TRADYCJE W TEORIACH

KOMUNIKACJI

Perspektywy poznawcze

1

PERSPEKTYWY POZNAWCZE

1.

CELE: Tworzenie teorii umożliwiających

Określanie znaczenia danego zachowania

zrozumienie przyczyn zachowań

w kontekście społecznym i kulturowym.

komunikacyjnych.

2.

SPOSOBY POZNANIA: Istnieje obiektywna

Prawda jest subiektywna, znaczenie jest

rzeczywistość, która może zostać

interpretowalne. Nie można oddzielić

opisana przez dobrą teorię.

poznającego od poznawanego.

3.

NATURA LUDZKA: Determinizm – podkreślanie

Wolna wola – podkreślanie roli świadomości

sił, które kształtują ludzkie zachowanie.

w podejmowanych przez jednostki decyzjach.

4.

WARTOŚCI: Obiektywizm – wartości badacza

Subiektywizm – wiedza nigdy nie jest

nie powinny zmieniać obserwowanej

neutralna moralnie.

rzeczywistości.

5.

UŻYTECZNOŚĆ WIEDZY: Tworzenie

Teoria – narzędzie interpretacji tekstów

uniwersalnych praw ludzkiego

mówionych, pisanych i zachowań

zachowania odnoszących się do różnych

niewerbalnych celem zbudowania sieci

sytuacji.

znaczeniowej, tworzącej egzystencję.

(jedno dla wielu)

2

OBIEKTYWNA

INTERPRETACYJNA

PRZEGLĄDOWA MAPA TRADYCJI

ZAKORZENIONYCH W TEORII KOMUNIKACJI

3

Teorie obiektywne

Teorie interpretacyjne

cybernetyczna

semiotyczna

socjo

psychologiczna

retoryczna

socjokulturowa

krytyczna

fenomenologiczna

TRADYCJA

SOCJOPSYCHOLOGICZNA

PRZEDSTAWICIEL: Carl Hovland
ZAŁOŻENIA:
•

istnieją obiektywne prawdy dotyczące komunikacji, które można odkryć poprzez
uważną i systematyczną obserwację,

•

celem badań jest określenie zależności przyczynowo-skutkowych, pozwalających
na przewidzenie, które zachowania komunikacyjne zakończą się sukcesem,

DEFINICJA: szczególny przypadek uczenia się, proces, przez który jednostka, tj.

komunikator, wysyła bodźce (najczęściej werbalne) aby zmodyfikować
zachowania innych jednostek, czyli odbiorców.

BADANIA NAD PRZYCZYNAMI ZRÓŻNICOWANIA PERSWAZYJNEGO:

KTO – źródło komunikatu (fachowość, wiarygodność)
CO – treść komunikatu (odwołania do lęków, kolejność argumentów)
KOMU – charakterystyczne cechy adresatów (osobowość, wrażliwość na wpływy)

EFEKT GŁÓWNY: zmiana opinii (skala postaw: przed i po otrzymaniu komunikatu).

4

Komunikacja jako wpływ
interpersonalny

MODEL AKTU PERSWAZYJNEGO

LASSWELLA (1948)

OBSZARY BADAŃ:
• analiza nadawcy,
• analiza odbiorcy,
• analiza treści,
• analiza efektu.

5

NADAWCA

Kto

mówi?

KOMUNIKAT

Co

mówi?

KANAŁ

Za

pośrednictwem

jakiego

kanału mówi?

ODBIORC

A

Do kogo

mówi?

EFEKT

Z jakim

skutkiem

mówi?

TRADYCJA CYBERNETYCZNA

Norbert Wiener: „... być żywym – to znaczy brać udział w ciągłym strumieniu

wpływów pochodzących z wewnątrz i oddziaływań na świat zewnętrzny, w czym

stanowimy tylko etap przejściowy. W sensie przenośnym reagować na to, co się

dzieje w świecie, znaczy brać udział w ciągłym rozwoju wiedzy i jej

nieskrępowanej wymianie.”

DEFINICJA: komunikacja to więź łącząca odrębne części dowolnego systemu.
PRZEDSTAWICIEL: Claude Shannon
•

matematyczna teoria transmisji sygnałów,

•

cel: maksymalna przepustowość linii przesyłowej przy minimalnym

zniekształceniu sygnału,

•

informacja – redukcja niepewności,

•

przepustowość kanału = informacja + zakłócenia,

•

ograniczenie kanału – górny limit informacji (600 słów),

•

redundancja komunikacyjna – powtarzanie idei celem przezwyciężenia hałasu i

szumu informacyjnego,

•

komunikacja: nauka stosowana – zajmująca się utrzymywaniem optymalnej

równowagi pomiędzy przewidywalnością a niepewnością.

6

Komunikacja jako przepływ
informacji.

MODEL PRZEKAZU SYGNAŁÓW

SHANNONA I WEAVERA (1948)

OBSZARY BADAŃ:
• techniki transmisji symboli
• precyzja przenoszenia symboli na pożądane znaczenie
• stopień zgodności pomiędzy znaczeniem pożądanym a odebranym

7

ŹRÓDŁO

INFORMACJI

NADAJNIK

ODBIORNIK

ADRESAT

PRZEKAZ

SYGNAŁ

NADANY

SYGNAŁ

ODEBRANY

PRZEKAZ

ŹRÓDŁO

ZAKŁÓCEŃ

TRADYCJA RETORYCZNA

ZAŁOŻENIA:

•

mowa odróżnia człowieka od zwierząt,

•

publiczna mowa na forum demokratycznym, to najbardziej efektywny
sposób rozwiązywania problemów politycznych,

•

komunikacja jednostronna,

•

przygotowanie retoryczne jako podstawa wykształcenia przywódcy,

•

retoryka jest sztuką,

•

publiczna mowa domeną mężczyzn.

Arystoteles: dostępne środki perswazji opierają się na trzech rodzajach

dowodów:



logicznym (logos) – wyprowadzony z argumentacji,



etycznym (etos) – charakter mówcy odzwierciedla się w komunikacie,



emocjonalnym (patos) – odczucia wywoływane przez mówcę u słuchacza.

8

Komunikacja jako kunsztowne przemawianie
publiczne.

TRADYCJA SEMIOTYCZNA

Semiotyka – dyscyplina badająca znaki.
PRZEDSTAWICIELE: Ferdynand de Saussure, Roland Barthes
ZAŁOŻENIA:
•

znak to dowolny element zdolny do reprezentowania czegoś innego,

•

słowa to znaki szczególnego rodzaju – symbole,

•

większość symboli nie wiąże się w żaden naturalny sposób z przedmiotami lub zjawiskami, do których opisu
służą,

•

słowa przyjmują znaczenia kontekstu, w którym występują,

•

„przesąd prawdziwego znaczenia” – błędne przekonanie, że słowa posiadają precyzyjną definicję.

9

Komunikacja jako proces dzielenia się znaczeniem
poprzez znaki.

Myśl

(Odniesieni

e)

Sympatyczny kudłaty przyjaciel

„PIES”

słowo

(symbol)

 

         

rzecz

(odnośnik)

Semantyczny trójkąt Richardsa

 

         

TRADYCJA

SOCJOKULTUROWA

PRZEDSTAWICIEL: Edward Sapir, Lee Whorf.
ZAŁOŻENIA:
• nasz ogląd rzeczywistości kształtowany jest przez język,

którym się posługujemy,

• użytkownicy innych języków zamieszkują inne światy,
• struktura języka danej kultury kształtuje to, co ludzie

myślą i robią,

• rzeczywistość jest kształtowana, utrzymywana i

naprawiana w procesie komunikacji.

10

Komunikacja jako tworzenie i odgrywanie rzeczywistości
społecznej.

TRADYCJA KRYTYCZNA

PRZEDSTAWICIELE: Wilhelm Reich, Max Horkheimer, Theodor Adorno, Herbert

Marcuse (Instytut Badań Społecznych – Frankfurt)

ZAŁOŻENIA:
• osoby lub grupy będące u władzy kontrolują język w celu utrzymania

nierównowagi władzy,

• media mają swój znaczący udział w przytępianiu wrażliwości na represje,
• myślenie i mówienie wyłącznie w języku nauki jest przejawem naiwności i

bigoterii.

Adorno: „przekrój postaw nie jest aproksymacją do rzeczywistości, ale społecznej

iluzji.”

11

Komunikacja jako refleksyjne wyzwanie rzucone niesprawiedliwemu
dyskursowi.

TRADYCJA

FENOMENOLOGICZNA

Fenomenologia – intencjonalna analiza codziennego życia z punktu

widzenia osoby, która je przeżywa.

PRZEDSTAWICIEL: Carl Rogers
ZAŁOŻENIA: warunkami porozumienia pomiędzy „różnymi światami” są:
• Spójność pomiędzy wewnętrznymi stanami i zewnętrznym

zachowaniem nadawcy,

• Bezwarunkowo pozytywny stosunek – akceptacja, która nie zależy od

zachowania rozmówcy,

• Pełne empatii i zrozumienia – czasowe zawieszenie sądów i wartości,

uwolnienie się od pytania „Co ona naprawdę chce przez to
powiedzieć?”

12

Komunikacja jako doświadczanie siebie i innych poprzez
dialog.