DOBRA PRAKTYKA

DOBRA PRAKTYKA

BADAŃ KLINICZNYCH

BADAŃ KLINICZNYCH

(GCP)

(GCP)

Dagmara Mirowska-Guzel

GCP

GCP

• Międzynarodowy standard

medyczny, etyczny i naukowy w
zakresie planowania, prowadzenia,
dokumentowania i ogłaszania
wyników badań prowadzonych z
udziałem ludzi.

GCP (1)

GCP (1)

• Określają i rozgraniczają

odpowiedzialność i obowiązki

badacza

,

sponsora

,

komisji

etycznej

i odnośnych władz

(instytucji) w badaniu klinicznym.

Dlaczego badania

Dlaczego badania

kliniczne są

kliniczne są

zbiurokratyzowane?

zbiurokratyzowane?

Wymóg rzetelnego

dokumentowania

zgodnie z zasadą

„Nie udokumentowane = nie

wykonane”

Ciemna karta w historii

Ciemna karta w historii

badań klinicznych

badań klinicznych

nadużycia zaufania pacjentów

ograniczenie praw pacjentów

Problem nieetycznych

Problem nieetycznych

badań (1)

badań (1)

• lata 20 XX w - nowojorski sierociniec badanie nad

szkorbutem polegające na wyłączeniu z diety soku z
cytrusów

• II wojna światowa - eksperymenty na więźniach

obozów koncentracyjnych

• USA - badania nad nowym lekiem

przeciwmalarycznym u chorych psychicznie,
wcześniej zarażonych za pomocą transfuzji

Problem nieetycznych

Problem nieetycznych

badań (2)

badań (2)

• lata 50 XX w - wstrzyknięcie komórek nowotworowych

22 starszym osobom w celu badania odpowiedzi
immunologicznej

• Willowbook Hospital - 14-letnia obserwacja 700

chorych psychicznie dzieci zainfekowanych żywym
wirusem zapalenia wątroby (badania nad szczepionką)

• ocena wpływu promieniowania rentgenowskiego na

wydolność jąder i wystąpienie nowotworu jąder

Problem nieetycznych

Problem nieetycznych

badań (3)

badań (3)

• Pacjenci w terminalnym stanie w Cincinnati

General Hospital - naświetlanie całego ciała
i obserwacja skutków (badanie finansował
Amerykański Departament Obrony)

A co w innych krajach, mniej

skłonnych do upubliczniania swoich

błędów....?

Historia prowadzenia

Historia prowadzenia

badań klinicznych (1)

badań klinicznych (1)

• 1906 r. USA - „Pure Food and Drug

Act”

• 1927 r. - powstanie FDA
• 1937 r. - sulfanilamid (glikol

etylenowy)

• 1938 r. - toksyczność leku i dane

kliniczne o bezpieczeństwie

• 1961 r. - talidomid (fokomelia)

Glikol etylenowy

Glikol etylenowy

• gęsta ciecz o słodkawym, piękącym smaku
• dawka śmiertelna około 100g
• rocznie 60 zgonów (glikol etylenowy i

dietylenowy)

• metabolizowany do kwasu szczawiowego -

efekt toksyczny

• ciężka kwasica

• anatomopatologicznie: przekrwienie i obrzęk mózgu, krwotoczna

martwica warstwy korowej nerek, zwyrodnienie wątroby i nerek;
odkładanie kryształów szczawianu wapniowego w mózgu, rdzeniu
kręgowym i nerkach

Historia prowadzenia

Historia prowadzenia

badań klinicznych (3)

badań klinicznych (3)

• 1932 - 1972 r. USA - „Tuskegee

Study”- rozwój nie leczonej kiły

• 1990 r. - zasady „Prawidłowego

prowadzenia badań klinicznych”
(GCP)

• 1992 r. – tłumaczenie na j. polski i

propagowane przez MZiOS

Historia prowadzenia

Historia prowadzenia

badań klinicznych (4)

badań klinicznych (4)

• 1993 r. – zalecane przez MZiOS

• 1997 r. - Międzynarodowa Konferencja

do

Spraw Harmonizacji (ujednolicenia) –

ICH

• 1998 r. – polska wersja ICH-GCP
• 2001 r. – ustawa „Prawo

Farmaceutyczne” wprowadziła
obowiązek przestrzegania w Polsce
przepisów zawartych ICH-GCP

Rozporządzenie Ministra

Rozporządzenie Ministra

Zdrowia z 10.12.02 r. w

Zdrowia z 10.12.02 r. w

sprawie określenia

sprawie określenia

szczegółowych wymagań

szczegółowych wymagań

Dobrej Praktyki Klinicznej

Dobrej Praktyki Klinicznej

• Wytyczne dla prowadzenia badań

klinicznych zgodnie z ICHGCP i
Dyrektywą 2001/20/EC

Ustawa z dnia 20 kwietnia

Ustawa z dnia 20 kwietnia

2004

2004

o zmianie ustawy – Prawo

o zmianie ustawy – Prawo

farmaceutyczne, ustawy o zawodzie

farmaceutyczne, ustawy o zawodzie

lekarza oraz ustawy – Przepisy

lekarza oraz ustawy – Przepisy

wprowadzające ustawę – Prawo

wprowadzające ustawę – Prawo

farmaceutyczne, ustawę o wyrobach

farmaceutyczne, ustawę o wyrobach

medycznych oraz ustawę o Urzędzie

medycznych oraz ustawę o Urzędzie

Rejestracji Produktów Leczniczych,

Rejestracji Produktów Leczniczych,

Wyrobów Medycznych i Produktów

Wyrobów Medycznych i Produktów

Biobójczych

Biobójczych

Deklaracja Helsińska – zasady

Deklaracja Helsińska – zasady

etyczne

etyczne

1964 r

1964 r

(1975, 1983, 1989, 1996,

(1975, 1983, 1989, 1996,

2000)

2000)

• Podstawy naukowe (przedkliniczne)
• Protokół badania (cel, metodyka, plan)
• Komisja Etyczna - zatwierdzenie
• Informacja dla pacjenta (cel, metoda,

ryzyko, korzyści)

• Zgoda pacjenta (świadoma, na piśmie)
• Badacz - kwalifikacje, odpowiedzialność

Fazy wprowadzania do

Fazy wprowadzania do

lecznictwa nowych

lecznictwa nowych

substancji

substancji

• badania przedkliniczne
• badania kliniczne

Badania I fazy

• zdrowi ochotnicy
• bezpieczeństwo
• farmakokinetyka

Badania II fazy

• Podstawowe badania

terapeutyczne

• Ocena: aktywności

bezpieczeństwa
wielkości dawki
schematu dawkowania

Badania III fazy

• Czynniki różnicujące (działania

niepożądane, interakcje)

• Ocena: wartości terapeutycznej

bezpieczeństwa
skuteczności

Badania III fazy

• Nowy lek
• Nowe zastosowania
• Nowe metody podawania
• Nowe metody kojarzenia z innymi

lekami

Badania IV fazy

• Badania po wprowadzeniu do

obrotu (post marketingowe)

Mechanizmy działania

Skuteczność

terapeutyczna

Bezpieczeństwo

KOSZTY

KOSZTY

• NOWY LEK: 500 - 800 MIL.$
• ~5000 PACJENTÓW
• BADANIA WIELOOŚRODKOWE,

MIĘDZYNARODOWE

• SPRZEDAŻ GLOBALNA

LICZBA PACJENTÓW

LICZBA PACJENTÓW

• FAZA I: 20-80
• FAZA II: 100-200
• FAZA III: 5000?
• DO REJESRACJI CO NAJMNIEJ

1500 PACJENTÓW, W TYM 300-600
LECZONYCH PRZEZ 6 MISIĘCY i
100 PRZEZ 12 MIESIĘCY

Rodzaje badań

Rodzaje badań

• anegdotyczne
• otwarte
• kontrolowane
• wieloośrodkowe
• metaanaliza

KOMISJA ETYCZNA

KOMISJA ETYCZNA

• CO NAJMNIEJ 5 CZŁONKÓW
• CO NAJMNIEJ 1 NIE ZWIĄZANY Z

NAUKĄ

• CO NAJMNIEJ 1 NIE ZWIĄZANY Z

INSTYTUCJĄ W KTÓREJ BĘDĄ
PROWADZONE BADANIA

Komisja Etyczna cd.

Komisja Etyczna cd.

Dokumenty:

Dokumenty:

• protokół badania (wszystkie zmiany)
• świadoma zgoda
• dokumenty dot. rekrutacji
• informacje dla uczestników
• informacje dot. płatności i odszkodowań
• broszura badacza
• informacje dot. Bezpieczeństwa
• życiorys badacza i ew. inne dokumenty

Komisja Etyczna (1)

Komisja Etyczna (1)

• dobór badaczy
• sprzęt
• protokoły badań

Komisja Etyczna (2)

Komisja Etyczna (2)

• dobór badanych
• bezpieczeństwo
• prawa pacjentów

Komisja Etyczna cd.

Komisja Etyczna cd.

• pisemne procedury postępowania -

badacz, sposor, władze

• archiwizowanie spotkań
• głosują wyłącznie niezależni od

sponsora i badacza

Zasada „pojedynczej

opinii”

„W przypadku badań wieloośrodkowych
(BW) ograniczonych do terytorium jednego
Państwa Członkowskiego, Państwa
Członkowskie (PC) ustanawiają procedurę
pozwalającą na przyjęcie jednej opinii
dotyczącej danego PC, niezależnie od liczby
Komisji Etycznych. W przypadku BW
przeprowadzanych równolegle w więcej niż
jednym PC, pojedyncza opinia winna zostać
wydana dla każdego PC (…)”

Ograniczenia czasowe dla

KE

• opinia w okresie nie dłuższym niż 60 dni
• jednorazowe żądanie informacji uzupełniających
• przedłużenie czasu do 90 dni w przypadku:
Terapii genowej
Terapii komórkowej
Terapii z wykorzystaniem genetycznie

modyfikowanych organizmów

• dodatkowe 90 dni gdy potrzebna dodatkowa

opinia

Świadoma zgoda

Świadoma zgoda

• korzyści
• ryzyko i niedogodności
• prawa i obowiązki
• podpisy
• data!
• placebo?

Placebo

lek lub procedura pozbawione
działania terapeutycznego

Grupa kontrolna

• Grupa chorych w badaniu klinicznym, do

której porównuje się grupę
eksperymentalną.

• Grupa kontrolna może otrzymywać placebo

lub substancję czynną (lek standardowy)

• Grupa kontrolna może być historyczna

(pochodzić z okresu wcześniejszego,
poprzedzającego właściwą analizę) lub być
równoległa

Randomizacja (dobór

losowy)

Proces losowego przypisywania
badanych do grupy
eksperymentalnej lub kontrolnej

Badanie kliniczne

kontrolowane

Badanie kliniczne, w którym grupa

eksperymentalna porównywana

jest z grupą kontrolną

Badanie kliniczne

kontrolowane

• z randomizacją
• bez randomizacji

Badanie kliniczne otwarte

Badanie kliniczne, w którym
zarówno pacjenci, jak i badacze są
świadomi rodzaju stosowanego
postępowania (lek badany, placebo)

Badanie kliniczne

prowadzone metodą ślepej

próby („ślepe”,

binding, masking)

Badanie kliniczne, w którym zarówno
pacjenci i/lub badacze nie są świadomi
stosowanej rodzaju stosowanego
postępowania (lek badany, placebo)

Badanie kliniczne z zamianą

grup („skrzyżowane” - cross-

over study

Badanie kliniczne, w którym każda grupa
otrzymuje zarówno leczenie
eksperymentalne jak i kontrolne w 2
następujących po sobie okresach,
rozdzielonych okresem koniecznym do
zniwelowania wpływu poprzedniego
schematu terapeutycznego (wash-out
period). Ten typ badania zwykle używany
jest dla ocen pacjentów z chorobami
przewlekłymi

Badanie obserwacyjne

Badanie, w którym analizuje się
zjawisko w takiej postaci w jakiej
występuje ono spontanicznie.
Dane obserwacyjne mogą pochodzić z
informacji zgromadzonych w bazach
danych, np. szpitalnych lub być
bieżącym odzwierciedleniem
rzeczywistości

Badanie kohortowe

prospektywne

(prospective cohort trial)

Badanie obserwacyjne, w którym grupy
(kohorty) osób wybiera się w zależności od
tego czy są one eksponowane na czynnik
stanowiący przedmiot zainteresowania
badacza.
Wybrane kohorty obserwuje się przez
pewien czas dla ustalenia zależności
pomiędzy tempem pojawienia się nowych
zachowań i ich skutków w powiązaniu z
ekspozycją na domniemane czynniki.
grupa kontrolna równoległa lub historyczna

Badanie kohortowe

retrospektywne

(retrospective cohort trial)

Badanie obserwacyjne, w którym grupy
(kohorty) osób wybiera się według
kryterium choroby, która miała miejsce w
przeszłości.
Wybrane kohorty obserwuje się przez
pewien czas dla ustalenia zależności
pomiędzy tempem pojawienia się nowych
zachowań i ich skutków w powiązaniu z
ekspozycją na domniemane czynniki.

Jakość

• Organizacja badania (koordynator)
• Intensywne monitorowanie
• Selekcja ośrodków
• Jakość danych (honoraria)
• Informowanie badaczy o problemach z

jakością badania

• Kontrola (audyt-sponsor; inspekcja-

władze)

European Medicines

European Medicines

Evaluation Agency

Evaluation Agency

(EMEA)

(EMEA)

Commitee for Propietary

Commitee for Propietary

Medical Products (CPMP)

Medical Products (CPMP)

- komisja EMEA

- komisja EMEA

opiniująca metodykę

opiniująca metodykę

badań

badań

Procedura centralna rejestracji

www.eudra.org

Urząd Rejestracji

Urząd Rejestracji

Produktów

Produktów

Leczniczych,Wyrobów

Leczniczych,Wyrobów

Medycznych i Produktów

Medycznych i Produktów

Biobójczych

Biobójczych

ul. Ząbkowska 41

03-736 Warszawa

Tel. [phone]

Fax [phone]

http://www.bip.urpl.gov.pl

Stowarzyszenie na Rzecz

Stowarzyszenie na Rzecz

Dobrej Praktyki Badań

Dobrej Praktyki Badań

Klinicznych w Polsce

Klinicznych w Polsce

• Strona internetowa:

http://www.gcppl.com.pl/

• biuletyn: GCPpl Newsletter
• Członkowie: firmy farmaceutyczne,

CRO, środowiska akademickie

• Zainteresowania:badania kliniczne

(GCP, etyka, nauka,organizacja,
kontrola jakości)

Zasady prawidłowego

Zasady prawidłowego

prowadzenia badań

prowadzenia badań

klinicznych

klinicznych

Good Clinical Practice

Good Clinical Practice

(GCP)

(GCP)

ICH GCP

ICH GCP

Międzynarodowa Konferencja

na Rzecz Harmonizacji

Wymogów Technicznych dla

Rejestracji Środków

Farmaceutycznych (ICH)

wyd.: MZiOS, Warszawa,

1998

NIZP ul. Chełmska 30/34

NIEPOŻĄDANE DZIAŁANIE

NIEPOŻĄDANE DZIAŁANIE

LEKU (Adverse Drug

LEKU (Adverse Drug

Reaction)

Reaction)

• Każda szkodliwa i niezamierzona

reakcja na lek, która występuje
przy podaniu w dawce stosowanej
zwykle u człowieka

ZDARZENIE

ZDARZENIE

NIEPOŻĄDANE

NIEPOŻĄDANE

Adverse Event (AE)

Adverse Event (AE)

• Każde niepożądane zdarzenie

natury medycznej występujące u
osoby otrzymującej lek,
niezależnie od istnienia lub braku
związku przyczynowo -
skutkowego z otrzymywanym
leczeniem

CIĘŻKIE ZDARZENIE

CIĘŻKIE ZDARZENIE

NIEPOŻĄDANE (SAE)

NIEPOŻĄDANE (SAE)

• zgon
• zagrożenie życia
• konieczność hospitalizacji

(przedłużenie)

• trwały lub znaczny uszczerbek

zdrowia

• wada wrodzona/uszkodzenie

okołoporodowe