Temperamentalne
Temperamentalne
uwarunkowania ryzykownych
uwarunkowania ryzykownych
zachowań u kierowców
zachowań u kierowców
Antoni Wontorczyk
Antoni Wontorczyk
Instytut Psychologii Stosowanej
Instytut Psychologii Stosowanej
Uniwersytet Jagielloński
Uniwersytet Jagielloński
Hipokrates –Galen II wiek
Hipokrates –Galen II wiek
p.n.e
p.n.e
Sangwinik - krew
Sangwinik - krew
Choleryk - żółć
Choleryk - żółć
Melancholik - czarna żółć
Melancholik - czarna żółć
Flegmatyk - flegma, śluz
Flegmatyk - flegma, śluz
Teoria PEN Hansa Eysencka
Teoria PEN Hansa Eysencka
(1994)
(1994)
Osobowość ma dwa składniki –
Osobowość ma dwa składniki –
inteligencję i temperament
inteligencję i temperament
Temperament (osobowość)
Temperament (osobowość)
Psychotyczność (P)
Psychotyczność (P)
Ekstrawersja (E)
Ekstrawersja (E)
Neurotyczność (N)
Neurotyczność (N)
Biologiczne podłoże –
Biologiczne podłoże –
Psychotyczności, Ekstrawersji i
Psychotyczności, Ekstrawersji i
Neurotyczności
Neurotyczności
Mervin Zuckerman (2000)
Mervin Zuckerman (2000)
Ludzie różnią się między sobą pod
Ludzie różnią się między sobą pod
względem odporności na deprywację
względem odporności na deprywację
sensoryczną
sensoryczną
Każdy człowiek dąży do osiągnięcia
Każdy człowiek dąży do osiągnięcia
optymalnego poziomu stymulacji –
optymalnego poziomu stymulacji –
pozytywny stan emocjonalny
pozytywny stan emocjonalny
Czynniki genetyczne- reaktywność
Czynniki genetyczne- reaktywność
ośrodkowego i autonomicznego układu
ośrodkowego i autonomicznego układu
nerwowego decydują o względnie stałych
nerwowego decydują o względnie stałych
różnicach w zapotrzebowaniu na stymulację
różnicach w zapotrzebowaniu na stymulację
Poszukiwanie doznań – tendencja do
Poszukiwanie doznań – tendencja do
poszukiwania lub unikania stymulacji
poszukiwania lub unikania stymulacji
Temperament
Temperament
(Strelau,2001)
(Strelau,2001)
Przejawia się w zachowaniu – stanowi zatem składową
Przejawia się w zachowaniu – stanowi zatem składową
osobowości
osobowości
W porównaniu z innymi zjawiskami psychicznymi
W porównaniu z innymi zjawiskami psychicznymi
charakteryzuje się względną stałością w ciągu życia
charakteryzuje się względną stałością w ciągu życia
Ma podłoże biologiczne (mechanizmy fizjologiczne i
Ma podłoże biologiczne (mechanizmy fizjologiczne i
biochemiczne)
biochemiczne)
Różnice indywidualne w cechach temperamentu są
Różnice indywidualne w cechach temperamentu są
częściowo genetycznie determinowane
częściowo genetycznie determinowane
Cechy temperamentu należą do charakterystyk
Cechy temperamentu należą do charakterystyk
psychicznych, które w postaci pierwotnych emocji i
psychicznych, które w postaci pierwotnych emocji i
motoryki obecne są już od wczesnego niemowlęctwa
motoryki obecne są już od wczesnego niemowlęctwa
Cechy temperamentu takie jak (lek emocjonalność,
Cechy temperamentu takie jak (lek emocjonalność,
poszukiwanie stymulacji, żwawość, aktywność) występują u
poszukiwanie stymulacji, żwawość, aktywność) występują u
zwierząt
zwierząt
Temperament jako pojęcie odnoszące się do formalnych
Temperament jako pojęcie odnoszące się do formalnych
cech zachowania
cech zachowania
Zachowania ryzykowne
Zachowania ryzykowne
Potencjalne reakcje behavioralne,
Potencjalne reakcje behavioralne,
mające uwarunkowania
mające uwarunkowania
temperamentalne, które w sytuacji
temperamentalne, które w sytuacji
ruchu drogowego mogą narazić
ruchu drogowego mogą narazić
kierowcę lub innych użytkowników
kierowcę lub innych użytkowników
drogi na zagrożenie życia lub
drogi na zagrożenie życia lub
poniesienie szkody
poniesienie szkody
Ryzykowne zachowania
Ryzykowne zachowania
uwarunkowane
uwarunkowane
temperamentalne
temperamentalne
Ryzyko podmiotowe
Ryzyko podmiotowe
- kierowcy
- kierowcy
Ryzyko procesualne
Ryzyko procesualne
– innych
– innych
użytkowników drogi
użytkowników drogi
Czynniki tempramentalne
Czynniki tempramentalne
Model pożądany
Model pożądany
Czynniki tempramentalne
Czynniki tempramentalne
Ryzyko procesualne
Ryzyko procesualne
Obszar ryzyka
podmiotoweg
o
Czynniki tempramentalne
Czynniki tempramentalne
Ryzyko podmiotowe
Ryzyko podmiotowe
Obszar
Ryzyka
podmiotowe
go
Zależności
Zależności
Ryzyko
podmiotowe
Ryzyko
procesualne
Ryzyko
podmiotowe
Ryzyko procesualne
Narzędzia badawcze
Narzędzia badawcze
Skala SSS M. Zuckerman
Skala SSS M. Zuckerman
FCZ-KT Strelau, Zawadzki
FCZ-KT Strelau, Zawadzki
EPQ-R Eysenck
EPQ-R Eysenck
Osoby badane
Osoby badane
437 - osób
437 - osób
30 - kierowcy rajdowi
30 - kierowcy rajdowi
82 - osoby (kierowcy ze zdarzeniami)
82 - osoby (kierowcy ze zdarzeniami)
Czynniki temperamentalne
Czynniki temperamentalne
kierowcy ze zdarzeniami
kierowcy ze zdarzeniami
Ryzyko
podmiotowe
Ryzyko
procesualne
Ryzyko podmiotowe
Ryzyko procesualne
Kierowcy
z
wypadka
mi
Czynniki temperamentalne
Czynniki temperamentalne
Kierowcy rajdowi
Kierowcy rajdowi
Kierowcy
rajdowi
Wnioski
Wnioski
Cechy temperamentalne mają związek z potencjalnym
Cechy temperamentalne mają związek z potencjalnym
podejmowaniem ryzyka
podejmowaniem ryzyka
Interakcja ryzyka podmiotowego i procesualnego stwarza
Interakcja ryzyka podmiotowego i procesualnego stwarza
wysokie prawdopodobieństwo zagrożenia życia lub
wysokie prawdopodobieństwo zagrożenia życia lub
poniesienia szkody
poniesienia szkody
Warunki środowiska (droga, samochód) i interakcja
Warunki środowiska (droga, samochód) i interakcja
społeczna niesprzyjające uwarunkowaniom ryzyka
społeczna niesprzyjające uwarunkowaniom ryzyka
podmiotowego i procesualnego zwiększają zagrożenie życia
podmiotowego i procesualnego zwiększają zagrożenie życia
lub poniesienia szkody w ruchu drogowym
lub poniesienia szkody w ruchu drogowym
(stan
(stan
niedopasowania)
niedopasowania)
W sprzyjających okolicznościach
W sprzyjających okolicznościach
(dobrostan interakcyjny)
(dobrostan interakcyjny)
ryzyko podmiotowe lub procesualne nie musi prowadzić do
ryzyko podmiotowe lub procesualne nie musi prowadzić do
zagrożenia życia lub poniesienia szkody
zagrożenia życia lub poniesienia szkody
Warunki dobrostanu interakcyjnego
Warunki dobrostanu interakcyjnego