CZYNNOŚĆ WYDZIELNICZA

JĄDER

JĄDRA jako:
• gonady w układzie rozrodczym – produkują plemniki

(spermę)

• gruczoły dokrewne w układzie endokrynnym – produkują

męskie hormony płciowe
Obie te funkcje znajdują się pod kontrolą hormonów

produkowanych przez przedni płat przysadki mózgowej:

• Lutropina (LH) – glikoproteinowy hormon gonadotropowy

wydzielany przez gonadotropy przedniego płata przysadki,

co jest stymulowane przez podwzgórzową luliberynę

(LHRH). Odpowiada za funkcjonowanie komórek

śródmiąższowych produkujących testosteron, jak i inne

androgeny.

• Folikulotropina (FSH) – hormon peptydowy, którego

wydzielanie jest kontrolowane przez podwzgórzowy

czynnik uwalniający – folikuloliberynę (FSHRH). Odpowiada

za powstawanie plemników (spermatogenezę).

ANDROGENY

Są to hormony płciowe o budowie sterydowej o

działaniu maskulinizującym, fizjologicznie występujące

u mężczyzn, jak i w małych stężeniach u kobiet.
Pierwotnym materiałem do syntezy androgenów jest

cholesterol. Jest on wstępnie syntetyzowany z glukozy i

kwasów tłuszczowych lub pobierany z dostarczanych

drogą krwi cząsteczek lipoprotein LDL.

• U mężczyzn androgeny produkowane są przez

komórki Leydiga (śródmiąższowe) znajdujące się w

jądrach oraz część siatkowatą kory nadnerczy.

• U kobiet androgeny wytwarzane są przez jajniki oraz

część siatkowatą kory nadnerczy.

Nadmiar androgenów u kobiet powoduje szereg zaburzeń, m. in.

wykształcanie się męskiej budowy ciała (maskulinizacja), męskiego

typu owłosienia, a także zaburzenia płodności, trądzik, łojotok, łysienie

typu męskiego.

PODZIAŁ

ANDROGENÓW

Wytwarzane w jądrach :

• testosteron

• 5-α-dihydroksytestosteron (5-α-DHT)

• androstendion
Wytwarzane w jajnikach :

• dihydrotestosteron

• androstendion
Wytwarzane w korze nadnerczy :

• testosteron

• dehydroepiandrosteron (DHEA)

Fizjologiczne działanie androgenów:

• kształtowanie się męskich narządów płciowych w życiu płodowym

• wykształcanie się wtórnych cech płciowych (budowa ciała, głos,

owłosienie)

• wpływ na spermatogenezę

• wpływ anaboliczny (zwiększenie masy mięśniowej itp.)

• Produkcja androgenów pozostaje pod kontrolą hormonu

tropowego wytwarzanego przez przedni płat przysadki
mózgowej lutropiny (LH - hormon luteinizujący).
Między wydzielaniem lutropiny a androgenów zachodzi
ujemne sprzężenie zwrotne. Z kolei wydzielanie
lutropiny zależy od wydzielanego przez podwzgórze
hormonu uwalniającego GnRH czyli gonadoliberyny.

• Regulacja stężenia testosteronu krążącego we krwi

odbywa się na zasadzie zewnętrznego ujemnego
sprzężenia zwrotnego. Zwiększenie zawartości
testosteronu we krwi powoduje pobudzenie detektorów
w podwzgórzu, zmniejszenie ilości wydzielanego GnRH
do przysadkowych naczyń wrotnych oraz hamowanie
wydzielania hormonu luteinizującego (LH) przez
przysadkę.

Regulacja stężenia androgenów

we krwi na przykładzie

testosteronu

Komórki
podwzgórz
a

Detektory
w
podwzgórz
u

GnR
H

Część
gruczołow
a
przysadki

FSH +
LH

Jądra

Spermatocy
ty

Cewki
nasienne

Komór
ki
Leydig
a

TESTOSTER
ON

Wątroba

17-
ketosteroidy

Nerk
i

17-ketosteroidy wydalane z
moczem

Testosteron

Jest to podstawowy męski hormon płciowy, należący

do androgenów. Ma budowę steroidową, zawiera 19

atomów węgla w cząsteczce, grupę OH przy 17. węglu.

Jest pochodną cholesterolu.
Produkowany jest przez komórki śródmiąższowe Leydiga

w jądrach, a także w niewielkich ilościach przez korę

nadnerczy, jajniki i łożysko.
Poziom testosteronu jest kontrolowany przez GnRH z

ośrodków podwzgórza i przez hormon luteinizujący (LH) z

części gruczołowej przysadki -> po związaniu się LH z

receptorem błonowym komórek śródmiąższowych jądra

dochodzi do aktywacji cyklazy adenylanowej, zwiększenia

stężenia cAMP w tych komórkach i zwiększonego

wydzielania testosteronu. W ciągu doby jądra dorosłych

mężczyzn wydzielają 14-31 µmol testosteronu.

We krwi tylko niewielka część tego hormonu występuje

w postaci wolnej (ok.2%), a reszta jest związana z beta-

globuliną wiążącą steroidy płciowe (w 65%) i z albuminą

osocza ( w 33%). Występuje również we krwi dorosłych

kobiet jednak w bardzo niewielkich ilościach (kilkanaście

razy mniej niż u mężczyzn).

Krążący we krwi testosteron dostaje się do wątroby,

gdzie jest zamieniany na 17-ketosteroidy wydalane z

organizmu przez nerki wraz z moczem. 2/3 17-

ketosteroidów wydalanych z moczem są to

pochodne androgenów z kory nadnerczy, a tylko 1/3 17-

ketosteroidów stanowią metabolity testosteronu

powstającego w jądrach.

Rola

testosteronu

• Kształtowanie płci i cech płciowych w życiu płodowym
• Kształtowanie cech płciowych u mężczyzn

(wykształcenie

zewnętrznych narządów płciowych, wzrost gruczołu krokowego,
pęcherzyków nasiennych, budowa ciała, typ owłosienia, głos)

• Hamowanie wydzielania hormonu luteinizującego i GnRH

na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego

• Przyspieszenie syntezy białek, zatrzymanie wody i

elektrolitów w organizmie – u obu płci

• Działanie anaboliczne – zwiększenie masy mięśniowej
• Zwiększenie libido
• Wpływ na spermatogenezę, oddziaływanie lokalne

wewnątrz gonady męskiej na wszystkie komórki jądra

• Zwiększenie poziomu cholesterolu we krwi

(estrogeny

zmniejszają)

• Przyczynia się do retencji wapnia
• Zwiększa resorpcję sodu w kanalikach zbiorczych nerek

Inne

androgeny

• 5-α-dihydrotestosteron

- jest to aktywna forma testosteronu,

odpowiedzialna za większość efektów jego działania, która powstaje w

wyniku obwodowego działania enzymu 5-α-reduktazy. Testosteron przed tą

przemianą jest praktycznie nieczynny biologicznie.
Od jego poziomu zależny jest rozwój embrionalny narządów płciowych

zewnętrznych. U mężczyzn jest on niezbędny do transformacji guzka

płciowego w prącie i w tworzeniu moszny.
Może powodować łysienie typu męskiego, szczególnie gdy jego prekursor

(testosteron) jest dostarczany z zewnątrz (np. stosowanie dopingu). Blokuje

również oś podwzgórze-przysadka-gonady, co jest elementem fizjologicznej

kontroli wydzielana androgenów. Jest też niezbędny do wystąpienia

przerostu gruczołu krokowego, oraz stymuluje rozwój raka prostaty.

• Dehydroepiandrosteron (DHEA)

- jest naturalnym hormonem

sterydowym produkowanym z cholesterolu przez nadnercza, a konkretnie

przez warstwę siateczkowatą kory nadnerczy. Jest chemicznie podobny do

testosteronu i estradiolu, może łatwo być w nie przekształcony. Produkcja

tego hormonu osiąga szczyt we wczesnym wieku dorosłym i później

zaczyna spadać.