Elity

- Potocznie: grupa ludzi najlepszych pod jakimś względem
w danym środowisku
Współcześnie pojęcie elita traci ów komponent
ekskluzywności na rzecz innych cech, zwłaszcza
odnoszących się do opisu sformalizowanych ról w
organizacjach politycznych i gospodarczych
np. w administracji państwowej , partiach politycznych,
przedsiębiorstwach, związkach zawodowych, środkach
masowego przekazu, instytucjach religijnych,
zorganizowanych grupach protestu
Skala makro: bierzemy pod uwagę takie organizacje, które
ze względu na swą wielkość czy ważność umożliwiają
ludziom, którzy nimi kierują, wywieranie indywidualnego,
regularnego i istotnego wpływu na decyzje o
makrospołecznym zasięgu.

Założenia klasycznego

elityzm Jamesa Meisela:

Panowanie elit oznacza zbiorową
manipulację masami przez małą grupę
przywódczą
Wszyscy członkowie elit zwracają
uwagę na swój interes, który jest
podstawa poczucia klasowej i grupowej
solidarności
Owa solidarność przejawia się w
gotowości do działania





     

     

Klasycy teorii

•

Vilfredo Pareto

Vilfredo Pareto

,

,

•

Gaetano Mosca

Gaetano Mosca

•

Robert Michels

Robert Michels

,

,

u nich znajdujemy wszystkie

u nich znajdujemy wszystkie

wątki

wątki

rozwijane później na

rozwijane później na

gruncie teorii elit.

gruncie teorii elit.





     

     

Pareto

Pareto

dostrzegał w każdym społeczeństwie wiele elit.

dostrzegał w każdym społeczeństwie wiele elit.

W

W

każdej sferze działalności ludzkiej można wyodrębnić

każdej sferze działalności ludzkiej można wyodrębnić

tych, którzy wyrastają ponad innych: są najbardziej

tych, którzy wyrastają ponad innych: są najbardziej

u

u

talentowani, wytrwali, efektywni itd. Oni tworzą elitę w

talentowani, wytrwali, efektywni itd. Oni tworzą elitę w

danej dziedzinie

danej dziedzinie

Pareto

Pareto

używał pojęcia

używał pojęcia

klasa wybrana

klasa wybrana

. Dzieli

. Dzieli

ową klasę wyodrębniając w niej tych, którzy

ową klasę wyodrębniając w niej tych, którzy

b

b

ezpośrednio lub pośrednio odgrywają

ezpośrednio lub pośrednio odgrywają

z

z

naczącą

naczącą

rolę w rządzeniu i tworzą

rolę w rządzeniu i tworzą

elitę rządzącą.

elitę rządzącą.

W społeczeństwie są zatem dwie warstwy:

W społeczeństwie są zatem dwie warstwy:

warstwę niższą, czyli

warstwę niższą, czyli

nieelitę

nieelitę

oraz warstwę

oraz warstwę

wyższą, którą dzieli na

wyższą, którą dzieli na

elitę rządząca

elitę rządząca

i

i

elitę

elitę

nie rządzącą

nie rządzącą

.

.





     

     

Moska

Moska

nazywa elitę rządzącą

nazywa elitę rządzącą

klasą polityczną.

klasą polityczną.

Elity zawsze stanowią zdecydowaną mniejszość.

Elity zawsze stanowią zdecydowaną mniejszość.

Sprawowanie władzy jest zawsze zjawiskiem grupowym, nie

Sprawowanie władzy jest zawsze zjawiskiem grupowym, nie

istnieje władza jednostki (tyrani muszą mieć zaplecze).

istnieje władza jednostki (tyrani muszą mieć zaplecze).

Ponieważ elity są mniejszością , mają dużą zdolność

Ponieważ elity są mniejszością , mają dużą zdolność

samoorganizacji, co jest niemożliwe w dużych zbiorowościach,

samoorganizacji, co jest niemożliwe w dużych zbiorowościach,

masach.

masach.

Co decyduje o składzie elity? Ci, którzy maja władzę,

Co decyduje o składzie elity? Ci, którzy maja władzę,

posiadają cechy najbardziej cenione w danym społeczeństwie.

posiadają cechy najbardziej cenione w danym społeczeństwie.

D

D

laczego masy podporządkowują się elitom? Przymus nie

laczego masy podporządkowują się elitom? Przymus nie

jest wystarczającym kryterium do wyjaśnienia fenomenu elit,

jest wystarczającym kryterium do wyjaśnienia fenomenu elit,

jest on drugoplanowym czynnikiem. Decydującym czynnikiem

jest on drugoplanowym czynnikiem. Decydującym czynnikiem

jest formuła polityczna – element zawarty w kulturze danego

jest formuła polityczna – element zawarty w kulturze danego

społeczeństwa uzasadniający włądzę elit; źródło legitymizacji

społeczeństwa uzasadniający włądzę elit; źródło legitymizacji

władzy (np. namazanie boże)

władzy (np. namazanie boże)

Michels

Michels

zainteresowany był szczególnie rolą przywództwa w

zainteresowany był szczególnie rolą przywództwa w

organizacjach formalnych, zwłaszcza politycznych.

organizacjach formalnych, zwłaszcza politycznych.

Rozwijając myśl Moski, że siła elity tkwi głównie w jej zdolności

Rozwijając myśl Moski, że siła elity tkwi głównie w jej zdolności

do zorganizowania się, Michels badał funkcjonowanie partii

do zorganizowania się, Michels badał funkcjonowanie partii

socjaldemokratycznych, a więc organizacji, które z założenia

socjaldemokratycznych, a więc organizacji, które z założenia

miały realizować ideały równości i demokracji.

miały realizować ideały równości i demokracji.

Efektem badań sformułowanie

Efektem badań sformułowanie

spiżowe prawo oligarchii

spiżowe prawo oligarchii

.

.

W

W

myśl tego prawa każda organizacja wyłania przywództwo

myśl tego prawa każda organizacja wyłania przywództwo

i aparat wykonawczy, które nie poddają się kontroli

i aparat wykonawczy, które nie poddają się kontroli

szeregowych uczestników. Sposób wyłaniania przywódców

szeregowych uczestników. Sposób wyłaniania przywódców

(uzurpacja, mianowanie, demokratyczny wybór) nie ma

(uzurpacja, mianowanie, demokratyczny wybór) nie ma

znaczenia. Oligarchiczne tendencje organizacji nie są bowiem

znaczenia. Oligarchiczne tendencje organizacji nie są bowiem

wynikiem intencjonalnych działań zainteresowanych; dzieje się

wynikiem intencjonalnych działań zainteresowanych; dzieje się

tak ze względu na immanentne cechy struktury

tak ze względu na immanentne cechy struktury

organizacyjnej,

organizacyjnej,

techniczne

techniczne

wymogi skutecznego

wymogi skutecznego

funkcjonowania złożonych organizacji.

funkcjonowania złożonych organizacji.

Kto mówi organizacja – mówi oligarchia

Kto mówi organizacja – mówi oligarchia

 

 

Współczesny

Współczesny

elityzm

elityzm

jest przede

jest przede

wszystkim teoria

wszystkim teoria

dystrybucji

dystrybucji

władzy

władzy

i jej społecznych

i jej społecznych

konsekwencji.

konsekwencji.

Dla elitystów zasadnicza oś podziałów

Dla elitystów zasadnicza oś podziałów

społecznych przebiega wzdłuż linii

społecznych przebiega wzdłuż linii

elita – masy, przy czym z reguły na

elita – masy, przy czym z reguły na

biegunie elity w nieproporcjonalnie

biegunie elity w nieproporcjonalnie

wysokim stopniu kumulują się

wysokim stopniu kumulują się

społeczne uprzywilejowania i nagrody

społeczne uprzywilejowania i nagrody

(wykształcenie, bogactwo, prestiż),

(wykształcenie, bogactwo, prestiż),

natomiast na biegunie mas –

natomiast na biegunie mas –

społeczno-ekonomiczne upośledzenie,

społeczno-ekonomiczne upośledzenie,

niewiedza i apatia.

niewiedza i apatia.





     

     

Rozłam wśród badaczy elit:

Rozłam wśród badaczy elit:

o

o

       

       

Nurt funkcjonalny: zbliżony do Durkheima i

Nurt funkcjonalny: zbliżony do Durkheima i

paradygmatu funkcjonalnego. Zakłada, że selekcja elit to

paradygmatu funkcjonalnego. Zakłada, że selekcja elit to

nic złego.

nic złego.

o

o

       

       

Nurt krytyczny, zbliżony do Webera. Zakłada, że

Nurt krytyczny, zbliżony do Webera. Zakłada, że

selekcja elit ze społeczeństwem, jest czymś, co zasługuje

selekcja elit ze społeczeństwem, jest czymś, co zasługuje

na krytykę, ponieważ prowadzi do wykorzystania mas

na krytykę, ponieważ prowadzi do wykorzystania mas

przez elity.

przez elity.

 

 

Elityzm

Elityzm

krytyczny

krytyczny

Elityzm

Elityzm

funkcjonalny

funkcjonalny

Pluralizm

Pluralizm

Czy elity są

Czy elity są

niezbędne we

niezbędne we

współczesnych

współczesnych

społeczeństwac

społeczeństwac

h

h

 

 

NIE

NIE

 

 

TAK

TAK

 

 

NIE

NIE

Czy istnienie elit

Czy istnienie elit

prowadzi do

prowadzi do

wyzysku,

wyzysku,

upośledzenia,

upośledzenia,

ograniczenia

ograniczenia

szans mas

szans mas

 

 

 

 

TAK

TAK

 

 

 

 

NIE

NIE

 

 

 

 

TAK

TAK

Czy

Czy

współczesne

współczesne

społeczeństwa

społeczeństwa

rozwinięte są

rozwinięte są

zdominowane

zdominowane

przez elitę/y

przez elitę/y

TAK

TAK

Elita niestety

Elita niestety

istnieje

istnieje

TAK

TAK

Elita na

Elita na

szczęście

szczęście

istnieje

istnieje

NIE

NIE

R. Dahl nie

R. Dahl nie

przeczy, że są

przeczy, że są

grupy

grupy

podejmujące

podejmujące

decyzje, ale to

decyzje, ale to

nie jest elita

nie jest elita





     

     

Elityzm podważał założenia klasycznej liberalnej

Elityzm podważał założenia klasycznej liberalnej

myśli demokratycznej. Kwestionował racjonalność

myśli demokratycznej. Kwestionował racjonalność

i suwerenność jednostek, ich zdolność politycznej

i suwerenność jednostek, ich zdolność politycznej

artykulacji interesów i zbiorowego działania

artykulacji interesów i zbiorowego działania

nakierowanego na realizację tych interesów.

nakierowanego na realizację tych interesów.

Kwestionował również ideę

Kwestionował również ideę

wspólnego dobra

wspólnego dobra

i

i

zbiorowej woli

zbiorowej woli

, które miały ujawniać się poprzez

, które miały ujawniać się poprzez

zindywidualizowane, racjonalne świadomych

zindywidualizowane, racjonalne świadomych

obywateli. Przekonywała, ze rządy ludu,

obywateli. Przekonywała, ze rządy ludu,

odpowiedzialność elit i kontrola elit przez masy to

odpowiedzialność elit i kontrola elit przez masy to

mit.

mit.

   

   

Cechy elit:

Cechy elit:

•

Autonomia

Autonomia

•

Samorekrutacja elit

Samorekrutacja elit

•

Homogeniczność elit (wynika ze

Homogeniczność elit (wynika ze

wspólnoty systemu wartości,

wspólnoty systemu wartości,

spójności grupowej gotowości

spójności grupowej gotowości

wspólnego działania)

wspólnego działania)

•

Kumulacja władzy

Kumulacja władzy

Highley i Field- Neoelityzm

Koncentrują

się na analizie

się na analizie

związków między cechami elit

związków między cechami elit

a cechami ustroju

a cechami ustroju

ekonomiczno-politycznego,

ekonomiczno-politycznego,

jego podatnością na zmianę i

jego podatnością na zmianę i

trwałością tej zmiany

trwałością tej zmiany

.

.

Elita to osoby zdolne do kształtowania w

Elita to osoby zdolne do kształtowania w

istotny i systematyczny sposób polityki kraju

istotny i systematyczny sposób polityki kraju

dzięki zajmowaniu strategicznych pozycji w

dzięki zajmowaniu strategicznych pozycji w

kluczowych organizacjach.

kluczowych organizacjach.

Elita polityczna obejmuje więc zarówno grupy,

Elita polityczna obejmuje więc zarówno grupy,

które w danym momencie stanowią opozycję,

które w danym momencie stanowią opozycję,

jak i przywódców wpływowych organizacji i

jak i przywódców wpływowych organizacji i

ruchów społecznych.

ruchów społecznych.





     

     

Typy elit:

Typy elit:

o

o

       

       

Elita

Elita

konsensualnie zjednoczona

konsensualnie zjednoczona

składa się z

składa się z

frakcji podzielających podstawowe wartości i reguły

frakcji podzielających podstawowe wartości i reguły

politycznej

politycznej

(wartość demokracji, liberalizmu, swobód

(wartość demokracji, liberalizmu, swobód

obywatelskich)

obywatelskich)

Niezależnie od różnic, poszczególne frakcje

Niezależnie od różnic, poszczególne frakcje

komunikują się ze sobą i współpracują. Są politycznymi

komunikują się ze sobą i współpracują. Są politycznymi

oponentami, a nie wrogami.

oponentami, a nie wrogami.

Reguły sukcesji władzy są jasno ustalone i

Reguły sukcesji władzy są jasno ustalone i

przestrzegane przez uczestników gry politycznej – co

przestrzegane przez uczestników gry politycznej – co

zapewnia stabilność systemu.

zapewnia stabilność systemu.

Główną ich cechą jest umiejętność artykułowania

Główną ich cechą jest umiejętność artykułowania

rozmaitych stanowisk i rozwiązywania konfliktów w

rozmaitych stanowisk i rozwiązywania konfliktów w

ramach ustanowionego porządku instytucjonalnego.

ramach ustanowionego porządku instytucjonalnego.

Występuje w społeczeństwach demokratycznych.

Występuje w społeczeństwach demokratycznych.

o

o

       

       

Elita

Elita

sfragmentaryzowana

sfragmentaryzowana

– cechuje ją

– cechuje ją

fundamentalna rozbieżność co do wartości reguł polityki.

fundamentalna rozbieżność co do wartości reguł polityki.

Odłamy elity zachowują się wobec siebie jak wrogowie.

Odłamy elity zachowują się wobec siebie jak wrogowie.

Występuje w społeczeństwach Ameryki Łacińskiej oraz

Występuje w społeczeństwach Ameryki Łacińskiej oraz

krajach Trzeciego Świata.

krajach Trzeciego Świata.

o

o

       

       

Elita

Elita

ideologicznie zunifikowana

ideologicznie zunifikowana

monopolizuje decyzje polityczne, stopniowo

monopolizuje decyzje polityczne, stopniowo

eliminując konkurentów mających inne

eliminując konkurentów mających inne

przekonania. Charakterystyczna dla

przekonania. Charakterystyczna dla

reżimów totalitarnych.

reżimów totalitarnych.

 

 

o

o

       

       

Elita nie w pełni zintegrowana

Elita nie w pełni zintegrowana

. Faza pośrednia

. Faza pośrednia

między elitami sfragmentaryzowanymi a konsensualnie

między elitami sfragmentaryzowanymi a konsensualnie

zintegrowanymi. W przeciwieństwie do trzech innych

zintegrowanymi. W przeciwieństwie do trzech innych

typów nie ma zdolności samotrwania.

typów nie ma zdolności samotrwania.

Występuje wtedy gdy elita podzielona jest na dwie

Występuje wtedy gdy elita podzielona jest na dwie

frakcje, z których jedna odwołuje się do wartości

frakcje, z których jedna odwołuje się do wartości

antyegalitarnych a druga do egalitarnych.

antyegalitarnych a druga do egalitarnych.

Ta pierwsza wyrażając orientację większości utrzymuje

Ta pierwsza wyrażając orientację większości utrzymuje

się przy władzy dzięki decyzji wyborców. Egalitarna opcja

się przy władzy dzięki decyzji wyborców. Egalitarna opcja

zdaje się być wykluczona z udziału w strategicznych

zdaje się być wykluczona z udziału w strategicznych

pozycjach biurokratycznych. Sfrustrowana tym faktem

pozycjach biurokratycznych. Sfrustrowana tym faktem

organizuje częste demonstracje nadając systemowi

organizuje częste demonstracje nadając systemowi

wrażenie mniej stabilnego niż jest w rzeczywistości. Taki

wrażenie mniej stabilnego niż jest w rzeczywistości. Taki

stan jest nie do utrzymania na dłuższą metę.

stan jest nie do utrzymania na dłuższą metę.

 

 





     

     

Metody identyfikacji elit, czyli kim są

Metody identyfikacji elit, czyli kim są

członkowie elit:

członkowie elit:

o

o

       

       

Metoda

Metoda

reputacyjna

reputacyjna

– elitą są ci,

– elitą są ci,

których inni uważają za elitę

których inni uważają za elitę

o

o

       

       

Metoda

Metoda

pozycyjna

pozycyjna

– elitą są

– elitą są

jednostki, które zajmują określona

jednostki, które zajmują określona

pozycję w instytucjach. To podejście jest

pozycję w instytucjach. To podejście jest

podejściem dominującym

podejściem dominującym

o

o

       

       

Metoda

Metoda

decyzyjna

decyzyjna

– nie ważne

– nie ważne

kto ma pozycję w strukturach władzy,

kto ma pozycję w strukturach władzy,

ale kto faktycznie podejmuje decyzje

ale kto faktycznie podejmuje decyzje

 

 

Pluralizm

Pluralizm





     

     

Pluralizm zgadzali się z elitystami, ze władza w społeczeństwie

Pluralizm zgadzali się z elitystami, ze władza w społeczeństwie

rozdzielona jest nierówno, lecz nie oznacza to że jest zmonopolizowana w

rozdzielona jest nierówno, lecz nie oznacza to że jest zmonopolizowana w

rękach jednej grupy. Decyzje polityczne podejmowane są przez wiele

rękach jednej grupy. Decyzje polityczne podejmowane są przez wiele

instytucji, z których każda wyłania swoje przywództwo (elitę) instytucje te

instytucji, z których każda wyłania swoje przywództwo (elitę) instytucje te

różnią się uprawnieniami i zakresem działania lecz wszystkie działają wedle

różnią się uprawnieniami i zakresem działania lecz wszystkie działają wedle

skodyfikowanych zasad, które determinują ich sferę autonomii i wzajemne

skodyfikowanych zasad, które determinują ich sferę autonomii i wzajemne

relacje. Na nie wpływają różnorodne elementy np. nacisk grup interesów

relacje. Na nie wpływają różnorodne elementy np. nacisk grup interesów

(zrzeszenia pracodawców, kościoły, ugrupowania polityczne, związki

(zrzeszenia pracodawców, kościoły, ugrupowania polityczne, związki

zawodowe, stowarzyszenia społeczno-kulturalne) grupy te są emanacją

zawodowe, stowarzyszenia społeczno-kulturalne) grupy te są emanacją

społeczeństwa obywatelskiego i znajdują się na szczeblu między masami a

społeczeństwa obywatelskiego i znajdują się na szczeblu między masami a

władzą, współzawodniczą ze sobą o przeforsowanie na forum politycznym

władzą, współzawodniczą ze sobą o przeforsowanie na forum politycznym

korzystnych rozwiązań. W ty celu wyłaniają przywódców, mobilizują

korzystnych rozwiązań. W ty celu wyłaniają przywódców, mobilizują

publiczną, aktywizują członków. Grupa mająca decydujący wpływ na treść

publiczną, aktywizują członków. Grupa mająca decydujący wpływ na treść

decyzji w jednej sprawie może być pobawiona wpływu w innej. We

decyzji w jednej sprawie może być pobawiona wpływu w innej. We

współczesnych demokracja wg pluralistów nie ma kumulatywnego

współczesnych demokracja wg pluralistów nie ma kumulatywnego

charakteru: żadna z instytucji czy sił politycznych nie monopolizuje

charakteru: żadna z instytucji czy sił politycznych nie monopolizuje

wszystkich decyzji. Istnieje wiele elit.

wszystkich decyzji. Istnieje wiele elit.

Elityzm

Elityzm

Pluralizm

Pluralizm

Władza skupiona jest w rękach

Władza skupiona jest w rękach

wąskiej grupy ludzi (odgrodzonych

wąskiej grupy ludzi (odgrodzonych

od społeczeństwa barierami)

od społeczeństwa barierami)

Władza nie jest równo

Władza nie jest równo

podzielona, ale nie ma tu na nią

podzielona, ale nie ma tu na nią

monopolu. Istnieje zmienny

monopolu. Istnieje zmienny

układ współzawodniczących o

układ współzawodniczących o

nią grup

nią grup

Elita jest względnie autonomiczna i

Elita jest względnie autonomiczna i

w swych działaniach

w swych działaniach

Grupy na drodze negocjacji i

Grupy na drodze negocjacji i

przetargów dochodzą do

przetargów dochodzą do

rozwiązania konkretniej sprawy.

rozwiązania konkretniej sprawy.

Grupa o dominującym wpływie

Grupa o dominującym wpływie

w jednej kwestii nie muszą mieć

w jednej kwestii nie muszą mieć

wpływu w innych kwestiach.

wpływu w innych kwestiach.

 

 

Elita kumuluje w swych rękach

Elita kumuluje w swych rękach

podstawowe środki społecznych

podstawowe środki społecznych

wpływów

wpływów

Stopień wpływu nie jest stałą

Stopień wpływu nie jest stałą

cechą grupy

cechą grupy