Aktywizujące
metody
nauczania

Prezentacja na potrzeby
rady szkoleniowej
przygotowana przez Julitę
Szmugę
w oparciu o literaturę:



Taraszkiewicz Małgorzata.,

Jak uczyć

lepiej?

Warszawa 1998, Wydawnictwa CODN



Lipman M.,

Filozofia w szkole

. Warszawa

1996, Wydawnictwa CODN



Tyszkowska M.

Aktywność i działalność

dzieci i młodzieży

. Warszawa 1990, WSiP

Aktywność jest podstawową

właściwością istot żywych

Uczeń będzie aktywny, gdy

Uczeń będzie aktywny, gdy:



Uwzględnia się jego potrzeby i zainteresowania,



Cel jest mu bliski,



Bierze udział w planowaniu i podejmowaniu

decyzji,



Odczuwa satysfakcję,



Ma poczucie własnej wartości,



Ma możliwość zrealizowania swoich pomysłów



Dostrzega się wkład jego

pracy.

Metody aktywizujące

Metody aktywizujące

Burza mózgów
Mapa pojęciowa
Piramida

priorytetów

Linia czasu
Metoda

projektu

Metaplan
Drama
Metoda

przypadków

Praca w

grupach

„Za i przeciw”

DRAMY NIE NALEŻY

UTOŻSAMIAĆ

Z TEATREM

RÓŻNICE:
Nie ma podziału na aktorów
i widzów,
Uczestnicy improwizują, zachowują

się naturalnie,

Koncentrują się na sytuacji, a nie na

sposobie gry

Najważniejsze jest wejście w role.

PRZEBIEG DRAMY:



Przedstawienie zdarzenia.



Przygotowanie uczniów do

wejścia w role.



Wchodzenie w wyznaczone role.



Omówienie, rozmowy,

komentarze.

ZNACZENIE DRAMY:



Jest doskonałym ćwiczeniem językowym.



Rozwija myślenie i wyobraźnię.



Uczy komunikatywności.



Ćwiczy koncentrację i spontaniczność.



Pozwala zrozumieć przeżycia i
zachowania ludzi.



Rozwija język ciała i uczy rozumienia go.



Ułatwia zapamiętywanie faktów.

Burza mózgów



jest najprostszą metodą aktywizującą.



Jej istotą jest zgromadzenie w jak
najkrótszym czasie dużej ilości pomysłów
na rozwiązanie jakiegoś problemu.



prowadzący podaje problem i udziela głosu
zgłaszającym pomysły rozwiązań.



Nauczyciel lub uczniowie zapisują
propozycje na tablicy lub na arkuszu
szarego papieru

BURZA MÓZGÓW



Po wyczerpaniu pomysłów następuje dyskusja i
wybór najlepszego rozwiązania,



W czasie burzy mózgów pracuje się
indywidualnie, ale na rzecz całego zespołu.



Zastosowanie burzy mózgów pozwala na
włączenie wszystkich uczniów do pracy, szybkie
zgromadzenie dużej ilości pomysłów lub faktów,
przeprowadzenie rozgrzewki umysłowej, naukę
zwięzłego, precyzyjnego wyrażania myśli oraz
sprawdzenie posiadanej wiedzy i umiejętności.

Mapa pojęciowa



to metoda wizualnego przedstawienia problemu z
wykorzystaniem schematów, rysunków, zwrotów,
symboli.



Celem stosowania tej metody jest usystematyzowanie
świeżo zdobytej wiedzy lub wizualizacja posiadanych
wiadomości. W trakcie pracy tą metodą uczniowie
dodatkowo

doskonalą

zarówno

umiejętności

techniczne: czytanie, pisanie, rysowanie, jak również
umiejętności umysłowe: planowanie, klasyfikowanie,
uogólnianie.



Muszą zatem współdziałać ze sobą, dyskutować,
przekonywać o swoich racjach, ale także rezygnować
ze swoich pomysłów na rzecz dochodzenia do
uzgodnionego porozumienia. Mapa pojęciowa
najczęściej przybiera postać plakatu.

Przykładowy przebieg zajęć:



Materiały: dla każdego zespołu arkusz

bristolu lub szarego papieru, paski papieru,
kolorowe kartki ksero, nożyczki, klej.



I etap: Podanie tematu, wyjaśnienie
sposobu pracy.



Należy uczniom wskazać pomocnicze
źródła wiedzy oraz określić czas na
wykonanie zadania aż do momentu
wywieszenia plakatu.

Przykładowy przebieg zajęć:



II etap: Burza mózgów lub

gromadzenie materiałów



Jeżeli temat jest nowy, uczniowie
poszukują potrzebnych wiadomości w
różnych źródłach. Ważny jest podział
pracy w grupie, jedni poszukują, inni
zapisują potrzebne wiadomości,
jeszcze inni rysują.

Przykładowy przebieg zajęć:



III etap: Segregowanie, analizowanie,
klasyfikowanie.



Jest to ważny etap dla rozwoju
intelektualnego ucznia. Tu dochodzi
najpierw do analizowania
zgromadzonego materiału, a potem do
uogólnień i klasyfikowania wg obranego
przez uczniów kryterium. Jest to również
czas przyswajania nowych wiadomości.

Przykładowy przebieg zajęć:



IV etap: Rozplanowanie plakatu.



Najczęściej jest to najkrótszy etap.
Ogranicza się do rozmieszczenia
materiałów na plakacie i podjęciu
decyzji wyeksponowania go – czy to
w postaci rysunków, haseł, zwrotów,
czy symboli.

Przykładowy przebieg zajęć:



V etap: Wykonanie.



Na tym etapie najwyraźniej
przejawiają się inwencje twórcze
grup. Nawet plakat ubogi
merytorycznie może dzięki
oryginalnemu wykonaniu dać
dzieciom poczucie sukcesu.

Przykładowy przebieg zajęć:



VI etap: Prezentacja prac, ocena.



To bardzo ważny etap, na który nie może
zabraknąć czasu. Uczniowie prezentują
przygotowany materiał, utrwalają
wiadomości, ćwiczą jasne i zwięzłe
wypowiadanie się, słuchając – poznają
temat z różnych punktów widzenia. Mogą
też prezentującej grupie zadawać pytania,
z czego starsi uczniowie często korzystają.

Praca z mapą pojęciową



przynosi olbrzymie korzyści, ponieważ uczy
samodzielnego zdobywania wiedzy, posługiwania się
poznanymi pojęciami,



daje okazję doskonalenia czytania ze zrozumieniem,
ułatwia zapamiętywanie poznanych faktów poprzez
poszukiwanie, analizowanie, segregowanie
wiadomości, przedstawianie w postaci plakatu, a
także przez słuchanie innych,



uczy dokonywania klasyfikacji i uogólnień, uważnego
słuchania, oceny i samooceny,



angażuje ucznia w różne dziedziny aktywności,



daje szansę wykazania się uczniom o różnych
zdolnościach, stwarza możliwość współpracy, a także
uczy zadawania pytań i udzielania odpowiedzi.

Piramida priorytetów



Metodę piramida priorytetów można
wykorzystać do realizacji różnych
tematów. Oto niektóre z nich:



Jakie cechy bohatera zdecydowały o

jego sukcesie?



Co jest najważniejsze w świecie? (na

podstawie tekstu...)



Znaczenie wody w życiu człowieka?

Praca z piramidą

priorytetów:



stwarza okazję do dyskutowania

i argumentowania,



uatrakcyjnia przyswajanie wiedzy,



jest pretekstem do korzystania

z różnych źródeł informacji.

Metoda przypadków



jej istota polega na analizie i dyskusji nad
zdarzeniem zaprezentowanym przez nauczyciela na
piśmie, taśmie magnetofonowej czy
magnetowidowej i znalezieniu odpowiedzi na
postawione pytania typu:



jakie jest inne, możliwe najlepsze rozwiązanie tego
problemu,



co należałoby zrobić, aby przedsięwzięcie się
powiodło,



jaką decyzję podjąłbyś na miejscu bohatera
przypadku.

Metoda przypadków



Stosując tę metodę nie podaje się nowego
materiału, lecz przedstawia sytuację
problemową w taki sposób, aby uczniowie
musieli wykorzystać posiadaną wiedzę i
doświadczenie w nowych warunkach lub
przy podejmowaniu trafnych decyzji.
Czynnikiem decydującym o powodzeniu
zajęć prowadzonych tą metodą decyduje
trafnie dobrany przypadek.

Na potrzeby uczniów gimnazjum można

wykorzystać następującą strukturę zajęć:



1.Poznanie opisu przypadku – uczniowie otrzymują
opis przypadku do indywidualnego przeczytania.



2.Zadawanie pytań dotyczących przypadku –
należy przeznaczyć kilka minut na zadawanie pytań
wyjaśniających. Pytania powinny być krótkie i
konkretne. Odpowiedzi mają być precyzyjne i zwięzłe,
pozbawione sugestii i domysłów odpowiadającego.



3.Analiza opisu zdarzenia – dokładna analiza ma na
celu wykrycie przyczyn i skutków oraz selekcji na
ważne i mniej istotne, a także wyłonienie czynników
decydujących o rozwiązaniu problemu.



4.Znalezienie optymalnych sposobów
rozwiązania problemu – uczniowie zgłaszają
propozycje wraz z uzasadnieniem. N a podstawie
wcześniej zebranych informacji analizuje się różne
rozwiązania i wybiera najlepsze. Należy również
podać argumenty, na podstawie których podjęto
decyzję – to ważny moment kształtujący umiejętność
myślenia problemowego i obrony własnych racji. Przy
wyborze ostatecznej propozycji rozwiązania można
skorzystać np. z piramidy priorytetów.



5.Ocena przebiegu zajęć – musi mieć charakter
merytoryczny i dydaktyczny, nauczyciel odnosi się do
celów zajęć, podsumowuje je, ocenia sposób i
trafność stawianych pytań, prawidłowość
wnioskowania oraz aktywność uczestników. Uczniowie
mogą wypowiadać się na temat tego, co sprawiło im
największą trudność, co było dla nich łatwe, czy są
zadowoleni ze swojego udziału w zajęciach.

Metoda przypadków daje możliwość

rozwoju następujących umiejętności:



stawiania jasnych, precyzyjnych pytań i

twórczego myślenia,



twórczego poszukiwania optymalnych rozwiązań,



kompleksowego stosowania pojedynczych

fragmentów wiedzy z różnych dziedzin,



odpowiedzialnego postępowania,



stosowania zdobytej wiedzy w praktyce,



szukanie potrzebnych informacji w różnych

źródłach,



precyzyjnego wypowiadania się,



obrony własnego zdania,



 podejmowania trafnych decyzji.

Linia czasu



to metoda wizualnego przedstawienia problemu.
W wymiarze linearnym ukazuje następstwa
czasowe. Polega na zaznaczeniu wydarzeń u
ujęciu chronologicznym na długim arkuszu
papieru. Dobrze jest dodać krótkie opisy tych
zdarzeń lub zdjęcia z podpisami. Dzieci często
mają problemy ze zrozumieniem pojęcia czasu.
Linię czasu można stosować niemal do
wszystkich przedmiotów. Na języku polskim
można ją wykorzystać do zaprezentowania
kolejności wydarzeń e lekturze.

Linia czasu



Największym walorem tej metody jest
ukazanie w atrakcyjny sposób efektu
poszukiwań i wysiłków ucznia, co daje
mu poczucie satysfakcji i rozbudza
wewnętrzną motywację do działań. Aby
to poczucie satysfakcji zwiększyć, prace
powinny być eksponowane, a
omawianie powinno podkreślać ich
mocne strony.

Metaplan



to sposób prowadzenia dyskusji
dydaktycznej. Można tą metodą
pracować z całą klasą, choć lepsze
efekty uzyskuje się w zespołach5 – 6
osobowych.



Jej istota sprowadza się do tworzenia
podczas rozmowy o problemie
plakatu, który nosi nazwę metaplanu.

Metaplan



Do przeprowadzenia zajęć należy
przygotować tablicę, do której można
przypiąć kartki, arkusze szarego
papieru, kartki w różnych kolorach i
różnych kształtach (np. owale, kołą,
prostokąty, chmurki)

Metaplan



Postawienie pytania - nauczyciel proponuje, aby
uczniowie spróbowali znaleźć odpowiedź na pytanie:
dlaczego Zenek Wójcik uciekł z domu? Pytanie należy
napisać flamastrem np. w chmurce i przypiąć do
tablicy.



Burza mózgów – prowadzący zapowiada, że oczekuje
od uczniów odpowiedzi na owalnych kartkach, które
będą przypinane do tablicy. Zawieszanie karetek zaraz
po napisaniu zapobiega powtórzeniom i staje się
inspiracją do następnych odpowiedzi W ten sposób w
krótkim czasie uzyskujemy w miarę obszerną
odpowiedź na postawione pytanie.

Metaplan



Porządkowanie odpowiedzi według
przyjętych kryteriów – po analizie
odpowiedzi uczniowie dochodzą do wniosku,
że wśród przyczyn są zależne od bohatera i
te, na które on nie ma żadnego wpływu.
Porządkują wg tych kryteriów i przyklejają na
arkusz papieru. Powstaje plakat, który
zawieszamy w widocznym miejscu,
ponieważ będzie on przydatny do dalszej
pracy.

Metaplan-przykład

Metaplan



Podział na grupy, uzgodnienie
drugiego tematu – z analizy plakatu
wynika, że sytuację Zenka można poprawić
dokonując pewnych zmian w jego życiu.
Nie będą zajmować się przyczynami, na
które nie ma wpływu. Można pracować w
grupach nad tematem, np. co należy
zrobić, by zmienić sytuację życiową Zenka?

Zalety pracy metodą

metaplanu:



oddziaływanie wizualne daje większą możliwość

skoncentrowania się na celu dyskusji,



nie ma potrzeby prowadzenia notatek,



następuje wyzwolenie działań twórczych oraz

powszechnej aktywności,



wypowie się każdy, nawet najbardziej nieśmiały

uczeń,



końcowy wynik jest wypadkową kreatywnych
działań całego zespołu.

“Za i przeciw”



jest to metoda analizowania jakiejś sprawy z
różnych punktów widzenia. Można ją z
powodzeniem zastosować na lekcjach nie tylko
języka polskiego. Oto przykładowe tematy:



Czy Borowiecki z “Ziemi obiecanej” Reymonta
jest bohaterem pozytywnym?



Jak oceniamy postawę Kuby z opowiadania
“Konkurs” ?



Czy odkrycie Ameryki było dla tubylców szansą
rozwoju?

Przykładowy zapis wniosków z

dyskusji:



Za

...................................

................................
................................
................................
................................
................................
................................
...............................



Przeciw

...................................

................................
................................
................................
................................
................................
................................
................................

Znaczenie tej metody:



Powoduje emocjonalne zaangażowanie
się uczniów w debatę, co wzmacnia ich
aktywność,



Uczy stosowania jasnych, precyzyjnych
sposobów argumentowania swoich racji,



Stwarza okazję do pozyskiwania
informacji z różnych źródeł,



Ułatwia zapamiętywanie faktów,



Daje okazję do kształtowania poglądów i
przekonań.

Praca w grupach



Istotną właściwością uczenia się w
grupie jest to, że wywołując
współpracę i poprawiając stosunki
społeczne w grupie uczniów,
jednocześnie oddziałuje korzystnie
na naukę treści programowych.

Jak zatem organizować

pracę w grupach?



Jasno sprecyzować cel.

Należy jasno określić, jaką wiedzę, jakie

umiejętności i doświadczenia uczniowie
mają osiągnąć poprzez pracę grupową.
Uczniowie uczą się efektywnie w małych
grupach, gdy są świadomi celu swojej
pracy.



Zapewnić uczniom odpowiednią ilość
czasu na realizację zadania.



Odpowiednio zorganizować miejsca pracy.

Jak zatem organizować

pracę w grupach?



Zgromadzić materiały.

Zadanie będzie bardziej inspirujące i

interesujące, jeśli będzie wymagało
korzystania z różnorodnych pomocy np.
książek, encyklopedii, gazet czy magazynów,
filmów, płyt, kaset, pokazów, programów
multimedialnych czy Internetu. W niektórych
przypadkach źródłem informacji będą sami
uczniowie, którzy podzielą się z kolegami
wiedzą i doświadczeniem.

Jak zatem organizować

pracę w grupach?



Opracować instrukcje.

Instrukcje muszą być napisane językiem

zrozumiałym dla każdego ucznia.
Polecenia muszą jasno i jednoznacznie
określać oczekiwane wyniki pracy grupy.
Od prawidłowego sformułowania i
przekazania instrukcji zależy, czy grupa
zrozumie zadanie.

Jak zatem organizować

pracę w grupach?



Zaplanować podział uczniów na grupy.

Do zadań krótkich najlepsze są grupy 4 – 5 osobowe.

Większe grupy mogą być potrzebne do dłuższych zadań.
Podziału na grupy w zasadzie dokonuje nauczyciel.
Uczniowie mogą sami wybierać grupy jedynie na
podstawie swoich zainteresowań, w przypadku
realizacji przez grupy różnych zadań. Grupy muszą być
heterogeniczne (mieszane) tzn. zróżnicowane pod
względem poziomu wiedzy, umiejętności i płci. Zaleca
się, aby uczniowie tworzyli grupy robocze kierując się
uczuciami przyjaźni. Pozwala to na głośne myślenie i
wysuwanie różnorodnych hipotez, gdyż uczniowie są
bardziej rozluźnieni. Dobrym rozwiązaniem jest, aby co
jakiś czas skład grup ulegał zmianie.

Praca w grupach



W ramach grupy uczniowie mogą pełnić
określone role:



jedna

z

osób

obejmuje

funkcję

lidera

(sprawozdawcy) grupy, zaś pozostali pracują na
równych prawach. Jeśli potrzebny jest lider lub
sprawozdawca, lepiej gdy wybiera go grupa, a
nie nauczyciel. Wielu pedagogów zauważyło
mało skuteczną pracę w grupie po wyznaczeniu
przez

siebie

lidera,

ponieważ

pozostali

członkowie grupy czuli się mniej odpowiedzialni
za wyniki swojej pracy.

Praca w grupach



Każda osoba w grupie pełni jakąś funkcję
(za każdym razem inną) np.:



otrzymuje i przekazuje grupie przygotowane przez
nauczyciela materiały niezbędne do pracy



zachęca do pracy i ponagla



pilnuje czasu ustalonego na wykonanie zadania



zapisuje pomysły grupy



przeprowadza badania i doświadczenia



(sprawozdawca)relacjonuje pomysły na forum klasy



przygotowuje podsumowanie

Praca w grupach



Lekcję należy oczywiście rozpocząć od
przedstawia tematu pracy, podania celów
i wywołania pozytywnego nastawienia u
uczniów. Nauczyciel tłumaczy
przejrzyście na czym polega zadanie i
jakich wyników oczekuje. Przedstawia
sposób oceny pracy (jeśli grupy pracują
nad różnymi zagadnieniami robi to dla
każdej grupy osobno).

Ocenie można poddać:



Zagadnieniami podlegającymi ocenie mogą być:



planowanie wspólnych działa



organizacja pracy w grupie



odpowiedzialność za przyjętą pracę



stosunki między uczestnikami grupy



podejmowanie i akceptowanie powierzonych ról



akceptowanie funkcji pełnionych przez innych
członków grupy



podejmowanie i akceptowanie decyzji grupowych



aktywny udział w rozwiązywaniu konfliktów

Ocenie można poddać:



porozumienie i komunikowanie się



zadawanie pytań



udział w dyskusji



uzasadnianie własnych racji



słuchanie argumentów innych



dochodzenie do kompromisu



unikanie agresji w wypowiedziach i
zachowaniu się w stosunku do
dyskutantów