Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – scenariusz zajęć

7. Temat zajęć: Ryzykowne zachowania seksualne, ich

przyczyny i skutki oraz sposoby zapobiegania

Uczestnicy zajęć: grupa studentów licząca ok. 25 osób

Zadania:

1.

Przybliżenie

podstawowych

informacji

o

zachowaniach

ryzykownych człowieka.

2.

Uświadomienie własnych zachowań ryzykownych.

3.

Poznanie ryzykownych zachowań seksualnych – ich przyczyn,
skutków i możliwości zapobiegania

Pomoce:  

-rzutnik

-prezentacja w PowerPoincie

-folie

-test

Czas trwania zajęć – 60min

Oczekiwane efekty – Po skończonych zajęciach studenci powinni znać

podstawowe informacje dotyczące ryzykownych zachowań człowieka, w
tym seksualnych, mieć świadomość zagrożeń wynikających z
niedostatecznej wiedzy i działań profilaktycznych w przeciwdziałaniu
ryzykownym zachowaniom seksualnym.

 

Opis przebiegu zajęć

I. Część wstępna

1. Prezentacja zadań wybranych przez studentów (2

x 15 min) (zał. - folie- 1,1a,1b, 1c, 1d, 1e, 1f)

2. Prezentacja zadań.

3. Rozgrzewka – Pozytywne głaski – każdy każdego

lekko pogłaszcze po plecach mówiąc iż
przekazuje mu pozytywną energię.

II. Część właściwa

4. Test Zachowań Ryzykownych (Studenski Ryszard)

(slajd 4) – dla każdego ksero - jak najmniejsza
liczba punktów w skali 1 – 100 – to ma się
najmniejsze

skłonności

do

zachowań

ryzykownych w tym seksualnych.

- prezentacja własnych wyników , jeśli chcą

- podsumowanie prowadzącego (slajdy 5– 12)

5.

Praca w małych grupach: Ryzykowne zachowania seksualne – co o

nich wiemy?

a. Dzielimy uczestników na grupy ¾ osobowe - metodą odliczania:

gr. 1 – inicjacja seksualna obecnie

gr.2 – kontakty z wieloma partnerami

gr.3 – kontakty narażające na zakażenia chorobami przenoszonymi
drogą płciową

gr. 4 – niestosowanie prezerwatyw

gr. 5 – przemoc seksualna

gr. 6 - prostytucja

gr.7 – zachowania seksualne po alkoholu lub/i narkotykach

b. prezentacja pracy grup i po każdej grupie uzupełnia prowadzący
( slajdy 13, 14 i zał. 2, 2a oraz 15 – 20 oraz folie zał. 3, 4, 4a – 4g , 5 -
według tematu grup)

6. Wykładzik: Zapobieganie ryzykownym zachowaniom seksualnym
Test „Tak lub nie” - - zał.6 na folii) (slajdy 21 - 27)

III. Część końcowa

7. .Ewaluacja zajęć – informacja zwrotna – czy zajęcia się podobały i
czy coś może skorzystają dla siebie

Na następne zajęcia – przygotować się do I kolokwium z całości tego co
było na ćwiczeniach i wykładach

Ryszard Studenski Test Zachowań Ryzykownych

Data Wiek Płeć: K M

Niniejszy kwestionariusz dotyczy Twojego stosunku do trudnych lub niebezpiecznych zadań. Nie zawiera on pytań ani dobrych ani złych. Twój
stosunek do zagrożeń jest Twoją osobistą sprawą. Możesz preferować podejmowanie ryzyka albo cenić bezpieczeństwo i ostrożne postępowanie.

Przeczytaj uważnie każde stwierdzenie i zakreśl kółkiem liczbę oznaczającą jak często podejmujesz wymienione zachowanie.

Poszczególne liczby oznaczają: 4–bardzo często, 3– często, 2–czasem, 1–rzadko, 0–bardzo rzadko lub nigdy.

1Zdarza się, że wybieram drogę na niebezpieczne skróty 4 3

2

1

0

2Biorę udział w trudnych i niebezpiecznych przedsięwzięciach

4

3

2

1

0

3Podejmuję zachowania będące na krawędzi ryzyka 4

3

2

1

0

4Robię rzeczy niebezpieczne aby przeżyć dreszczyk emocji

4

3

2

1

0

5Postępuję bardziej ryzykownie od innych

4

3

2

1

0

6Uczestniczę w sytuacjach, w których moje życie lub zdrowie są zagrożone

4

3

2

1

7Robię rzeczy, o których wiem, że są niebezpieczne 4

3

2

1

0

8Podejmuję ryzykowne zachowania wymagające dużej sprawności

4

3

2

1

0

9Odstępuję od przepisów bezpieczeństwa jeśli mogę coś zrobić szybciej, taniej lub z mniejszym wysiłkiem

4

3

2

1

0

10Zdarza się, że podejmuję ryzyko pomimo, że nie jest to konieczne

4

3

2

1

0

11Stawiam sobie cele wymagające podjęcia ryzyka 4

3

2

1

0

12Poprzez ryzykowanie wiele się uczę

4

3

2

1

0

13Choć wiem co mi szkodzi, to nie unikam tego

4

3

2

1

0

14Zdarza się, że podejmuję ryzyko aby zdobyć satysfakcjonujące doświadczenie

4

3

2

1

0

15Jeżeli ktoś zrobi coś ryzykownego to mam ochotę zrobić coś podobnego

4

3

2

1

0

16Realizuję bardziej ryzykowne cele niż inni

4

3

2

1

0

17Podejmuję ryzyko aby przetestować swoją sprawność

4

3

2

1

0

18Wolę ryzykowne rozwiązania niż ostrożne

4

3

2

1

0

19Ryzykuję aby wzbogacić swoje doświadczenie

4

3

2

1

0

20Ryzykuję aby pokazać innym, że mam „fart”

4

3

2

1

0

21Odczuwam potrzebę zrobienia czegoś ryzykownego

4

3

2

1

0

22Podejmuję ryzyko, gdy chcę poprawić swoje samopoczucie

4

3

2

1

0

23Moje cele wymagają ryzykownego postępowania 4

3

2

1

0

24Nie mam pewności czy moje postępowanie zakończy się sukcesem czy porażką

4

3

2

1

0

25Wybieram ryzykowne rozwiązania aby doznać przyjemnych wrażeń 4

3

2

1

0

Zachowania ryzykowne według teorii

psychologicznych (Zaleśkiewicz T.: Ryzyko

jako konieczność i ryzyko jako

przyjemność [w.]:Goszczyńska M.,

Studenski R.: Psychologia zachowań

ryzykownych. Wyd. Akademickie „ Żak”,

Warszawa 2006, s.19 – 45.

1. Zachowania ryzykowne jako konieczność tzw.

ryzykowanie instrumentalne (wysoki poziom
aspiracji to częstsze ryzykowanie, zachowanie
ryzykowne

jest

niezbędne

do

osiągnięcia

wybranego celu – cel sukces);

2. Zachowania

ryzykowne

podejmowane

dla

przyjemności tzw. ryzyko stymulujące ( jest to
gotowość

do

podejmowania

fizycznego,

społecznego, prawnego i finansowego ryzyka dla
dostarczenia sobie intensywnych doznań dla
przyjemności, cel - przyjemność).

Ryzykowne zachowania mające swą

przyczynę w ryzyku stymulującym:

1. Ryzykowne zachowania seksualne,

2. Zachowania ryzykowne związane z

prowadzeniem

pojazdu

(szybkość,

alkohol,, narkotyki, leki, nie zapinanie
pasów, brak kasku),

3. Alkoholizm,

4. Narkomania i lekomania,

5. Hazard,

6. Inne zachowania ryzykowne np. sporty

ekstremalne

Ryzykowne zachowania seksualne:

1. Wczesna inicjacja seksualna,
2. Kontakty

seksualne

z

przypadkowo

poznanymi partnerami,

3. Kontakty seksualne narażające siebie na

zakażenie HIV i innymi chorobami

przenoszonymi drogą płciową,

4. Niestosowanie

w

czasie

współżycia

seksualnego prezerwatyw,

5. Przemoc seksualna,
6. Prostytucja,
7. Zachowania

seksualne

po

zażyciu

narkotyków i alkoholu

Najczęstsze

zachowania

ryzykowne

młodzieży

w

sferze

seksualnej

(Izdebski, 2010) :

• podejmowanie aktywności seksualnej w
bardzo wczesnym wieku,

• częsta zmiana partnerów seksualnych,
•

niewystarczające

stosowanie

metod

antykoncepcyjnych,

•

kontakt

z

pornografią

(zwłaszcza

prezentującą przemoc),

•

intymne

kontakty

wirtualne

z

nieznajomymi,

• prostytucja dziecięca.

Przyczyny zachowań ryzykownych w tym

seksualnych:

1. Biologiczne (genetyczne oraz działanie

biologicznego markera poszukiwania

ryzyka czyli enzymu monoaminooksydazy,

który powoduje unieczynnienie i rozkład

cząsteczek dopaminy w mózgu);

2. Poszukiwanie

wrażeń(potrzeba,stymulacja,egocentry

zm) – dostarczenie sobie

emocjonujących i pobudzających

przeżyć;

3. Przyczyny społeczne – podjęcie ryzyka w

celu osiągnięcia wysokiej pozycji w grupie

rówieśniczej;

4. Przyczyny funkcjonalne - ryzyko dla

zaoszczędzenia czasu, dla zakończenia

czegoś, dla kogoś.

5. Niedostatki edukacji seksualnej przed

inicjacją seksualną.

6. Doświadczenia seksualne - wczesne

Przyczyny podejmowania ryzykownych

zachowań seksualnych

:

• dysharmonia rozwojowa, czyli brak zgodności

między

tempem

rozwoju

biologicznego,

seksualnego,

psychicznego

i

społecznego,

obserwowana u osób w okresie dojrzewania (tzw.

rozszczepienie procesu dojrzewania), która sprawia,

że młodzi ludzie, eksperymentując w tak ważnej

dziedzinie, jaką jest seksualność, nie mają

dostatecznych kompetencji społecznych, etycznych i

moralnych,
• niedostatki socjalizacji seksualnej w rodzinie i

edukacji seksualnej w szkole,
• wpływ przekazu medialnego, jego nadmierna

seksualizacja,
• używanie przez młodzież alkoholu i innych

substancji psychoaktywnych.
(Mazur,Woynarowska,

2004).

Skutki ryzykownych zachowań

seksualnych:

1. Choroby przenoszone drogą płciową,

2. Niechęć do współżycia seksualnego i

inne zaburzenia seksualne,

3. Pogorszenie kontaktów z bliskimi,

4. Nieplanowana ciąża,

5. Niedojrzałe związki małżeńskie,

6. Życie

z

etykietą

osoby

lekkich

obyczajów,

7. Problemy prawne

Negatywne

konsekwencje

ryzykownych

zachowań seksualnych(Izdebski, 2010):
•

przedwczesna

prokreacja

oraz

macierzyństwo i ojcostwo,
• ryzyko infekcji przenoszonych drogą

płciową

oraz

niepłodność

i

ciąża

pozamaciczna w następstwie przebytych

infekcji,
• problemy z zaspakajaniem potrzeb

seksualnych w przyszłości, problemy w

przyszłych relacjach partnerskich,
• skutki odroczone w postaci zaburzeń

ginekologicznych

u

młodych

kobieti

dysfunkcji seksualnych.

Inicjację seksualną (klasa II szkoły

ponadgimnazjalnej):

•

u dziewcząt najczęstszym powodem decyzji o

pierwszym stosunku seksualnym była miłość (u 79%

badanych); w dalszej kolejności: podniecenie

seksualne (50%), przyjemność (46%), ciekawość

(39%),
• u chłopców trzy najczęstsze powody to:

podniecenie seksualne (65%), przyjemność (64%) i

ciekawość (61%); co drugi chłopiec wymienił

uczucie miłości do partnerki, 21% chłopców –

uczucie przyjaźni,
• u chłopców, częściej niż u dziewcząt, powodem

inicjacji była zbyt duża ilość wypitego alkoholu lub

używanie narkotyków (odpowiednio 11% i 4%) oraz

to, że inni mieli inicjację za sobą (odpowiednio 12%

i 5%) (Izdebski, 2005)

Przyczyny wczesnej inicjacji seksualnej

uczniów szkół ponadgimnazjalnych

(Woynarowska,Tabak,

2008):

1. u dziewcząt: wagarowanie, palenie tytoniu,

spędzanie wielu wieczorów z rówieśnikami,
częste używanie amfetaminy i marihuany,
łatwość rozmów z rówieśnikami płci przeciwnej,
częste upijanie się,

2. u chłopców: częste picie wódki i piwa, używanie

amfetaminy, wagarowanie i uczęszczanie do
zasadniczej szkoły zawodowej, niedostateczny
monitoring ze strony matki, częste upijanie się.

Niewystarczające stosowanie metod

antykoncepcyjnych(wśród 18-latków):

• 57% podało, że zawsze zabezpiecza się podczas
stosunków płciowych,

• używali prezerwatywy (56%),
• pigułki antykoncepcyjne (16%),
• globulki, żele, pianki i kremy plemnikobójcze (5%),
• krążki dopochwowe (3%),
• spirale domaciczne (2%),
• stosunek przerywany (22%),
• metody naturalne: „kalendarzyk małżeński” i
metodę objawowo-termiczną (13%) (Izdebski, 2005)

Seksualizacja agresji i występowanie

patologicznych zachowań seksualnych

(wykorzystywanie i przemoc

rówieśnicza):

• 12% podało, że występowali w roli sprawcy
przemocy seksualnej, czyli zmuszali innych do
zachowań seksualnych wbrew ich woli, w tym
zmuszali innych do:

– kontaktów dotykowych i wzrokowych – 14%
chłopców i 3% dziewcząt,

– rożnych form kontaktów seksualnych, w tym do
stosunkow seksualnych – 7% chłopców i 1%
dziewcząt

(Izdebski,
2008).

Kontakt z internetem

:

–

kontakt

z

treściami

o

charakterze

pornograficznym, w których brak szacunku dla

drugiego człowieka i jego ciała, poszanowania

godności, miłości.
– kontakt z materiałami prezentującymi seks

połączony z brutalną przemocą,
– prowadzenie rozmów na temat seksu z

nieznajomymi osobami,
– podawanie danych osobistych (numeru telefonu,

adresu) oraz przesyłanie zdjęć i filmów osobom

poznanym w internecie; zdarza się, że dzieci za

pośrednictwem korespondencji internetowej są

uwodzone, a fotografia trafiana strony dla

pedofilów,
– umawianie się na spotkania w „realu” z osobą

poznaną w internecie,
– podejmowanie współżycia seksualnego z osobą

poznaną w sieci.

Prostytucja dziecięca (do 15 r.ż.) jest jedną
z form wykorzystywania seksualnego.

Niepełnoletnie osoby świadczące usługi
seksualne obecnie często pozyskują klientów
przez internet i telefony komórkowe.
Ryzyko kontaktów seksualnych nastolatków

wynika także z nietrwałego charakteru ich

związków,

zmiany

partnerów

seksualnych, stosunku do wierności w

związku.
Wśrod 18-latków - 12% dziewcząt i 32%

chłopców przyznało się, że przynajmniej jeden

raz zdradziło swojego chłopaka/dziewczynę.
Opinie

badanych

są

zbieżne

z

ich

zachowaniami: 51%dziewcząt i 34% chłopców

uważało, że chłopcy są mniej wierni niż

dziewczęta.

Przedwczesna prokreacja i rodzicielstwo
niesie

za

sobą

liczne,

negatywne

konsekwencje

zdrowotne,

psychiczne,

społeczne i ekonomiczne, szczególnie dla
młodocianej matki, ale także dziecka i jego
ojca.

W 2008 r. w Polsce na 414 499 żywych
urodzeń 11 330 dzieci urodziły dziewczęta w
wieku 18 lat i mniej (407 – w wieku 15 lat i
mniej, 1224 – w wieku 16 lat).
(GUS,2009, s.
276)

Ciąże nastolatek są w 90–95% nieplanowane.
Ocenia

się,

że

ok.

40%

nastolatek

oczekujących dziecka nie wiązało współżycia
płciowego z możliwością zajścia w ciążę
(Wroblewska, 2002).

Infekcje przenoszone drogą płciową
(ang. Sexualy Transmited Infections, STI) są
skutkiem zbyt wczesnej inicjacji seksualnej,
częstej zmiany partnerów i nieregularności w
stosowaniu

prezerwatyw,

a

także

niezadowalającego poziomu wiedzy na temat
HIV/AIDS.

W przypadku młodzieży za szczególne
zagrożenie należy uznać zakażenie HIV oraz
zakażenia

Chlamydia

trachomatis

(prowadzące często do zakażeń narządów
miednicy małej).

Wykładzik: Zapobieganie ryzykownym

zachowaniom seksualnym

Współczesna profilaktyka (pierwszorzędowa)

ryzykownych zachowań seksualnych powinna
dotyczyć:

1. Intensyfikowania

działań

edukacyjnych

skierowanych na jednostkę i jej gotowość do
konstruktywnego

radzenia

sobie

z

niebezpieczeństwami otaczającego świata;

2. Przygotowania wychowawców do analizy

rzeczywistości i przewidywania potencjalnych
zagrożeń

będących

wynikiem

rozwoju

społecznego,

procesów

ekonomicznych

i

swoistego dynamizmu świata;

3. Wzmocnienia roli rodziny, jako głównego

źródła transmisji wzorów zachowań. (Doliński,
2003)

Podstawą profilaktyki jest kształtowanie u

młodzieży poczucia własnej wartości oraz

systemu wartości i norm etycznych, które nie

pozwolą im traktować aktywności seksualnej i

partnera

w

sposób

zdehumanizowany,

instrumentalny.

Niezbędne

jest

też

kształtowanie

umiejętności społecznych, niezbędnych do

utrzymywania dobrych relacji z dorosłymi i

rówieśnikami, w tym asertywności, dzięki

której łatwiej opierać się presji innych do

podejmowania zachowań ryzykownych.

Rola rodziny:

Styl

wychowania

dziecka

w

rodzinie

powinien być demokratyczny, oparty na

wspólnie ustalonym zestawie norm i zasad

postępowania, konsekwentny, a zarazem

życzliwy.

Nic nie zastąpi dialogu rodziców z

nastoletnimi

dziećmi

i

ich

wsparcia,

akceptacji,

niezbędnych

zwłaszcza

w

sytuacjach trudnych.

Należy jednak zdawać sobie sprawę z tego,

jak wiele jest obszarów bezradności

rodziców, które nie wynikają tylko z ich

niewiedzy, ale także z oporów natury

psychologicznej.

Rola szkoły:

Z nastolatkami winni pracować nauczyciele

dobrze przygotowani i potrafiący nawiązać z

nimi partnerski, otwarty dialog.
Od szkoły powszechnie oczekuje się realizacji

systematycznej edukacji seksualnej. Wyniki

badań wskazują, że młodzież chciałaby uczyć

się: jak uchronić się przed niepożądaną ciążą,

w jaki sposób zapobiegać zakażeniom HIV i

innym infekcjom przenoszonym drogą płciową

oraz jak budować dobre relacje między

partnerami (uczenie się szacunku do płci

przeciwnej,

rozwiązywania

problemów

i

konfliktów oraz budowania trwałych związków

uczuciowych).

W profilaktyce ryzykownych zachowań
seksualnych niezbędny jest też udział
pracowników

ochrony

zdrowia,

szczególnie lekarzy ginekologów, lekarzy
rodzinnych i pielęgniarek szkolnych.

Coraz bardziej docenianymi realizatorami
działań prewencyjnych są też rówieśnicy i
streetworkerzy

(szczególnie

w

odniesieniu do nastolatków zagrożonych
uzależnieniem

od

narkotyków,

bezdomnością i prostytucją).

(Izdebski,
2010)

W przeciwdziałaniu zachowaniom ryzykownym w tym

seksualnym należy pamiętać i uwzględniać:

1. Korekcję zachowań jako próbę modyfikacji przyjętych

wzorców, co odnosi się do modyfikacji osobowości
człowieka – jest to ogromnie trudne;

2. Wychowanie i profilaktyka powinny wiązać się

rozumieniem

i

wspólnym

ustalaniem

granic

dozwolonych zachowań, a nie przywoływaniem tych
granic, kiedy zostaną przekroczone;

3. Realizując zadania profilaktyczne powinniśmy skupić

się na wzmacnianiu jednostki i przygotowaniu jej do
radzenia sobie z niebezpieczeństwami;

4. Eliminacja zjawisk negatywnych w środowisku/kraju i

przygotowanie młodych ludzi do przeciwstawiania się
im;

5. Nauka prostych umiejętności radzenia sobie z sytuacją

kryzysową;

6. Korekcja zachowań dotycząca wzorów zachowań;

7. Wymagająca filozofia kontaktu ( dobry kontakt z

wychowawcami/rodzicami, nauczycielami i innymi
wspierającymi osobami). (Doliński A. [w.] Izdebski Z.
(red.): Zagrożenia okresu dorastania. U. Z., Zielona
Góra 2008, s. 289 – 304)

Wskazane zapobieganie ryzykownym zachowaniom

seksualnym powinno obejmować:

• Późniejszą inicjację seksualną,
• Kontakty z jednym wzajemnie wiernym partnerem,
• Stosowanie zawsze prezerwatyw w czasie

kontaktów seksualnych,

• Wykonywanie badań w celu wykrywania chorób

przenoszonych drogą płciową (przenoszą się także
pozapłciowo) i leczenie – badania profilaktyczne u
ginekologa/wenerologa,

• Nie bycie ani sprawcą ani ofiarą przemocy

seksualnej,

• Nie zajmowanie się prostytucją i jej odmianami,
• Nie eksperymentowanie z narkotykami, alkoholem

a szczególnie w sytuacjach intymnych