Psychogeriatria

Otępienie

Depresja

Zaburzenia świadomości

Zaburzenia snu

Starzenie się mózgu

• zanik neuronów – około 10% masy

mózgu w procesie fizjologicznego
starzenia się

• zmniejszanie się liczby połączeń

synaptycznych między komórkami
mózgu

Starzenie się a procesy

poznawcze

  pamięci operacyjnej

  szybkości przetwarzania informacji

  hamowania  rozwlekłość,

dygresyjność

Starzenie się mózgu

Starzenie się mózgu

• Starzenie się optymalne – bez żadnych

objawów pogorszenia funkcji poznawczych

• Starzenie się fizjologiczne – niewielkie

pogorszenie funkcji poznawczych

• MCI (mild cognitive impairment) = ŁZP

(łagodne zaburzenia poznawcze) -

subiektywne i obiektywne zaburzenia

poznawcze z prawidłowym codziennym

funkcjonowaniem

• Otępienie - wyraźne zaburzenia

poznawcze wpływające na codzienne

funkcjonowanie

Otępienie – definicja

ICD 10

• Zespół spowodowany chorobą

mózgu, zwykle przewlekłą, w którym
dochodzi do zaburzeń wyższych
czynności nerwowych, tj. pamięć,
uczenie się, procesy myślowe,
funkcje językowe, umiejętność
dokonywania ocen. Zaburzeniom tym
towarzyszą trudności w
kontrolowaniu emocji, upośledzenie
zachowań społecznych oraz
zaburzenia w sferze motywacyjnej.
Objawy te nie wynikają z zaburzeń
świadomości.

Przyczyny otępienia

• Choroba Alzheimera
• Otępienie naczyniopochodne
• Otępienie mieszane
• Otępienie z ciałami Lewy’ego
• Otępienie czołowo-skroniowe
• Stan po zapaleniu mózgu

Występowanie

otępienia

• Populacja w wieku > 65 lat

8-10%

• Wiek 60 – 64 lata

1%

• Częstość występowania

otępienia podwaja się co 5 lat

• Wiek 80 – 85 lat

15% - 20%

• Wiek 90 – 95 lat

32% - 40%

Epidemiologia zespołów

otępiennych w Polsce

• 400.000 chorych na otępienie
• 200.000 chorych na chorobę

Alzheimera

• Z tego: 10% ma rozpoznanie
• Z tego: 50% chorych otrzymuje

prawidłowe leczenia

Choroba Alzheimera

• 90% występowanie sporadyczne, 10%

rodzinne

• Czynniki ryzyka: wiek, płeć żeńska, mała

aktywność umysłowa, uraz głowy

• Patogeneza:

– Złogi beta-amyloidu, zwyrodnienie fibrylarne
– Niedobór neuroprzekaźników (acetylocholina)
– Czynniki genetyczne: allel APOE4

• Rozpoznanie pewne – pośmiertne,

badanie histopatologiczne

• Rozpoznanie kliniczne - prawdopodobne

Choroba Alzheimera

Otępienie lekkiego

stopnia

• Osłabienie pamięci
• Trudności w zapamiętywaniu i

odtwarzaniu nowych informacji

• Problemy językowe
• Zmienny nastrój
• Zmiana osobowości
• Trudności w wykonywaniu

codziennych czynności

Choroba Alzheimera

Otępienie średniego

stopnia

• Całkowita niezdolność do

zapamiętywania i odtwarzania nowych
informacji

• Konieczna pomoc w codziennych

czynnościach

• Zaburzenia zachowania: pobudzenie,

wrogość, agresja, błądzenie,
wędrowanie

• Dezorientacja w miejscu i czasie
• Zespół błędnego rozpoznawania

Choroba Alzheimera

Otępienie ciężkiego

stopnia

• Chory leżący
• Nietrzymanie moczu
• Zaburzenia jedzenia i połykania
• Wyniszczenie
• Brak kontaktu z otoczeniem

Rozpoznawanie

otępienia

• Krótka Ocena Stanu Umysłowego

(skala Folsteina, Mini Mental State

Examination, MMSE)

– Wynik prawidłowy 27 – 30 punktów
– Łagodne zaburzenia pamięci 24 – 26

pkt.

– Otępienie < 23 pkt.
– Wpływ wieku i wykształcenia na wynik

• Badanie neuropsychologiczne
• Badania obrazowe mózgu

– tomografia komputerowa (TK)
– Rezonans magnetyczny (MRI)

Leczenie Ch.

Alzheimera

• Nie ma leczenia przyczynowego
• Cel leczenia: poprawa funkcji poznawczych

– Inhibitory cholinesterazy

Donepezil (Aricept, Yasnal, Cogiton, Donepex)
Rywastygmina (Exelon)

– Terapia stabilizująca (działanie nieudowodnione)

Vit. C, E, leki przeciwzapalne, miłorząb japoński

• Leczenie zaburzeń zachowania

(omamy,

urojenia, niepokój, lęk, agresja, zaburzenia snu

i czuwania, odmowa jedzenia i picia)

– Leki przeciwpsychotyczne
– Leki przeciwdepresyjne

Oddziaływanie

niefarmakologiczne

• Ćwiczenia pamięci
• Ćwiczenia wspomnieniowe
• Trening orientacji
• Terapia zajęciowa
• Muzykoterapia
• Ćwiczenia ruchowe
• Edukacja i wspieranie Opiekunów

(

Stowarzyszenie Pomocy Osobom z

Chorobą Alzheimera)

www. alzheimer.pl

Choroba Alzheimera -

podsumowanie

• Częściej chorują kobiety
• Początek mało uchwytny
• Przebieg powolny, postępujący
• Stan ogólny chorego długo dobry
• Zmniejszenie krytycyzmu
• Chory może mieć dobry nastrój
• Tomografia komputerowa mózgu

– zaniki tkanki mózgowej

Otępienie

naczyniopochodne

• Początek wyraźny
• Przebieg skokowy
• Często labilność emocjonalna, depresja
• Długo zachowany krytycyzm
• Czynniki ryzyka: nadciśnienie tętnicze,

choroba niedokrwienna serca, migotanie
przedsionków, miażdżyca, udar mózgu

• Tomografia komputerowa mózgu: zmiany

naczyniopochodne, ogniska pozawałowe

Otępienie

naczyniopochodne Leczenie

• Leczenie choroby podstawowej: NT,

ch.n.s., niewydolność serca

• Redukcja czynników ryzyka
• Leki prokognitywne: Nootropil

(dawka dobowa 2,4 – 4,8 g)

• Próby leczenia inhibitorami

cholinesterazy

Otępienie odwracalne

• 10% przypadków otępienia
• Przyczyny:

– Depresja
– Niedokrwistość
– Niedobór witaminy B

12

lub kwasu foliowego

– Niedoczynność tarczycy
– Hipoglikemia / hiperglikemia
– Leki (!!!)

• Ważna dokładna diagnostyka i leczenie

Sytuacja ludzi w podeszłym

wieku

• 80% - co najmniej 1 choroba

somatyczna

• 20% - trudności z poruszaniem się

poza domem

• 6% - nie wychodzi z domu
• 2% - nie opuszcza łóżka
• 20% - osłabienie wzroku
• 30% - osłabienie słuchu

Wiek podeszły – wymiar

psychologiczny

• Większe oparcie na emocjach niż

procesach poznawczych

• Bierne strategie obronne,

wycofywanie się

• Zaburzenia adaptacji
• Postrzeganie sytuacji trudnych jako

nie poddających się zmianom (a nie
jako wyzwania)

Wiek podeszły – wymiar

społeczny

• Przejście na emeryturę
• Stresorodne wydarzenia życiowe

– Śmierć małżonka
– Śmierć przyjaciół
– Zmniejszenie kontaktów z innymi

ludźmi, rodziną

– Konieczność opieki nad chorym

współmałżonkiem

depresja

niesprawność

choroba

somatyczna

Depresja – częstość

występowania

• Osoby  65 r.ż. 15%
• Depresja w chorobach somatycznych

– Nowotwory

20 – 40%

– Po zawale serca

15 – 20%

– Rzs 13%
– Cukrzyca 5-10%

• Depresja w chorobach O.U.N.

– Choroba Parkinsona 40 – 50%
– Choroba Alzheimera 20 – 30%
– Po udarze mózgu

40%

• Przewlekły ból 40%

Depresja – czynniki ryzyka

• Zmiana miejsca pobytu
• Wypis ze szpitala
• Utrata bliskich, ubóstwo
• Samotność, brak dzieci
• Choroby przewlekłe

Objawy depresji

• Mogą nie występować objawy osiowe

depresji: obniżenie nastroju, obniżenie
napędu, zaburzenia rytmu snu i czuwania

• Często: spowolnienie, utrata

zainteresowań, niepokój, zmniejszenie
kontaktów z ludźmi, brak apetytu,
zaburzenia snu, małomówność, poczucie
starości, „Nic nie cieszy”

• Skargi somatyczne: kołatanie serca,

chudnięcie, zaburzenia czynności przewodu
pokarmowego, urojenia hipochondryczne

• Często przebieg subdepresyjny
• Może występować depresja psychotyczna

Rozpoznanie depresji

• Geriatryczna Skala Depresji (skala

Yesavage’a), wersje 30, 15, 4 pkt.

• Diagnostyka tzw. pseudodepresji:

innych chorób wywołujących
objawy podobne do depresji, np.
niedoczynności tarczycy

• Różnicowanie: depresja a otępienie

Leczenie depresji

• Selektywne inhibitory wychwytu

zwrotnego serotoniny – SSRI

• Leczenie to jest bezpieczne, ale

powinno być prowadzone pod
kontrolą

• Uwaga na zwiększone ryzyko

upadków

• Psychoterapia, zmiana sytuacji

pacjenta

Depresja a samobójstwo

• U osób w podeszłym wieku

zwiększone ryzyko samobójstwa

• Dwukrotnie więcej samobójstw niż

w wieku młodym i średnim

• Mężczyźni znacznie częściej

popełniają samobójstwo niż
kobiety

Zaburzenia świadomości

• Świadomość: zdolność do

odbierania, rejestrowania i
zintegrowanego przetwarzania
informacji, a także celowego
reagowania na bodźce z
towarzyszącym subiektywnym
poczuciem doświadczania przeżyć

• Podział zaburzeń świadomości

– Ilościowe: senność, sopor, śpiączka
– Jakościowe: przymglenie, majaczenie,

zamroczenie, splątanie

Objawy zaburzeń

świadomości

• Zaburzenia przytomności i uwagi,

zmienność stanu

• Zaburzenia procesów poznawczych:

percepcji, myślenia, pamięci, orientacji

• Zaburzenia psychomotoryczne:

pobudzenie, spowolnienie

• Zaburzenia rytmu snu i czuwania

(odwrócenie faz snu, nasilanie się
zaburzeń wieczorem)

• Zaburzenia emocjonalne: depresja, lęk,

drażliwość, euforia, apatia

Przyczyny zaburzeń

świadomości

• Przyczyny somatyczne

– Zaostrzenie choroby przewlekłej:

cukrzyca, przewlekła niewydolność
serca

– Ostra choroba: np. zapalenie płuc
– Odwodnienie, niewydolność nerek
– Zaburzenia krążenia mózgowego (np.

w przebiegu nadciśnienia tętniczego)

• Przyczyny jatrogenne:

– LEKI

• Zaburzenia świadomości w

przebiegu otępienia

Czynniki ryzyka zaburzeń

świadomości

• wiek
• niedowidzenie
• niewydolność nerek
• zaburzenia gospodarki wodno-

elektrolitowej

• otępienie

Warto pamiętać!

• U chorego z zaburzeniami

świadomości nie można w
sposób wiarygodny ocenić
poziomu funkcji poznawczych

Leczenie zaburzeń

świadomości

• Eliminacja przyczyn
• Odstawienie zbędnych leków
• Nawodnienie
• Leczenie objawowe:

neuroleptyki, np. Haloperidol

• Zapewnienie bezpiecznego

środowiska

Zapewnienie bezpiecznego

środowiska

• Przewidywanie możliwości wystąpienia

zaburzeń świadomości

• Bezpośrednie otoczenie pacjenta
• Obserwacja
• Kontakt ze znanymi osobami
• Zapewnienie bezpiecznej przestrzeni

do poruszania się

• Unieruchomienie jako ostateczność

(!!!)

Różnicowanie otępienia z zab.

świadomości

Początek

powolny

Czas trwania lata
Przebieg stabilny
Rokowanie

nieodwracalne

Zab. orientacji

późno

Uwaga

bez zmian

Pamięć D > K
Myślenie zubożałe

nagły
dni, tygodnie
falujący, zmienny
odwracalne
wcześnie
znacznie zaburz.
zaburzona D i K
Zdezorganizowan

e, omamy, iluzje

Zaburzenia snu

• Częste u osób w podeszłym wieku
• Uwaga na BDA – uzależnienie
• Leczenie zaburzeń snu:

– Metody farmakologiczne
– Zasady higieny snu