Środowisko naturalne i hodowlane

zwierząt

Środowisko najkrócej można określić jako

jedność zespołu otaczającego i żywego organizmu. Za

środowisko przyrodnicze uważamy zbiór ekosystemów

naturalnych, jak też ekosystemów przeobrażonych

przez człowieka.
Człowiek, jako gatunek, był od początków swego

istnienia naturalnym składnikiem ekosystemu, tak jak

i wszystkie zwierzęta. Jego rola w biocenozie została

określona jako konsumenta i drapieżnika.
W chwili obecnej możemy przeciwstawiać pojęcie

środowiska naturalnego i środowiska

sztucznego, do którego zaliczymy przekształcone

przez człowieka środowisko hodowlane.

Higiena zwierząt zajmuje się środowiskiem

hodowlanym. Zwierzęta, podobnie jak człowiek, żyją

w tak zwanej geosferze – przyziemnej dwumetrowej

warstwie atmosfery, w której krzyżują się wzajemne

wpływy gleby i klimatu.

Na zwierzęta wolno żyjące oddziałuje środowisko

naturalne, natomiast na zwierzęta gospodarskie
środowisko sztuczne, zwane środowiskiem
hodowlanym.

Środowisko hodowlane jest to zespół

współzależnych, nieożywionych i ożywionych
czynników otaczającej zwierzę przyrody, których
wpływ jest modyfikowany i uzupełniany przez
człowieka i jego wytwory.

Czynnikiem wiodącym w tym środowisku jest

człowiek, gdyż od jego umiejętności w dużym stopniu
zależy ukształtowanie czynników środowiskowych.
Człowiek sam będąc czynnikiem środowiskowym wpływa
na zwierzęta i ich zdrowie, decyduje o ich lokalizacji w
środowisku, sposobie żywienia, pojenia, jakości paszy i
stosowaniu zasad utrzymania, treningu, ewentualnej
pracy i wzajemnej relacji zwierzę – opiekun, co przy
utrzymaniu zwierząt jest bardzo ważne dla osiągnięcia
sukcesu.

Czynniki kształtujące środowisko

bytowania zwierząt

Czynniki te wywierają znaczący wpływ na stan

zdrowotny, konstytucję i produkcyjność zwierząt.
Można powiedzieć, że rozwój ras zwierząt oraz ich
produkcyjności zależy od trzech czynników
warunkujących postęp hodowlany. Podstawowym jest
genetyka, pozostałe dwa to żywienie i higiena zwierząt,
ostatnio łączone jako czynniki środowiskowe.
Działalność hodowlana człowieka wpłynęła na zmiany
anatomiczne, fizjologiczne, zmiany w produkcyjności
zwierząt.
Siłą sprawczą wszystkich zmian morfologicznych,
fizjologicznych czy w zakresie inteligencji jest
genetyka, jednak musimy pamiętać, że dla wykazania
możliwości genetycznych potrzebne jest zapewnienie
właściwych warunków środowiskowych. Można to
określić bardziej ostro – nie tylko do wykazania
możliwości danej rasy, ale także do jej przeżycia

potrzebne są odpowiednie warunki środowiska.

Podział czynników środowiskowych

•

Z czynników środowiska wpływających na

zwierzęta wyróżniamy czynniki
nieożywione (abiotyczne) oraz
organizmy żywe (biotyczne). Czynniki
abiotyczne i biotyczne stanowią
nierozerwalną całość, ich wzajemne
oddziaływanie powoduje zmiany środowiska i
stwarza ciągle zmieniające się warunki życia.

• Czynniki nieożywione (abiotyczne) - należą

tu czynniki klimatyczne i edaficzne (gleba i
woda).

• Do czynników klimatycznych kształtujących
pogodę należy zaliczyć:
• promieniowanie słoneczne
• promieniowanie kosmiczne
• jonizację powietrza
• temperaturę
• wilgotność i opady
• ruch powietrza i wielkość ochładzania
• ciśnienie atmosferyczne
• zjawiska akustyczne
• zjawiska elektryczne
• skład chemiczny powietrza
• zapylenie

• Czynniki glebowe oddziałują na zwierzęta poprzez

rosnące na niej rośliny, które są pokarmem dla

zwierząt. Gleba działa także jako podłoże, może

ona wpływać na odpowiednią budowę kończyn

(odpowiednia budowa rogu kopyta lub racicy,

odpowiedni kształt kopyta lub racicy). Rodzaj gleby

może wpływać na podatność wystąpienia pewnych

chorób pasożytniczych, grzybiczych czy

bakteryjnych.

• Rodzaj gleby jest czynnikiem, który musi być brany

pod uwagę przy planowaniu budowy budynków

inwentarskich, wybiegów dla zwierząt

gospodarskich oraz obiektów utrzymania dzikich

zwierząt w niewoli.

• Woda, ma duże znaczenie dla zwierząt, jest

wymagane pewne minimum wody pitnej potrzebne

do przetrwania danego gatunku. Oprócz ilości wody

ważna jest jej jakość – czystość.

• Wilgotność powietrza i opady będą czynnikami

klimatycznymi, ale woda pitna to czynnik

edaficzny.

• Duża wilgotność gleb ciężkich powoduje

konieczność specjalnych postępowań przy

posadowieniu budynku, przygotowania wybiegów

dla zwierząt, pewne gatunki, czy nawet rasy

zwierząt w takich warunkach uzyskują gorsze

wyniki produkcyjne i zdrowotne.

• Czynniki biotyczne – zaliczamy tu rośliny i 

zwierzęta oraz drobnoustroje. Wywierają one
wpływ na rozwój innych organizmów i wzajemnie
na siebie oddziałują.

• Czynniki biotyczne pozostające w

równowadze biologicznej, tworzą biocenozę
czyli zespół życia.

Klimat i pogoda

• Pogodę charakteryzuje zmienność zjawisk, a klimat

– ich stałość oraz powolne zmiany.

• Klimat umiarkowany odznacza się cyklicznością

występowania pór roku, czyli sezonowością. W

strefach klimatu umiarkowanego rozróżnia się typy

klimatu (morski i lądowy).

• Klimat morski – odznacza się małymi wahaniami

temperatur, zarówno dobowych jak i rocznych. Roczne

wahania temperatury tego klimatu rzadko

przekraczają 15 stopni C. Lata są mało upalne.

Czynnikami klimatu morskiego jest słońce, czyste

powietrze oraz zmienny i niezbyt zimny wiatr

działający na organizm jak masaż. Czynniki te

podnoszą apetyt, wzmacniają sen, usprawniają

termoregulację i hartują zwierzęta. Klimat morski

wywiera dodatni wpływ na roślinność, przez co łąki i

pastwiska dobrze wegetują i dają pełnowartościową

paszę.

• Klimat lądowy zwany kontynentalnym

odznacza się znacznymi wahaniami
temperatury w skali rocznej zbliżonymi do
60 stopni C. Występują duże wahania
dobowe temperatury nie tylko między
dniem a nocą, ale także w ciągu dnia i nocy.
Wiatry wieją słabiej, wilgotność powietrza
jest niższa niż w klimacie morskim, czego
następstwem jest mniej opadów i mgieł i
pogodniejsze dni. W klimacie tym lata są
suche i upalne, zimy zaś ostre i długie.
Promieniowanie słoneczne jest silniejsze niż
w klimacie morskim.

• Szczególnym typem klimatu lądowego jest klimat

górski, cechujący się mniejszym ciśnieniem

atmosferycznym, lecz i częstymi jego zmianami. W

klimacie górskim występuje stosunkowo duże

natężenie promieniowania słonecznego

przenikającego bez większych strat przez suche,

czyste i mniej gęste powietrze górskie.

• Mniejsze ciśnienie cząsteczkowe tlenu wpływa

ogólnie korzystnie na zwiększenie liczby

erytrocytów i hemoglobiny we krwi oraz na

czynności narządu oddechowego.

• Intensywne promieniowanie słoneczne, powoduje

drażnienie skóry przez promienie podczerwone (IR),

a także powoduje wzrost grubszej warstwy naskórka

i większą ilość melaniny w skórze jako wynik silnego

działania promieniowania ultrafioletowego (UV), te

czynniki wpływają dodatnio na elastyczność

i wytrzymałość skóry, która staje się mocniejszą

barierą dla czynników chorobotwórczych.

Warunki klimatyczne wpływają na zwierzęta i

powodują zmiany pewnych cech.

• W klimacie gorącym skóra i włosy u zwierząt

są ciemniejsze, skóra cieńsza z dobrze

rozwiniętym naskórkiem. Róg kopytowy zbity,

ścisły, twardy i bardzo wytrzymały na podłoże.

Rogi na głowie większe. Tkanka łączna

podskórna cienka i dlatego skóra też jest cienka.

W tych warunkach tłuszcz podskórny nie ma

gdzie się gromadzić, czyli jest mniejsza zdolność

odkładania się tłuszczu, niż u zwierząt w

klimacie chłodnym. Zwierzęta mają słabo

rozwinięty tułów, długie kończyny i długą szyję.

Gruczoły potowe intensywnie wydzielają.

Zwierzęta są ruchliwe, wytrzymałe, rześkie,

z dużym temperamentem. Mają mały apetyt

i słabo się tuczą.

• W klimacie chłodnym, bardziej wilgotnym

naskórek jest cieńszy, skóra grubsza, tkanka

łączna podskórna zawiera więcej tłuszczu.

Tułów lepiej rozwinięty i krótsze kończyny

i szyja niż u zwierząt w klimacie gorącym.

• W klimacie polarnym krótsze są kończyny

i szyja, a lepiej rozwinięte są środkowe

partie ciała ze względu na umieszczone tu

narządy, które aby mogły więcej wytwarzać

ciepła stają się większe.

• W klimacie górskim klatka piersiowa jest

dłuższa, dobrze rozbudowana i bardziej

wypukła. Krzyż mocniejszy, mięśnie

potężniejsze, kościec grubszy, szyja krótsza.

•

• Wszystkie czynniki klimatyczne wywierają

wpływ na organizm zwierząt. Wpływ ten może
być bezpośredni przez działanie
promieniowania słonecznego, zmian ciśnienia,
czynników termicznych, wiatru itd. lub
pośredni, np. poprzez stan pastwiska
w zależności od opadów. Wysoka temperatura
może spowodować poważne zaburzenia
w termoregulacji oraz podobnie jak niska
temperatura obniżenie produkcyjności
zwierząt. W okresie ostrej zimy może
wystąpić obniżenie odporności humoralnej
u zwierząt wskutek gorszego żywienia.

• Pogoda oddziałuje też pośrednio na zwierzę

poprzez jej wpływ na rozwój drobnoustrojów

warunkowo chorobotwórczych i

chorobotwórczych oraz pasożytów i ich

żywicieli pośrednich. Długotrwałe susze i

upalne pogody powodują m.in. wysychanie

błon śluzowych i pojawianie się dużych ilości

pyłów w powietrzu i tym samym wpływają na

zmniejszenie odporności na zakażenie dróg

oddechowych.

• Warunki pogodowe oddziałują na ośrodkowy

układ nerwowy i powodują mniejsze lub

większe stałe zmiany w układzie

naczyniowym, zwłaszcza obwodowym

i w gruczołach potowych skóry, ćwicząc

sprawność termoregulacji skóry, a także

wpływają na stan i czynności oraz na

przemianę materii i ogólny stan zdrowia.

• Zwierzęta młode, słabe i wycieńczone oraz zwierzęta

utrzymywane w jednolitym klimacie są mało odporne

na zmiany pogody.

• Choroby zależne od czynników klimatycznych nazwano

meteorotropowymi, występują one sezonowo.

• Wszelkie zmiany warunków klimatycznych i

pogodowych są czynnikami prowadzącymi do

powstawania u zwierząt w różnym czasie i w różnym

stopniu odpowiednich mechanizmów regulacyjnych

oraz wytwarzania nowych odruchów obronnych i

czynności. Organizm zwierzęcy ma zdolność

wytwarzania odruchów warunkowych i bezwarunkowych

jako stałych połączeń między zmiennymi czynnikami

otaczającego go środowiska i odpowiadającymi im

reakcjami organizmu. Im częstsze są te zmiany i im

dłużej oddziałują na organizm, tym słabiej zwierzę

zaczyna na nie reagować, czyli organizm w pewnych

granicach przystosowuje się do nowych warunków

zewnętrznych.

Związki produkcji zwierzęcej z

produkcją roślinną

•

Od zarania cywilizacji rolniczej produkcja zwierzęca była

powiązana z produkcją roślinną poprzez wykorzystanie

obornika, używanie zwierząt jako sprzężaju do prac

polowych, do transportu płodów rolnych, do młocki,

poruszania urządzeń nawadniających, a jednocześnie

dokarmianie zwierząt paszami z produkcji roślinnej.

•

W dwudziestym wieku przy specjalizacji i tworzeniu

ogromnych ferm tzw. „przemysłowych” nastąpiło

rozluźnienie związków produkcji zwierzęcej i roślinnej.

•

Obecnie jedynie przeżuwacze, z racji dużej ilości materii

organicznej potrzebnej do żywienia, są ściśle związane

terytorialnie z produkcją roślinną.

•

Można podsumować, że związki produkcji zwierzęcej i

roślinnej zmieniły się, mimo, że nadal istnieją nie są tak

uzależnione terytorialnie

.

Aklimacja, aklimatyzacja i

adaptacja zwierząt

• Zjawiska chwilowego lub stałego przystosowania

się zwierzęcia do zmienionych warunków
środowiska nazywamy aklimacją, aklimatyzacją i
adaptacją.

• Aklimacja – jest to przystosowanie się zwierzęcia

do chwilowo zmienionych warunków otoczenia.
Najczęściej jest to zmiana w termoregulacji
wskutek zadziałania zimna. Polega ona głównie na
zwiększonej sekrecji katecholamin i hormonów
tarczycy, a także glukagonu, regulujących
procesy spalania węglowodanów i tłuszczów.

• Aklimatyzacja – jest to całokształt procesów

fizjologicznych i zmian morfologicznych będących

wyrazem przystosowania się zwierzęcia do zmienionych

warunków środowiska, zwłaszcza warunków

klimatycznych. Aklimatyzacja objawia się wzrostem

podstawowej przemiany energii i produkcji ciepła. U

zwierząt aklimatyzowanych do warunków o niskiej

temperaturze zmienia się izolacyjność skóry (puchowe

owłosienie, odkładanie tłuszczu, zmniejszenie ukrwienia

skóry).

• Proces aklimatyzacji przebiega tym dłużej i trudniej, im

bardziej różnią się warunki pierwotnego środowiska i te,

do których dany organizm się aklimatyzuje.

• Aklimatyzacja zależy także od zdolności adaptacyjnych

danego organizmu. Jako zaaklimatyzowane rozumie się

te organizmy, które w nowych warunkach zachowują

swoje cechy użytkowe.

• Przy zmianie warunków klimatycznych może spadać

wydajność zwierząt, zwierzęta mogą nie utrzymywać

cech wzorca dla danej rasy, mogą w nowych warunkach

chorować lub ginąć. Obserwuje się zaburzenia

zdrowotności i funkcji rozrodczych.

• Zbyt silnie działający czynnik środowiskowy nie

pozwoli organizmowi na przystosowanie się i w
efekcie może wywołać chorobę lub zejście
śmiertelne. Stan taki mogą wywołać, np.
bardzo niskie lub bardzo wysokie temperatury
lub zmuszanie zwierząt podczas pracy do
nadmiernego wysiłku.

Adaptacja

• Adaptacja jest to wytworzenie się dziedzicznych

właściwości przystosowawczych, tak fizjologicznych jak i

anatomicznych w obrębie populacji w zmienionych

warunkach środowiska.

• Nowe cechy utrwalają się gdy zmieniony czynnik działa

przez wiele pokoleń.

• Adaptacja polega na przeobrażeniu puli genetycznej

populacji poprzez długotrwałe działanie nowego czynnika

prowadzące do selekcji naturalnej usuwającej z populacji

osobniki genetycznie gorzej przystosowane, a rozpowsze-

chniającej lepiej przystosowane.

• Adaptacja – stanowi istotę ewolucji organizmów. Organizm

zwierzęcy przebywając przez szereg pokoleń w określonym

klimacie przystosowuje się stopniowo do niego.

• Poszczególne rasy zwierząt zostały wytworzone w

określonym klimacie i są do niego przystosowane. Zmiana

warunków klimatycznych czy geograficznych wymaga

aklimatyzacji danych zwierząt, a w następnych

pokoleniach adaptacji do tych warunków.

• Podsumowując można stwierdzić, że aklimacja i

aklimatyzacja

dotyczy

przystosowania

się

pojedynczych

osobników

do

nowych

warunków

otoczenia. Takie przystosowanie oznacza wykorzystanie

fizjologicznych

i

behawioralnych

systemów

regulacyjnych umożliwiających zwierzęciu radzenie

sobie w zmienionych warunkach środowiska.

• Adaptacja dotyczy rasy, czasem gatunku. Oznacza

sterowany przez hodowców proces ewolucji ras zwierząt

w poszczególnych gatunkach zwierząt gospodarskich i

domo-wych. Służy on wykształceniu się w kolejnych

pokoleniach

struktur

morfologicznych,

procesów

fizjologicznych i cech behawioralnych odpowiadających

zmiennym warunkom środowiska i potrzebom człowieka.

• Te zwierzęta, które dostosowały się do warunków

środowiska, charakteryzując się także wyższą produkcją

przydatną dla człowieka, zaistniały w hodowli jako nowe

rasy, zwierzęta nie potrafiące się adoptować do

warunków środowiska narzuconych przez człowieka – są

eliminowane z hodowli.