Wprowadzenie do problematyki

autyzmu

Wykład 1

Dr Monika Suchowierska

[e-mail]

• Plan szkolenia

– Ogólne informacje dotyczące autyzmu i

Zespołu Aspergera

– Ogólne informacje dotyczące oddziaływań

behawioralnych

– Cegiełki efektywnego środowiska

edukacyjnego

– Motywowanie dziecka

– Umiejętności kluczowe

– Metody uczenia nowych zachowań

– Metody redukowania zachowań zakłócających

– Rola nauczyciela-cienia

Autyzm: fakty

• Jedno z najcięższych zaburzeń rozwoju

– Często nazywany „zagadką”

– Stosunkowo słabo poznany

• Liczba osób z autyzmem rośnie

• Związek autyzmu z płcią

• Złożona i wieloczynnikowa etiologia

– Zaburzenie neurobiologiczne

– Nieprawidłowości strukturalne w mózgu

– Czynniki genetyczne

– Związek ze szczepionkami, nieprawidłowościami

w układzie immunologicznym, pokarmowym, z

zaburzeniami sensorycznymi

• Prognozy rozwojowe nie są dobre

• Dzieci z autyzmem uczą się inaczej

• Wczesna terminologia

– Autyzm jako zespół chorobowy

• Kanner (1943) - autyzm wczesnodziecięcy (early

infantile autism)

– Autyzm jako psychoza

• DSM-I i DSM-II (1952, 1968) – autyzm jako postać

schizofrenii dziecięcej

– Autyzm jako całościowe zaburzenie rozwoju

• DSM-III (1980) – autyzm jako całościowe zaburzenie

rozwoju

– rozległy, rozwojowy charakter zaburzeń podstawowych

funkcji psychicznych zaangażowanych w rozwój zdolności

społecznych i języka dziecka

– wiele podstawowych obszarów zostaje dotkniętych w tym

samym czasie w znacznym stopniu

Całościowe zaburzenia rozwojowe

(pervasive developmental disorder,

PDD)

vs.

Spektrum zaburzeń autystycznych

(autistic spectrum disorders, ASD)

• Całościowe zaburzenia rozwojowe (PDD) vs. Spektrum

zaburzeń autystycznych (ASD)

– Wing i Gould (1979)

• opisały zaburzenia charakteryzujące się

trudnościami w trzech sferach

• używały sformułowań „kontinuum autystyczne” i

„spektrum autystyczne” wymiennie

– Termin „spektrum autystyczne” pojawia się

w literaturze w latach 1980-tych (Damasio,

1984; Wing i Atwood, 1987)

– Allen (1988) stworzyła termin „spektrum

zaburzeń autystycznych”

• Formalna terminologia (PDD)

pochodzi z systemu klasyfikacji
zaburzeń psychicznych, ale w pracy i
opracowaniach klinicznych używa się
terminu ASD

• Obecnie stosuje się kryteria

diagnostyczne z DSM-IV-TR (2000) i
ICD-10 (1993)

Definiowanie autyzmu

DSM-IV-TR (2000)

• W zakres PDD wchodzi obecnie 5

jednostek:

– zaburzenie autystyczne
– zaburzenie Aspergera
– zaburzenie Retta
– dziecięce zaburzenie dezintegracyjne
– całościowe zaburzenie rozwoju – inaczej

nieokreślone (PDD-NOS)

ICD-10 (1993)

• W zakres PDD wchodzi obecnie 8 jednostek:

– autyzm dziecięcy

– autyzm atypowy

– zespół Retta

– inne dziecięce zaburzenie dezintegracyjne

– zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszącym

upośledzeniem umysłowym i ruchami

stereotypowymi

– zespół Aspergera

– inne całościowe zaburzenia rozwojowe

– całościowe zaburzenie rozwojowe, nie określone

Spektrum

zaburzeń

autystycznych

Diagnozowanie autyzmu

• W dwóch powszechnie stosowanych

klasyfikacjach zaburzeń psychicznych i zaburzeń
zachowania DSM –IV-TR (2000) i ICD-10 (1993) za
podstawę przyjęto triadę zaburzeń:

– nieprawidłowości w rozwoju społecznym, zwłaszcza w

zdolności do uczestniczenia w naprzemiennych
interakcjach społecznych

– deficyty i dysfunkcje w porozumiewaniu się
– obecność sztywnych wzorców zachowania, aktywności i

zainteresowań

„Triada autystyczna”

Interakcje
Społeczne

Sztywne wzorce
zachowań

Komunikowanie
się

AUTYZM

Diagnoza

• Autyzm jako zaburzenie nieharmonijne (deficyty

w pewnych obszarach vs nadzwyczaj dobry
poziom rozwoju w innych obszarach)

• Nieprawidłowości mogą występować już w

pierwszym roku życia. Czasem rozwój postępuje
prawidłowo, po czym następuje zahamowanie lub
regres.

Objawy charakterystyczne dla

autyzmu

c.d.

• Zaburzenia w komunikowaniu się – zaburzone

rozumienie oraz ekspresja językowa używana w
społecznym porozumiewaniu się; zaburzona istota
komunikacji

• Zaburzenia interakcji społecznych – zaburzony

rozwój przywiązania społecznego lub wzajemnych
kontaktów społecznych

Objawy charakterystyczne dla

autyzmu

c.d.

• Ograniczone, powtarzające się, stereotypowe,

modele zachowań i zainteresowań – zaburzona
zabawa

Objawy charakterystyczne dla

autyzmu

c.d.

Zaburzenia w komunikowaniu

się

• Opóźnienie lub brak rozwoju mówionego języka.
• Nie używanie gestów lub mimiki jako sposobu

porozumiewania się

• Brak inicjatywy w podejmowaniu wymiany

konwersacyjnej

• Stereotypowe i powtarzające się wykorzystanie

słów - echolalie

Zaburzenia w komunikowaniu

się

• Brak potakiwania lub uśmiechania się aby

podtrzymać komunikację

• Odwracanie zaimków
• Nie odpowiadanie na sygnały kierowanie do

dziecka

• Rolę komunikacji pełnić może krzyk, płacz,

samouszkadzanie lub zachowanie agresywne

• Dysproporcja w rozumieniu i naśladowaniu słów

Zaburzenia interakcji

społecznych

• Nie nawiązywanie kontaktu wzrokowego
• Nieadekwatne do sytuacji: wyraz twarzy, postawa

ciała i użycie gestów

• Nieadekwatny rozwój związków rówieśniczych

obejmujących podzielanie zainteresowań,

czynności, emocji

• Nieadekwatne reagowanie na emocje innych osób
• Brak spontanicznej potrzeby dzielenia z innymi

radości, zainteresowań lub osiągnięć

Zaburzenia interakcji

społecznych

• Zaburzona zdolność do monitorowania uwagi

innej osoby

• Zaburzone naśladowanie innych osób
• Brak zainteresowania innymi ludźmi
• Brak podejmowania wspólnej aktywności z

rówieśnikami.

Zachowania

stereotypowe

• Przywiązanie do niefunkcjonalnych czynności

rutynowych

• Powtarzające się manieryzmy ruchowe
• Koncentracja na cząstkowych właściwościach

przedmiotów

• Brak zabawy, w której dziecko bawi się „na niby”

lub naśladuje role

Zachowania stereotypowe:

•

Wahadłowe kiwanie się, kołysanie się,

podskakiwanie w miejscu, doznawanie

wstrząsów, wirowanie w miejscu

•

przysłuchiwanie się urządzeniom mechanicznym,

zainteresowanie źródłami światła, przyglądanie

się przedmiotom, fascynacja krawędziami,

•

zachowania autoagresywne – dostarczanie sobie

bólu (gryzienie się, drapanie, duszenie się,

nakłuwanie ciała, szczypanie, uderzanie

częściami ciała w przedmioty, uderzanie rękoma

lub przedmiotami w różne części ciała)

• Rozwój poznawczy

– Autyzmowi towarzyszą zaburzenia poznawcze

• Zaburzenia uwagi

• Odgrywają rolę w interakcjach społecznych, ze

względu na trudności w szybkim przenoszeniu uwagi

a także ze względu na złożoność bodźców

społecznych

• Duże trudności dzieci z autyzmem z przenoszeniem

uwagi z osoby na przedmiot lub wydarzenie

• Problemy z tworzeniem wspólnego pola uwagi –

ukierunkowywaniem uwagi innej osoby na określony

obiekt w celu dzielenia się z nią zainteresowaniem

oraz śledzeniem, na czym skupia uwagę druga osoba

– Wskazywanie, poszukiwanie kontaktu wzrokowego,

śledzenie w jakim kierunku patrzy druga osoba,

wokalizowanie w celu zwrócenia czyjejś uwagi na dany

obiekt

• Uszkodzenie mechanizmu poznawczego

umożliwiającego „czytanie” w umyśle

– Zdolność udawania

• Ściśle związana z możliwością odróżnienia tego co się dzieje w

umyśle i obiektywnej rzeczywistości, tj. odróżnianie obiektu

rzeczywistego od jego umysłowej reprezentacji (np. traktowanie

patyka jak pistoletu)

• Dzieci z autyzmem przejawiają deficyty w tej sferze

– Rola patrzenia

• Jeśli ktoś na coś patrzy, to posiada pewne informacje na temat

tego na co patrzy

• Osoby z autyzmem nie widzą związku pomiędzy patrzeniem a

informacjami, które mogą być przekazywane tą drogą (np.

intencją, pragnieniem, zainteresowaniem)

• „Szklany” wzrok osoby z autyzmem

• Zaburzenia zdolności odczytywania stanu

umysłu innej osoby, pozostają w związku

z niektórymi symptomami autyzmu

– Naprzemienne interakcje społeczne (brak

uświadamiania sobie potrzeb i zainteresowań

innych osób)

– Lęki w sytuacjach społecznych (brak

umiejętności przewidywania zachowań

innych ludzi)

– Komunikowanie się – podtrzymywanie dialogu

i uwzględnianie w nim potrzeb rozmówcy

– Przedmiotowe traktowanie innych osób

• Poziom inteligencji u osób z autyzmem

– Dokonanie oceny sprawia duże trudności
– U ok. 40% osób występuje niepełnosprawność

intelektualna

• Prognozy rozwojowe

– Formułowanie prognoz rozwojowych nie jest

łatwe ze względu na duże zróżnicowanie

populacji

– Najlepsze predyktory:

•

Iloraz inteligencji (mierzony w skali niewerbalnej)

•

Posługiwanie się mową przed ukończeniem 5. r.ż.

• Dobre zwiastuny w funkcjonowaniu

małego dziecka

– Zdolność do naśladowania
– Tworzenie wspólnego pola uwagi
– Zabawę przedmiotami

• Najsłabsze prognozy rozwojowe odnoszą

się do osób z dysfunkcjami mózgowymi

(np. ujawniającymi się w postaci epilepsji)

i z niepełnosprawnością intelektualną

– Ok. 50% osób z autyzmem

Zespół Aspergera

• Opisany w 1944 r., ale uznany za jednostkę

kliniczną dopiero w 1993 r.

• Przed 1993 r. w celu diagnozy posługiwano

się listami charakterystycznych objawów:

– Brak empatii
– Nieprawidłowy sposób nawiązywania relacji

społecznych

– Pedantyczna mowa
– Zaabsorbowanie pewnymi tematami

• 1989 r. – kluczowe sześć objawów (wg.

Gillberg & Gillberg)

– Zaburzenia wzajemnych interakcji

społecznych

– Ograniczone zainteresowania i aktywności
– Powtarzające się schematyczne zachowania

lub rytuały

– Zaburzenia ekspresji i rozumienia mowy
– Zaburzenia w komunikacji niewerbalnej
– Niezgrabność ruchowa

• Obraz kliniczny

– Dominują objawy z triady autystycznej
– Osoby są nieświadome niepisanych reguł

społecznych

– Ich zachowanie może być postrzegane jako dziwne

ekscentryczne, a nawet niegrzeczne, czy
niekulturalne

– W sferze komunikacji, problemy z:

• Pragmatyką (wykorzystanie języka w danym kontekście)
• Semantyką (znaczenie wyrazów, zwrotów)
• Prozodią (ton, akcent, intonacja)

– Często występuje wokalizacja myśli
– Dominującą formą wypowiedzi jest monolog
– Występują zaburzenia empatii i brak

odczytywania sygnałów społecznych

– Upośledzona umiejętność rozumienia

kontaktów społecznych – tzw. „ślepota
społeczna”

– Może występować nadwrażliwość

sensoryczna

– Przywiązanie do czynności rutynowych

Podsumowanie terminologii

• Autyzm klasyczny/Zespół Kannera
• Autyzm wczesnodziecięcy
• Autyzm dziecięcy = zaburzenie

autystyczne

• Autyzm atypowy
• Cechy/tendencje/zachowania autystyczne
• Wysoko/Nisko funkcjonująca osoba z

autyzmem

• Spektrum zaburzeń autystycznych