Zapobieganie ryzykownym

zachowaniom dzieci i

młodzieży

Maria Deptuła

Zakład Pedagogiki Opiekuńczej z Profilaktyką

Społeczną

Akademia Bydgoska im. Kazimierza Wielkiego

Plan wystąpienia

1.

Definicje pojęć „ ryzykowne zachowania”,
„czynniki ryzyka”

2.

Ścieżka ryzyka zapoczątkowana zaburzeniami
w realizacji ról rodzicielskich i odpowiadające
jej działania profilaktyczne

3.

Ścieżka ryzyka zapoczątkowana zaburzeniami
w rozwoju zdolności poznawczych dziecka i
odpowiadające jej działania profilaktyczne

4.

Działania profilaktyczne podejmowane w
okresie dorastania wobec młodzieży z obu
ścieżek ryzyka

5.

Podsumowanie

Pojęcie „ryzykowne zachowania”

Ryzykowne zachowania

to w teorii R. Jessora

zachowania zagrażające zdrowiu młodzieży i jej

prawidłowemu rozwojowi.

Należą do nich:



używanie substancji psychoaktywnych,



przedwczesna aktywność seksualna

,



zachowania agresywne, stosowanie przemocy, znęcanie

się nad rówieśnikami,



drobne przestępstwa, wykroczenia, czyny chuligańskie,

wandalizm,



zaniedbywanie obowiązków szkolnych, wagary,

nieukończenie szkoły,



kłamstwa i ucieczki z domu,



inne zachowania wskazujące na nieprawidłowy przebieg

rozwoju

np.

próby samobójcze i inne zachowania wynikające z zaburzeń

depresyjnych, nieprawidłowe wywiązywanie się z ról społecznych

(np. brak zaangażowania w naukę w szkole czy niewłaściwe

wybory zdrowotne np. nieprawidłowa dieta, niski poziom

aktywności fizycznej (za : Ostaszewski 2005).

Czynniki ryzyka

„ Charakterystyczne zmienne lub

zagrożenie, których obecność czyni
prawdopodobieństwo wystąpienia
zaburzenia u danej osoby większym, niż
u osoby wybranej losowo z populacji
ogólnej”

(Arthur i wsp. 2002)

I. Ścieżka ryzyka

Rozwój agresywnych zachowań, odmowa

podporządkowania dorosłym w okresie przedszkolnym

Zaburzona realizacja ról rodzicielskich

np. brak czułości, nadmierny krytycyzm, wrogość,

niedostateczna lub niekonsekwentna dyscyplina,

niewystarczające angażowanie się w opiekę nad dzieckiem

Odrzucenie przez rówieśników w klasie szkolnej

w młodszym wieku szkolnym, słabe postępy w nauce

W okresie dorastania przyłączanie się do grup rówieśniczych,

w których normą jest używanie substancji psychoaktywnych

Źródło: opracowanie własne na podstawie Jacob, Leonard

1997

Cele działań profilaktycznych powiązanych
z pierwszą ścieżką ryzyka

OKRES

PRZEDSZKOLNY

Metoda modelowania połączona z egzekwowaniem wymagań

 Metoda indukcji

 Metoda modelowania i moralizowania

Program C. Sutton:

Jak radzić sobie z trudnymi zachowaniami u dzieci

 Trening umiejętności wychowawczych

Korygowanie

postaw rodziców

w toku terapii

Wzbogacanie wiedzy rodziców i

wychowawców o potrzebach

dzieci i rozwijanie umiejętności

wspomagania

rozwoju psychospołecznego

Źródło: opracowanie własne

Cele działań profilaktycznych

powiązanych z pierwszą ścieżka ryzyka

rozpoczynającą się od zaburzeń w realizacji ról

rodzicielskich (cd)

MŁODSZY WIEK SZKOLNY

Stymulowanie rozwoju społecznego

dzieci metodą:

indukcji

 nagradzania, karania,

 modelowania,

 powierzania zadań,

 moralizowania

Stymulowanie rozwoju

psychospołecznego dzieci

w klasie szkolnej

np. program

„Spójrz inaczej”

Korygowanie zaburzeń w rozwoju

dzieci odrzucanych przez rówieśników

np. program J. Grochulskiej

Budzenie motywacji do nauki i

kształtowanie niezbędnych nawyków

Korygowanie zaburzeń zachowania metodą socjoterapii

Źródło: opracowanie własne

II. Ścieżka ryzyka

Problemy w nauce i

obniżona zdolność do radzenia sobie z nimi

I. Zaburzenia w rozwoju zdolności poznawczych

np. obniżona zdolność koncentracji uwagi, percepcji

wzrokowej, koordynacji wzrokowo-słuchowo-ruchowej

Odrzucenie przez rówieśników w klasie szkolnej

w młodszym wieku szkolnym

W okresie dorastania przyłączanie się do grup rówieśniczych,

w których normą jest używanie substancji psychoaktywnych

Źródło: opracowanie własne na podstawie Zucker, Boyd, Howard

(red.) 1997

Cele działań profilaktycznych powiązanych
z drugą ścieżką ryzyka

rozpoczynającą się od

zaburzeń w rozwoju zdolności poznawczych

W młodszym wieku

szkolnym

Korygowanie zaburzeń w

toku zajęć

korekcyjno-kompensacyjnych

Rozwijanie

odporności na sytuacje trudne

Stymulowanie rozwoju

społecznego dzieci

np. program

„Spójrz inaczej”

Kształtowanie klimatu

tolerancji w grupie

Korygowanie zaburzeń w rozwoju u

dzieci odrzucanych przez rówieśników

np. program J. Grochulskiej,

metoda socjoterapii

Praca z rodzicami –

nauka stymulowania rozwoju

dziecka

Źródło: opracowanie własne

OKRES DORASTANIA

Korygowanie zaburzeń

zachowania

metodą socjoterapii

Stymulowanie rozwoju

psychospołecznego

np. program „Spójrz inaczej

”

Budzenie motywacji do nauki

np. program „Jak polubić naukę”

Korygowanie zaburzeń rozwoju

społecznego uczniów

np. program A. Strzeleckiej

Kształtowanie optymizmu wg

Pensylwańskiego Programu Zapobiegania

Depresji M.P. Seligmana

Interwencja profilaktyczna wobec ucznia

eksperymentującego z substancjami psychoaktywnymi

Cele działań profilaktycznych
adresowanych do uczniów z obu ścieżek
ryzyka

Źródło: opracowanie własne

Podsumowanie



Podejmowanie pracy z rodzicami i nauczycielami
uczącymi dziecko przez pedagoga szkolnego jest
próbą wprowadzenia zmiany w funkcjonowaniu
osób znaczących w życiu dziecka.



Konsekwencją tych działań powinno być z jednej
strony lepsze dopasowanie wymagań i oczekiwań
do możliwości dziecka, z drugiej zaś zapewnienie
dziecku adekwatnej do tych wymagań pomocy.



Zmianie ulegnie zatem nie tylko samo dziecko i
nie tylko środowisko ale także relacja dziecka ze
środowiskiem, co jest według A. Brzezińskiej
właściwym podejściem do pomagania dzieciom z
grup ryzyka (Brzezińska 2002, s. 42)

Podsumowanie



Dobierając propozycje działań

profilaktycznych do indywidualnych ścieżek

ryzyka kierowałam się przekonaniem, że

pomaganie dziecku z trudnościami w nauce i

zaburzeniami rozwoju musi obejmować nie

tylko samo dziecko ale także jego najbliższe

otoczenie.



A. Brzezińska zwraca uwagę, że jeżeli

skupimy się na samym dziecku, czyli na

wewnętrznych czynnikach ryzyka, to może

„grozić to tym, że poddana

różnym zabiegom

pomocowym i naprawiona

osoba wróci do

swego dotychczasowego – niezmienionego

środowiska i prędzej czy później powróci

także do dotychczasowego nieprawidłowego

sposobu funkcjonowania” (2002, s. 42).

Podsumowanie



Jest to jeden z wielu możliwych

projektów podnoszenia skuteczności

wychowawczej szkoły – ich tworzenie

wymaga:

-

prowadzenia badań naukowych nad

efektywnością różnych działań

profilaktyczno-wychowawczych

- upowszechniania wśród nauczycieli

wiedzy o warunkach sprzyjających

rozwojowi

dzieci i młodzieży i

sposobach ich

tworzenia w szkole i

środowisku lokalnym

Bibliografia

1. Arthur M.W., Hawkins J.D., Pollard J.A., Catalano

R.F., Baglioni A.J. JR (2002)

Measuring risk and

protective factors for substance use, delinquency and

other adolescent problem behaviors The Communities

That Care Youth Survey

. „Ewaluation Reviev” Vol. 26

No.6, December, 576-601, Sage Publications.

2. Brzezińska A. (2002)

Pomoc dzieciom z grup ryzyka

.

„Remedium”, 12, 42-46.

3. Jacob T., Leonard K. (1997)

Wpływ rodziny i

rówieśników na nadużywanie alkoholu w okresie

dorastania.

W: Zucker R., Boyd G., Howard J. (red.)

Powstawanie problemów alkoholowych. Biologiczne,

psychospołeczne i socjologiczne czynniki ryzyka

uzależnienia od alkoholu. Warszawa, PARPA, 105-126

.

4. Ostaszewski K. (2005)

Podstawy profilaktyki

zachowań problemowych młodzieży

. W: M. Deptuła

(red.) Diagnostyka – Profilaktyka – Socjoterapia w teorii i

praktyce pedagogicznej, Bydgoszcz (w druku).

5. Zucker R., Boyd G., Howard J. (1997)

Powstawanie

problemów alkoholowych. Biologiczne, psychospołeczne

i socjologiczne czynniki ryzyka uzależnienia od alkoholu.

Warszawa, PARPA.