Kultura i tożsamość

Kultura i tożsamość

• Zagadnienia

– Tożsamość –definicje
– Identyfikacja

• Nasi przodkowie

– Kultura postfiguratywna
– Kultura kofiguratywna
– Kultura prefiguratywna
– Wnioski
– Zakończenie

• Inspiracja – Wydarzenie sprzed 2 lat

Kultura i tożsamość

• Literatura podstawowa:

– Margaret Mead, Kultura i tożsamość. Studium

dystansu międzypokoleniowego.
PWN.Warszawa 2000.

Margaret Mead /1901 – 1978/

• Amerykańska antropolog, kulturoznawca,

etnolog, teoretyk kultury.

• Prowadziła bezpośrednia bzdania

społeczeństw prymitywnych oraz kultur
narodowych.

• Sfomułowała koncepcję kultury:

Prefiguratywnej
Kofiguratywnej
postfiguratywnej

Tożsamość

• „

Tożsamość obejmuje strukturę uczuć, wartości i

wyobrażeń odnoszących się do samego siebie.

Struktura ta kształtuje się pod wpływem

interakcji i związanych z nimi doświadczeń.

• Tożsamość kształtuje się zarówno przez

bezrefleksyjną identyfikację z bliskimi innymi, jak

i refleksyjne spostrzeganie różnic między ludźmi.

• Tożsamość przejawia się przez poczucie własnej

wartości. która zawiera zarówno pozytywne jak i

negatywne wyobrażenia o sobie samym.

• Poczucie własnej tożsamości stanowi więc

płaszczyznę, która umożliwia dokonanie

samooceny i ocenianie inych ludzi, służy też

wyjaśnianiu i interpretowaniu otaczającego

jednostkę świata społecznego.

– Halina Mielicka, Proces rozwoju tożsamości. w:

Socjologia wychowania, /red. H. Mielicka/.

Wydawnictwo Stachurski. Kielce 2000. s.28

Tożsamość

• Naczelną sprawą wychowania jest kształt

tożsamości młodego pokolenia

• Dziś ta sprawa jest nadal aktualna
• Podstawowe pytania:

– z jaką przeszłością?
– z jaką teraźniejszością?
– z jaką przyszłością?

– chce i może się utożsamiać młody człowiek

Człowiek pierwotny –

identyfikacja

• Tak rozumiana identyfikacja nie stanowiła

problemu dla człowieka pierwotnego, nie

znającego słowa pisanego

• Był tym, kim był – członkiem swego plemienia,

określającego się jako „ludzie” , które to

określenie odnosiło się tylko do własnego

plemienia

• /Dzisiejszy podział podkultur – na „ludzi” i „nie

ludzi”/

• Czasami odmawiano prawa do identyfikacji i

odrzucano jednostkę

• /Pytania – Czy byłeś kiedyś odrzucony? Dlaczego

Cię odrzucono? Co sądzisz o plemieniu, które Cię

odrzuciło? Co zrobiłeś? Czy zmieniłeś

identyfikację?/

• W plemieniu pierwotnym bardzo trudno było

zmienić identyfikację

• /Pytanie – Czy znasz ludzi, którzy zmienili

identyfikację? Co sądzisz o nich?/

Identyfikacja

• Identyfikacja - możliwość wyboru pojawiła się

wraz z powstaniem religii, ideologii

politycznych

• Dla identyfikacji musiała zaistnieć możliwość

wyboru

• Możliwość przypisania się nie tylko do

plemienia nie była drobną zmianą, była

wyborem między systemami myślenia

• Pytanie „Czemu mam poświęcić życie?”
• Nie ono trapi tylko fundamentalistów – gdyż ich

wiara, społeczeństwo i kultura jednocząc się

tworzą konstrukt normatywnie oddzielający ich

od reszty nie ludzi

• /Pytanie „Czy znasz grupy, które można nazwać

fundamentalistycznymi?

• Które Ty byś tak określił,które tak mogliby

określić inni?”/

Czynniki nowej identyfikacji

• Nadszedł czas, gdy musimy nie ze względów na

biologicznego przetrwania ale kulturowego

wziąć na siebie odpowiedzialność za bezpieczny

i spokojny świat aby zachować gatunek

• Trzeba się uwolnić od dotychczasowego

otoczenia i poddać w wątpliwość wiarę w

bogów,socjalizm, naukę, i we wszelką wiarę

• Będziemy pozbywać się starych identyfikacji
• Będziemy starali się zrozumieć nową sytuację
• Będziemy szukać nowych form identyfikacji
• Najpierw należy zrozumieć przeszłość i

teraźniejszość

• Dopiero potem snuć plany na przyszłość

Dzisiejsze zróżnicowanie

Mamy kulturę globalną ale są między nami:

– Pierwotni rybacy, rolnicy, zamknięci w swoich

wsiach

– Społeczności, które straciły swą dawną kulturę

i przejęły niewymyślną, sproletaryzowaną

egzystencję

– Społeczności , które porzuciły swą kulturę, w

której żyli tysiące lat i niedawno przeniosły się

w XXI wiek

• Są tacy, którzy nie umieją liczyć. Używają

określenia „dużo” -

A latamy w kosmos

• Trzynaste pokolenie garncarzy nie używa koła

do wyrobu rytualnych naczyń -

A klonujemy żywe organizmy

• Kargul i Pawlak wychodzą w pole jak ich

przodkowie by zaorać trzy palce ziemi sąsiada

A są tacy, którzy martwią się o globalne ocieplenie

Dzisiejsze

zróżnicowanie

• Używamy najnowszej technologii a nic nie

wiemy o tysiącach lat tradycji chińskiej, grecko
– rzymskiej,

• /co wiemy choćby o kulturze Słowian, Prusów,

Germanów?/

• Dowcip o Jasiu i dyplomacie tureckim
• Są grupy żyjące w stworzonym przez nas

świecie, do którego wskoczyły i chcą mieć to,
co daje nowoczesna technologia

• Jakie tradycje my wybieramy?

Nasi przodkowie

Pokole

nie

Data urodzin

Liczba

przodków

1/1983 Moje urodziny

=

Rodziców 2

2/1958 Urodziny moich

rodziców

=

Dziadków 4

3/1933 Urodziny moich

dziadków

=

Pradziadków 8

4/1908 Urodziny

prapradziadków,20 mln

=

Przodków 16

5/1883 Za rok program

„Ploretariatu”

= Dziadek

dziadka -32

6/1858 Za pięć lat powstanie

styczniowe

+ Pradz. dziadka

- 64

7/1833 Za trzy lata powstanie

listopad.

+

128

8/1808 Księstwo Warszawskie

ma rok

+

256

9/1783 11 lat po pierwszym

rozbiorze

+

512

10/175

8

Rodzi się Ursyn

Niemcewicz

+

1024

Nasi przodkowie

Pokole

nie

Data urodzin

Liczba

przodków

11/173

3

August III, 14 mln

ludności

O

2048

12/170

8

O

4096

13/168

3

Bitwa pod Wiedniem

O

8182

14/165

8

Potop szwedzki, 11mln

ludności

O

16384

15/163

3

Wjazd Ossolińskiego do

Rzymu

O

65536

16/160

8

Polacy w Moskwie

*

131072

17/158

3

1581 Batory pod

Pskowem

*

262144

18/155

8

7,5 mln. Ludności

razem z Litwą

*

524288

19/153

3

Kopernikowi zostało 10

lat życia

*

1048576

20/150

8

Kraków ma 20 tys.

mieszkańców

*

2097152

Nasi przodkowie

Pokole

nie

Data urodzin

Liczba

przodków

21/148

3

1497 klęska Jana

Olbrachta

#

4194304

22/145

8

1466 pokój toruński

#

8388608

23/143

3

1444 klęska warneńska

#

16777216

24/140

8

Zbyszko spotyka

Jagienkę

#

33554432

1410

Bitwa pod Grunwaldem, ostatnia szansa na

uszlachcenie

25140

0

Na UJ 18 tys. Studentów. Połowa

obcokrajowcy

26/138

3

Rodzą się Wasze

praszczury, które pod

Gruwaldem będą miały

po 25 lat. 1386

koronacja Jagiełły

#

67108864

Nasi przodkowie

• Ilu mieliśmy przodków przez wieki ?

• Jakie nazwisko i imię miała /babcia

prababcia ze strony ojca ?

• Wnioski:

– Nieznajomość tradycji

– Wszelaka różnorodność przodków

/społeczna, etniczna/

– Możliwość wyboru linii

– Pięć wieków to pięć okresów życia

mojego ojca

– „Jesteśmy dziećmi tego samego Boga”

Zróżnicowanie tradycji

• Dlaczego nie wybraliśmy innych tradycji?

– Ponieważ nic o nich nie wiemy
– Ponieważ ich już nie ma w świadomości

społecznej

– Ponieważ były tak biedne, że nic po nich nie

pozostało

Zmiany

• Powstają kraje i narody, które do

niedawna miały kilkanaście osób z

wyższym wykształceniem

• Dzieci w podstawówce organizują strajki
• Studenci niższych lat żądają wyboru

profesorów

• Znoszący dotąd upokorzenia i

prześladowania domagają się udziału we

władzy

– Czy zgodzimy się czy nie zgodzimy się aby

przedstawiciele egzotycznych i pierwotnych krajów

mieli prawo do decydowania o kulturze

ogólnoludzkiej

– /

Co się składa na tę kulturę?/

Typy kultur wg M.Mead

• Kultura postfiguratywna

– Dzieci uczą się od przodków

• Kultura kofirugatywna

– Dzieci i dorośli uczą się od rówieśników

• Kultura prefirugatywna

– Dorośli uczą się również od dzieci

Kultury postfiguratywne

• Związane z wąskimi grupami religijnymi,

enklawami ideologicznymi, oparte o
autorytet pochodzący z przeszłości

• Zmiany zachodzą wolno
• Dziadkowie nawet nie marzą aby życie ich

wnuków było inne niż ich

• Przeszłość dorosłych jest przyszłością

młodych

• Przyszłość dzieci jest tak ukształtowana ,

że mogą się one spodziewać tego
samego, co w odpowiednim momencie
życia spotkało ich przodków

Kultury postfiguratywne

• Starsi przekazują poczucie niezmiennej

ciągłości

• Opiera się ona na żywej współobecności

pokoleń

• Starsi przekazywali kompletnego wzorca

całości życia

• Brak dokumentów pisanych wymusił aby

każda norma musiała być zasymilowana z
resztą odbioru świata, utrwalona w
pamięci i postępowaniu, przekazana
następcom

• Wiedza przekazywana była jako

bezdyskusyjna.

• Zgodnie z przeświadczeniem dziecka, ze

istnieje tylko jeden sposób na
zapewnienie pomyślnego losu

Kultury postfiguratywne

• Kultury postfiguratywne spotykamy nie

tylko w plemionach osiadłych ale i w
koczowniczych, żyjących w diasporze
/Ormianie, Żydzi, kasty indyjskie/, w
społecznościach skazanych na wygnanie,
grupach emigrantów, arystokracji

• Dołączenie do takiej grupy jest możliwe

przez nawrócenie, inicjację, obrzezanie

• Wymóg kooptacji: absolutny nakaz

przyjęcia nowej tożsamości z
zobowiązaniem do przekazywania jej
następnym pokoleniom

Kultury postfiguratywne

• Ciągłość opiera się na realizacji

oczekiwań starszych pokoleń

• Warunek – istnienie co najmniej trzech

pokoleń

• Istota bezczasowości i nieuchronnej

tożsamości istnieje i dziś w kulturze:

amiszów, duchoborców, mormonów

• Mają gotowe odpowiedzi na pytania:

– Kim jestem?
– Na czym polega moje życie jako jednostki?
– Jak się mam zachowywać,/ jeść, spać,

kochać się/?

– Jak mam przyjąć śmierć?

Kultury postfiguratywne

• Akces do nowej kultury wiąże się z

nadzieją, ze uda nam się znaleźć rodzaj
tożsamości podobny jak w poprzedniej

• Mówimy nowym językiem ale składnia

pozostaje

– Mam
– Nie mam
– Mam nic
– Nie mam nic – czyli mam wszystko

• „Idą dzieci idą drogą”, „tramwaj”

Nowa tożsamość

• Przy przyjmowaniu nowej tożsamości

Istnieje tendencja do:

– Zacierania zaistniałych zmian
– Rzutowania innowacji na dawno miniona przeszłość
– Mitologizacja przeszłości /co powie kamień/
– Zachowanie ciągłości przez wyparcie z pamięci

wszystkiego co zakłóca poczucie tożsamości i

trwałości /kto wypiera, co wypiera z pamięci?/

– Zjawisko skurczonej przeszłości

• „tutaj –tam” nabiera sensu nie tylko

geograficznego ale i czasowego

• Mający ograniczony udział w przeszłości

żyją płytkim życiem teraźniejszości

Cechy kultury postfiguratywnej

• Kultura postfiguratywna nie wymaga

uzasadniania /gdzie pójdzie Twoja dusza
po śmierci?/

• Formy zachowania nie są

uświadamiane /zawijanie gołąbków/

• Wiele z zachowań istnieje:

– nie mając nazw
– Nie będąc przedmiotem refleksji /45 mim.

lekcja, ocena szkolna, sposób zdejmowania
swetra/

Postrzeganie innych

• Oczywiście zrozumiałe są różnice między”

– białymi i czarnymi
– wykształconymi a niewykształconymi

• Zauważamy problem, gdy odnotowujemy

różnice między takimi samymi
jednostkami – uświadamiamy sobie
wtedy, że różnice tkwią w kulturze

• Brak badań nad własną kulturą pozwala

euroamerykanom myśleć o swoje kulturze
jako wzorcu

Kultura kofiguratywna

• Dominującym wzorem dla członków

społeczności jest zachowanie
rówieśników

• Kofiguracja powstaje w wyniku rozpadu

postfiguracji

– Zaniku starszych
– Nowych technologii, wiedzy nie do opanowania

przez starszych

– Osiedlenia w innym kraju, w którym starsi

traktowani są jak obcy

– Podboju, przemocy, niewolnictwa
– Przewrotu religijnego
– Przemian rewolucyjnych zmierzających do zmiany

stylu życia

Kultura kofiguratywna

• Przykłady kultury kofiguratywnej:

– Więzienie
– Zakład dla psychicznie chorych
– Wojsko
– Kultura chłopców i dziewcząt

• Sposób zerwania ze stylem życia

rodziców:

– Zdobycie wykształcenia
– Wysyłanie dzieci z domu aby zerwały z nim

kontakt /odrzucone dzieciństwo, formy
instytucjonalne/

– Zanik dziadków /miejsca skupienia rodziny, dowodu

prawdy przeszłości

/

• W wyniku ekspansji kultury

kofiguratywnej rodzice musieli zaufać

szkole i własnym dzieciom co do wyboru

słusznych form

• Instytucjonalizacja kultury kofiguratywnej

prowadzi do powstawania kultur i

subkultur młodzieżowych

• Społeczeństwo celowo dopuszczające

mozliwość kofiguracji wprowadzając

młodych do instytucji, w których nie byli

wychowywani, wykazują zdolność

dostosowywania się do nowych

warunków

• Istnieje zgoda na rozłam

międzypokoleniowy, pod warunkiem, ze

zmiana nastąpi w niezmiennym świecie

Emigracja w czasie

• Argument „Młodego”

– „Ja byłem już w Twoim wieku, a Ty w moim

jeszcze nie”

• Kontrargument „Starego”

– „Nigdy nie byłeś młody w takim świecie, w którym ja

jestem młody i nigdy już nie będziesz”

• „Stary” jest na emigracji.
• Nie w przestrzeni a w

czasie

.

Kultura prefiguratywna

• Dlaczego aktualna sytuacja rozłamu

międzypokoleniowego jest specyficzna?

– Rozłam ogarnął cały świat
– Utrata zaufania do dawnych systemów wiary
– Tłumienie działalności rewolucyjnej
– Rozpad rodziny
– Pojawienie się społeczności obejmującej cały świat
– Zmiany nastąpiły w ciągu życia jednego pokolenia

Ograniczenia

• Jesteśmy klonami emigrantów z II wojny

światowej. Nie potrafimy sobie
uzmysłowić emocjonalnie, że istnieje
różnica między woją w telewizji a wojną
prawdziwą. Po której może nie być już
nic.

• Młodzi buntownicy zachowuje się jak

pierwsze pokolenie emigranckie urodzone
w obcym kraju

• Czują się dobrze w czasie teraźniejszym
• Są dziećmi Ziemi
• Nie mogą zrozumieć jak można kochać

jedne dzieci a inne palić napalmem lub
bombami próżniowymi

Cechy kultury prefiguratywnej

• Nie ma kultury w której starsi wiedzą

więcej niż dzieci

– Dotyczy to rodziców i nauczycieli
– Starsi nie mają potomków. Dzieci nie mają przodków

• Niezadowolenie młodzieży wyraża się

przez:

– Bezosobowe i powierzchowne wypełnianie zasad

uznanych za bezsensowne

– Przyswajanie wiedzy nie dla wiedzy, skłania

studentów do przekonania, że wszystko z czym
mają styczność, nadaje się tylko do
powierzchownego wykorzystania

• Nie ma szans na porozumienie z młodymi

jeżeli starsi będą odwoływali się do w
dyskusji do przeszłości

Próba wniosków

• Powinniśmy skoncentrować się na

zachowaniu dorosłych a nie na

technikach zmuszania dzieci do nauki

• Dorośli powinni:

• Nauczyć dzieci nie tego czego powinny

się one uczyć, lecz tego

• jak powinny się uczyć

• Nie tego z czym powinny się

identyfikować ,

• lecz tego

• jaką wartość ma identyfikacja

Próba wniosków

• Wszystkie przeszłości muszą być

traktowane jako prekursorskie wobec

nowych czasów

• Żadna droga prowadząca do

teraźniejszości nie może być

dyskredytowana

• Niech starsi nie kierują swego

niezadowolenia wobec tych, którzy

utrudniają realizację marzeń minionych

pokoleń

• Niech się uczą od młodych i z młodymi

jaką drogę wybrać w przyszłości

• Co to jest przyszłość? Przed,za czy razem

z nami

• Młodzi mówią

przyszłość jest teraz

Wnioski

• Każda epoka ma swe własne cele

I zapomina o wczorajszych snach...

Nieście więc wiedzy pochodnie na czele

I nowy udział bierzcie w wieków dziele,

Przyszłości podnoście gmach!

• Ale nie depczcie przeszłości ołtarzy,

Choć macie sami doskonalsze wznieść;

Na nich się jeszcze święty ogień żarzy

I miłość ludzka stoi tam na straży,

I wy winniście im cześć!

• Adam Asnyk, „Do młodych”

Zakończenie

• "Każda epoka ma swe własne cele i

zapomina o wczorajszych snach.
Nieście więc wiedzy pochodnie na czele i
nowy udział bierzcie w wieków dziele.
Przyszłości podnoście gmach!"

• - Adam Asnyk

Zakończenie

• Program „Ananasy z naszej klasy”
• Kto w szkole przypuszczał, że z tego

głupka wyrośnie taki niepowtarzalny
egzemplarz, że z tej okularnicy taka
laska. On nie był głupkiem – on był
nietrafnie przypisany.

• Wśród Was znajduje się nowy Zbawiciel,

Budda, MatkaTeresa, Einstein, Gertruda
Stein

• Nie zróbcie powtórnie tego błędu

nietrafnego przypisania wobec siebie i
swych wychowanków

Zakończenie

• Wiersz

• Następny wykład