Prof. dr hab. Jolanta

Zagrodzka

Instytut Psychologii

Stosowanej

Cogito ergo

sum

Myślenie

stanowi

łańcuch operacji

umysłowych, za

pomocą których

przetwarzane są

informacje zawarte w

spostrzeżeniach,

wyobrażeniach i

pojęciach

Proces myślenia
obejmuje:

•

planowanie

•

przewidywanie

•

ocenianie

•

rozumienie

•

wnioskowanie (

dedukcyjne

–

od przesłanek do wniosków i

indukcyjne

- od obserwacji do

wniosków)

•

rozwiązywanie problemów

Podstawowe operacje
umysłowe:

•

analiza

– myślowe rozdzielanie

elementów całości

•

synteza

– myślowe scalanie

elementów całości

•

porównywanie

– zestawianie

różnych elementów
rzeczywistości z punktu widzenia
ich podobieństw i różnic

Podstawowe operacje
umysłowe:

•

abstrahowanie

- wyróżnianie

jednej właściwości przy
jednoczesnym pominięciu innych

•

uogólnianie

– ujmowanie

właściwości, cech wspólnych dla
jakieś klasy rzeczy lub zjawisk, z
pominięciem cech jednostkowych

Narzędzia myślenia
– co kształtuje w
umyśle reprezentację
informacji o świecie

•

słowa

•

wyobrażenia

•

pojęcia

Słowa -

czy myślenie

jest wewnętrznym
monologiem?

•

czasem trudno ubrać myśli

w słowa

•

słowa często są

wieloznaczne – myśli nie

Język nie jest podstawą

myślenia, choć wpływa na

pewne jego aspekty np.

wspomagając pamięć,

pomaga śledzić bieg myśli

i skutecznie je

przechowywać (Kosslyn,

2006)

Wyobrażenia

– obrazy (reprezentacje)
przedmiotów, scen, zjawisk
pojawiające się pod ich
nieobecność tzw.

odtwórcze

albo też nieistniejących w
rzeczywistości tzw.

twórcze

Wyobrażenia

Nie determinują myślenia.
Gdyby tak było, myślenie
abstrakcyjne byłoby
niemożliwe. Pełnią funkcją
podobną jak język.

Pojęcia

- reprezentacja umysłowa
zawierająca opis istotnych
właściwości pewnej klasy
(

kategorii

). Np. kategoria

owoców, kategoria czynności
porządkowych, kategoria cech
osobowości .
Mogą być

konkretne

i

jednoznaczne (ptak) lub

abstrakcyjne

(moralność)

Pojęcia

porządkują

wiedzę, pozwalają

analizować i

interpretować nowe

dane z perspektywy

dotychczasowych

doświadczeń, pozwalają

wykonywać operacje

myślowe na materiale

symbolicznym

Strategie i sposoby
rozwiązywania
problemów:

Pierwszy krok – dobre określenie

problemu!

•

algorytm

•

heurystyki

•

wgląd

G

a

ry

K

a

sp

a

ro

v

Algorytm

-sekwencja działań, które
wykonane metodycznie,
gwarantują rozwiązanie
problemu.

Algorytm

Może być typu:

•

drzewo decyzyjne

(wyobrażenie sobie stanu
wyjściowego i możliwych
do wyobrażenia kroków,
ocena konsekwencji
każdego kroku)

•

dekompozycja problemu

(rozłożenie na problemy
bardziej szczegółowe)

Heurystyka

– podejście

umożliwiające

rozwiązanie problemu w
rozsądnym czasie i przy
niezbyt dużym nakładzie sił,
ale

nie gwarantujące

go

Najczęściej
stosowane
heurystyki

•

„byle bliżej”

•

postępowanie wstecz

•

ukonkretnianie

problemu

•

rozumowanie przez

analogię

Heurystyka „byle
bliżej”

- Wybieranie takich kroków
postępowania, które w
największym stopniu
przybliżają nas do celu

Heurystyka podziału
na elementy

- podział problemu na
mniejsze, które są kolejno
rozwiązywane

Heurystyka
„ukonkretnianie
problemu”

- konkretyzacja problemu np.
wyobrażenie sobie konkretnej
figury geometrycznej, na
której rozwiązuje się problem,
a potem sprawdzanie czy da
się to uogólnić na inne figury.
Użyteczna przy problemach
abstrakcyjnych.

Heurystyka
„rozumowanie
przez analogię”

- Przenoszenie rozwiązania z
innej, podobnej klasy
problemów np. w leczeniu

Rozwiązywanie przez
wgląd

(nagły przebłysk)

- Przełamanie wytworzonego
nastawienia, spostrzeżenie
problemu w innym świetle.
Procesy prowadzące do
wglądu zachodzą
nieświadomie. Bywa
następstwem metody prób i
błędów

.

Od czego zależy łatwość
rozwiązywania
problemów?

•

wiedza w danej dziedzinie

•

opanowanie reguł poprawnego

myślenia

•

znajomość heurystyk

UCZENIE SIĘ

Proces prowadzący do zmian

w zachowaniu. Dokonuje się

na podłożu indywidualnego

doświadczenia. Jest możliwy

dzięki pamięci czyli

przechowywaniu śladów tego

doświadczenia

(wg.Włodarski, 1998)

Klasyfikacja rodzajów i
form uczenia się

(wg. Sadowski, 2005)

•

uczenie się percepcyjne

•

uczenie się asocjacyjne

•

habituacja

Uczenie się percepcyjne

– polega na zapoznawaniu się z
cechami przedmiotów, ludzi,
zjawisk, z topografią
środowiska jedynie na
podstawie informacji
sensorycznej. Skutkiem uczenia
się percepcyjnego –

pamięć

rozpoznawcza

czyli zdolność

rozpoznawania uprzednio
widzianych bodźców.

Uczenie się
asocjacyjne

– polega na tworzeniu się
związków (

asocjacji

) między

bodźcami lub bodźcem a
reakcją.

Może się odbywać:

•

metodą prób i błędów

•

przez wgląd

•

przez naśladowanie

Warunkowanie

– forma uczenia się

asocjacyjnego

. W toku

warunkowania wytwarzają się

odruchy nabyte

(w

odróżnieniu od wrodzonych)
powstające w

określonych

warunkach

w konfrontacji

organizmu ze środowiskiem.

Warunkowanie
klasyczne

-badania

Iwana Pawłowa

•

Odkryte przy okazji badań nad

trawieniem (początek XX w.)

•

ślina wydziela się nie tylko pod

wpływem pokarmu w jamie ustnej,
ale już na sam jego widok

•

dalsze badania – ślinienie się

może wywołać jakikolwiek bodziec
np.

dźwięk

, jeśli jest wielokrotnie

kojarzony z

bodźcem

bezwarunkowym

(pokarm)

1849-
1936

Podstawa
warunkowania
klasycznego

- tworzenie się asocjacji między
początkowo obojętnym bodźcem
otoczenia z czynnikiem
biologicznie znaczącym. Bodziec
pierwotnie obojętny musi
wielokrotnie poprzedzać

bezwarunkowy

(BB) aby stać się

warunkowym

(BW) i wywoływać

reakcję warunkową

(RW).

Warunkowanie
klasyczne w życiu
codziennym i praktyce

w psychoterapii np.
systematyczna desensytyzacja

•

w terapii uzależnień (awersja

smakowa)

•

w reklamie

np. slogany polityczne

+

atrakcyjne
bodźce

=

lepszy odbiór

sloganów

Warunkowanie

instrumentalne

– polega na

skojarzeniu

reakcji

ze wzmocnieniem. Określona

forma zachowania utrwala się

(lub nie występuje) jeśli jej

konsekwencją jest

nagroda

(lub

kara

).

Prawo efektu

Thorndike’a

„Zachowania prowadzące

do zadowalającego stanu

rzeczy będą z większym

prawdopodobieństwem

powtarzane.”

Wzmocnienie w
warunkowaniu
instrumentalnym:

•

pozytywne

(związane z

popędami apetytywnymi) lub

negatywne

(związane z

popędami awersyjnymi)

•

pierwotne

(z natury

wzmacniające) lub

wtórne

(nie

zaspakajają bezpośrednio
potrzeb biologicznych)

Wzmocnienie w
warunkowaniu
instrumentalnym:

•

natychmiastowe

(zaraz po

pożądanym zachowaniu) lub

odroczone

•

ciągłe

(po każdej reakcji) lub

częściowe

(uczy się wolniej, ale

bardziej odporne na wygaszanie)

klasyczne

instrumentalne

podobieństwa

podstawą jest

skojarzenie

BB z

BW

podstawą jest

skojarzenie

reakcji

ze wzmocnieniem

podlega

wygaszaniu

podlega

wygaszaniu

BW podlega

generalizacji

reakcja podlega

generalizacji

różnicowanie BW

różnicowanie

reakcji

różnice

organizm jest

pasywny

organizm jest

sprawcą działania

Habituacja

-

zmniejszanie się

i

zanik

reakcji

na często

powtarzający

się bodziec

. W życiu człowieka

pełni rolę zarówno pozytywną
(nie reagujemy na bodźce
nieistotne, kierujemy uwagę
na ważne) jak i negatywną
(monotonna jazda
samochodem)

Uczenie się społeczne

– teoria A. Bandury, lata 60 XX
w.
Proces uczenia się zachodzi
także przez obserwację i
naśladowanie innych
(

modelowanie

). Odbywa się w

kontekście społecznym. Nie
wymaga bezpośredniego
wzmocnienia.