Poznanie przez

węch, smak i dotyk

Wykład 1.

Świat poznajemy przez

zmysły

Ile informacji czerpiemy z każdego z 5 zmysłów?

Wzrok: 83%

Słuch: 11%

Węch: 3,5 %

Dotyk: 1,5%

Smak: 1%

Pięć zmysłów?

Zmysł równowagi:

receptory z kanałach

półkolistych ucha

Kinestetyka:

receptory w

mięśniach i ścięgnach

A motyle

monarchy

i gołębie?

SMAK

• Po nam zmysł smaku?
• Gdzie są receptory smaku?
• 2-5 tys. kubków smakowych, a nawet do 10

tys.

• Jakie są podstawowe smaki?

Piąty smak: umami

• umami –

glutaminian sodu

(aminokwas);

• specyficzny receptor odkryty w 2001 roku
• umami to z japońskiego „dobry, pełny,

mięsny”;

przypomina maggi, jest w zupkach w

proszku

Różnice w percepcji smaków

• Geny i trening
• Oczekiwania (top-

down czyli góra dół)

• Dzieci czują lepiej
• Dzieci lubią słodsze
• Temperatura wpływa

na smak

gorzki

kwaśny

słony

słodki

Różnice w percepcji smaków

• Dlaczego najwrażliwsi jesteśmy na

gorycz?

• Gorzkie są zwykle trucizny:

kokaina,

chinina, strychnina

• PTC (Fenylotiokarbamid):

Za sprawą

jednego genu

dla 25% populacji gorzki nie

do zniesienia, dla 50% gorzki, a dla 25%
ma niewyczuwalny smak!

Korowa analiza smaku

Płat ciemieniowy
w obszarze
odpowiedzialnym
za język.

Część informacji
idzie do kory
orbitofrontalnej,
zajmującej się
między innymi
nagrodami

WĘCH

• Reaguje na substancje chemiczne

podobnie jak smak

• Jest 10 tys. razy wrażliwszy niż smak!
• Możemy wywęszyć już pojedyncze

cząstki substancji (marceptan)

• Bez węchu

(anosmia, katar, kosmos)

smak

jest bardzo osłabiony: węch odpowiada
za 80-90% wrażenia smakowego

Węch w rozpoznawaniu

smaku

(Mozel at al., 1960)

czosnek

czekolada

kawa

wino

woda

ocet

Po co zwierzętom i ludziom

węch?

• znajdowanie pożywienia
• odróżnienie pożywienia
• znajdowanie ofiary, zdobyczy, ale i

drapieżcy

• niewidoczne niebezpieczeństwa –

pożar, gaz

• życie społeczne i znajdowanie

partnera

Co węch potrafi?

• Stężenie

10 do 50 razy większe niż

minimalne, jest stężeniem

maksymalnym; adaptacja

• Odróżniamy 4-10 tys. zapachów

• Jakie znacie zapachy?

Różnice w percepcji zapachu

• Lepszy węch mają starsi czy młodsi?
• Kobiety czy mężczyźni mają lepszy

węch?

• Kiedy kobieta ma wrażliwszy węch, a

kiedy wrażliwość spada?

• Są duże różnice indywidualne

Czym wąchamy?

• Mamy 10-40 milionów komórek węchowych

(a psy miliard)

• Opuszki węchowe, bezpośrednie

połączenie z ciałem migdałowatym

Przygotowani do wąchania

• 400 genów koduje białka receptorów

węchowych

• U zwierząt niższych węchomózgowie

jest bardzo rozwiniętą częścią mózgu

• Połączenia narządu węchu z układem

limbicznym - pamięć, emocje

• Ostrzeżenie przed pokarmem, którym

się zatruliśmy

Można wywąchać chorobę

• zapach owocowy: cukrzyca lub

niedożywienie

• odra: zapach pierza,
• dur brzuszny: piekący się chleb
• Niektórzy chirurdzy wąchają bandaże

pacjentów, żeby sprawdzić czy rana się goi:
zapach stęchlizny piwnicznej oznacza, że
wdała się infekcja

Można zwąchać się z

partnerem

• Geny odpowiedzialne u myszy za

produkcję feromonów, znajdują się

również u ludzi

• Kobietom

bardziej podoba się

zapach

koszul

noszonych przez

mężczyzn

o

odmiennym układzie immunologicznym

• Pigułki antykoncepcyjne to zmieniają
• 25% osób, które utraciły węch, traci

zainteresowanie seksem

DOTYK

•Najrozleglejszy ze
zmysłów – całe ciało

• Kora
somatosensoryczna
w płacie
ciemieniowym

•

Różne wrażenia:

nacisk, struktura
powierzchni obiektu,
wibracje,
temperatura, ból

Homunkulus czuciowy

Organizacja somatotopowa

Różnice w progu

odczuwania

Najniższy próg:
twarz
(najwrażliwsza)
Wysoki próg: palce
u nóg

„Rozdzielczość” dotyku

Jak blisko mogą

być dwa
dotykane punkty,
byśmy odczuli
dwa a nie jedno
dotknięcie?

Ok. 7 mm na palcach
rąk, ustach,
policzkach, nosie.
Ok. 4,5 cm na
łydkach, ramieniu

Czytanie dotykiem

• Alfabet Braille’a

• Ile słów w ciągu

minuty czytają
brajlem wprawieni
użytkownicy?

Czy można tak czytać łaciński

alfabet?

Rozpoznawanie dotykiem

• Badani brali do ręki 100 obiektów

codziennego użytku – rozpoznanie
było szybkie (do 5 s) i trafne

• Niemowlęta doceniają dotyk

(kontaktoreceptor)

• Jak dotknę, to uwierzę!