1

Czas pracy maszynistów,

a wymagania bezpieczeństwa

obowiązujące w Polsce

Opracował:
Stanisław Ból

Studia podyplomowe na kierunku:

Zintegrowany system

zarządzania bezpieczeństwem

w transporcie kolejowym

2

Cel prezentacji

Celem pracy jest przedstawienie
wymagań prawnych dotyczących
maksymalnego czasu pracy
maszynisty, związanego wymogami
bezpiecznego prowadzenia pociągu

3

Przedmiot prezentacji



Przedmiotem pracy analiza obecnego
stanu prawnego związanego z czasem
pracy, w kontekście podejmowania
przez maszynistów dodatkowego
zatrudnienia, poza macierzystym
zakładem, oraz omówienie wpływu tej
sytuacji na bezpieczeństwo kolejowe

4

Charakterystyka pracy

maszynisty



prowadzenie pojazdu trakcyjnego lub zespołu trakcyjnego

zgodnie z rozkładem jazdy i instrukcjami regulującymi zasady

bezpiecznego prowadzenia ruchu kolejowego



narażenie na zaistnienie niespodziewanej sytuacji i

konieczność podjęcia bezzwłocznej reakcji w celu uniknięcia

wypadku



ciągła obserwacja otoczenia



podwyższone ryzyko zaistnienia zdarzenia



duża odpowiedzialność



duże obciążenie emocjonalne



dużego narażenia na stres



praca w warunkach narażenia na uciążliwe dźwięki oraz w

ekspozycji na promieniowanie elektromagnetyczne



praca w długotrwałej pozycji siedzącej

5

Wpływ zmęczenia maszynisty na

bezpieczeństwo kolejowe



Czynniki charakteryzujące pracę maszynisty,

szczególnie duże obciążenie psychiczne,

powodują, że maszynista po zakończeniu

nieprzerwanej 12 godzinnej zmiany jest zmęczony

w stopniu powodującym obniżenie zdolności

postrzegania i obniżenie możliwości podjęcia

odpowiednio szybkiej reakcji na zmieniające się

warunki otoczenia.



Spadek sprawności psychicznej może powodować

podejmowanie przez maszynistę niewłaściwych

decyzji, które mogą powodować poważne

konsekwencje dla samego maszynisty jak i dla

otoczenia.

6

PODSTAWOWE DEFINICJE

zgodnie z Ustawą z dnia 26 czerwca 1974r. Kodeks pracy

7

Definicja czasu pracy

Czasem pracy jest czas, w którym
pracownik pozostaje w dyspozycji
pracodawcy w zakładzie pracy lub w
innym miejscu wyznaczonym do
wykonywania pracy.

8

Jakie okresy zaliczamy do czasu

pracy

1.

faktyczne efektywne świadczenie pracy w ramach normalnych godzin pracy lub
w godzinach nadliczbowych;

2.

pozostawanie w gotowości do pracy w czasie przestoju lub w niezawinionych
przez pracownika okolicznościach uniemożliwiających świadczenie pracy (ryzyko
technologiczne pracodawcy),

3.

płatne przerwy w pracy wynikające z przepisów prawa,

4.

czas przeprowadzanych w godzinach pracy badań lekarskich związanych z ciążą,

5.

szkolenia pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

6.

szkolenia, które odbywają się w ramach godzin pracy, zgodnie z przyjętym
rozkładem czasu pracy pracownika,

7.

czas odbywania podróży służbowej, w granicach zaplanowanego rozkładu czasu
pracy pracownika,

8.

czas faktycznego wykonywania pracy (zadania, czynności) w czasie podróży,
również poza granicami zaplanowanego dla pracownika na ten dzień rozkładu
czasu pracy.

9

Jakich okresów nie zaliczamy do

czasu pracy

1.

czasu nieusprawiedliwionej nieobecności,

2.

prywatnych wyjść z pracy,

3.

czasu obecności w zakładzie pracy poza normalnym czasem pracy, jeśli ta

obecność nie jest związana z wykonywaniem pracy,

4.

czasu uczestnictwa w strajku lub akcji protestacyjnej, jeśli polega ona na

powstrzymywaniu się od wykonywania pracy,

5.

czasu uczestnictwa w szkoleniach, jeśli odbywają się poza zaplanowanym

czasem pracy zgodnie z przyjętym rozkładem (poza szkoleniami bhp),

6.

czasu pełnienia dyżuru, jeśli w jego czasie nie była wykonywana praca,

7.

czasu odbywania podróży służbowej, odbywającej się poza normalnym czasem

pracy, jeśli podczas jej trwania nie była wykonywana praca,

8.

czasu dodatkowej przerwy, jeśli takowa została przez pracodawcę

wprowadzona, w wymiarze do 60 minut, przeznaczonej na spożycie posiłku lub

załatwienie spraw osobistych (art. 141 k.p.),

9.

czasu potrzebnego na dojazd z miejsca zamieszkania pracownika do miejsca

wykonywania pracy i z powrotem.

1
0

Odpoczynek, a wypoczynek -

różnice



odpoczynek jest przerwą w jakimś wysiłku dla nabrania

sił lub czas poświęcony na pozbywanie się zmęczenia,

zwykle poprzez robienie tego, co sprawia przyjemność.

Kodeks pracy dla zdefiniowania czasu potrzebnego

pracownikowi na regenerację sił posługuje się pojęciem

odpoczynku dobowego i tygodniowego



pracownik ma wolną wolę w zakresie rozporządzania

formą spędzenia czasu, który nie stanowi czasu pracy, w

tym czasem odpoczynku



kodeks pracy nie nakłada na pracownika obowiązku

wypoczywania w czasie przeznaczonym na dobowy lub

tygodniowy odpoczynek

1
1

Okres dobowego odpoczynku

pracownika

Art. 132 Kodeksu pracy, stanowi, że

pracownikowi przysługuje w każdej dobie

pracowniczej prawo do co najmniej 11 godzin

nieprzerwanego odpoczynku

Przepis ten nie dotyczy:

1.

pracowników zarządzających w imieniu

pracodawcy zakładem pracy,

2.

przypadków konieczności prowadzenia akcji

ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia

ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo

usunięcia awarii.

1
2

Okresy tygodniowego

odpoczynku



Art. 133 Kodeksu pracy stanowi,
że pracownikowi przysługuje w każdym tygodniu
prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego
odpoczynku, obejmującego co najmniej 11
godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego.



W przypadku przejścia pracownika na inną
zmianę, zgodnie z ustalonym rozkładem czasu
pracy, tygodniowy nieprzerwany odpoczynek,
nie może być krótszy niż 24 godziny.

1
3

Wydłużenie okresu odpoczynku

w Układach Zbiorowych Pracy

1
4

Zapisy Ponadzakładowego układu

zbiorowego dla pracowników zatrudnionych

przez pracodawców zrzeszonych w Związku

Pracodawców Kolejowych



Pracownikowi zatrudnionemu w systemie równoważnego

czasu pracy, po okresie pracy, należy zapewnić okres

wypoczynku,

w którym pracownik jest wolny od pracy. Okres tego

wypoczynku powinien wynosić tyle godzin ile trwała

poprzedzająca praca, nie mniej jednak niż 12 godzin.



Należy zauważyć, ze w powyższej definicji nie zostało użyte

stwierdzenie „ w dobie pracowniczej” wobec powyższego

w przedsiębiorstwach będących stroną PUZP, powyższy zapis

należy traktować jako dodatkowe obostrzenie, a nie jako

zastąpienie „kodeksowej” definicji dobowego odpoczynku.



Dodatkowo użyto niewłaściwego sformułowania

„wypoczynku”, podczas gdy właściwszym byłoby użycie

kodeksowego słowa „odpoczynku”.

1
5

Inne wewnętrzne obostrzenia

w stosunku do kodeksu pracy

Układy zbiorowe pracy stanowią źródła prawa

pracy, wobec powyższego należy je traktować w

przedsiębiorstwach będących ich stroną na równi

z kodeksem pracy

Przykład kolejnej dodatkowej regulacji w PUZP

Związku Pracodawców Kolejowych



Pracę w porze nocnej w systemie równoważnego

czasu pracy, dopuszcza się najwyżej przez dwie

kolejne noce.

1
6

Inne wewnętrzne obostrzenia

w stosunku do kodeksu pracy



W zakresie czasu pracy, jedynie Spółki wywodzące

się historycznie z PKP stosują zapisy zwiększające

okresy wymaganego odpoczynku w stosunku do

kodeksu pracy.



W większości podmiotów kolejowych obowiązują

ogólne zasady czasu pracy i okresów odpoczynku.



W niniejszym opracowaniu skupiono się na aktach

prawnych o znaczeniu powszechnie obowiązującym

z pominięciem układów wewnątrzakładowych

i ponadzakładowych, których zawarcie zależy

jedynie od dobrej woli stron, t.j. pracodawcy i

organizacji związkowych.

1
7

PODSTAWOWE DEFINICJE

c.d

zgodnie z Ustawą z dnia 26 czerwca 1974r. Kodeks pracy

1
8

Definicja doby pracowniczej



doba - należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od

godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z

obowiązującym go rozkładem czasu pracy

PRZYKŁAD

Doba pracownicza rozpoczyna się od godz. 7 w poniedziałek i kończy się o 7 we wtorek.
We wtorek, od godz. 6 do 7 występuje godzina nadliczbowa, ponieważ pracownik przyszedł

do pracy przed rozpoczęciem nowej doby. Oznacza to, ze pracownik rozpoczyna pracę
nadgodzinami..

11 godzin
odpoczynku

1
9

Definicja tygodnia

pracowniczego



Tydzień - należy rozumieć 7 kolejnych dni

kalendarzowych, poczynając od pierwszego dnia

okresu rozliczeniowego.

Należy zauważyć, że pracownik pracuje przez 12 kolejnych

dni (częściowo w nadgodzinach), przy zachowaniu

wszystkich wymogów prawa w zakresie czasu pracy.

Wt Śr Czw Pt Sob Nd Pn Wt Śr Czw Pt Sob Nd Pn

W P P P P P P P P P P P P W

pierwszy
tydzień

drugi tydzień

Początek okresu
rozliczeniowego

2
0

Definicja tygodnia

pracowniczego c.d.

Drugi tydzień pracy, wskazany w przykładzie z poprzedniego slajdu,
przy maksymalnym obciazeniu pracownika pracą, z jednoczesnym

zachowaniem zgodności z prawem, może wyglądać następująco:



Wtorek: 13 godzin pracy i 11 godzin odpoczynku dobowego



Środa: 13 godzin pracy i 11 godzin odpoczynku dobowego



Czwartek: 13 godzin pracy i 11 godzin odpoczynku dobowego



Piątek 13 godzin pracy i 11 godzin odpoczynku doboweg



Sobota: 13 godzin pracy i 11 godzin odpoczynku dobowego



Niedziela: 13 godzin pracy i 11 godzin odpoczynku dobowego



Poniedziałek: 24 godziny odpoczynku zaliczanego do odpoczynku

tygodniowego.

Łącznie w niedzielę i poniedziałek pracownik miał 35 godzin odpoczynku,

które stanowią wymagany prawem pracy minimalny tygodniowy

odpoczynek. W poprzednim tygodniu pracownik także miał zapewnione 35

godzin tygodniowego odpoczynku (11 godz. w poniedziałek i 24 godz. we

wtorek).

W każdej dobie pracownik miał zapewnione 11 godzin odpoczynku.

2
1

Praca w godzinach

nadliczbowych



Praca wykonywana ponad obowiązujące

pracownika normy czasu pracy (8 na dobę

i przeciętnie 40 w tygodniu), a także praca

wykonywana ponad przedłużony dobowy

wymiar czasu pracy (dotyczy

równoważnego systemu czasu pracy)



Wyróżniamy dobowe godziny nadliczbowe

(przekraczające normę 8) oraz tygodniowe

– przekraczające przeciętnie 40 godzin)

2
2

Dopuszczalność pracy w

godzinach nadliczbowych

Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna

w razie:



konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu

ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony

mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,



szczególnych potrzeb pracodawcy.

Orzecznictwo sądów pracy wskazuje, że nie

można planować pracy w godzinach

nadliczbowych, planujemy tzw. nominał.

2
3

Ograniczenia pracy w godzinach

nadliczbowych



Liczba godzin nadliczbowych ograniczana jest

koniecznością zapewnienia pracownikowi dobowego oraz

tygodniowego odpoczynku



W każdej dobie należy zapewnić pracownikowi 11

godzinną przerwę na odpoczynek, zatem rozkład czasu

pracy: poniedziałek 14:00 – 22:00, wtorek 6:00 – 14:00,

nie tylko powoduje pracę w godzinach nadliczbowych,

ale narusza również przepisy o dobowym odpoczynku



roczny limit godzin nadliczbowych wynosi 150 godzin w

roku kalendarzowym (w szczególnych przypadkach max.

416 godz.). Ograniczenie to dotyczy jedynie godzin

nadliczbowych z tytułu szczególnych potrzeb pracodawcy

2
4

Umowy zlecenia



W ostatnich latach, w związku ze
zwiększającym się problemem braków
pracowników posiadających uprawnienia
maszynisty, w przedsiębiorstwach kolejowych,
rozpoczęto zatrudnianie osób na podstawie
umowy zlecenia, przy czym dodatkowe
obowiązki wykonują po godzinach pracy w
przedsiębiorstwach, w których są zatrudnieni
na podstawie umowy o pracę

2
5

Czas pracy – umowy zlecenia

Ponieważ z zasady umowa zlecenia jest
umową rezultatu, a nie jak w przypadku
umów o pracę umową starannego
działania, Kodeks Cywilny nie określa
czasu pracy, a właściwie w tym
przypadku czasu wykonywania
zlecenia, pozostawiając w tym zakresie
dowolność stronom umowy.

2
6

Czas pracy zleceniobiorcy



Brak maszynistów oraz niższe obciążenia
składkami ZUS dla umów zlecenia powoduje
ich popularność, co sprawia, że pracownicy
często pracują w czasie, który powinien być
przeznaczony na odpoczynek, co z kolei przy
całkowitym braku uregulowań prawnych
dotyczących maksymalnego czasu
wykonywania umowy zlecenia przez
maszynistę/zleceniobiorcę, stanowi poważną
lukę w systemie prawnym

2
7

Swoboda wyboru formy

świadczenia pracy



W prawie polskim obowiązuje zasada
wolności pracy, rozumiana m.in. jako
swoboda wyboru podstawy prawnej
świadczenia pracy. Praca może być
świadczona w ramach różnych
stosunków prawnych, takich jak
stosunek pracy lub stosunki
cywilnoprawne.

2
8

Ograniczenia prawne swobody

zawierania umów



W 2002 r. wprowadzono zmianę Kodeksu Pracy

(art. 22) poprzez stwierdzenie, że nie jest

dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę

umową cywilnoprawną przy zachowaniu

warunków wykonywania pracy określonego

rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego

kierownictwem oraz w miejscu i czasie

wyznaczonym przez pracodawcę. Ograniczenie

swobody wyboru umowy o świadczenie pracy

nastąpiło w interesie pracowników.

2
9

Ograniczenia prawne swobody

zawierania umów c.d.



Praca wykonywana w warunkach określonych w art. 22

§ 1 Kodeksu pracy jest pracą świadczoną w ramach

stosunku  pracy, niezależnie od tego, jaką nazwę

nadano umowie zawartej przez strony. Należy jednak

zaznaczyć, że o rodzaju zawartego stosunku prawnego

oraz treści umowy decydują same strony, co

potwierdzał na przestrzeni lat Sąd Najwyższy w swoim

orzecznictwie



Pewne podobieństwo do stosunków pracy, czy nawet

występowanie pewnych cech drugorzędnych

występujących także w stosunku pracy, nie powoduje

przekształcenia tego stosunku cywilno-prawnego – bez

woli stron tego stosunku – w stosunek pracy



Niektóre przedsiębiorstwa stosują różne formy zakazu

pracy u konkurencji, jednak to działanie ma nic

wspólnego redukcją przypadków braku odpoczynku

3
0

Łączenie umowy zlecenia z

umową o pracę w jednym

przedsiębiorstwie



Zawieranie z własnym pracownikiem dodatkowej

umowy jest dozwolone pod warunkiem świadczona

praca będzie miała charakter pracy innego rodzaju niż

wcześniej umówiona, wynikająca z wcześniej

nawiązanej umowy o pracę



Umowa zlecenie przewidująca wykonywanie przez

pracownika, po godzinach, pracy tego samego rodzaju,

co określonej w umowie o pracę, stanowi umowę

uzupełniającą umowę o pracę



Jeśli zakres obowiązków pracownika będzie podobny z

umową cywilnoprawną, nie ma prawnej możliwości

zawarcia dodatkowej umowy z pracownikiem

3
1

Wykonywanie pracy w

różnych przedsiębiorstwach



Przepisy prawa pracy nie zabraniają wykonywania pracy u

dwóch różnych pracodawców, zarówno na podstawie

umów o pracę jak i umów cywilno-prawnych.



Brak jest regulacji prawnych określających zakres

zabronionych czynności podczas czasu odpoczynku

dobowego i tygodniowego.

Oznacza to w praktyce, że pracownik zatrudniony na

podstawie umowy o pracę w przedsiębiorstwie kolejowym,

podczas czasu, który jest zaliczany u tego pracodawcy do

czasu odpoczynku dobowego (min. 11 godzin), może

wykonywać pracę na podstawie innej umowy, u innego

przedsiębiorcy.

3
2

Przeciwdziałanie podejmowaniu

pracy przez przemęczonych

maszynistów



Wobec maszynistów łączących pracę w
kilku przedsiębiorstwach kolejowych,
aby przeciwdziałać podejmowaniu
pracy przez przemęczonych
pracowników, przewoźnicy muszą
podejmować działania zapobiegawcze,
t.j. regulować w zakres aktywności
zawodowej osób poza okresem pracy

3
3

Możliwości egzekwowania

obowiązku odpoczynku -

zlecenie

Zawieranie w umowach zlecenia klauzul w formie

oświadczeń zleceniobiorcy:



Zleceniobiorca przystępując każdorazowo do świadczenia

usług będzie znajdował się w stanie psychofizycznym

pozwalającym na w pełni bezpieczne i nie zagrażające

osobom oraz mieniu świadczenie usług.



Zleceniobiorca jest w pełni zaznajomiony z regulacjami

dotyczącymi czasu pracy oraz norm odpoczynku

i zobowiązuje się do tego, że świadcząc na mocy umowy

zlecenia usługę, nie będzie naruszał tych regulacji i norm,

przez co nie będzie narażał osób i mienia na

niebezpieczeństwo.

3
4

Możliwości egzekwowania

obowiązku odpoczynku – umowa

o pracę



Zawieranie w regulaminie pracy w
obowiązkach pracownika klauzuli:
Pracownik zobowiązany jest w okresie nie
będącym czasem pracy wynikającym z
ustalonego harmonogramu, do
niepodejmowania czynności zawodowych
powodujących naruszenie wymaganego
odpoczynku zgodnie z Kodeksem pracy.

3
5

Podsumowanie



Praca w wymiarze przekraczającym ustaloną
wielkość na dobę pracowniczą, oprócz
stwarzania zagrożenia dla zdrowia
pracowników poprzez podniesienie
prawdopodobieństwa wystąpienia wypadku
przy pracy ze względu na zmęczenie, powoduje
wprowadzenie do systemu kolejowego szeregu
zagrożeń związanych z wykonywaniem pracy
przez przemęczonych maszynistów

3
6

Wnioski dot. kierunku zmian

prawnych



Wobec zmieniającego się rynku pracy, prawo pracy
powinno zmieniać się tak, aby odejść od schematu
przyporządkowania jednego pracownika do jednego
pracodawcy, a zacząć postrzegać pracownika jako
człowieka, który ma określoną zdolność dobową do
bezpiecznego świadczenia pracy.



Regulowaniu normatywnemu powinna podlegać
doba pracownicza maszynisty, widziana przez
pryzmat czasu prowadzenia pociągu, bez względu na
formę prawną i liczbę umów związanych z tą pracą.

3
7

Dziękuję za uwagę