PROEKOLOGICZNE

METODY

ZABEZPIECZANIA

PRZED EROZJĄ

inż. arch. kraj. Wioleta

Osowska

I rok , Architektura

Krajobrazu, II

o

I

I

0

I

I

0

EROZJA

Definicja

od łac. Erosio = żłobienie; niszczenie

powierzchniowej warstwy gleby, polegające
na zmianie jej struktury i mechanicznym
przemieszczaniu cząstek glebowych pod
wpływem działania sił wody- erozja wodna,
lub wiatru- erozja wietrzna; w znaczeniu
geologicznym oznacza wszelkie procesy
wietrzenia, ich mechanicznego niszczenia
oraz transportu i akumulacji powstałych tak
produktów.

KLASYFIKACJA EROZJI

według A. i Cz.

Józefaciuków

I. EROZJA WIETRZNA

– powodowana przez

siłę wiatru; wyróżnia się:

1. Deflację: wywiewanie cząstek glebowych, ziemnych i

skalnych, które powoduje tworzenie się:

-rynien, mis, niecek w obrębie obszarów piaszczystych;
-ostańców i bruku deflacyjnego na obszarach piaszczysto –

żwirowych

i pyłowych;
podczas okresów intensywnego wywiewania powstają burze

pyłowe

i piaskowe (Sahara).
2. Korazję: żłobienie i szlifowanie powierzchni skał przez piasek

niesiony wiatrem;

- najintensywniejsza na pustyniach i w górach;
-charakterystyczne formy rzeźby korozyjnej to: wygłady, żłobki,

bruzdy,

nisze, graniaki wiatrowe i skałki (słupy skalne).
3. Akumulację eoliczną: osadzanie się niesionych przez wiatr

cząstek glebowych (deflatów) na powierzchni gleby
powodujące

stopniowe

zasypanie

górnych,

żyznych

poziomów profilu glebowego, jałowymi deflatami.

II. EROZJA WODNA

–

powodowana prze siłę

sprawczą wody, wyróżnia się:

1. Rozbryzg

: odrywanie i przemieszczanie na niewielkie

odległości cząstek glebowych przez krople deszczu lub ziarna gradu z
równoczesnym ubijaniem powierzchni gruntu;

2. Spłukiwanie powierzchniowe

: odspajanie i transportowanie

cząstek glebowych przez spływ powierzchniowy;

3. Erozja liniowa

- dzieli się na 3 podtypy:

- erozję żłobinową, która polega na niegłębokim rozmywaniu górnych
poziomów profilu glebowego przez wodę ze spływu powierzchniowego
spływające po stoku w postaci niewielkich strużek;

- erozję wąwozową: polega na bardzo intensywnym rozmywaniu
stoków przez skoncentrowane strugi spływu powierzchniowego,
w wyniku czego powstają wąwozy, które nie zabezpieczone,
podlegają następnie dalszemu silnemu rozwojowi;
- erozje rzeczną, dzielącą się na: denną, brzegową i wsteczną;
ten typ erozji ujmuje całość zjawisk związanych z
przeobrażaniem koryt cieków

4. Erozja podpowierzchniowa - dzieli się na 3
podtypy:

- sufozję chemiczną, której mechanizm polega na
zubażaniu profilu glebowego w spoiwo (CaCO3)
poprzez jego chemiczne rozpuszczanie i wynoszenie
poza profil;
- sufozję mechaniczną, której mechanizm jest
podobny, z tą różnicą, że zamiast wymywania
chemicznego następuje tu mechaniczne wynoszenie
koloidalnego spoiwa;
- erozję krasową, której efektem są liczne jaskinie na
obszarach zbudowanych ze skał węglanowych;
jaskinie te powstały poprzez długoletnie, stopniowe
wymywanie CaCO3 z masywu skalnego.

5. Abrazja - jest to niszczenie brzegów zbiorników
wodnych przez energię uderzających fal;
najciekawszym efektem działania abrazji w Polsce
są klify Pomorza Zachodniego, a szczególnie klif
pod kościołem w Trzęsaczu.

III. RUCHY MASOWE

- siłą sprawczą jest

przyciąganie ziemskie, wyróżnia się:

1. Odpadanie

: odpadanie mas skalnych bądź gruntowych z

pionowych ścian.

2. Obrywanie

: obrywanie się mas skalnych bądź ziemnych

z nawisów; oderwane elementy przemieszczają się droga
powietrzną;

3. Osuwanie

: na ogół szybkie przemieszczanie się w dół

stoku mas glebowo-zwietrzelinowych; osuwanie ma miejsce
na skutek nadmiernego uwilgotnienia lub zmian w rzeźbie
powodujących większe nachylanie stoku, w wyniku czego traci
on stateczność przyjmując różne płaszczyzny poślizgu.

4. Spływy(soliflukcja

): spływanie nadmiernie

uwilgotnionych mas glebowo - zwietrzelinowych po
płaszczyźnie poślizgu utworzonej przez nierozmarzniętą
jeszcze warstwę gruntu;
zachodzi na utworach glebowych o dużej zawartości części
ilastych i pyłowych, na stokach o wystawie północnej i
spadkach powyżej 30%;
typową formą dla tego rodzaju erozji są jęzory soliflukcyjne.

5. Pełzanie

- mechanizm podobny do osuwania, jednak ruch

mas ziemnych przebiega wolniej, miąższość przemieszczanej
warstwy bywa znacznie większa.

6. Osiadanie

- powolne obniżanie się powierzchni terenu

wskutek zmniejszenia objętości gruntu.

IV. EROZJA ŚNIEGOWA

- siła sprawcza jest

śnieg bądź lód, wyróżnia się:

1. Erozje niweo-eoliczną

: mechanizm niszczący podobny

jest do korazji- rolę niszczącą ziaren deflatów spełniają
kryształki śniegu, bądź lodu.

2. Lawiny

: powodują bardzo gwałtowne przemieszczenie

mas glebowo-zwietrzelinowych.

3. Zsuwy

: powolne przemieszczanie się masy śniegu wraz

z gruntem i skałami po powierzchni stoku.

V. EROZJA UPRAWOWA

:

siłą sprawczą jest

człowiek.
Erozja

ta

obejmuje

wszystkie

przejawy

wadliwej

agrotechniki i urządzenia terenów w rolnictwie; najbardziej
znanym przykładem erozji uprawowej jest orka z
odłożeniem skiby w dół stoku, co przyspiesza dodatkowo
wynoszenie materiału z pola.

EKOROZWÓJ

Zwalczanie erozji gleb stanowi ważny element

wdrażania ekorozwoju.

Pojęcie zrównoważonego rozwoju- identyfikowane

z ekorozwojem wprowadzono na konferencji ONZ
w Sztokholmie w 1972 r. Oznacza wzrost gospodarczo-
społeczny zgodny z wymaganiami środowiska. Jego
elementy to : jakość środowiska, stan zdrowia
społecznego,

ochrona

przyrody,

proekologiczne

kierunki

rozwojowe.

W

Polsce

ekorozwój

wprowadzono

w

życie

dokumentem sejmowym z 1991 r.: ,,Polityka
ekologiczna państwa’’, a jego odzwierciedleniem w
systemie prawnym kraju są m.in. ustawy: o ochronie
przyrody

i

kształtowaniu

środowiska,

zagospodarowaniu przestrzennym, ochronie gruntów
rolnych i leśnych.

PRZECIWEROZYJNA OCHRONA GLEB

W RAMACH OCHRONY GRUNTÓW ROLNYCH

Przeciwerozyjna ochrona gleb zajmuje ważne miejsce

w działaniach zmierzających do ograniczenia degradacji
gruntów
w duchu ekorozwoju.

Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych (3. 02. 1995),

Dz. U. nr 16, poz. 78

określa przeciwdziałania erozji poprzez:

nakazanie właścicielowi: zalesienia, zadrzewienia czy

zakrzewienia gruntów lub założenia na nich trwałych
użytków zielonych- w celu ochrony przed erozją,

wyrównanie szkód wynikających ze zmniejszenia

produkcji roślinnej tytułem wykonania nakazanych (powyżej)
transformacji gruntów ze środków FOGR (Fundusz Ochrony
gruntów rolnych)

przestrzeganie obowiązku utrzymania przez właściciela w

stanie sprawności technicznej urządzeń przeciwerozyjnych
oraz urządzeń melioracji szczegółowych,

CZYNNIKI DECYDUJĄCE O ZAGROŻENIU

EROZJĄ WODNĄ

Na obszarze Polski największy udział w

erozyjnym degradowaniu walorów środowiska ma
erozja wodna.

1.Ukształtowanie terenu:

im większe nachylenie

stoku, tym zagrożenie erozją wodną wzrasta; ważna jest
krzywizna stoków decydująca o rozkładzie energii
spływającej wody; wystawa stoku wpływa na szybkość
tajania śniegu

2.Gatunek i rodzaj gleby:

najbardziej podatne na

erozje są gleby bogate we frakcje pyłu oraz drobnego
piasku: utwory pyłowe- zwłaszcza lessy; gleby bardzo
lekkie (piaski luźne oraz słabo gliniaste); rędziny
(kredowe, jurajskie

3.Wielkość, intensywność opadów oraz ich rozkład

w czasie:

opady deszczu są bezpośrednią przyczyną

erozji wodnej; o jej natężeniu decyduje intensywność
opadów, a nie roczna suma opadów; gwałtowne opady
przyczyniają

się

do

powstawania

zmywów

powierzchniowych i erozji żłobinowej powodując zmiany
typologiczne i gatunkowe gleb

Negatywne skutki erozji wodnej, można rozpatrywać w wymiarze
ekologicznym , jak też gospodarczym: w sferze rolnictwa oraz
gospodarki wodnej

Skutki gospodarcze dla rolnictwa:

obniżenie się wysokości i jakości plonów

wskutek

•zmniejszenia miąższości gleby (poziomu akumulacyjnego),
redukcji profilu,

•utraty składników pokarmowych,

•zmiany warunków powietrzno-wodnych gleb związanej z
pogorszeniem ich struktury na stokach (spadek
przepuszczalności), akumulacji materiału u podnóży ( w przypadku
materiału ilastego- spadek przepuszczalności, piaszczystego-
wzrost przepuszczalności)- w konsekwencji powoduje to
przesuszanie gleb na stokach oraz nadmiernego uwilgotnienia w
dolinach,

•niszczenie upraw spowodowanego procesami zmywania oraz
zamulania,

•strat powierzchni uprawnej: pozbawienie gruntów pokrywy
glebowej, podcinanie brzegów koryt cieków stałych lub
okresowych, cofanie krawędzi skarp

dezorganizacja przestrzeni:

pogorszenie warunków transportu

rolniczego- wskutek jej rozczłonkowania, niszczenie dróg

SKUTKI EROZJI

WODNEJ

Szkody spowodowane przez erozje

wodna w rzepaku ozimym

SKUTKI EROZJI WODNEJ- EROZJA

ŻŁOBINOWA na gruncie ornym

SKUTKI EROZJI WODNEJ- zniszczenie

nasypów drogowych

Skutki ekologiczne:

trwałe zmiany warunków przyrodniczych: rzeźby,

gleb, stosunków wodnych, naturalnej roślinności

obniżenie walorów ekologicznych krajobrazu

DROGA LEŚNA zniszczona przez erozje wodną

Skutki dla gospodarki wodnej:

pogorszenie się stosunków hydrologicznych oraz

warunków

eksploatacji

urządzeń

hydrotechnicznych

wyrażające się:

•wzrostem spływu powierzchniowego,

•zmianami przepływów rzek: wzrost udziałów stanów

powodziowych, wydłużenie okresów niżówek

•zanieczyszczanie rzek i zbiorników wodnych materiałem

ziemnym, oraz wszelkimi substancjami znajdującymi się
w wierzchniej warstwie gleby i są zmywane lub
wypłukiwane przez spływy powierzchniowe

Zapobieganie i zwalczanie degradacji gruntów- w

ramach ich przeciwerozyjne ochrony służy realizacji zasad
polityki ekorozwoju

Zanieczyszczenie rzeki materiałem
ziemnym

EROZJA WIETRZNA- CZYNNIKI ZAGROŻENIA

EROZJĄ WIETRZNĄ

Zagrożenie erozją wietrzna zależy od:

rodzaju i gatunku gleby-

najbardziej narażone na erozję

są piaski luźne i słabo gliniaste, murszowate oraz mursze,

czynników geomorfologicznych

(rzeźba terenu)-

najbardziej narażone wierzchowiny gór, rozległe, płaskie i
otwarte przestrzenie,

czynników topograficznych,

siły wiatru,

wilgotności powietrza,

rodzaju okrywy roślinnej,

sposobu użytkowania terenu.

Skutki erozji wietrznej:

przy wystąpieniu erozji słabej: niewielkie wywiewanie

materiału glebowego z poziomu ornego,

przy erozji umiarkowanej: procesy ubytku warstwy ornej i

zapylenie atmosfery,

przy erozji średniej: zmniejsza się miąższość poziomu

próchnicznego; znaczne zapylenie atmosfery materiałem
glebowym; szkody w uprawach- odsłonięcie korzeni,
zasypywanie roślin,

przy erozji silnej: trwałe zmiany morfologii gleb; tworzą

się gleby zwiewane lub nawiewane; duże zanieczyszczenia
powietrza; zasypywanie upraw; burze pyłowe i piaskowe,

erozja bardzo silna: powstają tereny wydmowe.

POWSTAWANIE WYDM

EROZJA WIETRZNA NA GRUNTACH
ORNYCH

Polega głównie na działaniach służących lokalnej

modyfikacji i osłabieniu siły wiatru, zapobiegając w ten
sposób przesuszaniu gleb, oraz na wprowadzaniu stabilnej
okrywy roślinnej.

Modyfikacja prędkości wiatru przez:

•

wprowadzanie

zadrzewień

śródpolnych

,

wiatrochronnych pasów drzew oraz krzewów w formie
żywopłotów na granicach pól, wzdłuż cieków wodnych,
dróg; zaleca się stosowanie w tym celu:

-odmian wierzby oraz topoli- szybki wzrost,
-drzew iglastych-ochrona przez cały rok,
-dzikiej róży- krzew o dużej masie zielonej,

•

system upraw wstęgowych

,

•

wprowadzanie pasów ochronnych

np. z roślin

zbożowych, dla ochrony warzyw lub roślin okopowych.

PRZECIWDZIAŁANIE

EROZJI

WIETRZNEJ

Zapobieganie przesuszaniu się

gleby:

•

zabiegi

agrotechniczne

zmniejszające

parowanie
z powierzchni gleby np. bronowanie

• mulczowanie

- funkcje ściółki mogą pełnić:

słoma, obornik, kompost, zielona masa żyta,
jęczmienia lub owsa,

• wprowadzenie

trwałej okrywy roślinnej

:

zalesianie gruntów niskoproduktywnych,

• utrwalanie ruchomych wydm piaszczystych

przez stosowanie roślin o głębokim systemie
korzeniowym: sadzenie drzew, krzewów, roślin
zielnych- lucerny siewnej, odpowiednich traw.

ZABIEGI PRZECIWEROZYJNE-

MELIORACJE PRZECIWEROZYJNE

Melioracje przeciwerozyjne to zabiegi mające na

celu ochronę przed erozją gruntów rolnych,
rekultywacje

i

zagospodarowanie

erozyjnych

nieużytków

oraz

ochronę

i

kształtowanie

krajobrazu.

TECHNIKI PROEKOLOGICZNE STANOWI:

I. PRZECIWEROZYJNE ROZMIESZCZENIE UŻYTKÓW-

usytuowanie użytków rolnych, leśnych i wodnych, w

dostosowaniu do przyrodniczo- erozyjnych warunków
i gospodarczej funkcji danego obszaru; teren im
bardziej nasycony trwałą roślinnością, tym większa
odporność na erozje

1. Zbiorowiska leśne

spełniają najlepszą

ochronę

przeciwerozyjną,

zwłaszcza

lasy

mieszane o zwartej wielopiętrowej budowie i
miąższej ściółce;

Funkcje przeciwerozyjne zbiorowisk leśnych:

przez dobrze rozwinięty system korzeniowy

wiążą glebę,

ściółka leśna posiada dużą zdolność retencji

wodnej;

równomierne i powolne topnienie pokrywy

śnieżnej

zmniejsza

ryzyko

erozji

wodnej;

chłonność opadów intensywnych prze lasy
wynosi 10%, dla opadów małych 100%, dla
opadów średnich 20-30 %.

Na terenach o żyznych i cieplejszych klimacie

użytki leśne można zastąpić sadami urządzonymi
przeciwerozyjnie.

2. Trwałe użytki zielone

Funkcje:

tworzą zwarty system korzeniowy chroniąc glebę przed

skoncentrowanym spływem powierzchniowym

nadziemne części darni zwiększają szorstkość podłoża,

a zatem zmniejszają prędkość przepływu

pełnienie roli w procesie glebotwórczym
lokalizacja użytków zielonych:
doliny rzeczne, dolinki smużne, wymoki, zbocza stoków

3. Układ i umacnianie dróg:

zaleca się

wytyczanie dróg poprzecznie do spadku terenu; drogi
takie są mniej funkcjonalne niż prowadzone ukośnie
do spadku, ale za to są mniej erodowane; drogi
powinno się sytuować w grzbietowych częściach
zboczy; drogi użytkowane okresowo należy zadarniać,
a drogi zespołowe i zbiorcze powinny mieć profil
wypukły i umocnione rowy przydrożne

4.Przestrzenna struktura użytkowania:

w strukturze użytków górskich powinny dominować

lasy i obejmować 50 % obszaru zlewni potoków, łąki i
pastwiska- 50% (z wyłączeniem hal wysokogórskich
około 20-30%), grunty orne do 30 %;

na pogórzu: lasy i użytki zielone powinny stanowić

około 30%, a grunty orne około 40 %;

wyżyny: grunty orne- do 75 %, zadrzewienia leśne-

15-18%;

łąki i pastwiska 10-12 %;

pojezierza są najmniej narażone na erozje: grunty

orne- 48%, lasy i zadrzewienia leśne- 28%,
pastwiska- 10%, łąki- 7%, jeziora- 5%.

II. AGROTECHNIKA PRZECIWEROZYJNA

1.

Orka

przeciwerozyjna:

wykonywana

poprzecznie

do

spadku

terenu,

najlepiej

z

odkładaniem skiby w górę stoku;

2. Bezodkładnicowa uprawa roli:

spulchnianie

głębszej warstwy gruntu specjalnymi narzędziami
(pług Bezodkładnicowa, drapacz) bez odwracania
poziomu wierzchniego i najczęściej pozostawieniu
ścierni- przeciwdziała zmywom, żłobieniu i deflacji
oraz zwiększa retencję wodną,

3. Nawożenie ochronne strefowo-stokowe:

nawożenie mineralne i organiczne, zróżnicowanie w
stosunku do żyzności gleb na poszczególnych
elementach stoku (wierzchowina, zbocze, podnóże,
dolina),

4. Poprzecznostokowe siewy i sadzenia:

rzędy

siewu i sadzenia roślin równolegle do warstwic,
skutecznie przeciwdziała koncentracji strug wody
wywołujących erozję żłobinową i niszczenie zasiewów,

5. Zmianowanie przeciwerozyjne (ochronne):

określone następstwo upraw polowych, w których po
gatunkach słabiej chroniących glebę (okopowe, jare)
następują

gatunki

o

dużych

właściwościach

glebochronnych (trawy, motylkowe, zboża ozime,
międzyplony ozime),

6.

Płodozmian

przeciwerozyjny:

określone

zmianowanie przeciwerozyjne ustalone na szereg lat
dla pól w danym gospodarstwie,

7. Głęboszowanie

:

wykonanie na powierzchni gleby

nacięć w określonej rozstawieni poprzecznie do spadku
terenu, w celu zwiększenia retencji wód opadowych

8. Uprawa pasmowa:

prostopadłe do upraw zboczy

pasy upraw zbóż lub okopowych poprzedzielane pasami
upraw motylkowych lub traw; zmniejsza 20-30%
erozyjne straty gleby, wymaga niestety dużych pól i
specjalistycznego sprzętu.

PASY CHŁONNE:

kilkumetrowej szerokości pasy

gruntu umocnione trwałą roślinnością (drzewa, krzewy,
darń); usytuowane prostopadle do spadku terenu;
stosowane

w

celu

rozproszenia

spływów

powierzchniowych; zabezpieczenie zboczy przed
spływem gleby

FITOMELIORACJE PRZECIWEROZYJNE:

umocnienie

terenu- miejsc najbardziej narażonych na erozję trwałą
roślinnością (drzewa, krzewy, darń)

ZABUDOWA

PRZECIWEROZYJNA

CIEKU

WODNEGO TRWAŁĄ ROŚLINNOŚCIĄ

TWORZENIE PROGRAMU OCHRONY GRUNTÓW

PRZED EROZJĄ:

opracowanie kierunków, zasad i

sposobów

działań

przeciwerozyjnych

wraz

z

określeniem nakładów finansowych oraz etapów
realizacyjnych,

TWORZENIE

PROJEKTÓW

ZABIEGÓW

PRZECIWEROZYJNYCH

TWORZENIE

PLANU

ZABIEGÓW

PRZECIWEROZYJNYCH

MELIORACJE
PRZECIWEROZYJNE c.d

III. BIOGEOWŁÓKNINY

BIOGEOWŁÓKNINY

- są to materiały biodegradalne, z wprowadzonymi

do ich struktury mieszankami nasion roślin selektywnie

dobieranych do warunków siedliskowych środowiska

Zastosowanie:

-

umacnianie

powierzchni

skarp

budowli

hydrotechnicznych

(kanały

melioracyjne,

wały

przeciwpowodziowe, obudowy brzegów rzek oraz

sztucznych i naturalnych zbiorników wodnych)

- umacnianie skarp nasypów i wykopów dróg i

autostrad.

ZALETY:

ZALETY:

•połączenie

korzystnych

cech

darniowania

i

obsiewu

umożliwiające trwalsze umacnianie skarp;

•możliwość przygotowania ,,maty trawiastej’’ z odpowiednią

mieszanką nasion traw dostosowaną do warunków siedliskowych
panujących na danej skarpie,

•możliwość stosowania ich jako ,,suchej maty trawiastej’’

wszędzie, tam gdzie trzeba szybko zabezpieczyć powierzchnię
skarpy przed erozją wodną,

•w

przypadku

gruntów

słabych

(płynących)

możliwość

natychmiastowego utrwalenia skarpy bez wypłukiwania nasion,
czego nie osiąga się przy obsiewie,

•zapewnienie prawidłowego zadarnienia skarp,

•przeciwdziałanie wyjadaniu nasion traw przez ptaki i gryzonie,

•wyeliminowanie konieczności pozyskiwania darniny i rekultywacji
zniszczonych łąk,

•możliwość dłuższego przechowywania w magazynie przed

zastosowaniem,

•ułatwienie transportu, organizacji i wykonywania robót,

•obniżenie kosztów wykonawstwa umocnień skarp o ok. 30% w

stosunku do darniowania,

•najtańszy sposób umacniania skarp rowów i kanałów

melioracyjnych oraz wałów przeciwpowodziowych.

IV. UMACNIANIE GEOMATAMI DARNIOWYMI

SKARP I STROMYCH STOKÓW

Wzmacniające geomaty darniowe (ang. Turf Reinforced; TRM)

ZASTOSOWANIE:

•ochrona brzegów zbiorników wodnych i stromych stoków
ulegających erozji,

•jako wykładzina koryt rzek i kanałów.

ZALETY STOSOWANIA GEOMATY:

•ochrona brzegów zbiorników wodnych przez:
- stabilizację gleby,
- utrwalenie systemu korzeniowego roślin,
- przeciwdziałanie erozji,
- polepszenie jakości wód.

•ochrona stoków przed działaniem wód deszczowych
i wód spływowych przez:
- wzmożony rozwój roślin,
- stabilizacje powierzchni gruntu.

TYPY MAT:

LANDLOK TRM 1060:

trójwymiarowa geotkanina z czarnych włókien

polipropylenowych umieszczona między dwiema mocnymi geosiatkami
połączonymi szwami; grubość:17mm; wolna przestrzeń: 90%, pokrycie
gruntu: 75% ;

LANDLOK TRM 450:

gęsta, trójwymiarowa geotkanina z zielonych

włókien poliolefinowych umocowana między dwiema geosiatkami, nie
przeznaczona

do

wypełnienia

glebą;

maksymalna

ochrona

przeciwerozyjna dzięki 85 % pokryciu gruntu; nakłada się ją na
powierzchnie obsiane roślinami w celu zatrzymania wypłukiwanych
osadów

PYRAMAT:

specjalna odmiana TRM do ochrony wybrzeży morskich

przed abrazją; charakteryzuje się największą wytrzymałością na
rozciąganie i dużą trwałością.

WYKŁADZINY KORYTOWE

stosuje się w kanałach i rowach o

intensywnym przepływie wód; TRM w połączeniu z rodzimą
roślinnością stanowi doskonałe zabezpieczenie;
ZALETY: pozwalają zachować walory estetyczne krajobrazu;
przeciwdziałanie erozji; filtracja zanieczyszczeń;
zwiększona retencja gruntowa;
polepszenie warunków siedliskowych fauny

ZAPOBIEGANIE EROZJI DENNEJ POPRZEZ

UTRWALANIE DNA CIEKU PRZEZ:

-progi

-stopnie

-rampy

-palisady

-półpalisady

ZAPOBIEGANIE EROZJI BOCZNEJ:

- konstrukcje roślinne (darń, chrust, faszyna, żywopłoty)

- konstrukcje kamienne

V. BIOTECHNICZNE SPOSOBY

ZABEZPIECZANIA PRZED EROZJĄ RZECZNĄ

1. KONSTRUKCJE KSZTAŁTUJĄCE DNO
CIEKU

PROGI

wykonywane z okrąglaków drewnianych lub z kamienia; w pobliżu

progu układa się płaskie płyty kamienne umacniające dno; próg
tworzą przylegające do siebie okrąglaki o średnicy 8-12 cm, wbite
równo z dnem, z opaską z okrągłej belki wpuszczoną w brzeg od
strony prądu;

-próg z przelewem: wys. do 30 cm, zbudowany z okrąglaków:

świerk, topola, olcha, wpuszczonych w dno na 1,5 średnicy belki i
wmontowanych w każdy z brzegów na jedną trzecią swej długości

-próg wgłębiony: próg Kirwalda- w dnie cieku na całej szerokości

przekroju poprzecznego robi się wykopy, a następie pokrywa je
kamieniami łamanymi o krawędzi powyżej 50 cm; kamienie
zazębiają się pod naporem spadającej wody (foto progu wgłębnego)

PALISADY

w dno cieku wodnego wbija się paliki drewniane (o średnicy 20

mm i długości do 100 cm); wbija się je w linii poprzecznej lub
ukośnej w stosunku do osi dna, w odstępach o 5 cm mniejszych niż
wymiar największego ziarna rumoszu; przed palisadą osadzają się
kamienie, żwir, piasek;

PÓŁPALISADY

drewniane paliki umieszcza się na połowie szer. dna, na

przemian po jednej i drugiej stronie cieku; zmusza to wodę do
krętego ruchu- zmniejsza się prędkość przepływu rzeki;

STOPNIE

budowane z bloków kamiennych na odcinkach dna o

znacznym spadku i znacznych różnicach poziomu; bloki
umieszcza się pod wodą np. za pomocą pali drewnianych;
krawędzie progu- górną i dolną- zabezpiecza się za pomocą
pali; brzegi koryta umacnia się sadzonkami wierzb drzewiastych
i narzutem kamiennym;

RAMPA ŁUKOWA

budowana z kamienia łamanego, często łączonego z

brzegiem obudową biologiczną (korzenie lub pędy wierzbowe);
stopień rampy składa się z szeregu pali umocnionych warstwą
kamiennych bloków o szer. kilku metrów, podścielonych
grubym żwirem i przykrytych warstwą kamienia łamanego; w
przekroju poprzecznym rampa ma kształt niecki przechodzącej
w brzegi;

2. KONSTRUKCJE KSZTAŁTUJĄCE BRZEGI

CIEKU

stanowią je urządzenia roślinne lub kombinowane,

stosowane w celu zmniejszenia prędkości przepływu wody.

KONSTRUKCJE CHRONIĄCE BRZEGI PRZED EROZJĄ

BOCZNĄ:

•Okładziny biologiczne:

składają się z sadzonek roślin

(darniowanie, porost) bądź materiału roślinnego: chrust,

gałęzie, sitowie, pnie drzew;

•Okładziny techniczno-biologiczne:

z materiału

kamiennego lub mieszanego z udziałem roślin.

DARNIOWANIE I POROST

zabezpieczają brzegi cieku przez przerastanie ich korzeniami;

PŁOTKI WIERZBOWE

służą do umacniania osuwisk brzegowych; zdrewniałe

sadzonki wierzbowe wtyka się w grunt w odstępach 10-
centymetrowych, formując płotki w rzędach co 1 m; po pewnym
czasie płotki wzmacnia się olszami i odpowiednimi dla siedliska
krzewami;

BRZEGOSŁONY

sporządzane z prętów wierzbowych lub palików o wys. 50 cm

wbijanych w grunt najczęściej w trzech rzędach (odstęp co 1,2
m), pierwszy jest położony najniżej, tj. u podnóża skarpy; mocuje
się je drutem przeciągniętym przez klamry w palikach;

TAMY PLECIONE

służą do wypełniania głębokich wymyć brzegowych; powstają z

palików oplatanych pędami wierzbowymi na ukos ze świeżo
ściętych drzew szpilkowych;

ŻYWE OSTROGI

zabezpieczają większe osuwiska brzegowe, służąc stabilizacji

starego podnóża skarpy; podstawą konstrukcji są rzędy palików
stanowiących podporę dla drzew iglastych ułożonych w górę biegu
rzeki; na drzewach układa się gęsto i bezładnie pędy wierzbowe;
wierzby krzewiaste przycina się mniej więcej co 10 lat; dobry
materiał do umacniania gwałtownie powstałych osuwisk brzegów
cieków stanowią powalone drzewa np. świerki- mocuje się je u
podnóża skarpy np. drewnianymi palikami, a wierzchołki drzew
kieruje się w dół rzeki;

FASZYNA

powiązane ze sobą cienkie gałęzie wiklinowe lub innych drzew

czy krzewów; używane głównie przy regulacji rzek i innych pracach
wodnych, w celu umacniania brzegów;

NARZUT I BRUK KAMIENNY

używane do okładania brzegu; to konstrukcja kamienna

przysypana ziemią przerośniętą korzeniami; jednolita okładzina
chroni przed erozją boczną; bruk kładzie się bez zaprawy, a
szczeliny wypełnia się ziemią i obsadza tak żeby pędy wniknęły do
gruntu na którym leży bruk.

Ostrogi budowane na rzece

Umacnianie brzegu faszyną

Umocniony brzeg rzeki faszyną

Maty faszynowe

V. KODEKS DOBRYCH PRAKTYK

ROLNICZYCH

na terenach zagrożonych erozją

1. Wyłączanie z ornego użytkowania stromych i trudnych do

uprawy zboczy i przeznaczenie ich pod zalesienie lub trwale
użytki zielone (łąki, pastwiska) lub pod sady w darni;

2. Stosowanie poprzecznostokowej (równoległej do warstwic)

uprawy roli, która na zboczach o nachyleniu do 20% (12

0

)

jest łatwiejsza do wykonania, zmniejsza powierzchniowe
spływy wody i nasilenie erozji, a także zużycie paliwa, a
zwiększa wilgotność gleby i plonowania roślin;

3. Stosowanie orki pługiem obracalnym, która przyspiesza

tarasowanie zboczy i zmniejsza ich nachylenie i nasilenie
erozji;

4. Płodozmiany przeciwerozyjne, z dużym udziałem roślin

chroniących glebę przed zmywem powierzchniowym i
żłobieniem: motylkowych i ich mieszanki z trawami, zboża
ozime zamiast jarych;

5. Stosowanie wsiewek, międzyplonów i poplonów, aby gleba

jak najkrócej znajdowała się bez osłony;

6. Wcześniejszy termin siewu, zwłaszcza roślin ozimych, który

zapewnia

lepsze

krzewienie

a

przez

to

lepsze

zabezpieczenie przed erozją;

7. Stosowanie większych dawek nawozów, zwłaszcza azotowych

na glebach na zboczach, ze względu na małą zawartość w
nich próchnicy i mniejszą aktywność biologiczną;

8. Likwidowanie przez zasypywanie rozmywów erozyjnych, które

mogą inicjować powstawanie wąwozów;

9. Obsiew mieszanką traw prywatnych dróg dojazdowych i ich

użytkowanie w taki sposób, aby nie tworzyć kolein i nie
powodować zagłębienia się drogi;

10.Kształtowanie rzeźby terenu przez zasypywanie rożnego

rodzaju niewielkich form erozyjnych, w których następuje
koncentracja okresowych spływów wód powierzchniowych i
które utrudniają gospodarowanie;

11.Budowa wielofunkcyjnych zbiorników małej retencji na dnach

dolin ze stałym i okresowym przepływem wody;

12.Budowa

zbiorników

kolmatycyjnych

i

retencyjno-

kolmatacyjnych w wąwozach dolinowych w celu likwidowanie
wąwozów, ochrony upraw poniżej wylotu wąwozów przed
zamulaniem i cieków wodnych przed zanieczyszczeniem.

PODSUMOWANIE

Najważniejszymi metodami

zabezpieczającymi przed erozja i

jednocześnie bezpiecznymi dla środowiska

przyrodniczego są:

I.MELIORACJE PRZECIWEROZYJNE
Przeciwerozyjne rozmieszczenie użytków: lasów, trwałych użytków

zielonych, odpowiedni układ dróg, właściwa przestrzenna struktura
użytkowania.

Zabiegi melioracji przeciwerozyjnej:

•pasy chłonne,

•fitomelioracje przeciwerozyjne,

•zabudowa przeciwerozyjna cieku wodnego trwałą roślinnością,

•tworzenie programu ochrony gruntów przed erozją, tworzenie

projektów zabiegów przeciwerozyjnych,

•tworzenie planu zabiegów przeciwerozyjnych.

II. AGROTECHNIKA PRZECIWEROZYJNA

•orka przeciwerozyjna

•bezodkładnicowa uprawa roli

•nawożenie ochronne strefowo-stokowe

•poprzecznostokowe siewy i sadzenia

•zmianowanie przeciwerozyjne (ochronne)

•płodozmian przeciwerozyjny

•głęboszowanie:

•uprawa pasmowa

III. BIOGEOWŁÓKNINY

IV. UMACNIANIE GEOMATAMI DARNIOWYMI SKARP I

STROMYCH STOKÓW

Typy mat:
Landlok TRM 1060
Landlok TRM 450
Pyramat
Wykładziny korytowe

V. BIOTECHNICZNE SPOSOBY ZABEZPIECZANIA PRZED

EROZJĄ RZECZNĄ

Zapobieganie erozji dennej poprzez utrwalanie dna cieku przez:
-progi
-stopnie
-rampy
-palisady
-półpalisady
Zapobieganie erozji bocznej:
- konstrukcje roślinne (darń, chrust, faszyna, żywopłoty)
- konstrukcje kamienne

VI. STOSOWANIE ZALECEŃ Z KODEKSU DOBRYCH PRAKTYK

ROLNICZYCH na terenach zagrożonych erozją

Bibliografia:

K. KORELESKI. 1998. Zwalczanie erozji gleb jako element
ekorozwoju ze szczególnym uwzględnieniem terenów górskich.
Wyd. ART. Olsztyn

A. KARCZEWSKA. 2008. Ochrona gleb i rekultywacja terenów
zdegradowanych. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego.
Wrocław

JÓZEFACIUK, CZ. JÓZEFACIUK. 1999. Ochrona gruntów przed
erozją : poradnik dla władz administracyjnych i samorządowych
oraz służb doradczych i użytkowników gruntów. Wyd. JUNG.
Puławy

CZ. JÓZEFACIUK, A. JÓZEFACIUK. 1996. Erozja i melioracje
przeciwerozyjne.  
Wyd. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska. Warszawa

DZIĘKUJE ZA UWAGĘ
