
nota w księdze rachunkowej o
fikcyjnym przyjęciu należności

Następcza niemożliwość
świadczenia - powtórka



Impossibilium nulla obligatio est



WARUNEK KONIECZNY: brak
winy po stronie dłużnika



Tylko świadczenia w rzeczach
indywidualnie oznaczonych
(zasada genus perire non
censetur)

Mora Creditoris



Wierzyciel nie chce przyjąć
świadczenia pieniężnego
zaoferowanego mu przez dłużnika



Dłużnik po złożeniu świadczenia
pieniężnego w depozyt w miejscu
publicznym zwalnia się z zobowiązania



Sposób wygaśnięcia zobowiązania
istniejący od czasów Dioklecjana (C.
4.19.32.19 pr.)

Zwolnienie z długu



Brak świadczenia ze strony
dłużnika, a mimo to:



solutio per aes & libram



acceptilatio



pactum de non petendo

Pactum de non petendo



Nieformalna umowa, w której jedna
ze stron rezygnuje z dochodzenia
względem drugiej swojej należności
(czasowo lub na zawsze)



Podstawa do wydania exceptio pacti
w skargach ścisłego prawa, oraz
oddalenia skargi w skargach dobrej
wiary („cokolwiek by się należało z tej
przyczyny wedle zasad dobrej wiary”)

Pactum de non petendo



Pactum de non petendo dokonane w
celu zwolnienia z długu - w procesie
exceptio pacti de non petendo

zarzut peremptoryjny (niweczący)



Pactum de non petendo dokonane w
celu odroczenia zapłaty długu - w
procesie exceptio pacti de non
petendo

zarzut dylatoryjny (odraczający)

Pactum de non petendo -
formułka



Gaius niech będzie sędzią.



Jeśli się okaże, że Numerius Negidius

powinien dać świadczyć 10.000 sesterców

Aulusowi Ageriusowi, o co toczy się ten spór



o ile Aulus Agerius i Numerius

Negidius nie porozumieli się, że tych

pieniędzy nie będzie się można

domagać (przez rok),



niech

sędzia

zasądzi

od

Numeriusa

Negidiusa dla Aulusa Ageriusa 10 tysięcy

sesterców. Jeśli się nie okaże, niech uwolni.

Transactio - powtórka



Prawo przedklasyczne: za pomocą
wzajemnych stypulacji, strony zobowiązują
się do wzajemnego niedochodzenia
roszczeń



Chronione zastrzeżonymi karami
umownymi



W prawie klasycznym: traktowana jako
„kontrakt realny nienazwany” i wówczas
chroniona actio praescriptis verbis (actio
civilis in factum)

Nowacja - powtórzenie



Sposób dokonania: stipulatio, kontrakt
literalny



Konieczne jest odniesienie się w nowej umowie
do dawnego długu (kauzalność nowacji)



Konieczne jest istnienie animus novandi



Przykłady występowania:



Stipulatio Aquliana



W kontraktach literalnych nomen
transscripticium: a re in personam i a persona
in personam

Contrarius Consensus



Szczególne kontakty rozwiązywane

są, a zobowiązania z nich powstałe

gasną, na skutek „przeciwnej

zgody” stron zmierzającej do

zakończenia stosunku prawnego:



Przykłady:



mandatum



societas

Confusio



Połączenie w jednej osobie
praw i obowiązków
wynikających z określonego
zdarzenia prawnego np.
spadkobranie w wyniku,
którego dłużnik stawał się
spadkobiercą wierzyciela

Concursus causarum
lucrativarum



Sytuacja w której wierzyciel powinien
otrzymać jakąś rzecz z jednej przyczyny, a
dostaje ją z innej: ale tylko po warunkiem
nieodpłatności obu świadczeń:



Np. Titius będący spadkobiercą Luciusa
jest zobowiązany legatem damnacyjnym
do wydania Quintusowi konia należącego
do Aulusa. Aulus jednak wcześniej
darowuje Quintusowi konia. W tej sytuacji
Titius będzie zwolniony z zobowiązania.

Śmierć



Zobowiązania z deliktów:



Wygasają zobowiązania po stronie
dłużnika



Po stronie wierzyciela:
zobowiązania wygasają jedynie w
przypadku actiones vindictam
spirantem (iniuria, być może do
czasów Cycerona także furtum)

Śmierć



Zobowiązania z kontraktów są w zasadzie
dziedziczne



Wyjątki



societas



mandatum (ale tylko jeszcze nie spełnione)



locatio - conductio operarum



sponsio, fidepromissio: Ale TYLKO jako
GWARANCJA



actio rei uxoriae: dos profecticia (śmierć pater
familias), dos adventicia (śmierć kobiety)

Adrogatio & conventio in
manum



Wygasają zobowiązania kontraktowe
iure civili adrogowanego i kobiety sui
iuris: ale pretor udziela actio utilis
ficticia, przeciwko pater familias



Nie wygasają zobowiązania deliktowe:
w tym przypadku pretor udziela skarg
przeciwko pater familias na podstawie
odpowiedzialności noksalnej

Upływ czasu



Zazwyczaj po roku wygasają
actiones penales in factum (np.
rapina)



Lex Furia de sponsu - po upływie
dwóch lat od momentu kiedy
dług winien być zwrócony, gasła
odpowiedzialność z tytułu
sponsio i fidepromissio

Zmiana podmiotów



Cesja wierzytelności (przelanie
wierzytelności na inny podmiot – zmiana
wierzyciela)



Przejęcie długu (przelanie długu na inny
podmiot – zmiana dłużnika)



Zmiana dokonywana przez stypulacje albo
kontrakt literalny



Cesja procesowa: ustanowienie
cognitora/procuratora (skarga z
przestawieniem podmiotów w formułce)

Compensatio



Modestyn D. 16.2.1:
Compensatio est debitii et crediti inter se
contributio – „Kompensacja (potrącenie)
jest wzajemnym zaliczeniem długu i
wierzytelności”



Kompensacja dobrowolna = umowa



Kompensacja w zobowiązaniach dobrej
wiary: kompensacja z samej przyczyny
zawarcia kontraktu (np. w locatio-
conductio potrącenie czynszu z nakładami)

Compensatio



Kompensacja w zobowiązaniach ścisłego
prawa



Bankier (argentarius) – w stosunku do niego istniał
nakaz kompensacji: agere cum compensatione,
inaczej istniało niebezpieczeństwo pluris petitio



Bonorum emptor - potrącenie wszystkiego także
świadczeń niewymagalnych (cum deductione –
stąd prawo dedukcji)



Niekoniecznie ta sama przyczyna kompensacji, ale
koniecznie (1) świadczenia jednorodne, (2)
wyrażone w rzeczach zużywalnych, (3)
wymagalne

Compensatio



Od Marka Aureliusza kompensacja
wymuszana na wierzycielu poprzez
podniesienie exceptio doli



W prawie justyniańskim:
kompensacja ipso iure



Kompensacja obejmowała roszczenia
wzajemne tego samego rodzaju,
wymagalne i niebudzące
wątpliwości

Next time

Z Podręcznika:



Rozdział X § 42-45

Z Podręcznika PR-PPP:



Rozdział 2.2.

Źródła:



G. 4.1-60; G. 4.69-107; I. 4.6; I. 4.11-18

PLUS



Tabelka 37_A na essentialia negotii umów



Kazusy z prezentacji 38_A



Ćwiczenie na rozpoznawanie i części formułki - z
prezentacji 39_A

Next time – warto
przeczytać



H. Kupiszewski, Litis contestatio,

Czasopismo Prawno-Historyczne 15/1963,

nr 1, s. 243-265.



R. Wojciechowski, Uwagi o pojęciu actio i

jego interpretacji, [w:] W kręgu dziejów

wymiaru sprawiedliwości, Wrocław 2000,

s. 7-16.



W. Mossakowski, Elementy publiczno-

prawne rzymskich skarg cywilnych, [w:]

Honeste vivere… Księga pamiątkowa ku

czci Profesora Władysława Bojarskiego,

Toruń 2001, s. 133-138.