ĆWICZENIE 3:

PATOLOGIE SPOŁECZNE

1. Agresja, przemoc,
przestępczość
2. Przemoc domowa, przemoc w
rodzinie
3. Bieda i bezrobocie

Patologia społeczna:

Destruktywne i autodestruktywne zachowanie ludzi, grup lub całych społeczeństw.
Przez patologię społeczną należy rozumieć ten rodzaj zachowania, ten typ instytucji,
ten typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego, który pozostaje w zasadniczej
nie dającej się pogodzić sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami, które w
danym społeczeństwie są akceptowane.
 

Dewiacja

:

Nieprzestrzeganie zespołu norm przyjętych przez członków danej społeczności lub
społeczeństwa.
 

Przestępczość

: postępowanie nonkonformistyczne, które jest jednoznaczne ze

złamaniem prawa.
 
Dewiacja jest pojęciem szerszym, wiele zachowań dewiacyjnych nie jest prawnie
sankcjonowanych jak np. naturyzm, kultura New Age, Hare Kryszna i bezdomność –
subkultury dewiacyjne.
 
Badaniem przestępczości i dewiacji zajmuje się kryminologia (zachowania
podlegające prawu karnemu) i socjologia dewiacji (też zachowania nie podlegające
prawu karnemu- dlaczego określone zachowania uważa się za dewiacyjne).

Interpretacje zjawisk przestępczości i dewiacji:

 

1.      Interpretacje biologiczne – „typy kryminalistów”

Źródłem popełnianych przestępstw miały być cechy wrodzone sprawców. Włoski
kryminolog Cesare Lombroso (lata 70. XIX w.) Uważał, że typ kryminalisty można
rozpoznać po pewnych cechach anatomicznych. Badał wygląd i cechy fizyczne
kryminalistów. Twierdził, że jako istoty ludzkie byli oni nie w pełni rozwinięci,
wskutek czego mieli skłonność do zachowań dewiacyjnych.
 
Późniejsza teoria wyróżniała 3 główne typy fizyczne człowieka:
-         mezomorficzny- umięśniony, aktywny – bardziej agresywny, skłonny do
przestępstw
-         ektomorficzny – szczupli
-         endomorficzny – pulchni
 

2       

Interpretacje

psychologiczne

–

„nienormalne

stany

psychiczne”

Poszukują również źródła dewiacji w jednostce, w jej typie osobowości, a nie w
społeczeństwie.
Zdaniem niektórych badaczy u części populacji wykształca się amoralna osobowość
psychopatyczna. Psychopata jest wycofaną, pozbawioną emocji jednostką, która
działa impulsywnie i rzadko ma poczucie winy.
 
Cechy osobowości niektórych przestępców mogą wyróżniać ich z reszty populacji, ale
prawdopodobieństwo, ze ma je większość przestępców jest znikome. Jest wiele typów
przestępstw i trudno przypuszczać, że jednostki, które je popełniają mają jakieś
wspólne cechy charakteru.
 
W obu tych ujęciach przestępstwo jest skutkiem działania niezależnych od
jednostki czynników, zakorzenionych w jej ciele lub umyśle.

3. Socjologiczne teorie przestępczości i dewiacji

 

Teorie funkcjonalistyczne
Anomia

- pojęcie wprowadzone do socjologii przez Emila Durkheima (1858-1917),

określające stan społeczny, w którym jednostki społeczne wobec narzucanych przez
społeczeństwo celów czy wartości, które należy realizować, nie mają możliwości
zrealizowania tych celów czy uzyskania wartości za pomocą społecznie akceptowanych
środków, czyli zgodnie z przyjmowanymi w społeczeństwie normami.
 
W szerszym rozumieniu anomia oznacza pewnego rodzaju stan niepewności i
zagubienia w systemie, spowodowany najczęściej jego transformacją. Jednostka
społeczna w stanie anomii nie potrafili ocenić, zgodnie, z którymi normami należy
działać i jakie wartości internalizować.
 
Anomia dotyczy bardzo często całych grup społecznych, społeczności lub pewnych
kategorii społecznych. Prowadzić może do pojawiania się w społeczeństwie zachowań
dewiacyjnych, takich jak bunt czy wycofanie, a w konsekwencji do przejawów patologii
społecznych. W ujęciu Durkheima anomia może przyczyniać się do zachowań
samobójczych.
 

Subkultury

. Późniejsi badacze wiązali dewiację z grupami subkulturowymi, które

przyjmują normy zachęcające do zachowań przestępczych lub je nagradzające. Albert
Cohen twierdził,że chłopcy pochodzący z niższych klas robotniczych rozgoryczeni swoją
pozycją społeczną często jednoczą się tworząc subkultury przestępcze, takie jak gangi.
Subkultury te odrzucają wartości klasy średniej, a na ich miejsce przyjmują normy
buntu, jak przestępczość i inne akty nonkonformizmu.
 
Wg tych teorii przestępczość i dewiacja wynikają z napięć strukturalnych i
braku społecznych mechanizmów moralnej regulacji zachowań. Jeżeli jednostki
i grupy społeczne nie mają szans na realizację swoich aspiracji za pomocą
dostępnych środków, u niektórych z nich ta rozbieżność między pragnieniem a
spełnieniem przerodzi się w motywację dewiacyjną. A więc brak szansy na
sukces w skali społeczeństwa jest głównych czynnikiem różnicującym tych,
którzy angażują się w działalność przestępczą i tych, którzy tego nie robią.

Teorie interakcjonistyczne

Dewiacja postrzegana jest tutaj jako wytwór społeczeństwa. Zadawane jest pytanie, co
sprawia, ze dane zachowanie zostaje uznane za dewiacyjne, i dlaczego te a nie inne grupy
społeczne otrzymują etykietę dewiantów.
 

Dewiacja wyuczona – zróżnicowane powiązania

W 1949r. Edwin Sutherland wprowadził pojęcie zróżnicowanych powiązań. W
społeczeństwie, w którym występują różne subkultury jedne środowiska sprzyjają
podejmowaniu nielegalnych działań, inne zaś nie. Jednostki stają się przestępcami,
ponieważ przestają z osobami, które wyznają przestępcze normy. Zachowania kryminalne są
tutaj wyuczone w grupach pierwotnych, szczególnie rówieśniczych. Zachowanie
przestępcze są tutaj wyuczone tak samo jak zachowania praworządne i służą zaspokajaniu
tych samych potrzeb i realizacji tych samych wartości. Do ich osiągnięcia stosowane są
jednak nielegalne środki.
 

Teoria etykietowania. Nadanie komuś etykiety dewianta
wzmacnia jego zachowania dewiacyjne.

Dewiacja jest tutaj procesem

interakcji między dewiantami a niedewiantami. Teoria ta rodzi się z założenia, że żadne
działanie nie jest przestępcze samo przez się. Tożsamość dewiacyjna jest kształtowana
przez etykietowanie a nie dewiacyjne motywacje i zachowanie. Etykietowanie wpływa nie
tylko na postrzeganie jednostki przez innych, ale również na jej własne poczucie
tożsamości. Dewiacja pierwotna- pewne zachowania dewiacyjne są rozpowszechnione i
zazwyczaj uchodzą na sucho. Taki wstępny akt przekroczenia normy podlega procesowi
normalizacji i zdarzenie to pozostaje na marginesie tożsamości jednostki. Jednak w
pewnych przypadkach taka normalizacja nie następuje i jednostka otrzymuje etykietę
przestępcy. Dewiacja wtórna-, gdy jednostki godzą się z etykietą i same uznają się za
dewiantów. W takich przypadkach etykieta może stać się podstawą tożsamości jednostki i
przyczyniać się do utrwalenia lub wzmocnienia zachowań dewiacyjnych.

Przestępczość białych kołnierzyków

: dot. przestępstw popełnianych

przez osoby dobrze sytuowane np. oszustwa podatkowe, nielegalny handel, oszustwa
ubezpieczeniowe, handel gruntami, defraudacje, produkcja i sprzedaż towarów
nieubezpieczonych, zwykłe kradzieże. Dot. sytuacji wykorzystywania statusu
klasowego lub zawodowego do prowadzenia nielegalnej działalności.

 

Przestępczość ludzi wpływowych:

korzystanie z władzy, jaką daje

zajmowana pozycja w sposób niezgodny z prawem, np. przyjmowanie łapówek.
 

Przestępczość korporacyjna:

przestępstwa popełniane przez wielkie

koncerny:
-

        

Przestępstwa administracyjne

-

        

Przestępstwa przeciw środowisku

-

        

Przestępstwa finansowe

-

        

Przestępstwa przeciw prawu pracy

-

        

Przestępstwa związane z produkcją

- nieuczciwe praktyki handlowe

TYPY AGRESJI

• ANTYSPOŁECZN

A

• PROSPOŁECZNA

• AUTOAGRESJA

• Agresja otwarta i

przejawiająca
zachowanie
antyspołeczne

• Agresja służąca

celom
akceptowanym
społecznie

• Agresja przeciw

samemu sobie

BEZROBOCIE

 
Bezrobocie to nadwyżka podaży pracy reprezentowanej przez pracowników
poszukujących pracy nad popytem na pracę reprezentowanym przez pracodawców
poszukujących pracowników.

Definicja bezrobocia mówi, iż bezrobocie jest zjawiskiem polegającym na tym, że
część ludzi zdolnych do pracy i chcących pracować (warunek ten często się pomija
jako trudny do weryfikacji) nie znajduje żadnego zatrudnienia.

Jest to bardzo ogólna definicja bezrobocia, dokładniej o tym, które osoby są
uznawane za bezrobotne decyduje ustawa, która jednoznacznie definiuje, jakie
warunki musi spełnić osoba uznana za bezrobotną. W różnych krajach mogą to być
różne wymogi.

Warto pamiętać, że w Polsce status bezrobotnego posiadają tylko osoby
zarejestrowane w Urzędzie Pracy. Inną sprawą jest tzw. "szara strefa”, czyli osoby
"pracujące na czarno”, mogą one spełniać wszystkie warunki kwalifikujące do
grona bezrobotnych, choć w rzeczywistości pracę mają.

Typy bezrobocia:



      

Frykcyjne: oscylujące wokół 5%, zdrowa norma gospodarki rynkowej. Powstaje gdy

pracownicy zwalniają się z pracy lub są zwalniani i pozostają na statusie bezrobotnego
poprzez względnie krótki okres czasu podczas poszukiwania nowego miejsca pracy,
które szybko znajdują.



      

Strukturalne: gdy zmienia się struktura gospodarki, gdy upadają pewne branże

lub przemysły. Sytuacja ta stwarza dla bezrobotnych bardzo trudną sytuację którzy
mimo aktywnego poszukiwania nie mogą znaleźć pracy. Zapobieganie: reorientacja
zawodowa, dokształcanie się, przekwalifikowanie.



      

Cykliczne: związane z przebiegiem cyklu gospodarczego. Spadek miejsc pracy w

okresie recesji gospodarczej. Pracodawcy pozbywają się nadmiaru pracowników, aby
przyjąć ich ponownie w okresie rozkwitu.

Bezrobocie długoterminowe: pozostawanie bez pracy, mimo woli jej podjęcia przez
okres dłuższy niż 12 miesięcy. Narażeni na nie są głównie osoby niewykwalifikowane,
starsze, młode, mające kłopoty zdrowotne, byli pracownicy przemysłowych sektorów
schyłkowych, osoby mieszkające w regionach dotkniętych bezrobociem,
niewykwalifikowani imigranci, przedstawiciele mniejszości etnicznych. Skutki:
obniżenie zasobów finansowych rodziny prowadzące do biedy i eliminacji jej ze
środowiska społecznego, co dodatkowo uniemożliwia znalezienie pracy. Brak pieniędzy
na aktywne poszukiwanie pracy, obniżenie poczucia własnej wartości i przydatności na
rynku. Dekwalifikacja. W Polsce: ok. 40% w ogólnej liczbie bezrobotnych.

Bezrobocie dobrowolne

•

Dobrowolnie bezrobotni –ludzie, którzy rejestrujący się jako bezrobotni nie mają
zamiaru podjąć oferowanej pracy pomimo, iż są do niej zdolni

•

Kobiety – kilka miesięcy odpoczynku od godzenia ról matki-żony-gospodyni i roli
zawodowej

Fazy bezrobocia (wg psychologicznego modelu Jahody i

Lazarsfelda)



           

  Faza 1 Antycypacja bezrobocia - pobudzenie, zmiany nastroju, labilność

emocjonalna
             Faza 2 Szok po utracie pracy - poczucie klęski, krzywdy, upokorzenie, lęk

przed przyszłością, przygnębienie
             Faza 3 Wchodzenie w sytuację bezrobocia i optymizm - efekt urlopu,

traktowanie sytuacji jako przejściowej, aktywność, wiara w sukces
             Faza 4 Pesymizm i rezygnacja - negatywne reakcje emocjonalne,

problemy zdrowotne i finansowe
             Faza 5 Fatalizm i apatia, dopasowanie do sytuacji - poczucie

beznadziejności, dążenie do izolacji społecznej, redukcja oczekiwań życiowych,
zainteresowań

Podstawowym miernikiem poziomu bezrobocia jest stopa bezrobocia, czyli stosunek
ilości bezrobotnych do ilości wszystkich ludzi zdolnych do pracy.

Etapy zachowania po utracie pracy:

•

Faza 1: utrata poczucia własnej wartości, bezpieczeństwa, niezależności,
szacunku do samego siebie. Poczucie, że nie można kierować własnym życiem.
Zakłócenia snu, jedzenia, nadużywanie alkoholu, problemy rodzinne.

•

Faza 2: akceptacja sytuacji. Etap postanowień, podejmowanie nowych decyzji
życiowych. Każda porażka może powodować cofnięcie się do fazy pierwszej.U
osób długo pozostających bez pracy pojawia się lęk przed jej podjęciem.

Cechy osobowości, które zmniejszają szanse znalezienia pracy:

- niska samoocena
- brak wiary we własne możliwości
- pesymistyczne nastawienie do życia
- introwertyzm

Problemy związane z bezrobociem:

•

brak snu

•

apetytu

•

przygnębienie

•

ciągłe zmęczenie

•

płaczliwość

•

unikanie kontaktów z otoczeniem

•

kłopoty w małżeństwie

•

alkoholizm

Skutki bezrobocia

- Pogorszenie standardu życia
- Izolacja społeczna
- Depresja i dyskomfort psychiczny
- Wzrost zachorowań na serce,
- Nasilenie alkoholizmu i samobójstw
- Wzrost przestępczości

Skargi bezrobotnych:

•

43,6% - pogorszenie stanu zdrowia

•

15,6% - negatywne traktowanie przez
otoczenie

•

12,7% - mniejszy szacunek współmałżonka

•

10,7% - poniżanie przez otoczenie

•

4,3% - mniejszy szacunek dzieci

Bieda/Ubóstwo

I. Definicja

Ubóstwo odnosi się do osób, których środki materialne i socjalne są ograniczone w
takim stopniu, że poziom ich życia obniża się poza akceptowane minimum socjalne w
kraju zamieszkania.
 
Ubóstwo przybiera różne oblicza: niskie dochody i złe odżywianie, przeludniony i niski
standard mieszkania, brak miejsca zamieszkania, brak opieki zdrowotnej itd.
Co jednak najważniejsze, ubóstwo jest zarazem jedną z przyczyn wystąpienie innych
patologii np. przestępczość, prostytucja itd.

II. Podział ubóstwa

 

1. Ubóstwo obiektywne – mierzone poziomem dochodów lub wydatków poszczególnych
gospodarstw domowych
2. Ubóstwo subiektywne – uzyskany na podstawie opinii członków gospodarstw
domowych poziom dochodów niezbędnych do utrzymania na minimalnym poziomie.
3. Miara ubóstwa uzyskana na podstawie wskaźników niepieniężnych np. warunki
mieszkaniowe, spędzanie wolnego czasu, itp.

III Przyczyny biedy:

-

        

bezrobocie,

spośród ponad 2 mln. bezrobotnych 70% nie ma prawa do zasiłku, 40%

jest bez pracy ponad 2 lata. Szczególnie jest ono dotkliwe na wsi i małych miasteczkach,
gdzie upadły PGR-y lub lokalne zakłady pracy.
 
-

        

brak wykształcenia i kwalifikacji

38% Polaków ma wykształcenie –ponadpodsta-

wowe. Reszcie (62%) trudno się poruszać na nowym rynku pracy. z badań CBOS-u
wynika, że najzamożniejsi Polacy przyczyn biedy upatrują się w lenistwie, niezaradności
życiowej i alkoholizmie. Biedacy zaś jako główne przyczyny nędzy wymieniają
bezrobocie, niskie emerytury i renty, chorobę i kalectwo.
 
-

        

zły stan zdrowia -

mamy w Polsce 5 mln. ludzi niepełnosprawnych. Za większość

usług medycznych trzeba płacić. Często choroba w rodzinie oznacza jej finansową
katastrofę.
 

-

        

Wielodzietność:

nawet wyższa od przeciętnej pensja każdego z rodziców zmusza

rodzinę np. 2+8 do życia na poziomie poniżej granicy minimum socjalnego. Ponad 70%
rodzin wielodzietnych żyje w ubóstwie.
 

Można wyróżnić kilka kategorii środowisk ubogich:

• Ubodzy pracujący – to osoby posiadające stałe źródła dochodów tyle, że dochody te
nie wystarczają aby przekroczyć wyznaczoną w danym społ. linię ubóstwa.
• Ubodzy bezrobotni – gdzie możliwe jest wytworzenie kultury ubóstwa.
• Ubodzy bezdomni – to osoby praktycznie bez szans na uzyskanie pracy czy chociażby
zasiłku dla bezrobotnych, osoby, które nie są w stanie zaspokoić samodzielnie żadnych
potrzeb.

IV. Topografia biedy:

1. Poziom wykształcenia:
-

        

wyższe – 1% rodzin jest biednych

-

        

średnie – 10% rodzin jest biednych

-

        

zasadnicze-podstawowe – 20% rodzin jest biednych

 
2. miejsce zamieszkania
-

        

wielkie miasta – 5%

-

        

średnie i małe miasta – 12%

-

        

wieś – >20%

 
3. źródło utrzymania – nie zarobkowe
45% rodzin jest biednych, utrzymują się one z nie zarobkowych źródeł (zasiłki,renty
itp.)
 
4. dzietność:
-

        

4 lub > dzieci – 40% rodzin

-

        

3 dzieci – < 20% rodzin

-

        

1-2 dzieci – rzadko

 

V. Ubóstwo w Polsce

-

        

W nędzy żyje w Polsce prawie dwa mln. ludzi, którym nie starcza na najtańsze ubranie

i jedzenie.
-

        

W ubóstwie żyje 5,5 mln. Polaków. To ludzie, którym starcza na najtańsze jedzenie, ale

codziennie ocierają się o katastrofę finansową.

-

        

W tzw. ubóstwie subiektywnym (ludzie, którzy uważają, że egzystują poniżej własnego

poczucia godności ) żyje 12,5 mln Polaków. Na poziomie zaś minimum socjalnego – 16,5
mln Polaków.

-

        

Ubóstwo coraz częściej dotyczy też ludzi młodych, w tym przede wszystkim dzieci. w

1998 roku co druga osoba żyjąca w skrajnym ubóstwie nie miała ukończonych 19 lat, co
trzecia – 14 roku życia.

Bieda dzieci to:

       niedożywienie

       podatność na choroby

       trudne warunki nauki

       wcześnie podejmowana praca zarobkowa (często kosztem nauki)

       ograniczone kontakty rówieśnicze

       różnego rodzaju wyrzeczenia, upokorzenia

       brak prawdziwego dzieciństwa

       bardzo trudny start do dorosłego życia

Dzieci z biednych rodzin zdecydowanie od innych gorzej radzą sobie w szkole. Gorzej
piszą, rysują, bo w domu nikt nie daje im kredek czy papieru. Nikt nie czyta im bajek. Nie
chodzą do przedszkola, bo to za drogie
Z badań budżetów domowych przeprowadzonych przez GUS wynika, że obecnie dzieci do
lat 14 stanowią jedną trzecią zbiorowości żyjącej w skrajnym ubóstwie, czyli poniżej
minimum egzystencji.

W 6 województwach stopa biedy dzieci przewyższa średnią krajową (26%) - w
Świętokrzyskim i Warmińsko-Mazurskim sięga 40%, w Podkarpackim, Kujawsko-
Pomorskim, Podlaskim i Lubuskim waha się między 30-40%

Rodziny z enklaw nie mają przyjaciół, mają znajomych żyjących tak samo jak oni. Biedni
czują się dobrze tylko między swymi. Są więc uwięzieni społecznie. Dzieje się tak dlatego,
że nikt od nich niczego nie potrzebuje. Bo oni nie mogą nikomu niczego dać.

SYTUACJA W ŁODZI:

W Łodzi jest aż 17 skupisk (enklaw) biedy, a w samym województwie łódzkim, są gminy,
w których biedne jest nawet co drugie dziecko.

Enklawy biedy: obszary, gdzie co najmniej 30% mieszkańców stanowią rodziny, będące
klientami pomocy społecznej (żyje tam co dwudziesty łodzianin). Okazało się, że łódzka
bieda jest przede wszystkim biedą dzieci: ubogie dziecko spotyka się tu dwa razy częściej
wśród ogółu dzieci niż ubogiego dorosłego - pośród dorosłych. Co drugie dziecko
mieszkające w owych enklawach wychowuje się w rodzinie ledwie wiążącej koniec z
końcem dzięki wsparciu z pomocy społecznej. I nie są to wcale rodziny wielodzietne.
Dzieci z enklaw biedy podlegają swoistej stygmatyzacji, odrzuceniu. Szkoły starają się ich
pozbyć, wysyłając - z powodu byle trudności w nauce, nawet wbrew opinii psychologów -
do placówek specjalnych.

       Co 20. pacjent w łódzkim szpitalu im. Korczaka to dziecko chore z biedy. Dzieci z

domów bez łazienek, ogrzewania i takie, o które rodzice nie dbają, najczęściej trafiają do
szpitala z powodu infekcji dróg oddechowych, bólów serca, brzucha i omdleń

       Co 10. pacjent mieszka w jednym pokoju z czterema osobami.

       Aż 40% nie ma wygód w domu - brakuje łazienek, ciepłej wody, toalety, centralnego

ogrzewania, a w niektórych przypadkach brakuje nawet kranu;

       63 % ich matek i co drugi ojciec skończyli tylko podstawówkę.

       Prawie 42% kobiet i 26% mężczyzn nie pracowało, a bezrobocie w Łodzi w

ubiegłym roku nie przekraczało 15 proc.

Wiele dzieci wychowywał tylko jeden rodzic - 17% ojców i 3% matek nie mieszkało z
rodziną.