TEORIE
TEORIE
PIELĘGNIARSTWA
PIELĘGNIARSTWA
W pielęgniarstwie światowym
istnieje wiele teorii (modeli)
pielęgniarstwa. Są one znane i
wykorzystywane do celów:
• Naukowych,
• Praktycznych,
• Dydaktycznych.
Modele
(teorie)
pielęgniarstwa
ukazują czym jest pielęgniarstwo i
pielęgnowanie z punktu widzenia
różnych autorów.
Są
to
logicznie
spójne
i
uporządkowane
zbiory
twierdzeń,
spełniających
metodologiczne
kryterium
naukowości
danej
dyscypliny.
Znaczenie modeli
Znaczenie modeli
pielęgniarstwa
pielęgniarstwa
• Określają czym jest pielęgniarstwo,
• Określają kim jest pielęgniarka i jaką
rolę odgrywa,
• Wskazują podstawy filozoficzne w
pielęgniarstwie,
• Określają, w jaki sposób pomagać
podmiotowi opieki, jak sprawować
opiekę, aby otrzymywać optymalne
wyniki.
Pojęcia podstawowe dla
Pojęcia podstawowe dla
wszystkich teorii
wszystkich teorii
• Osoba – pacjent, podmiot opieki,
• Środowisko – zamieszkania,
bytowania, nauki, pracy,
• Zdrowie – przyjęta definicja,
• Pielęgnowanie – rozumienie, czym
jest
Założenia wspólne dla
Założenia wspólne dla
wszystkich teorii
wszystkich teorii
• Człowiek odnosi korzyści z opieki
pielęgniarskiej,
• Człowiek ma wewnętrzną siłę do poprawy
swego stanu zdrowia,
• Wzrost poznania (zrozumienia) istoty
ludzkiej ułatwia i ulepsza opiekę
pielęgniarską,
• Wiedza pielęgniarska przyczynia się do
ukazania związku, jaki zachodzi pomiędzy
stanem ludzkiego zdrowia a chorobą,
• Pielęgnowanie różni się od innych
sposobów dbania o zdrowie,
• Ludzie oddziałują wzajemnie na
siebie,
• Ludzie nie żyją w izolacji, są pod
wpływem innych ludzi, rodziny i
środowiska naturalnego,
• Na zdrowie człowieka składa się coś
więcej niż jego potrzeby fizjologiczne,
• Poprawa stanu zdrowotnego ludzi jest
celem społecznym,
• Zdrowie jest wartością pozytywną.
T E O R I A
T E O R I A
FLORENCJI
FLORENCJI
NIGHTINGALE
NIGHTINGALE
W swojej teorii przedstawiła kanony (praw)
pielęgniarstwa:
•
Wentylacja i ogrzewanie
•
Zdrowie domu (mieszkania, szpitala)
•
Światło
•
Hałas
•
Różnorodność
•
Łóżko - jego wyposażenie, utrzymanie w czystości i
zapewnienie wygody
•
Czystość pokoju i ścian oraz czystość osobista
•
Żywienie i podawanie posiłków
•
„Głupie" budzenie nadziei i doradzanie
•
Obserwacja
•
Zarządzanie
OSOBA
OSOBA
Osoba łączy w sobie komponenty fizyczne, społeczne,
umysłowe, emocjonalne i duchowe, a jest czymś więcej
niż sumą tych komponentów. To holistyczne rozumienie
osoby przez F. Nightingale ma swoje źródło w
duchowości człowieka, który zawdzięcza swoje
zbawienie zarówno dobrostanowi fizycznemu, jak
moralnemu i emocjonalnemu. Wszyscy ludzie są w
zasadzie dobrzy, a w każdym razie zdolni do osiągania
doskonałości. Wszyscy są zdolni do twórczego rozwoju
i do uwalniania się od cierpień przez racjonalne
myślenie, podejmowanie ciężkiej pracy i przez
poszanowanie ludzkich praw. Wszyscy ludzie są sobie
równi. Ludzi chorych cechuje większa wyobraźnia i
dlatego więcej korzystają z różnych wydarzeń.
Człowiek jako osoba ma zarówno możliwości, jak i
ponosi odpowiedzialność za te zmiany środowiska,
które przynoszą korzyść zarówno jednostce, jak i
społeczeństwu
.
ZDROWIE
ZDROWIE
Zdrowie to nie tylko przeciwieństwo choroby,
ale
także
bycie
zdolnym
do
dobrego
użytkowania tych wszystkich sił, którymi
człowiek może dysponować. Możliwościami
osiągania wysokiego poziomu dobrostanu
dysponuje nie tylko pojedynczy człowiek;
dysponują nim także ludzkie społeczności.
Wzmacnianie zdrowia człowieka można osiągać
przez pogłębianie wiedzy, naukę oraz poprzez
wprowadzanie
zmian
w
środowisku.
Wskazywała także na znaczenie czynników
psychospołecznych, takich jak styl życia,
potrzeby różnych ludzkich aktywności.
CHOROBA
CHOROBA
Jest procesem reparacji. Proces naprawy
zachodzi dzięki siłom naturalnym, jakimi
dysponuje człowiek. Proces ten jest celowy i
zmierza nie tylko do uwalniania od choroby i
cierpienia, ale także zapewnia rozwój
człowieka, przynosi mu poczucie szczęścia. W
życiu człowieka zarówno zdrowie, jak i
choroba są tymi doświadczeniami, które mają
znaczenie dla jego rozwoju duchowego.
Pomoc niesiona innym ludziom przez
pielęgniarkę zapewnia jej także własny
rozwój duchowy.
ŚRODOWISKO
ŚRODOWISKO
Środowisko człowieka tworzą te wszystkie
czynniki jego otoczenia fizycznego, które
mają
istotne
znaczenie
zarówno
w
zapobieganiu chorobie, jak i w procesie
zdrowienia. Choroby i śmierć wywoływane
są przez różne braki środowiska. Prawa
natury stanowią o tym, w jaki sposób
czynniki środowiska wpływają na zdrowie.
Znajomość praw natury jest warunkiem
zapewnienia człowiekowi takiej pomocy,
jaka jest korzystna dla jego zdrowia.
Największe
znaczenie
mają:
czyste
powietrze, czysta woda, właściwe żywienie.
ŚRODOWISKO
ŚRODOWISKO
Zgodnie ze stanowiskiem F. Nightingale,
choroby
są
wywoływane
przez
wiele
czynników. Zdecydowanie odrzucała jednak
ówczesne
odkrycia
mikrobiologiczne,
stwierdzające
istnienie
mikroorganizmów
wywołujących choroby. Przydatność tych
odkryć w pielęgniarstwie (np. aseptykę i
dezynfekcję) uważała za absurdalną. Według
niej możliwe było natomiast przewidywanie
problemów zdrowotnych człowieka przez
poznawanie warunków, w jakich żyje, i stylu
życia, jaki prowadzi.
PIELĘGNIARSTWO
PIELĘGNIARSTWO
W swoim szerokim rozumieniu pielęgniarstwa F.
Nightingale rozróżniała dwa jego rodzaje:
- pielęgniarstwo zdrowia;
- pielęgniarstwo właściwe (w chorobie).
Najbardziej
podstawowe
znaczenie
ma
pielęgnowanie zdrowia. Jego głównym celem jest
zapobieganie chorobie. Do tego pielęgnowania
powinny być przygotowane wszystkie kobiety.
Pielęgniarstwo właściwe (w chorobie) jest zarówno
sztuką, jak i nauką. Pielęgnowanie chorego
wymaga formalnego przygotowania szkolnego, a
jego głównym celem jest pomaganie choremu w
tym, aby mógł żyć.
Pielęgniarstwo „jest to służba Bogu - przez
niesienie ulgi człowiekowi". Służba ta jest
przez przedstawiana była jako zobowiązanie
wszystkich kobiet do opieki nad czyimś
zdrowiem po to, by zapobiegać zachorowaniu.
Podstawę tej służby stanowią prawa życia i
zdrowia.
Pielęgniarstwo
jako
służenie
człowiekowi
choremu
(pielęgniarstwo
właściwe)
według
F.
Nightingale
jest
zapewnieniem mu najlepszych warunków dla
oszczędzania naturalnej energii koniecznej w
procesie
„reperacji".
To
pielęgniarstwo
wymaga szerszych podstaw naukowych i
formalnego przygotowania do obserwacji,
gromadzenia
doświadczeń
i
refleksji
umysłowej ukierunkowanej na zapewnienie
coraz lepszej postawy pielęgniarskiej.
Jedno i drugie pielęgniarstwo zmierza do
zapewniania
człowiekowi
takich
warunków
środowiska,
jakie
są
niezbędne do tego, aby natura nie
napotykała przeszkód.
Aktywności pielęgnacyjne jako sztuka
pielęgnowania są ukierunkowane na
zapewnianie
człowiekowi:
czystego
powietrza, światła, ciepła, czystości,
spokoju,
pobudzania
aktywności,
właściwego żywienia.
Pielęgniarka przez swoje oddziaływanie
na środowisko przeciwdziała czynnikom
przeszkadzającym w zbliżaniu człowieka
do Boga.
T E O R I A
T E O R I A
VIRGINII
VIRGINII
HENDERSON
HENDERSON
V
. Henderson wprowadziła do pielęgniarstwa
teorię opartą na teorii hierarchii potrzeb
A. Maslowa. Przyjął on, że każdy człowiek ma
takie
same
potrzeby,
wśród
których
wyodrębnił 3 podstawowe:
• fizjologiczne, bezpieczeństwa, miłości i
przynależności
oraz 4 potrzeby rozwoju:
• godności i szacunku, samorealizacji, wiedzy i
zrozumienia, estetyczne.
Wg A. Maslowa potrzeby te występują w
układzie hierarchicznym, pojawienie się
kolejnych potrzeb jest uzależnione od
zaspokojenia
potrzeb
wcześniejszych,
ważniejszych w hierarchii.
V. Henderson bardzo wyraźnie oparła
się na teorii A. Maslowa.uznała, że
sytuacja choroby bardzo wyraźnie
identyfikuje i zaostrza odczuwanie
wiele szczegółowych potrzeb ze
względu na utrudnienia w ich
realizacji. W związku z tym
wyodrębniła 14 podstawowych
potrzeb, których zaspokojenie może
być ograniczone w wyniku choroby.
Prowadzi do uzależnienia człowieka
chorego od pomocy innych osób w
zaspokajaniu wielu z tych potrzeb.
14
14
FUNDAMENTALNYCH
FUNDAMENTALNYCH
POTRZEB
POTRZEB
CZŁOWIEKA,
CZŁOWIEKA,
w
w
których
których
zaspokojeniu
zaspokojeniu
asystuje
asystuje
mu
mu
pielęgniarka
pielęgniarka
1. normalne oddychanie
2. odpowiednie odżywianie i dostarczanie płynów
3. wydalanie;
4. poruszanie się i zachowywanie właściwej
postawy ciała (chodzenie, siedzenie, leżenie,
zmiany pozycji);
5. sen i odpoczynek;
6. dobieranie odpowiedniej odzieży i bielizny;
7. utrzymywanie prawidłowej ciepłoty ciała przez
właściwe dobieranie odzieży i wprowadzanie
zmian w środowisku;
8. utrzymywanie czystości i schludnego wyglądu
oraz zabezpieczanie ciała przed urazami;
9. unikanie zagrożeń ze strony środowiska oraz
unikanie ranienia innych;
10.komunikowanie się z innymi oraz wyrażanie
emocji, potrzeb, lęków itd.;
11.podejmowanie praktyk religijnych zgodnie z
własnymi wierzeniami;
12.podejmowanie pracy zapewniającej zyskiwanie
poczucia osiągnięć;
13.zabawa lub uczestniczenie w różnych formach
rekreacji;
14.uczenie się, odkrywanie i zaspokajanie
ciekawości
poznania
nowego
-
jako
niezbędnych dla zdrowia i dla normalnego
rozwoju.
Pielęgniarka asystuje człowiekowi w ciągłym
codziennym zaspokajaniu jego podstawowych
potrzeb
biologicznych
(1-9)
oraz
psychospołecznych i duchowych (10-14),
wtedy gdy jemu samemu brakuje koniecznej
do tego siły, chęci, wiedzy i w taki sposób, aby
mógł czynić to sam, w pełni niezależnie.
Autorka określiła w sposób ogólny także
różne rodzaje tych uwarunkowań, które
pielęgniarka uwzględnia w zapewnianiu
swojej pomocy. Podzieliła je na takie, które
występują zawsze oraz takie, które występują
incydentalnie (stany patologiczne) i wymagają
wprowadzenia specjalnych modyfikacji w
zapewnieniu pomocy.
Jako uwarunkowania, które
Jako uwarunkowania, które
pielęgniarka zawsze bierze pod
pielęgniarka zawsze bierze pod
uwagę, V. Henderson wskazała
uwagę, V. Henderson wskazała
:
:
• wiek — noworodek, dziecko, dorosły, wiek średni,
starość, umieraniu;
• temperament, stan emocjonalny lub przemijający
nastrój: normalny, euforyczny, nadmierna aktywność,
lękowy, wzburzenie, histeryczny, depresyjny, obniżenie
aktywności;
• stan kulturowy: członek rodziny, ma przyjaciół, znaczący
status społeczny albo względnie samotny i/albo źle
przystosowany, żyjący w nędzy;
• właściwości fizyczne i intelektualne: waga normalna,
niedowaga, nadwaga; poziom umysłowy — w normie,
poniżej normy, powyżej normy; słuch, wzrok, dotyk,
równowaga - w normie lub utrata bądź upośledzenie
któregoś z nich; możliwości motoryczne - w normie lub
utrata tych możliwości.
OSOBA
OSOBA
Osoba jest ujmowana jako niezależna
całość, cechująca się 14 uniwersalnymi
potrzebami. Dziewięć z nich (1—9) to
potrzeby biologiczne, cztery (10-12,13,14)
to potrzeby psychiczne i społeczne, jedna
(11) jest potrzebą duchowo-moralna.
Te
uniwersalne
potrzeby
człowiek
zaspokaja w swoistym dla siebie stylu
życia, a więc w sposób w pełni
zindywidualizowany. Osobę ludzką cechują
relacje pomiędzy ciałem i umysłem.
ZDROWIE
ZDROWIE
To zdolność człowieka do niezależnego funkcjonowania
w zaspokajaniu jego 14 podstawowych potrzeb
zdrowotnych. W swoich codziennych aktywnościach
osiąganie dobrego stanu zdrowia stanowi wyzwanie
dla każdego człowieka, jest jego celem. Wtedy jednak,
kiedy brakuje mu koniecznej do tego siły, woli, wiedzy,
asystuje mu pielęgniarka, zapewniając taką pomoc,
jaka jest konieczna do tego, aby odzyskiwał
niezależność tak szybko, jak to tylko możliwe. Służenie
taką pomocą wymaga uwzględniania wielu czynników:
wiek, środowisko kulturowe, możliwości fizyczne i
umysłowe człowieka oraz podlegający zmianom jego
stan emocjonalny i temperament.
ŚRODOWISKO
ŚRODOWISKO
Środowisku
i
wzajemnym
oddziaływaniom
człowieka i środowiska V. Henderson poświęcała
najwięcej uwagi w odniesieniu do zaspokajania i
pomocy w zaspokajaniu 14 podstawowych potrzeb
ludzkich,
podkreślała
znaczenie
zdrowego
środowiska, a także znaczenie kultury, mówiła o
wpływach rodziny, zwracała uwagę na interakcję i
komunikowanie, w tym także pozawerbalne, oraz
na znaczenie relacji terapeutycznych, zajmowała
się sprawiedliwością społeczną w odniesieniu do
zabezpieczania
wszystkim
ludziom
takich
warunków socjalno-bytowych, jakich wymaga
zaspokajanie
ich
podstawowych
potrzeb:
zapewnianie odzieży, mieszkania, edukacji, pracy.
PIELĘGNIARSTWO
PIELĘGNIARSTWO
Pielęgniarstwo zostało zdefiniowane przez V. Henderson
jako unikatowe funkcje pielęgniarki:
• asystowanie człowiekowi zdrowemu lub choremu;
• w jego codziennych aktywnościach, znaczących dla
zachowania
i
przywracania
zdrowia
(także
dla
spokojnego umierania);
• podejmowanych przez niego w pełni niezależnie i w
specyficzny dla siebie sposób;
• asystowanie zaś tylko wtedy, kiedy brakuje mu
koniecznych do tego sił, woli, wiedzy;
• w taki sposób, aby odzyskiwał pełną niezależność - tak
szybko, jak to tylko możliwe.
Złożone komponenty pielęgniarstwa skupiają się wokół
14 uniwersalnych potrzeb człowieka.
T E O R I A
T E O R I A
CALISTY
CALISTY
ROY
ROY
MODEL
MODEL
ADAPTACYJNY
ADAPTACYJNY
ZOSTAŁ
ZOSTAŁ
ZBUDOWANY
ZBUDOWANY
W
W
OPARCIU
OPARCIU
O
O
POJĘCIE
POJĘCIE
SYSTEMU;
SYSTEMU;
Zasadnicze
Zasadnicze
założenia
założenia
tego
tego
modelu
modelu
są
są
następujące:
następujące:
1. Człowiekjest istotą biopsychospołeczną.
2. Człowiek pozostaje w stałej interakcji ze
środowiskiem.
3. Człowiek, aby radzić sobie ze zmieniającym
się światem, wykorzystuje wrodzone i nabyte
mechanizmy,
mające
swe
biologiczne,
psychologiczne i społeczne źródła.
4. Zdrowie i choroba są stałymi zjawiskami życia
człowieka.
5. Człowiek, aby pozytywnie odpowiedzieć na
zmiany środowiska, musi się do nich
odpowiednio przystosować.
6. Zdolność adaptacyjna człowieka mieści się w
granicach
umożliwiających
pozytywną
odpowiedź na stymulatory. Jeżeli bodziec
mieści się w granicach zdolności obronnych
pacjenta,
odpowiedź
na
niego
będzie
pozytywna.
W
przeciwnym
przypadku
człowiek nie jest w stanie się bronić, nie może
się przystosować do pojawiającej się zmiany.
7. Człowiek posiada cztery sfery adaptacji w
zakresie: fizjologicznych potrzeb, pojęcia swej
jaźni, funkcjonowania roli i w relacjach
dotyczących wzajemnych zależności.
CZŁOWIEK
CZŁOWIEK
To żywy, adaptacyjny system, o
wewnętrznych
procesach
poznawczych
i
regulujących,
działający w celu przystosowania
się do czterech sfer adaptacji.
ZDROWIE
ZDROWIE
To stan i proces bycia i stawania
się zintegrowaną i pełną osobą.
Brak integracji oznacza brak
zdrowia.
ŚRODOWISKO
ŚRODOWISKO
To wszystkie warunki, okoliczności i wpływy
otaczające człowieka i powodujące jego rozwój
i zachowanie. Środowisko człowieka ma swój
wymiar
wewnętrzny
(jego
struktura
anatomiczna i fizjologiczna) oraz zewnętrzny.
Każda pojawiająca się zmiana w środowisku
wymaga
przypływu
energii
celem
przystosowania się człowieka do nowej sytuacji.
Czynniki środowiskowe, które oddziaływują na
człowieka są trojakiego rodzaju:
• bezpośrednie,
• kontekstowe i
• pozostałe.
ŚRODOWISKO
ŚRODOWISKO
Czynniki bezpośrednie to te, które bezpośrednio
skłaniają do odpowiednich zachowań (np.
zmiana temperatury otoczenia).
Czynniki kontekstowe - to okoliczności i
warunki, w jakich pojawił się określony
bodziec, np. miejsce i warunki, w których
nastąpiła zmiana temperatury.
Czynniki pozostałe to określone przekonania,
wierzenia, postawy, cechy charakteru, które
oddziaływują w mniej lub bardziej wyraźny
sposób na pojawiającą się sytuację.
PIELĘGNIARSTWO
PIELĘGNIARSTWO
Istotną część modelu adaptacyjnego stanowią wyjaśnienia
dotyczące rozumienia pielęgniarstwa. Autorka łączy w
swoich poglądach na pielęgniarstwo podejście naukowe i
praktyczne. Według Roy, pielęgniarstwo naukowe powinno
opisywać i wyjaśniać procesy życiowe człowieka, które
obejmują procesy regulacyjne, myślenie, wartościowanie,
pozostawanie w relacjach, odczuwanie i działanie.
Szczególnie istotne jest rozumienie stałych sposobów
realizowania procesów życiowych przez człowieka.
Natomiast praktyka pielęgniarska powinna bazować na
wyjaśnieniach naukowych i koncentrować się na
rozpoznawaniu efektywnych i nieefektywnych reakcji
adaptacyjnych oraz na interwencjach, które wspomagają
proces adaptacji zarówno w zdrowiu, jak i w chorobie.
Przedmiotem szczególnej troski dla pielęgniarki
jest człowiek znajdujący się w sytuacji, gdy
zwykle stosowane przez niego mechanizmy
obronne
nie
wystarczają
do
uzyskania
odpowiedzi adaptacyjnej (na przykład gdy
bodźce ze strony środowiska są zbyt silne lub
mechanizmy obronne zbyt słabe). Dotyczy to
zwłaszcza sytuacji choroby, jednakże nie
ogranicza się wyłącznie do niej. Zgodnie z
holistycznym podejściem do pielęgniarstwa,
działania
pielęgniarskie
są
również
zorientowane na utrzymanie dobrostanu i
możliwie pełny rozwój człowieka.
Według Roy, człowiek dąży do
Według Roy, człowiek dąży do
osiągnięcia stanu adaptacji w
osiągnięcia stanu adaptacji w
czterech wymiarach:
czterech wymiarach:
• fizjologicznym,
• koncepcji własnej osoby,
• pełnionych ról,
• współzależności.
Wymiar fizjologiczny
Wymiar fizjologiczny
Zachowanie integralności w sferze fizjologicznej
odbywa się głównie dzięki uruchomieniu podsystemu
regulacyjnego i przejawia się w zaspokajaniu
podstawowych
potrzeb
fizjologicznych
oraz
w
prawidłowym
funkcjonowaniu
w
następujących
zakresach:
1)
zaopatrzenie w tlen - związane z funkcjonowaniem
układu oddechowego i układu krążenia;
2) Odżywianie - dostarczanie substancji odżywczych
niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania, wzrostu,
odnowy i odbudowy uszkodzonych tkanek;
3) wydalanie - usuwanie zbędnych produktów przemiany
materii;
4) aktywność i odpoczynek - zwykle stosowane sposoby
realizacji aktywności i wypoczynku;
Wymiar fizjologiczny
Wymiar fizjologiczny
5) ochrona - związana z zachowaniem ciągłości skóry
i odporności;
6) narządy zmysłów - kanały, przez które wnika i jest
przetwarzana informacja;
7) płyny i elektrolity - procesy związane z
utrzymaniem równowagi wodno-elektrolitowej;
8)
funkcje
neurologiczne
-
złożone
procesy
neurologiczne,
łączące
funkcje
podsystemu
regulacyjnego i poznawczego;
9)
funkcje
endokrynne
-
procesy
regulacji
endokrynologicznej, funkcjonujące w powiązaniu z
układem nerwowym.
Koncepcja siebie (własnej
Koncepcja siebie (własnej
osoby)
osoby)
Prawidłowa koncepcja siebie jest, według Roy, niezbędnym
elementem
integracji
psychicznej.
Obejmuje
ona
psychologiczną i duchową sferę człowieka. Na koncepcję
własnej osoby składa się:
- „ja fizyczne" - czyli poczucie własnego ciała i wyobrażenie na
temat własnego ciała;
- „ja idealne" - wyobrażenie o tym, kim człowiek chciałby być
lub co chce osiągnąć;
- „ja racjonalne" - dążenie do utrzymania samoorganizacji i
unikania zaburzeń równowagi;
- „ja moralne, etyczne, duchowe" - przekonania, systemy
wartości i samoocena.
Osobę zintegrowaną w tym zakresie cechuje wysoki poziom
samoakceptacji,
szacunek
do
siebie
i
pozytywne
postrzeganie zarówno swojego ciała, jak i siebie jako osoby.
Pełnione role
Pełnione role
Określają one społeczne interakcje między
jednostką a innymi ludźmi. Według Roy,
osiągnięcie integracji społecznej jest podstawową
potrzebą każdego człowieka. Wyróżnia się trzy
rodzaje (poziomy) pełnionych ról społecznych:
1) role pierwszorzędne - są determinowane przez
wiek, płeć, stan rozwojowy (np. rola matki, syna);
2) role drugorzędne - to podejmowanie zadań
związanych z pełnieniem ról podstawowych (np.
role zawodowe);
3) role trzeciorzędne - dobrowolnie wybrane role
(np. związane z realizacją zainteresowań, hobby).
Pełnione role
Pełnione role
Z pełnieniem ról wiążą się określone typy
zachowań, które Roy określa jako zachowania
instrumentalne, zorientowane głównie na
osiągnięcie biegłości i sprawności w jakiejś
czynności, oraz zachowania ekspresyjne,
odzwierciedlające uczucia i postawy, jakie
wiążą się z pełnieniem określonych ról.
Według Roy, osoba zintegrowana w tej sferze
prawidłowo wypełnia swoje role, czerpie z
nich satysfakcję i umiejętnie łączy różne role.
Współzależności
Współzależności
Ta sfera obejmuje relacje interpersonalne z
innymi ludźmi lub relacje między grupami.
Osiągnięcie integralności w tym zakresie
pozwala zaspokoić potrzeby emocjonalne
człowieka. Istotne miejsce w sferze
współzależności zajmują wartości ludzkie,
miłość i przywiązanie. Osobę zintegrowaną
w
sferze
współzależności
cechuje
wyrównany
stan
emocjonalny
oraz
umiejętność
budowania
trwałych
i
wartościowych związków uczuciowych z
innymi osobami.