Kultura symboliczna:

Rytuały i obrzędy

•

J. Maisonneuve,

Rytuały dawne i współczesne

, Gdańskie Wydawnictwo

Psychologiczne, Gdańsk 1995, s. 51-74 [rozdz.

Rytuały świeckie i

codzienne

•

G. Kubica – Heller,

Katolickie krzyże, luterański kamień i pustka po

Żydach – polski krajobraz i jego wymiar religijny.

maszynopis



Czym różni się rytuał od obrzędu?

Słowa pokrewne:



Co to jest ryt, ceremonia?

W świetle słownika języka

polskiego:



Rytuał

1. «ustalona forma

symbolicznych

czynności, składających

się na obrzęd religijny,

praktyki magiczne lub

podniosłą uroczystość»

2. «zespół czynności,

których częste

powtarzanie tworzy

dotyczący czegoś

zwyczaj»



Obrzęd

«utrwalone w tradycji,

często określone

przepisami, czynności

i praktyki o znaczeniu

symbolicznym,

towarzyszące jakiejś

uroczystości»

Synonimicznie;

Rytuał = zachowanie
stereotypowe, rutynowe.

W opinii antropologów:



W rytuale niedopuszczalne są odstępstwa od ustalonego

porządku działań i „zamienność” ról, wszystkie czynności muszą

być wykonane precyzyjnie. Obrzęd jest mniej rygorystyczny i

dopuszcza większy margines indywidualnej ekspresji.

(Z. Staszczak

Słownik etnologiczny)



Obrzęd składa się z sekwencji pojedynczych rytuałów

powiązanych w sensowną całość i stanowiących całość komunikatu.

(Ciołek, Olędzki, Zadrożyńska

Wyrzeczysko. O świętowaniu w Polsce)



„

Obrzęd jest przede wszystkim zespołem czynności obyczajowych,

współwystępujących z określonymi formułami słownymi o

charakterze performatywnym. Jego sensem naczelnym jest

manifestowanie faktu realizacji i / lub respektowania danych

wartości kulturowych, łącznie z mitami (przekazami

światopoglądowymi (obrzędowość doroczna) oraz komunikowanie

faktu, że dana jednostka zmienia przynależność do danej grupy

społecznej ( obrzędy przejścia).”

(J. Grad

Obyczaj a moralność…;

J. Burszta

Antropologia kultury)



Rytuały jako elementy obrzędu.



Rytuał jako rodzaj obrzędu o określonych

wymogach formalnych (precyzyjność,

rygorystyczność )



Rytuał jako rodzaj obrzędu o określonej treści (nie

obrzędy przejścia i obrzędy doroczne)



Rytuał to obrzęd, w którym mit jest nadal żywy /

odniesienie do sacrum jest wyraźne.



Ślub – rytuał czy

obrzęd? A wesele?

Swaty
Zrękowiny (zaręczyny)

Sprosiny
Ślub w Kościele

Uczta weselna
Oczepiny
Przenosiny

Co to jest ryt i ceremonia?



Ryt

– łac.”ritus” – kult, ceremonia religijna,

obyczaj, postępowanie stereotypowe. W

języku polskim: ryt I «ustalony sposób

wykonywania czynności liturgicznych,

magicznych, kultowych itp.»



Ceremonia

1. «oficjalna uroczystość lub obrzęd

przebiegające według ustalonego planu lub

rytuału»

2. «czynność wykonywana z powagą i

dbałością o zachowanie konwenansów»

Przykład: ryty chrześcijańskie

(obrządek, liturgia)

Rzymski

Grecki / bizantyjski

Koptyjski

I wiele innych…

Rytuał -> obrzęd –> ceremonia

Co stanowi kryterium takiej

klasyfikacji?

Udział sacrum

Czy możemy zatem mówić o

rytuałach świeckich?

Rytuały świeckie i codzienne

Gdzie szukać „nowoczesnych”

świętości?

„

Sacrum nie zniknęło, ale nastąpiło

raczej zjawisko

przeniesienia

Sacrum przejawia się w różnym

stopniu w pewnych przedmiotach,

postawach, istotach i instytucjach.

Te nowoczesne „świętości” układają się

wg. Sironneau na 4 podstawowych

poziomach posiadających aspekty

mityczne i rytualne: – jakie?

Gdzie szukać „nowoczesnych”

świętości?



poziom przetrwania mitów;



poziom dzikiego sacrum;



poziom techniki;



poziom ideowo – polityczny.

Gdzie szukać „nowoczesnych”

świętości?



poziom przetrwania mitów – [za Eliade właściwością

mitu „jest opowiedzenie historii świętej, ważnego

wydarzenia, które miało miejsce w okresie

legendarnych początków.” Mity tworzą pouczające

modele dla ludzkich zachowań, a rytuały pozwalają

na wpisanie czasów mitycznych w historię oraz na

utrwalenie zasadniczego gestu boga lub bohatera.

Człowiek współczesny dysponuje ukrytą mitologią i

przebrzmiałym rytualizmem, dlatego wiele

tradycyjnych wątków można odnaleźć

współczesnej sztuce, literaturze, kinie,

mediach

. Np.: mit o utraconym raju, o wyspach

szczęśliwych, obrzędy związane z obchodami

igrzysk, walka miedzy pozytywnym a negatywnym

bohaterem.

Proszę o przykłady

Poziom przetrwania mitów

L. Kołakowski

Obecność mitu



poziom dzikiego sacrum według określenia

R. Bastide’a obejmuje

ruchy nowatorskie

z ich spontanicznością i tworzeniem nowych

rytuałów. Owo sacrum wyraża się

równocześnie różnorodnością grup i sekt o

orientacji okultystycznej, teozoficznej,

orientalnej, które łączą synkretyzm wierzeń

z tendencjami mistycznymi i rytualnymi.

Uzupełniają także niedostatki religii

tradycyjnej. Powodzenie tych sekt tłumaczy

tęsknotę za duchowym połączeniem.

Przykłady:



Bractwa studenckie w USA?



Poziom techniki będącej dzisiaj dla wielu ludzi

substytutem sacrum, a także źródłem wielu

mitów (s-f, futurologia) oraz spektakularnych

pokazów (wyścigi samochodowe, pokazy

lotnicze). Ekspansję techniki wzmacnia

rozwój informatyki i systemów komunikacji

pozwalających na gromadzenie,

przetwarzanie i rozpowszechnianie danych.

Wraz z zagrożeniem katastrofą atomową i

najnowszymi odkryciami genetycznymi,

technika, podobnie jak antyczne misterium,

staje się poprzez prometejskie poszukiwanie

zarazem fascynująca i przerażająca.

przykłady

Pragną one ujarzmić przyrodę, życie i śmierć, a także spełnić

marzenia przodków o osiąganiu zawrotnych szybkości i podboju

przestworzy.

Podróż samolotem jako rytuał przejścia

Faza separacji

(preliminalna /

wyłączenia)

Faza marginalizacji

(liminalna/

separacji)

Faza agregacji (post

– liminalna /

włączenia)

odprawa (bramka,

wolny obszar celny)

Lot (zerwanie

więzów)

Odprawa



kosmetyki?

Konsumpcyjny styl życia

(supermarkety jako świątynie)?

Rytuał otwierania poczty internetowej?

Zakazane rewiry / tabu: ingerencje

genetyczne, naruszanie integralności

mózgu (zakaz lobotomii, Sony

„stymulator sensoryczny”

do konsoli Play Station II

)



poziom ideowo – polityczny tworzy

szczególny zamiennik wierzeń i

rytuałów.

Świecka religia – „doktryny, które zajmują w duszach

współczesnych ludzi miejsce wiary, zastępując ideę

zbawienia ludzkości idealnym porządkiem społecznym

w dalekiej przyszłości” (R. Aron)

Polityka dąży do zastąpienia religii jako najwyższej

zasady życia społecznego, aby stać się nośnikiem

„laickiego” sacrum.

Przykłady



Z dziedziny instytucji wywodzą się rytuały takie jak: aparat

legislacyjny, sądowy, dyplomatyczny wraz z ich

protokołami, etykietą, teatralizacją ról mającą na celu

uczczenie, jeśli nie uświęcenie, obecności władzy i

przedstawicieli porządku społecznego. Procedury wyborcze

związane z ideologią demokracji zawierają symboliczne i

zrytualizowane sekwencje, których sens przekracza czystą

funkcjonalność.



W dziedzinie sprawiedliwości pozostało po dziś dzień wiele

charakterystycznych formuł i ceremonii, np. przysięga

wyższego urzędnika sądowego.

Jaką funkcję pełnią obrzędy

świeckie?

C. Riviére zwrócił uwagę na różnorodność funkcji

pełnionych przez obrzędy świeckie szczególnie w

dziedzinie władzy i kontroli:



Uwierzytelnienie władzy

poprzez manifestację

siły, przemówienia, upamiętnianie ważnych dat;



Potwierdzanie hierarchii, statusów

pozwalające

liczącym się osobistościom na regularne pojawianie

się w mediach i uczestnictwo w ceremoniach;



Poświadczenie wymiaru moralnego

dzięki

systemowi wyróżnień (zaszczyty, odznaczenia) i

sankcji (nagany, zawieszenie w czynnościach);



Animacja

jako wynik zgrupowań o charakterze

świątecznym i zabawowym.

+ w społecznościach demokratycznych rytuały

powodują częściej

integrację grupową

, lokalną,

raczej niż całkowitą

Jakie rodzaje rytuałów świeckich

wyróżnia autor?

Rytuały świeckie

Rytuały masowe

Rytuały

kontaktów

międzyludzkich

Rytuały cielesne

•Religie polityczne

•Rytuały sportowe

•Koncerty rockowe i
muzyki pop

•Uprzejmość,
zachowanie „twarzy”,
powściągliwość

•„Biesiadność”

•Znaki na skórze: tatuaże i makijaże

•Troska o urodę

•R. związane z ubieraniem się

•Grupy „pracy z ciałem”

Rytuały masowe



Dla jakiego typu społeczeństw są one

charakterystyczne?

- Są one charakterystyczne dla

społeczeństwa, w którym istotne

miejsce zajmuje opinia publiczna

oraz konsumpcja.

Jakie formy rytuałów masowych

możemy wymienić?



ceremonie, defilady, manifestacje

upamiętniające jakieś zdarzenia,

których znaczenie polityczne się

zmienia, a klimat uczuciowy jest

intensywny;



gry sportowe – mistrzostwa, wyścigi,

olimpiady, w których uczestniczą

zawodnicy i publiczność;



święta i widowiska masowe.

„

Religie polityczne”



Czym są?



Jaki był historyczny kontekst jej

narodzin?



„

Religia polityczna” w Europie może być uważana za pewien

rodzaj „religii cywilnej”, kultywującej braterstwo, koegzystującej i

współzawodniczącej z religiami oficjalnymi, od których

zapożyczyła wiele elementów: inicjację, ceremonie, emblematy,

język sakralny oraz rytuały.



Rewolucja Francuska zrodziła pierwsze kulty polityczne. (Kult

Rozumu, Kult Najwyższej Istoty). Manifestacje ludowe, pochody,

zgromadzenia. Religia obywatelska także miała swoje symbole –

trójkolorowe kokardy, flagę, drzewa wolności i ołtarze.



Nowe kulty, zapożyczające wiele elementów z tradycji liturgicznej,

nie są tak trwałe jak wielkie religie historyczne, a sztuczność i

nietrwałość tych form była przyczyną ich nagłego zniknięcia.



Stanowiły one zaczątek religii politycznych, które pojawiły się

później

wraz z rozwojem społeczeństwa masowego

„

Religie polityczne”

Jakie warunki historyczne sprzyjają

powstawaniu rytuałów politycznych,

zdaniem J. P. Sironneau?



społeczeństwa o zachwianej równowadze

ekonomicznej, w którym szerokie kręgi

oczekują wyjścia z przedłużającej się

frustrującej sytuacji;



istnienia tradycji typu mesjanistycznego

powiązanej z wątkami odrodzenia i

zbawienia;



pojawienia się charyzmatycznego przywódcy,

który wg. Webera uosabia władzę opartą na

oddziaływaniu silnej osobowości oraz

fanatyzmie uczniów i zwolenników. Taki wódz

jest nośnikiem świadomości zbiorowej.

Przykłady „religii

politycznych”

Narodowy socjalizm

Komunizm

Narodowy socjalizm

„

Obrazy wojny” cz.V „Spisek okultystów”

Prod. Discovery Channel

Narodowy socjalizm /

komunizm

Jakie rytuały można dostrzec w tych

systemach:



Symbole;



Święta (okolicznościowe hymny, przysięgi, pochody);



Kulty.

Więcej „parad” w filmie

Leni Riefenstahl „Triumf woli (1934)

Rytuały sportowe

Dlaczego możemy je nazywać rytuałami?

Dyscypliny sportowe poprzez swój

ceremoniał, ścisłe

reguły oraz implikacje symboliczne

są zbliżone do

rytuałów, lecz bardzo trudno całościowo

przyporządkować je do określonej grupy obrzędów.

Wywodzą się z indywidualnych rytuałów cielesnych,

ale na poziomie zachowań i wartości „zbiorowych”

bliskie są rytuałom grupowym. Jednak przez swój

publiczny i spektakularny charakter

spełniają

oczekiwania społeczeństwa masowego – szeroki

dostęp, wypełnianie wolnego czasu, szukanie

zbiorowych emocji

związanych z grą, wielokrotne

współzawodnictwo między miastami i narodami.

„

Mit przenosi się na trybuny. Połączeni komunią z tymi

samymi, zapominamy o obowiązujących poza stadionem

podziałach klasowych, wiekowych, płciowych,

ekonomicznych… Razem krzyczymy, zrywamy się z miejsca,

wpadamy sobie w ramiona po bramce. Jak starzy znajomi

dyskutujemy, wymieniamy komentarze, klniemy i trącamy się

butelkami piwa. Nie ma ciasnych gorsetów codziennego savoir

– vivre. Znika wstyd (…) Trwa to tylko do końcowego gwizdka

lub ewentualnie do wygaśnięcia pozwycięskiego amoku.

Żegnamy się obcy sobie jak przed meczem. Normalne życie

przywraca swoje prawa. Koniec chaosu. Świat został znów

stworzony”

Ludwik Stomma „1:0, czyli ludzie jak bogowie” (Konteksty, 3-

4:1991)

- Jakie typy rytuałów towarzyszą

zawodom?

•

Obrzędy zbiorowe –

zawodnicy

- Obrzędy inicjacji (przyjęcie do

kadry, kwalifikacje)

- Obrzędy związane z promocją

[„obrzędy mianowania” P.

Bourdieu](kategorie wiekowe)



Widowisko sportowe:

ceremonia, bogata w

symbole, z uświęconymi

miejscami, chwilami i

osobami, publicznością.

•

Indywidualne rytuały cielesne
– zawodnik

- Obrzęd oczyszczenia (dieta,

odosobnienie, rytm dnia);

- Obrzęd ofiarny (wysiłek,

ograniczenia



Rytuały związane z ubraniem

(rodzaj stroju, kolory,

emblematy, oznaczenie rangi)

Oprócz funkcji sygnalizacyjnej i odróżniającej

rytuały te pełnią rolę symboliczną

wzmacniającą tożsamość grupową wśród

sportowców i kibiców. Jakaś część lub detal

kostiumu może nabrać znaczenia fetysza

Obrzędy zbiorowe - kibice

Dokument

programu Micros oft Word

Forum kibica

Koncerty rockowe i muzyki

pop

Jak w tego typu sytuacjach objawia się rytuał?

Dzięki zdolności do gromadzenia prawdziwych tłumów oraz roli, jaką w

muzyce odgrywają media koncerty rockowe są zjawiskiem

masowym, nawet jeśli dotyczą określonych grup wiekowych.

Zarówno wśród muzyków, jak i publiczności, istnieje ukryte, lecz

intensywne poszukiwanie rytualności, nazwane „stanem

cierpkości” (J. – M. Seca). Jest to

dążenie małych zespołów do

własnego brzmienia i wypracowanie artystycznej spójności

Poszukiwanie utraconej więzi społecznej, kult grupowy, sposób

poruszania się

na scenie zabarwiony erotyzmem, podniecenie

rytmem – wszystko to potwierdza rytualny wymiar rocka, który

sięga ponad kontekst codzienny, pozbawiony świętości. Można tu

mówić o pewnej mistyce, a także o formach życia artystycznego

prowadzących do zbiorowego odurzenia, których powrót

przepowiadał niegdyś Durkheim.

…



u rockmenów powoduje charakterystyczne unoszenie gitary

podczas muzycznej konwersacji.

Rytuały codziennych kontaktów

międzyludzkich

•

Uprzejmość, zachowanie „twarzy”,

powściągliwość;

•

„

Biesiadność”

Dlaczego grzeczność jest

rytuałem?



Nasze kontakty z sąsiadami, krewnymi, rodziną, kolegami w pracy

podlegają pewnym zasadom, które nazywa się „grzecznością”.

Stanowi ona spójny system reguł ujętych w kod „savoir – vivre’u”,

który zakazuje lub nakazuje określone zachowania werbalne i

cielesne zróżnicowane w zależności od regionu i kraju, lecz

posiadające wartość symboliczną

: poszanowanie każdego

człowieka. Jest to więc rodzaj świeckiego rytuału.

. Goffmann zaznacza, że nie chodzi o proste modele zwyczajów czy

rutynę. Durkheim z kolei zauważa, iż należy „odkryć w świeckim i

miejskim środowisku sposób

uświęcania jednostki

, które wyraża

się i potwierdza poprzez

symboliczne działania

”.

Rytuały codzienne są

sposobami nauczania kontroli kontaktów z

innymi

. Z jednej strony uczy się jednostkę wyrażania własnego ja,

pokazywania swej dumy, godności, z drugiej kształci się właściwe

postawy wobec bliźnich: takt, szacunek dla partnera i jego działań

jako wartości, której jest symbolem i podmiotem. Ten rodzaj

rytuałów polega raczej na wzajemnym „przystosowaniu”, niż na

cichej zgodzie na cudzą obecność.

Przykłady



Spotkanie i pozdrowienie zawierają podwójny aspekt: słowa

i gestu. Wymiana słowna jest najczęściej krótka, nie chodzi

w niej o dialog, lecz o zastosowanie konwencjonalnych

zwrotów. Treść takiej wymiany słowno – ruchowej zmienia

się w zależności od statusu partnerów, stopnia ich

znajomości i zażyłości, środowiska społecznego oraz

miejsca. Gesty pozdrowienia są zrytualizowane, zależą

również od poprzednich kontaktów między partnerami, a

także różnic społecznych.

= reguły tworzące spójny system komunikacji i regulacji

między partnerami – w jaki sposób symbolicznie wyrażają

swą pozycję, wzajemny rodzaj relacji, poszanowanie

statusów. „Każdy savoir – vivre zmierza w kierunku

rytualizacji ciała i pohamowaniu jego wymiaru popędowego

oraz organicznego, i w tym znaczeniu stanowi system

obsesji zbudowany wokół tabu związanego z kontaktem”.

Biesiadność – jak tutaj przejawia

się rytuał?

Biesiadność obejmuje przede wszystkim zaproszenia, spotkania,

przyjęcia, zebrania mniej lub bardziej odświętne, które

stanowią rodzaj odpoczynku i wytchnienia od codziennej

banalności: towarzyszy im często dobrowolna wymiana

prezentów. Spotkania te różnią się od dużych, oficjalnych

imprez organizowanych według ścisłego protokołu. Lecz i one

posiadają podstawowe cechy rytuału.

Przyczyniają się do

umocnienia więzi społecznej, wzbudzają u uczestników

pozytywne uczucia

, takie jak przyjaźń, szacunek, należą do

kodu towarzyskiego lub przyjacielskiego, którego przekroczenie

może doprowadzić do gafy czy afrontu.



Oprócz nakazów i zakazów religijnych, obowiązujących jeszcze

często w dziedzinie kuchni i diety, istnieje cała grupa

rytuałów

społecznych dotyczących posiłków

, a szczególnie ich składu i

jakości (degustacja win i dań),

usadzania gości przy stole,

podtrzymywania rozmowy.



W środowiskach zawodowych spotkania towarzyskie.



Prezenty

: są najczęściej oznaką towarzyskości.

Rytuały cielesne



Znaki na skórze: tatuaże i makijaże;



Operacje plastyczne;



Rytuały związane z ubieraniem się;



Grupy pracy z ciałem.

W jaki sposób ciało wiąże się z

rytuałem?



We wszystkich społeczeństwach i kulturach ciało jest

źródłem starań społecznych, religijnych, moralnych,

higienicznych, jak i estetycznych. Funkcje ciała, jego

postawa i wygląd wiążą się ze statusem i systemem

wartości oraz zachowań, więc z ideologią i z rytuałami.

Ciało pojawia się we wszystkich rodzajach rytuałów ale w

różnym zakresie i stopniu:

- jako miejsce służące do umieszczania znaków (tatuaże,

nacięcia) lub do odbywania praktyk rytualnych

(obrzezanie, wycięcie, rany rytualne);

- jako przedmiot cierpienia, zdrowia, urody (rytuały

związane z chorobą, higieną, zdrowiem, estetyką);

- jako źródło energii wyzwalającej określony znak, gest,

ceremoniał (poprzez okrzyk, intonacje głosu, mimikę).

Tatuaż



Skąd pochodzi nazwa?



Jakie miał zastosowanie?



Kiedy rozpowszechnił się w Europie?



Wśród jakich środowisk był i jest popularny?



Jaką funkcję pełni?

Tatuaż



Tatuaż jest najstarszą formą znaku kultury odciśniętą na naturze. Nazwa

pochodzi od polinezyjskiego słowa „tatau” przywiezionego przez marynarzy w

XVIII wieku, a oznacza znakowanie (rysunki figuratywne, inskrypcje) umieszczone

na skórze za zgodą człowieka. Różni się od znaków nabytych bez woli ich

nosiciela (rany, oparzenia) oraz przez swój długotrwały charakter – od zmiany o

charakterze czasowym (malowanie ciała, makijaż, charakteryzacja teatralna).



W dawnych społeczeństwach tatuaż towarzyszył często obrzędom inicjacji i

zdobycia statusu dorosłego, pozostając w ścisłym związku z seksualnością, którą

należało potwierdzać u mężczyzn i kontrolować u kobiet. Bywa przekazywany z

pokolenia na pokolenie i może świadczyć o przynależności do grupy lub

podgrupy specyficznej, uprzywilejowanej bądź naznaczonej.



W XVIII wieku tatuaż pojawił się znowu w Europie w formie dekoracyjnej, lecz z

tendencją do umiejscawiania się w grupach marginesu, szczególnie wśród

zbiorowości mężczyzn przebywających w wojsku, marynarce, więzieniu.



Dzisiaj tatuaż przeżywa renesans i nadal symbolizuje przynależność poprzez

próbę, a czasem przez jakiś wyczyn. Tym samym podkreśla opozycję w stosunku

do innych grup, a nawet do całości społeczeństwa. Jest pamiątką i wyzwaniem,

rodzajem dowodu tożsamości, wyraża często erotyzm, przemoc, czasem kpinę.

Tatuaż więzienny

Niechlubna reputacja tatuażu, która w znacznym stopniu pokutuje jeszcze w społeczeństwie tak polskim,

jak i wielu innych krajów Europy, związana jest niewątpliwie z faktem kojarzenia tej formy zdobienia

ciała z praktykami o charakterze kryminalnym. (…)

W połowie XIX wieku nasiliły się w społeczeństwach europejskich postawy dyskredytujące tatuaż jako

przejaw "kryminogennego" charakteru osoby go noszącej. Orędownikiem tego typu tez był włoski

kryminolog, antropolog i psychiatra C. Lombroso, który wiązał tatuaż z pewnymi predyspozycjami

osobowościowymi, takimi jak "moralne upośledzenie" czy "skłonności przestępcze". Wpływ tego

typu poglądów na ugruntowanie negatywnych skojarzeń społecznych związanych z tatuażem był

ogromny; znalazły one również licznych kontynuatorów.

Niezależnie od negatywnych konotacji całości zjawiska tatuażu, bezspornym wydaje się być fakt, że

środowiska przestępcze i więzienne nie tylko dawniej, lecz również współcześnie chętnie sięgają po

tę formę zdobienia ciała. Najczęściej spotykanymi przyczynami wykonywania tatuażu u osób

związanych z grupami kryminalnymi są:

•

chęć imponowania najbliższemu otoczeniu, zarówno na wolności, jak i w zakładzie karnym;

•

konieczność posiadania określonych znaków, stanowiących formę komunikacji oraz sposób

podkreślenia przynależności do danego środowiska;

•

presja związana z aktualną modą oraz otoczeniem społecznym;

•

odzwierciedlenie stratyfikacji społecznej, panującej zarówno w zakładzie karnym, jak i na wolności;

•

wewnętrzny bunt przeciwko przymusowemu odizolowaniu (przebywaniu w zakładzie karnym);

•

potrzeba stymulacji seksualnej, zaspokajana poprzez tatuowanie motywów o charakterze

erotycznym;

•

potrzeba rejestrowania najważniejszych wydarzeń w życiu przestępczym i więziennym .

Tatuaż więzienny (2)



Amerykański badacz omawianej tematyki definiuje tatuaż więzienny jako "sposób, w jaki

mieszkańcy zakładów karnych próbują odzyskać własną tożsamość, którą im odebrano (...). Tatuaż

więzienny jest własnością osobistą, która nie może być im odebrana przez strażników i

administrację zakładów karnych". [27]



Ze względu na różnorodność symboli, wykorzystywanych w tatuażu więziennym i przestępczym, a

także ich zmienność w zależności od miejsca, czasu a nawet części ciała, na jakiej zostały

wykonane, pełna i wyczerpująca klasyfikacja tego rodzaju tatuaży jest praktycznie niemożliwa.

Jedną z najdokładniejszych podziałów jest klasyfikacja J. S. Kobieli i K. Malinowskiego, którzy

pogrupowali symbole więzienne i przestępcze w zależności od: symbole ogólne (uniwersalne,

używane na wolności i w więzieniu), symbole wyrażające stosunek do woli tatuowanego (znaki

dobrowolne, obowiązkowe, przymusowe), symbole uwzględniające hierarchę lub stopień

wtajemniczenia, symbole uwzględniające rodzaj działalności przestępczej (oznaczające

przynależność do danej szajki lub bandy, określające rodzaj wykonywanej działalności, określające

zdolności i umiejętności w danej specjalizacji), symbole odbywania kary więzienia (uniwersalne,

symbolizujące liczbę odbytych kar, herby lub pełne nazwy zakładów karnych, w których odbywana

była kara), symbole wyrażające protest (hasła polityczne lub antypaństwowe, hasła przeciw

praworządności, hasła przeciw wypadkom losowym), symbole uwzględniające sylwetkę seksualną

przestępcy (uprawianych perwersji płciowych, sutenerstwa, o ogólnej treści erotycznej) oraz inne,

związane z wydarzeniami z życia danego osobnika, ozdobne lub religijne.



Na pozór przypadkowe rozmieszczenie motywów stanowi przejrzysty, znany zainteresowanym

członkom świata przestępczego, kod, za pomocą którego są oni w stanie odczytać wiele informacji

na temat wytatuowanej osoby. Oznacza to, że tatuaż więzienny i przestępczy stanowi ostatnią bodaj

dzisiaj odmianę tatuażu, gdzie obowiązuję ścisłe, nienaruszalne reguły.



Zamieszczona poniżej tabela zawiera wybrane motywy tatuażu więziennego wraz z objaśnieniami

ich znaczeń.

Tatuaż więzienny (3)

Motyw (symbol)

Znaczenie (sens)

Motyl na stopie

złodziej, który na "włamaniu" chodzi cicho

Czaszka i napis "Przeżyłem własną śmierć"

skłonność do samookaleczania

Serce na wysokości krtani

alkoholik podejmujący się każdego zadania

za wódkę

Wąż w koronie lub owinięty wokół sztyletu

dokonanie zemsty

Kropki na powiekach, tzw. śpioszki lub

wąskie, zaciśnięte usta poniżej obojczyka

motywy świadczące o dyskrecji więźnia

Liczba młodych pęków wykwitających obok

kwiatu róży

kolejne zakażenia wstydliwą chorobą

Trupia czaszka z piszczelami na wysokości

krtani

morderca

Uśmiechnięty więzień na tle

zakratowanego okna

traktuje więzienie jak własny dom

Głowa kobiety z opaską na oczach

niewinnie skazany

Źródło:

Jakub Ciężki Ciało jako obiekt operacji artystycznej ,

http://www.miki.hg.pl/pra_tematyka.php

(12.04.2007)

Makijaż



Dlaczego możemy makijaż

zakwalifikować do sfery rytualności

zdaniem J. - T. Maertensa?

Makijaż pomimo sztucznego i nietrwałego

charakteru przynależy do sfery rytualności z

kilku względów (wg J. – T. Maertensa):



stanowi symbol odrębności seksualnej

i potwierdzenie kobiecości;



przez swój powtarzalny charakter

(czasem wręcz obsesyjny) jest

rytuałem, który zawiesza relacje

kobiety z otoczeniem i dostarcza jej

broni (defensywnej i ofensywnej) do

podjęcia na nowo gry z partnerem,

nieznajomym czy publicznością

Troska o urodę w przypadku

operacji plastycznych



Zawsze człowiek pracował nad swoim wyglądem. Jeśli

można tu mówić o jakimś rytuale, to przede

wszystkim ze względu na reguły na poziomie

prywatnym i publicznym, którym te czynności

podlegają, oraz na system przekonań i wartości

dotyczących higieny, jaki rozwinął się na przestrzeni

dziejów.



Dzisiaj kultura ciała i jej pielęgnacja nabrały dużego

znaczenia, włączając w tok codziennych zabiegów

różne rodzaje ćwiczeń oraz liczne kosmetyki. Od

niedawna wyrazem troski o urodę są także zabiegi

chirurgii plastycznej, która stanowi odpowiedź

współczesnej medycyny i techniki na ludzkie

pragnienie poprawiania wyglądu ciała.

Troska o urodę – jaką funkcję

pełnią rytuały z nią związane?



operacje plastyczne otwierają z pewnością

drogę do zdobycia nowej

tożsamości

, zgodnej z przyjętymi kryteriami „ideału ciała”, tj. młodości i urody.



Aspekt estetyczny i społeczny operacji. Nowy wygląd ma

wpłynąć na poprawę

kontaktów z innymi ludźmi lub na zmianę statusu

. W ten sposób chirurgia

plastyczna stanowi w naszym społeczeństwie rodzaj ekwiwalentu bardzo

starych form rytualności, a mianowicie

obrzędów przejścia

Operacja powoduje

osiągniecie innego „stanu”,

działając jak egzorcyzm – pozbawia jednostkę w

sposób faktyczny i symboliczny tego, co dana osoba traktowała jako

mankament lub ułomność. Pacjent przechodzi ze stanu natury (niemiłego i

narzuconego) do stanu kultury (uznanego i upragnionego ideału). Oznaki

starzenia się są traktowane często jako skaza i sygnał zbliżającej się śmierci, a

stosowanie liftingu (porównywane z obrzędami oczyszczenia i pokrzepienia)

zdaje się usuwać te niepokojące objawy. Mamy w tym przypadku do czynienia z

rodzajem próby bólu, przelaną krwią, lecz także „magicznym oczekiwaniem”,

którego doświadczają pacjenci.



Odwoływanie się do chirurgii pociąga za sobą, oprócz rytualności, specyficzna

dwuznaczność: chęć upiększenia i odmłodzenia towarzyszy często uczucie

skrywanej winy z powodu przekroczenia naturalnego porządku i przeznaczenia.

Ale również dzięki temu zabieg plastyczny ma

związek z sacrum

Rytuały związane z ubieraniem

się



Ubranie doskonale podlega rytualizacji.

(zakony religijne, zależnie od rangi oraz

liturgii, ubiór wygląda różnie). Ubranie

świeckie także zmienia się w zależności od

klasy społecznej, statusu i sytuacji. Ubranie

wskazywało na przynależność do klasy

społecznej (arystokracji, burżuazji, ludu).

Ponadto strój zależał i nadal zależy od

okoliczności życia codziennego mógł być

wieczorowy, niedzielny, odświętny, roboczy, a

także swobodny czy „rygorystyczny”.

Rytuały związane z ubieraniem

się

W jakich sytuacjach strój podlega

rytualizacji?

Zakony; status społeczny, strój

codzienny vs strój odświętny.

Grupy „pracy z ciałem”



To całość doświadczeń i działań proponowanych przez różne

grupy. Skierowane na relaksację (o zabarwieniu

psychoanalitycznym lub innym), medytacje wywodzące się z

jogi i innych wschodnich technik, ćwiczenia skierowane na

„ekspresję” ciała i „spotkanie” (gestalt, bioenergia) oraz inne.



Metody te podobnie jak grupy rozwojowe, ekspresji werbalnej

oraz kształtowania związków, tworzą pewien fenomen

kulturowy. Wspólny cel tych praktyk to poprawienie

samoakceptacji, lepszy kontakt z własnym ciałem oraz ciałem

partnera, często z wyraźnym nastawieniem terapeutycznym.

Metody te mają wiele wspólnego z rytuałami. Chodzi w nich

bowiem o powtarzanie sekwencji wokalnych i gestów często

zbliżonych do ceremoniału, dominującą rolę prowadzącego

oraz wspólne wszystkim uczestnikom wartości i

doświadczenia cielesne

bez względu na niespójność czy

eklektyzm założeń teoretycznych.

Grupy „pracy z ciałem”

- przykłady



Ośrodek Praktyk Teatralnych "Gardzienice"

To jedna z najbardziej znanych grup teatru eksperymentalnego na świecie. Byli

pionierami nowego trendu w teatrze światowym. Dorobek Gardzienic wywarł

wielki wpływ na wielu praktyków teatru na całym świecie i był szeroko

opisywany w wielu publikacjach. (Gardzienice, Praktyki teatralne Włodzimierza

Staniewskiego, Zbigniew Taranienko, Wydawnictwo Test, Lublin 1997, Twentieth

Century Actors Training, Alison Hodge, Routledge, Londyn 2000)



Zespół stał się dobrze rozpoznawalny dzięki swym rygorystycznym

badaniom

w zakresie rdzennych i antycznych tradycji muzycznych, swym potężnym

cielesnym i głosowym technikom w pracy aktorskiej, swemu zaangażowaniu w

tworzenie teatru w naturalnym środowisku i naciskowi kładzionemu na zasady

wzajemności

i muzyczności.



W ostatnich latach teatr skupia uwagę na Starożytnej Grecji jako źródle

europejskiej kultury. Eksploruje się tu zapomniane techniki aktorskie teatru

antycznej Grecji odnosząc się do istniejących ikonograficznych i literackich

źródeł, jak też do zabytków muzyki antycznej Grecji oraz do technik cielesnych.

Wiedzie to w swym założeniu do wskrzeszenia tragedii z ducha muzyki.

http://www.gardzienice.art.pl/

Teorie rytuału



mil

e Durkheim – manifestacja

społecznej solidarności



Ren

Girard – kozioł ofiarny



Arnold van Gennep – rytuały przejścia



Victor Turner – liminalność i

communitas

mil

e Durkheim – manifestacja

społecznej solidarności

G. Kubica – Heller,

Katolickie krzyże,

luterański kamień i pustka po Żydach

– polski krajobraz i jego wymiar

religijny.

Maszynopis

Jaka jest teza artykułu?



(…) miejsca święte” w

protestantyzmie istnieją, ale są inne,

i nie należy w tym widzieć wpływu

katolicyzmu, lecz raczej głębiej

leżącej potrzeby uświęcania terenu,

porządkowania świata, kiełznania

złych mocy i oddzielania się od

Innych”.

Jakie są funkcje symboli w ich

przestrzennym wykorzystaniu?

uświęcanie terenu;

porządkowanie świata;

„

kiełznanie złych mocy”;

oddzielanie się od Innych.

- Proszę o przykłady

•

Kapliczki

•

Żwirowisko

ŻWIROWISKO - OSTATNIA NIEDZIELA, ,Film dokumentalny, Produkcja: Polska, Rok produkcji: 1999, reż. Magdalena

Łazarkiewicz)

•

Krzyż (nowohucki, warszawski, sejmowy)

•

Kamień pod Równicą

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
Slide 34
Slide 35
Slide 36
Slide 37
Slide 38
Slide 39
Slide 40
Slide 41
Slide 42
Slide 43
Slide 44
Slide 45
Slide 46
Slide 47
Slide 48
Slide 49
Slide 50
Slide 51
Slide 52
Slide 53
Slide 54
Slide 55
Slide 56
Slide 57
Slide 58
Slide 59
Slide 60
Slide 61
Slide 62
Slide 63
Slide 64
Slide 65

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Kultura symboliczna społeczeństwa masowego
Animal symbolicum koncepcja kultury E ?ssiera
kultura e by III rok, KARNAWAŁY, JUNG „ARCHETYPY I SYMBOLE” (nie jest łatwo)
Dance macabre jako symbol w kulturze
OGRÓD – FORMA I SYMBOL W TRADYCJI KULTUROWEJ
symbole i obrazy 24, Sztuka, kultura i magia, J. Białostocki - Symbole i obrazy w świecie sztuki
Jung - Archetypy i symbole.(1), Teoria Kultury
Znaki symbole porozumiewania się- konspekt- kultura, FILOLOGIA POLSKA, STUDIA LICENCJACKIE, METODYKA

więcej podobnych podstron