AKTYWNE METODY W NAUCZANIU
Metoda-to zespół postępowania przy zdobywaniu wiadomości i umiejętności, nadający się do stałego powtarzania. Metody nie należy utożsamiać z techniką lub strategią nauczania.
Wybór metody nauczania zależy od celów lekcji, wieku ucznia, poziomu jego wiedzy oraz bazy dydaktycznej szkoły.
Zmieniająca się sytuacja w polskiej oświacie, położenie nacisku na opanowanie przez ucznia umiejętności wymusza niejako stosowanie na szerszą skalę aktywnych metod kształcenia. Metody aktywne to dominacja uczenia się nad nauczaniem.. Metody aktywne dają się stosować na każdym etapie kształcenia , od etapu nauczania zintegrowanego do klas maturalnych włącznie. Są to takie metody , których założeniem jest zaangażowanie osób uczących się w proces dydaktyczny. Stosowanie metod aktywnych wpływa korzystnie nie tylko na ucznia (wiedza i umiejętności zdobyte samodzielnie są trwalsze), lecz także na nauczyciela , stawiając go w roli badacza i twórcy.
Etapy realizacji metody aktywnej:
Organizacja procesu uczenia się-nauczania;
Wskazanie celów dla ucznia i nauczyciela;
Określenie czynności ucznia i ich zakres;
Udzielanie pomocy uczniom (dostarczanie wzorców);
Kontrolowanie i korygowanie wyników(samoocena).
Mówiąc o aktywności należy uwzględnić fakt, iż dzieli się na aktywność intelektualną i poznawczą.
Aktywność intelektualna jest aktywnością stricte umysłową. Wyraża się ona w potrzebie i chęci tworzenia, projektowania i rozwiązywania problemów wskazanych przez nauczyciela.
Aktywność poznawcza -praktyczna przejawia się w działaniu ucznia, to znaczy w stosowaniu zdobytej wiedzy w różnych sytuacjach życiowych lub dydaktycznych.
Metody oparte na działaniu ucznia (aktywność poznawczo-praktyczna), a zwłaszcza te polegające na uczeniu innych (gry dydaktyczne) zapewniają większą ilość i lepszą jakość przyswajanej wiedzy niż metody nie inspirujące ucznia do działania lub czyniące to w niewielkim stopniu(np. wykład). Oczywiście wykład może również spełniać rolę metody aktywizującej, gdy odwołamy się w nim do najbliższego otoczenia ucznia, do interesujących go przykładów, gdy zachęcimy go do wykonania określonych operacji myślowych.
Stosowanie metod aktywnych w praktyce szkolnej prowadzi do:
Zwiększenia skuteczności nauczania i uczenia się,
Możliwości motywowania uczniów do działania,
Możliwości rozwijania twórczego myślenia, kreatywności ucznia oraz własnej,
Integracji wiedzy różnych przedmiotów,
Umiejętności współpracy i komunikacji w grupie,
Umiejętności organizowania pracy własnej i innych.
Stosowanie metod aktywnych rozbudza zainteresowania, każdemu uczniowi daje możliwość uczestniczenia w procesie dydaktycznym, ułatwia przyswajanie wiedzy, wspomaga w dążeniu do sukcesu.
Metody aktywizujące należą do metod problemowych, czyli uczenia się przez odkrywanie. Do metod tych zalicza się dyskusję dydaktyczną, która jest wymianą zdań, myśli, poglądów uczestników grupy na dany temat. Jest sztuką wyrażania swego popartego argumentacją stanowiska, jest próbą wypracowania stanowiska wspólnego z zachowaniem szacunku dla przekonań innych.
Niższą formą dyskusji jest pogadanka- swoisty rodzaj rozmowy nauczyciela z uczniami.
Przykłady technik prowadzenia dyskusji:
1.Dyskusja konferencyjna
Stosowana jest wśród starszej młodzieży wtedy gdy zachodzi konieczność przeanalizowania jakiegoś obszernego zagadnienia. Problematykę ogólną należy podzielić na zagadnienia bardziej szczegółowe, które uczniowie opracowują w zespołach problemowych w określonym czasie. Liderzy poszczególnych grup przedstawiają rozwiązania szczegółowych zagadnień w określonym porządku, współtworząc obraz rozwiązania problemu ogólnego.
2.Dyskusja okrągłego stołu
Polega na swobodnej wymianie poglądów miedzy uczniami a nauczycielem a także miedzy samymi uczniami. Tę wymianę myśli charakteryzuje swoboda wypowiedzi. Uczniowie wymieniają własne poglądy i doświadczenia, wzajemnie udzielają sobie wyjaśnień, które uzupełnia i koryguje nauczyciel. Po zakończeniu dyskusji nauczyciel(lub wskazany uczeń) podsumowuje dyskusję a wnioski są zapisywane na tablicy i w zeszytach uczniowskich.
3.Dyskusja panelowa(obserwowana)
Jej cechą charakterystyczną jest istnienie dwóch grup: dyskutującej(eksperci-panel) i słuchającej (audytorium-uczący się). Nauczyciel czuwa nad właściwym(uporządkowanym) przebiegiem dyskusji. W końcowej fazie dyskusji pytania mogą zadawać słuchający. Mogą też oni przedstawić własne stanowisko, uzupełnić dyskusję, wyjaśnić, zaakceptować lub odrzucić stanowisko któregoś z ekspertów(z uzasadnieniem). Dyskusję podsumowuje prowadzący panel. Metoda ta wymaga wcześniejszego przygotowania merytorycznego uczniów. W zeszytach uczniowskich pozostać powinien ślad dyskusji panelowej w postaci: plakatu, wykresu, szkicu, tabeli itp.
4. Dyskusja oceniana(punktowa)
Tematem dyskusji punktowej mogą być, np. zagadnienia omawiane na lekcji poprzedniej z uwzględnieniem osobistych poglądów(oceny, porównań) ucznia.
5. Metoda „burzy mózgów”
Należy do metod dyskusji dydaktycznej. Zaliczana jest do technik samodzielnego, grupowego i twórczego myślenia. Metoda ta zwana jest: giełdą pomysłów i sesją odroczonego wartościowania. W. Okoń twierdzi”...zespołowe wytwarzanie pomysłów rozwiązania stwarza atmosferę swobody i współzawodnictwa”. Metoda ta stwarza możliwość spontanicznego zgłaszania wszystkich pomysłów rozwiązania bez ich wstępnej weryfikacji. Przebiega w dwóch etapach:
1 faza-gromadzenie pomysłów, formułowanie problemów, zgłaszanie pomysłów, ich rejestrowanie zgodnie z zasadą” pierwsza myśl najlepsza”.
2 faza-ocenianie pomysłów, propozycji przez zespół ekspertów, dokonanie wyboru pomysłów najlepszych lub jednego najlepszego.
Wynikiem zajęć prowadzonych metodą” burzy mózgów” jest opracowanie wniosków, np. w postaci raportu-krótkiej, zwięzłej, konkretnej informacji.
6.„635-technika nauczania”
Jest to modyfikacja „burzy mózgów” różniąca się od niej organizacją ucznia na lekcji. Zmusza uczniów do szybkiego zgłaszania propozycji rozwiązań.
6-to liczba osób lub grup biorących udział w rozwiązaniu zadań.
3-to liczba rozwiązań(pomysłów).
5-to liczba powtórzeń..
Organizacja pracy uczniów:
Zapisanie zadania na tablicy
Podział klasy na grupy sześcioosobowe lub sześć grup 2-,3-osobowych
Każda osoba lub grupa dysponują kartką z propozycją rozwiązania 3 zadań.
Kartkę z zapisanymi 3 propozycjami rozwiązania podajemy następnej osobie(grupie), która dopisuje na niej kolejne trzy propozycje rozwiązań.
Pomysły mogą być różne, nawet najbardziej szalone(nie można ich powtarzać).
Po pięciokrotnej wędrówce kartek do kolejnych osób każdy uczestnik lub grupa otrzymuje kartkę na której jest 18 różnych pomysłów
7. Metoda metaplanu
Jest to plastyczny zapis dyskusji, prowadzonej przez uczestników, którzy dyskutują na określony temat, tworząc jednocześnie plakat jej treści. Celem metody jest wnikliwe rozważenie problemu i znalezienie wspólnego rozwiązania.
Sposób przeprowadzenia zajęć:
1.Nauczyciel przedstawia klasie problem, który będzie przedmiotem ich dyskusji.
2.Dzieli klasę na 5-,6-osobowe grupy.
3.Każda grupa otrzymuje materiały: arkusz papieru, chmurkę do zapisania tematu:
-Około 6 kółek i 6 owali do zapisania odpowiedzi.
-Około 3 prostokątów do zapisania wniosków.
-Kolorowe flamastry, taśmę samoprzylepną.
4.Nauczyciel podaje czas wykonania zadania(około 20 min.).
5.Każda grupa tworzy plakat zawierający propozycję rozwiązania, łącznie z wnioskami.
Grupy prezentują swoje plakaty. Czynią to wybrane przez nie osoby. W trakcie prezentacji plakatów nauczyciel powstrzymuje się od ingerencji. Na koniec-zbierane są wnioski ze wszystkich plakatów i opracowywany wspólny wynik dyskusji.
8. Śnieżna kula(dyskusja piramidowa).
Zagadnienie(problem, pytanie) proponuje nauczyciel lub któryś z uczniów. Uczniowie rozwiązują zadany problem w pojedynkę. Następnie uzgadniają swoje stanowiska w dwójkach, czwórkach, ósemkach. Na koniec wypracowują jedno wspólne dla całej klasy stanowisko. Dyskusja piramidowa daje szansę każdemu uczniowi na wyrażenie swojego zdania na podany temat. Kształci umiejętność uzgadniania stanowisk, negocjowania, formułowania myśli.
Metoda seminarium
W tej metodzie liczy się wiedza ucznia, zdobyta na lekcjach lub samodzielnie(np. podczas pracy w domu). Do seminarium musi się uczeń przygotować, wykorzystując dostępne mu źródła i materiały. Przygotowuje się przed lekcją ze źródeł podanych mu wcześniej przez nauczyciela. Seminarium jest bardzo dobrą metodą powtórzeniowo-utrwalającą materiał nauczania. W trakcie seminarium nauczyciel:
Wprowadza temat,
Organizuje i kieruje dyskusją,
Porządkuje, podsumowuje wypowiedzi uczniów,
Ocenia uczniów.
Metoda aktywnego opisu
Opis-to charakteryzowanie faktów, przedmiotów, zjawisk i osób, często połączony z pokazem(Okoń 1963 r.). Metody aktywnego opisu polegają na pełnym zaangażowaniu ucznia w działaniu rozwijające twórcze myślenie.
Opis wyjaśniający-za pomocą rysunku, schematu, wykresu, tabeli uczniowie przy pomocy nauczyciela określają cechy zjawiska, proces powstawania, wyjaśniają istotę, mechanizm procesu-wykonując zaproponowane przez nauczyciela czynności.
Opis klasyfikujący-podczas interpretacji różnych źródeł informacji uczniowie tworzą tabelę lub plakat porządkując zdobyte informacje.
Opis uzasadniający-uczniowie wraz z nauczycielem wyjaśniają zjawiska, proces, posługując się modelem, obrazem, rysunkiem, danymi statystycznymi, podając przy tym szereg logicznie układających się argumentów.
Metoda dramy
Ujmuje treści kształcenia w sposób interesujący i łączy je z przeżyciami uczniów i praktyką. Metoda dramy polega na utożsamianiu się ucznia z określoną postacią. Nauczyciel przydziela role poszczególnym uczniom lub grupie uczniów. Mile widziane są rekwizyty. Analizowane problemy rozwiązuje się uczestnicząc w improwizacji fikcji dramatycznej. Drama nie jest inscenizacją przygotowaną wcześnie. Role otrzymują uczniowie dopiero w czasie lekcji, stąd duże walory wychowawcze dramy. Rozwija ona kreatywność ucznia, zachęca do działania nieśmiałych. Drama potwierdza opinie, że nauczanie przez przeżywanie podnosi znacznie skuteczność kształcenia.