TRADYCJE W TEORIACH KOMUNIKACJI

PERSPEKTYWY POZNAWCZE

CELE: Tworzenie teorii umożliwiających

Określanie znaczenia danego zachowania

zrozumienie przyczyn zachowań

w kontekście społecznym i kulturowym.

komunikacyjnych.

SPOSOBY POZNANIA: Istnieje obiektywna

Prawda jest subiektywna, znaczenie jest

rzeczywistość, która może zostać

interpretowalne. Nie można oddzielić

opisana przez dobrą teorię.

poznającego od poznawanego.

NATURA LUDZKA: Determinizm – podkreślanie

Wolna wola – podkreślanie roli świadomości

sił, które kształtują ludzkie zachowanie.

w podejmowanych przez jednostki decyzjach.

WARTOŚCI: Obiektywizm – wartości badacza

Subiektywizm – wiedza nigdy nie jest

nie powinny zmieniać obserwowanej

neutralna moralnie.

rzeczywistości.

UŻYTECZNOŚĆ WIEDZY: Tworzenie

Teoria – narzędzie interpretacji tekstów

uniwersalnych praw ludzkiego

mówionych, pisanych i zachowań

zachowania odnoszących się do różnych

niewerbalnych celem zbudowania sieci

sytuacji.

znaczeniowej, tworzącej egzystencję.

(jedno dla wielu)

OBIEKTYWNA

INTERPRETACYJNA

PRZEGLĄDOWA MAPA TRADYCJI

ZAKORZENIONYCH W TEORII KOMUNIKACJI

Teorie obiektywne

Teorie interpretacyjne

cybernetyczna

semiotyczna

socjo

psychologiczna

retoryczna

socjokulturowa

krytyczna

fenomenologiczna

TRADYCJA

SOCJOPSYCHOLOGICZNA

PRZEDSTAWICIEL: Carl Hovland
ZAŁOŻENIA:
•

istnieją obiektywne prawdy dotyczące komunikacji, które można odkryć poprzez
uważną i systematyczną obserwację,

•

celem badań jest określenie zależności przyczynowo-skutkowych, pozwalających
na przewidzenie, które zachowania komunikacyjne zakończą się sukcesem,

DEFINICJA: szczególny przypadek uczenia się, proces, przez który jednostka, tj.

komunikator, wysyła bodźce (najczęściej werbalne) aby zmodyfikować
zachowania innych jednostek, czyli odbiorców.

BADANIA NAD PRZYCZYNAMI ZRÓŻNICOWANIA PERSWAZYJNEGO:

KTO – źródło komunikatu (fachowość, wiarygodność)
CO – treść komunikatu (odwołania do lęków, kolejność argumentów)
KOMU – charakterystyczne cechy adresatów (osobowość, wrażliwość na wpływy)

EFEKT GŁÓWNY: zmiana opinii (skala postaw: przed i po otrzymaniu komunikatu).

Komunikacja jako wpływ
interpersonalny

MODEL AKTU PERSWAZYJNEGO

LASSWELLA (1948)

OBSZARY BADAŃ:
• analiza nadawcy,
• analiza odbiorcy,
• analiza treści,
• analiza efektu.

NADAWCA

Kto

mówi?

KOMUNIKAT

mówi?

KANAŁ

pośrednictwem

jakiego

kanału mówi?

ODBIORC

Do kogo

mówi?

EFEKT

Z jakim

skutkiem

mówi?

TRADYCJA CYBERNETYCZNA

Norbert Wiener: „... być żywym – to znaczy brać udział w ciągłym strumieniu

wpływów pochodzących z wewnątrz i oddziaływań na świat zewnętrzny, w czym

stanowimy tylko etap przejściowy. W sensie przenośnym reagować na to, co się

dzieje w świecie, znaczy brać udział w ciągłym rozwoju wiedzy i jej

nieskrępowanej wymianie.”

DEFINICJA: komunikacja to więź łącząca odrębne części dowolnego systemu.
PRZEDSTAWICIEL: Claude Shannon
•

matematyczna teoria transmisji sygnałów,

•

cel: maksymalna przepustowość linii przesyłowej przy minimalnym

zniekształceniu sygnału,

•

informacja – redukcja niepewności,

•

przepustowość kanału = informacja + zakłócenia,

•

ograniczenie kanału – górny limit informacji (600 słów),

•

redundancja komunikacyjna – powtarzanie idei celem przezwyciężenia hałasu i

szumu informacyjnego,

•

komunikacja: nauka stosowana – zajmująca się utrzymywaniem optymalnej

równowagi pomiędzy przewidywalnością a niepewnością.

Komunikacja jako przepływ
informacji.

MODEL PRZEKAZU SYGNAŁÓW

SHANNONA I WEAVERA (1948)

OBSZARY BADAŃ:
• techniki transmisji symboli
• precyzja przenoszenia symboli na pożądane znaczenie
• stopień zgodności pomiędzy znaczeniem pożądanym a odebranym

ŹRÓDŁO

INFORMACJI

NADAJNIK

ODBIORNIK

ADRESAT

PRZEKAZ

SYGNAŁ

NADANY

SYGNAŁ

ODEBRANY

PRZEKAZ

ŹRÓDŁO

ZAKŁÓCEŃ

TRADYCJA RETORYCZNA

ZAŁOŻENIA:

•

mowa odróżnia człowieka od zwierząt,

•

publiczna mowa na forum demokratycznym, to najbardziej efektywny
sposób rozwiązywania problemów politycznych,

•

komunikacja jednostronna,

•

przygotowanie retoryczne jako podstawa wykształcenia przywódcy,

•

retoryka jest sztuką,

•

publiczna mowa domeną mężczyzn.

Arystoteles: dostępne środki perswazji opierają się na trzech rodzajach

dowodów:



logicznym (logos) – wyprowadzony z argumentacji,



etycznym (etos) – charakter mówcy odzwierciedla się w komunikacie,



emocjonalnym (patos) – odczucia wywoływane przez mówcę u słuchacza.

Komunikacja jako kunsztowne przemawianie
publiczne.

TRADYCJA SEMIOTYCZNA

Semiotyka – dyscyplina badająca znaki.
PRZEDSTAWICIELE: Ferdynand de Saussure, Roland Barthes
ZAŁOŻENIA:
•

znak to dowolny element zdolny do reprezentowania czegoś innego,

•

słowa to znaki szczególnego rodzaju – symbole,

•

większość symboli nie wiąże się w żaden naturalny sposób z przedmiotami lub zjawiskami, do których opisu
służą,

•

słowa przyjmują znaczenia kontekstu, w którym występują,

•

„przesąd prawdziwego znaczenia” – błędne przekonanie, że słowa posiadają precyzyjną definicję.

Komunikacja jako proces dzielenia się znaczeniem
poprzez znaki.

Myśl

(Odniesieni

Sympatyczny kudłaty przyjaciel

„PIES”

słowo

(symbol)

rzecz

(odnośnik)

Semantyczny trójkąt Richardsa

TRADYCJA

SOCJOKULTUROWA

PRZEDSTAWICIEL: Edward Sapir, Lee Whorf.
ZAŁOŻENIA:
• nasz ogląd rzeczywistości kształtowany jest przez język,

którym się posługujemy,

• użytkownicy innych języków zamieszkują inne światy,
• struktura języka danej kultury kształtuje to, co ludzie

myślą i robią,

• rzeczywistość jest kształtowana, utrzymywana i

naprawiana w procesie komunikacji.

Komunikacja jako tworzenie i odgrywanie rzeczywistości
społecznej.

TRADYCJA KRYTYCZNA

PRZEDSTAWICIELE: Wilhelm Reich, Max Horkheimer, Theodor Adorno, Herbert

Marcuse (Instytut Badań Społecznych – Frankfurt)

ZAŁOŻENIA:
• osoby lub grupy będące u władzy kontrolują język w celu utrzymania

nierównowagi władzy,

• media mają swój znaczący udział w przytępianiu wrażliwości na represje,
• myślenie i mówienie wyłącznie w języku nauki jest przejawem naiwności i

bigoterii.

Adorno: „przekrój postaw nie jest aproksymacją do rzeczywistości, ale społecznej

iluzji.”

Komunikacja jako refleksyjne wyzwanie rzucone niesprawiedliwemu
dyskursowi.

TRADYCJA

FENOMENOLOGICZNA

Fenomenologia – intencjonalna analiza codziennego życia z punktu

widzenia osoby, która je przeżywa.

PRZEDSTAWICIEL: Carl Rogers
ZAŁOŻENIA: warunkami porozumienia pomiędzy „różnymi światami” są:
• Spójność pomiędzy wewnętrznymi stanami i zewnętrznym

zachowaniem nadawcy,

• Bezwarunkowo pozytywny stosunek – akceptacja, która nie zależy od

zachowania rozmówcy,

• Pełne empatii i zrozumienia – czasowe zawieszenie sądów i wartości,

uwolnienie się od pytania „Co ona naprawdę chce przez to
powiedzieć?”

Komunikacja jako doświadczanie siebie i innych poprzez
dialog.

Document Outline