WYGAŚNIĘCIE ZOBOWIĄZANIA
Co do zasady zobowiązanie wygasa z chwilą spełnienia świadczenia przez dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania (art. 354 §1). Jeżeli zobowiązanie nie zostanie w ten sposób wykonane, obowiązek świadczenia może przeistoczyć się w obowiązek naprawienia szkody- dopiero w razie spełnienia świadczenia odszkodowawczego zobowiązanie również wygasa.
Oprócz tych dwóch w/w sposobów mamy jeszcze inne sposoby, sklasyfikowane w dwie grupy:
Z zaspokojeniem wierzyciela:
świadczenie w miejscu wypełnienia/wykonania (datio in solutum) – dłużnik w celu uwolnienia się od zobowiązania, spełnia za zgodą wierzyciela świadczenie inne od tego pierwotnego, a wierzyciel je przyjmuje – art. 453kc. Jeżeli przedmiot świadczenia ma wady, dłużnik zobowiązany jest do rękojmi.
Podstawa prawna świadczenia jest ta sama (wynika z tego samego stosunku obligatoryjnego).
potrącenie (kompensacja)- podmioty będące wobec siebie zarazem wierzycielami i dłużnikami nie spełniają względem siebie świadczeń, ale umarzają wierzytelności do wysokości niższej z nich (art. 498-505 kc). Rodzaje potrąceń:
umowne (dwustronne) – kształtowane jest poprzez zasadę swobody umów
ustawowe (jednostronne) – następuje poprzez złożenie drugiej stronie oświadczenia o potrąceniu. Kodeks cywilny nie normuje w jaki sposób ma być złożone oświadczenie, może być nawet ustnie, ale musi ono dotrzeć do drugiej strony. Dlatego warto jednak zadbać, by było sporządzone ono w formie pisemnej. Potrącenie ma moc wsteczną od chwili, gdy stało się ono możliwe.
Celem tej instytucji prawa cywilnego jest uproszenie obrotu i doprowadzenie do realizacji zobowiązań bez konieczności zastosowania „przymusu państwowego”.
Przesłanki, jakie muszą być spełnione, by potrącenie mogło być skuteczne i zgodne z prawem:
- strony muszą być względem siebie zarówno wierzycielami jaki i dłużnikami
- przedmiotem świadczeń obu stron są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości, oznaczone co do gatunku
- obie wierzytelności muszą być wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub innymi organami państwowymi
- wierzytelności muszą być zaskarżalne, szczególnie wierzytelność osoby, która dokonuje potrącenia
WAŻNE: przedmiotem potrącenia może być również wierzytelność przedawniona w sytuacji, gdy potrącenie stało się możliwe a przedawnienie jeszcze nie nastąpiło (art. 502kc)
NIE MOGĄ być umorzone przez potrącenie (art.505kc):
1) wierzytelności nieulegające zajęciu;
2) wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania;
3) wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych;
4) wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne.
W przypadku gdy wierzytelności mają różne miejsca spełnienia świadczeń, strona korzystająca z możności potrącenia zobowiązana jest do uiszczenia na rzecz drugiej strony konkretnej sumy potrzebnej na pokrycie wynikającego dla niej uszczerbku (art.500kc)
odnowienie – dłużnik i wierzyciel zawierają pomiędzy sobą umowę, w myśl której dotychczasowe zobowiązanie zostaje umorzone a pomiędzy stronami zostaje zawiązany nowy stosunek obligacyjny, różniący się od poprzedniego przedmiotem świadczenia lub podstawą prawną świadczenia.
W tym przypadku oświadczenie stron musi być wyrażone na piśmie w sposób zrozumiały dla obydwu stron.
Jeżeli wierzytelność z poprzedniego stosunku obligacyjnego była zabezpieczona poręczeniem, to owo poręczenie wygasa z chwilą odnowienia, chyba że poręczyciel wyrazi zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia.
złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego- ten sposób regulują przepisy art. 486 k.c. i 467k.c.
Dłużnik może złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego jeżeli:
- wystąpią okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności, a na skutek których nie wie kto jest wierzycielem lub nie zna miejsca zamieszkania/siedziby wierzyciela;
-wierzyciel nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych ani przedstawiciela, który byłby uprawniony do odbioru świadczenia
-powstał spór dotyczący tego, kto jest wierzycielem
- z powodu innych okoliczności dotyczących wierzyciela, świadczenie nie może być spełnione
- przepisy szczególne tak stanowią
- wierzyciel popada w zwłokę – art. 486 kc.
WAŻNE: dłużnik ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić pisemnie wierzyciela o złożeniu przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego. Jeżeli tego nie zrobi, będzie odpowiedzialny za wynikłą z tego powodu szkodę – art. 468 k.c.
art. 693 k.p.c.- we wniosku o złożenie przedmiotu do depozytu sądowego należy:
- określić zobowiązanie, przy wykonaniu którego składa się przedmiot
- przytoczyć okoliczności uzasadniające złożenie
- dokładnie oznaczyć przedmiot, który ma być złożony
- wskazać osobę, której przedmiot ma zostać wydany i warunki, pod którymi ma nastąpić wydanie
Taki wniosek składa się do sądu właściwego ze względu na miejsce wykonania świadczenia jeżeli nie da się jego ustalić, to ze względu na miejsce zamieszkania wierzyciela- jeżeli nie jest ono znane- ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika (art. 692k.p.c)
Złożenie przedmiotu do depozytu sądowego może nastąpić dopiero po uzyskaniu zezwolenia sądu, chyba że złożonym przedmiotem mają być pieniądze polskie- wtedy mogą one zostać złożone jeszcze przed otrzymaniem zezwolenia sądu ale dłużnik jest zobowiązany równocześnie ze złożeniem pieniędzy złożyć wniosek o zezwolenie na złożenie do depozytu.
Jeżeli wierzyciel lub miejsce jego zamieszkania nie są znane sąd po pierwsze:
- ogłosi publicznie w budynku sądowym oraz lokalu organu gminy o wydanym zezwoleniu na złożenie przedmiotu do depozytu i wezwie wierzyciela do odbioru przedmiotu
- ustanowi kuratora
SKUTKI:
- dłużnik ma prawo odebrać przedmiot świadczenia z depozytu do czasu aż wierzyciel nie zażąda wydania mu depozytu (ale jeżeli złożenie nastąpiło w skutek orzeczenia sądu lub postanowienia innego organu, sąd nie wyda dłużnikowi depozytu bez zezwolenia).
-od momentu złożenia przez dłużnika przedmiotu świadczenia do depozytu, ustaje jego
obowiązek do zapłaty odsetek
- od momentu złożenia do depozytu na dłużniku nie ciąży obowiązek zachowania rzeczy- to
wierzyciel teraz ponosi ryzyko utraty rzeczy
- dłużnik ma prawo zażądać od wierzyciela zwrot kosztów postępowania, przed wydaniem
przez sąd postanowienia o wydaniu depozytu
bez zaspokojenia wierzyciela:
zwolnienie z długu- jest to umowa dwustronna pomiędzy dłużnikiem a wierzycielem, na mocy której dłużnik zostaje zwolniony z obowiązku wykonania zobowiązania. Jest to umowa pisemna, w której obydwie strony muszą wyrazić swoją zgodę. Ma ona charakter rozporządzający. Zobowiązanie wygasa z chwilą jej zawarcia i ze skutkiem ex nunc (na przyszłość). – art. 508 k.c.
Wraz z wygaśnięciem wierzytelności wygasają również wszystkie prawa z nią związane, np. hipoteki.
rozwiązanie stosunku prawnego- strony w drodze postanowienia umownego znoszą zawartą wcześniej umowę dotyczącą jakiegoś świadczenia przy czym strony powinny zarazem zwrócić sobie to, co już świadczyły, chyba że umówią się inaczej albo z istoty stosunku prawnego co innego wynika. NIE JEST TO WYPOWIEDZENIE UMOWY.
konfuzja – zobowiązanie wygasa bez zaspokojenia wierzyciela w skutek połączenia długu i wierzytelności w jednej osobie, np. w drodze dziedziczenia lub fuzji osób prawnych. Wynika to z samej natury stosunku zobowiązaniowego, w którym muszą występować dwie strony : dłużnik i wierzyciel. Jeżeli nagle dochodzi do zjednoczenia się roli wierzyciela i dłużnika w jednej osobie, to nie można mówić o jakimkolwiek zobowiązaniu.
śmierć wierzyciela lub dłużnika – jeżeli zobowiązanie ma charakter ściśle osobisty, to wraz ze śmiercią dłużnika lub wierzyciela owo zobowiązanie wygasa. W innych przypadkach śmierć dłużnika wcale nie oznacza wygaśnięcie zobowiązania. Wierzyciel ma prawo dochodzić swoich wierzytelności od następców prawnych zmarłego dłużnika (postępowanie spadkowe)
odstąpienie umowy (art. 396 k.c.)- zastrzega się w umowie, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. W razie wykonania prawa odstąpienia umowa uważana jest za nie zawartą. To, co strony już świadczyły, z reguły ulega zwrotowi w stanie niezmienionym. Za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie. Według art. 396 kc jeżeli w umowie ustalono, że jednej lub obu stronom wolno od umowy odstąpić za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne), oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą pewnej kwoty pieniężnej, zwanej właśnie odstępnym
ziszczenie się warunku rozwiązującego, np. nadejście terminu końcowego.
niemożność spełnienia świadczenia (art. 3571 k.c.) – jeżeli w skutek nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały w trakcie zawierania umowy, sąd może oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia a nawet orzec o rozwiązaniu umowy.