WYGAŚNIĘCIE ZOBOWIĄZAŃ

PRZYCZYNY WYGAŚNIĘCIA ZOBOWIĄZANIA

1. WYKONANIE ZOBOWIĄZANIA – podstawowa przyczyna

   1. wykonanie czasem jest czynnością prawną

      1. np. przy umowie sprzedaży

   2. wykonanie czasem jest czynnością faktyczną

      1. np. świadczenie polegające na uszyciu ubrania

2. ZAPŁATA ODSZKODOWANIA gdy dochodzi do niewykonania zobowiązania roszczenie o wykonanie w naturze przekształca się w roszczenie odszkodowawcze

3. PRZYCZYNY INNE NIŻ WYKONANIE

   1. KTÓRE ZASPOKAJAJĄ WIERZYCIELA

      1. datio in solutum – świadczenie w miejsce wypełniania

      2. potrącenie (kompensacja)

      3. odnowienie (nowacja)

      4. złożenie do depozytu sądowego

   2. BEZ ZASPOKOJENIA WIERZYCIELA

      1. zwolnienie z długu

      2. umowa rozwiązująca umowę pierwotną która zrodziła zobowiązanie (actus contrarius)

         1. odróżnić od odstąpienia

            1. Można zastrzec, że 1 lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy

            2. Prawo to wykonywa się przez oświadczenie złożone 2. stronie

            3. skutki odstąpienia

               • umowa uważana jest za nie zawartą

               • świadczenia podlegają zwrotowi w stanie nie zmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu

               • za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się 2 stronie odpowiednie wynagrodzenie

               • oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego (oznaczonej sumy) – jeżeli strony umówiły się że strona może odstąpić od umowy za zapłatą odstępnego

      3. art. 357¹ KC - klauzula rebus sic stantibus – sąd może orzec o rozwiązaniu umowy

      4. co do zasady niemożliwość świadczenia

         1. jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi zobowiązanie wygasa roszczenie o wykonanie upada

            • ale pod 1 warunkiem

              1. jeżeli rzecz będąca przedmiotem świadczenia została

                 • zbyta

                 • utracona

                 • lub uszkodzona

              2. dłużnik obowiązany jest wydać wszystko, co uzyskał w zamian za tę rzecz albo jako naprawienie szkody

• DATIO IN SOLUTUM – świadczenie w miejsce wypełnienia

1. KC

   1. jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się ze zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa

2. WYMAGANA JEST :

   1. umowa między wierzycielem a dłużnikiem

      1. w której

         1. dłużnik oferuje spełnienie innego świadczenie

         2. wierzyciel zgadza się na spełnienie innego świadczenia

      2. ta nowa umowa jest dla wierzyciela

         1. umową rozporządzającą – wierzyciel rezygnuje z pierwotnego świadczenia

         2. umową odpłatną – wierzyciel uzyskuje zaspokojenie tylko inne

   2. spełnienie przez dłużnika zaoferowanego świadczenia – dopiero wtedy zobowiązanie wygasa

      1. zatem jest to umowa realna

      2. bez wykonania sama umowa byłaby co najwyżej nowacją

3. Jeżeli spełnione są te przesłanki DŁUG WYGASA I NIE ODŻYWA, NAWET GDYBY SIĘ OKAZAŁO, ŻE TO NOWE ŚWIADCZENIE JEST WADLIWE

   1. ale gdy przedmiot świadczenia ma wady, dłużnik obowiązany jest do rękojmi wg przepisów o rekojmi przy sprzedaży

4. KAZUSY

   1. datio in solutum to np. dłużnik ma zapłacić 1000 zł wierzycielowi w określonym terminie nie ma tych pieniędzy i w zamian wydaje wierzycielowi zegarek o wartości ok. 1000zł

   2. wystawienie weksla nie jest datio in solutum, bo nie jest to spełnienie świadczenia, ale zaciągnięcie nowego zobowiązania, które ma być w przyszłości wykonane

• POTRĄCENIE (KOMPENSACJA) – compensatio

1. OGÓLNIE

   1. Potrącenie jest dopuszczalne gdy 2 osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami

      1. chodzi o zobowiązania z różnych tytułów a nie z umowy wzajemnej – w ramach umowy wzajemnej potrącenie nie wchodzi w grę

   2. potrącenie polega na umorzeniu obu wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej

      1. A ma zapłacić B 100 zł, a B ma zapłacić A 50 zł A może zapłacić B 50 zł

   3. funkcją potrącenia jest uproszczenie obrotu

2. RODZAJE POTRĄCENIA

   1. potrącenie umowne –strony w drodze umowy dokonują potrącenia

      1. jest to umowa wzajemna nie uregulowana w KC - opiera się na ZSU

      2. np. strony, które pozostają ze sobą w stałych stosunkach gospodarczych umawiają się, że nie będą się rozliczać z każdej transakcji osobno tylko przez okresowe potrącenie, np. co miesiąc

   2. potrącenie ustawowe – porządek prawny daje każdej ze stron

      1. prawo dokonania potrącenia swojej wierzytelności z wierzytelności 2. strony

      2. przez złożenie jednostronnego oświadczenia

      3. nawet wbrew woli 2. strony

      4. jeżeli spełnione są przesłanki

3. PRZESŁANKI DOPUSZCZALNOŚCI POTRĄCENIA USTAWOWEGO mają one charakter dyspozytywny (strony mogą je zmienić ale wtedy nie będzie to już potrącenie ustawowe tylko umowne)

   1. muszą istnieć 2 wierzytelności, pomiędzy 2 osobami, które są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami

   2. zasada tożsamości - te 2 wierzytelności musza istnieć między tymi samymi osobami

      1. nie można przedstawić do potrącenia

         1. wierzytelności cudzej

         2. wierzytelności własnej, ale służącej względem innej osoby

      2. ale od tej zasady są 2 wyjątki:

         1. poręczyciel może przedstawić do potrącenia wierzytelność służącą dłużnikowi głównemu aby poręczyciel nie płacił w sytuacji gdy dłużnik też by nie płacił

         2. przy przelewie wierzytelności

            1. dłużnik może z przelanej wierzytelności potrącić wierzytelność, która mu przysługuje względem cedenta

               • chociażby stała się wymagalna dopiero po otrzymaniu przez dłużnika zawiadomienia o przelewie

               • nie dotyczy to jednak wypadku, gdy wierzytelność przysługująca względem zbywcy stała się wymagalna później niż wierzytelność będąca przedmiotem przelewu

   3. obie wierzytelności muszą być jednorodzajowe co do przedmiotu świadczenia

      1. przedmiotem świadczenia w odniesieniu do obu wierzytelności muszą być

         1. pieniądze

         2. lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku

      2. zatem nie można potrącić gruszki z pietruszką – ale strony w umowie mogą postanowić inaczej – określić ile gruszek to 1 pietruszka (tylko że wtedy jest to już potrącenie umowne)

      3. przedmiotem potrącenia mogą być wierzytelności, których miejsca świadczenia są różne, ale w takiej sytuacji strona dokonująca potrącenia obowiązana jest uiścić 2. stronie sumę potrzebną do pokrycia wynikającego dla niej uszczerbku

   4. obie wierzytelności muszą być już wymagalne – termin spełnienia świadczenia co do obu wierzytelności już nadszedł

      1. ale: odroczenie wykonania zobowiązania udzielone przez sąd albo bezpłatnie przez wierzyciela nie wyłącza potrącenia

   5. obie wierzytelności muszą być zaskarżalne – wynikać ze zobowiązania zupełnego

      1. ta przesłanka powinna być odnoszona do wierzytelności, która jest przedstawiana do potrącenia (wierzytelności aktywnej)

      2. 2. wierzytelność może być niezaskarżalna, bo wierzyciel nic tu nie traci

      3. wierzytelność przedawniona może być potrącona, jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło

4. PRZESŁANKI NEGATYWNE POTRĄCENIA - nie mogą być umorzone przez potrącenie

   1. wierzytelności nie ulegające zajęciu (w drodze egzekucji)

   2. wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania

   3. wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych

   4. wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne

      1. np. wynagrodzenie za pracę

   5. wierzytelności zajęte przez osobę 3. ale tylko w 2 przypadkach

      1. gdy dłużnik stał się wierzycielem swego wierzyciela dopiero po dokonaniu zajęcia

      2. gdy wierzytelność dłużnika stała się wymagalna po tej chwili i jednocześnie później niż wierzytelność zajęta

5. STAN POTRĄCALNOŚCI powstaje gdy zachodzą przesłanki pozytywne i nie zachodzą przesłanki negatywne

   1. każda ze stron ma prawo dokonania potrącenia swojej wierzytelności z wierzytelności 2. strony w przez złożenie jednostronnego oświadczenia woli, nawet wbrew woli 2. strony

   2. jeśli dłużnik nie skorzysta z tego uprawnienia i spełni swoje świadczenie to nie jest to świadczenie nienależne i nie może żądać zwrotu

   3. oświadczenie woli o potrąceniu

      1. ma charakter prawa kształtującego - nie może być złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu i nie może być odwołane, bez zgody 2. strony

      2. może być złożone

         1. pozasądowo

         2. w postępowaniu przed sądem

            1. nawet po wydaniu orzeczenia – wówczas może stanowić podstawę do powództwa przeciwegzekucyjnego

         3. w formie zarzutu w procesie

            1. jest to wówczas

               • oświadczenie woli, że chcę potrącić (prawo kształtujące wykonane)

               • i oświadczenie wiedzy (informuje 2. stronę i sąd że dokonuję potrącenie)

            2. zarzut potrącenia jako oświadczenie wiedzy o dokonaniu potrącenia może być też podniesiony przez osobę 3. np. poręczyciela

            3. zarzut potrącenia może być zgłoszony w formie ewentualnej – gdyby sąd uznał, że dochodzone przez powoda roszczenie jest uzasadnione to pozwany zgłasza swoje roszczenie do potrącenia

6. SKUTKI POTRĄCENIA

   1. umorzenie obu wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej

   2. oświadczenie woli o potrąceniu ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe

      1. usuwa się w ten sposób ewentualne skutki opóźnienia lub zwłoki dłużnika

      2. jeśli odsetki za opóźnienie zostały już wyegzekwowane, to stają się świadczeniem nienależnym i podlegają zwrotowi, na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu – condictio causa finta

• ODNOWIENIE (NOWACJA)

1. NOWACJA to umowa

   1. w której dłużnik zobowiązuje się

   2. w celu umorzenia zobowiązania

   3. spełnić inne świadczenie albo nawet to samo świadczenie, lecz z innej podstawy prawnej

   4. konieczna jest zgoda wierzyciela

   5. na mocy tej umowy dotychczasowe zobowiązanie wygasa

2. np. w zamian za świadczenie pieniężne wierzyciel obejmie udziały w spółce

3. PRZESŁANKI NOWACJI

   1. istnienie dotychczasowego zobowiązania

   2. zaciągnięcie nowego zobowiązania

      1. zobowiązania te muszą być ściśle powiązane

      2. jeśli nowe zobowiązanie nie powstało, to dotychczasowe zobowiązanie nie wygasło i odwrotnie jeśli dotychczasowe zobowiązanie nie istniało to, to nowe zobowiązanie nie powstaje

   3. zamiar umorzenia przez strony dotychczasowego zobowiązania „animus novandi”

      1. inaczej stare zobowiązanie nie wygasa i są 2

4. Dla wierzyciela jest to umowa rozporządzająca - wierzyciel rezygnuje z dotychczasowego zobowiązania, z zastrzeżeniem że w to miejsce pojawi się nowe

5. SKUTKI ODNOWIENIA

   1. jeśli stroni nie oznaczyły innej daty to odnowienie skutkuje ex nunc – od chwili zawarcia umowy

      1. strony w umowie mogą nadać odnowieniu moc wsteczną

   2. wygasa dotychczasowe zobowiązanie a wraz z nim wszelkie związane z nim prawa dodatkowe: zarzuty, poręczenie, zastaw, hipoteka

      1. taka jest zasada, ale są wyjątek: jeżeli wierzytelność była zabezpieczona poręczeniem (z. osobistym), zastawem lub hipoteką ustanowioną przez osobę 3. (z. rzeczowym) to nie wygasają one jeżeli poręczyciel lub osoba 3. (właściciel rzeczy) wyrazi zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia

   3. powstaje nowe zobowiązanie

   4. odnowienie może się łączyć z zamianą osoby w zobowiązaniu np. osoba 3. umówi się z wierzycielem, że nowe zobowiązanie będzie między wierzycielem a osobą 3. - wykorzystywano w dawnych czasach gdy niedopuszczalne były zmiany podmiotowe w zobowiązaniach

6. REGUŁA INTERPRETACYJNA

   1. w razie wątpliwości poczytuje się, że zmiana treści dotychczasowego zobowiązania, nie stanowi odnowienia

      1. dotyczy to w szczególności wypadków gdy wierzyciel otrzymuje od dłużnika weksel lub czek

   2. strony mogą nadać nawet kosmetycznym zmianom charakter odnowienia, ale musi to wynikać z umowy - konieczne jest animus novandi

   3. np. D jest winny wierzycielowi 1000 zł ale ich nie ma idzie do W i proponuje mu weksel (bo sądzi, że za 3 miesiące będzie miał pieniądze) zaciąga nowe zobowiązanie z PW ale w razie wątpliwości nie ma nowacji i są 2 zobowiązania W zwykle zgadza się na weksel bo ma teraz 2 roszczenia W który przyjął weksel zaciąga wobec dłużnika zobowiązanie że najpierw będzie dochodził wierzytelności z weksla ale nie traci głównej jeżeli nadjedzie termin zapłaty z weksla a W uzyska 1000 zł poprzez wykonanie nastąpi umorzenie wierzytelności z weksla i wierzytelności głównej

   4. np. przy wystawieniu czeku z reguły nie ma wątpliwości że służy on ułatwieniu zapłaty a nie nowacji

• ZWOLNIENIE Z DŁUGU

1. Zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje

2. Jest to umowa miedzy W a D

3. W musi mieć pełną dyspozycję prawną swojej wierzytelności np. nie ma jej przy wierzytelności alimentacyjnej

4. jest to umowa rozporządzająca – W wyzbywa się prawa

5. dla D jest to czynność przysparzająca

6. jest to umowa kauzalna – może to być nieodpłatne przysporzenie (causa donandi), jak i odpłatna

   1. musi istnieć podstawa prawna zwolnienia z długu

7. zwolnienie może być pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu

8. Skutki

   1. wygaśnięcie zobowiązania w zasadzie ex nunc -ale strony mogą przewidzieć inny termin

   2. wygasają także prawa uboczne

• ZŁOŻENIE PRZEDMIOTU ŚWIADCZENIA DO DEPOZYTU SĄDOWEGO

1. JEST DOPUSZCZALNE

   1. w przypadkach przewidzianych ustawie,

      1. np. zwłoka wierzyciela

   2. jeżeli dłużnik wskutek okoliczności za które nie ponosi odpowiedzialności

      1. nie wie kto jest wierzycielem

      2. nie zna miejsca zamieszkania lub siedziby wierzyciela

   3. jeżeli wierzyciel nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych ani przedstawiciela uprawnionego do przyjęcia świadczenia

   4. jeżeli powstał spór kto jest wierzycielem

   5. jeżeli z powodu innych okoliczności dotyczących osoby wierzyciela świadczenie nie może być spełnione

2. ZAWIADOMIENIE

   1. dłużnik zobowiązany jest niezwłocznie zawiadomić wierzyciela o złożeniu przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego

      1. wyjątek: zawiadomienie napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody

   2. forma zawiadomienia: pismo (ad probationem)

   3. sankcja: dłużnik odpowiada za wynikłą stąd szkodę

3. SKUTKI

   1. dłużnika należy traktować tak jakby rzecz wydał

   2. wierzyciel zobowiązany jest zwrócić dłużnikowi koszty złożenia

   3. wywołuje takie same skutki jak spełnienie świadczenia (ex tunc od chwili złożenia do depozyt

      1. jeżeli wierzyciel odbierze przedmiot świadczenia z depozytu sądowego

      2. jeżeli sąd ustali w trybie spornym że złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego było ważne zatem jeżeli wierzyciel uchyla się od odebrania przedmiotu świadczenia z depozytu – dłużnik musi wytoczyć powództwo o ustalenie że złożenie do depozytu było ważne

4. Dopóki wierzyciel nie zażądał wydania przedmiotu świadczenia z depozytu sądowego, dłużnik może przedmiot świadczenia z depozytu odebrać

   1. skutek: złożenie uważa się za niebyłe