Promieniowanie jonizujące

Bogusław Beck

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych,

Zawodowych i Nadciśnienia Tętniczego

Akademii Medycznej im. Piastów

Śląskich we Wrocławiu

Promieniowanie jonizujące



Strumień cząstek, których energia jest

dostatecznie duża aby wywołać

jonizację tj. wybicie elektronu z

powłoki elektronowej atomu lub

cząsteczki, przekształcając go tym

samym w jon

Źródła promieniowania

Naturalne

Promieniotwórcze izotopy pierwiastków zawartych w skorupie

ziemskiej

Obiekty przestrzeni kosmicznej gwiazdy, galaktyki, materia

rozproszona

Sztuczne

Lampy rentgenowskie

Reaktory jądrowe

Akceleratory cząsteczek naładowanych

Wybuchy jądrowe przeprowadzane w celach militarnych

Promieniowanie jonizujące



Korpuskularne

Cząsteczki

Elektrony

Neutrony

Protony

Pozytony

mezony



Elektromagnetyczne

Promieniowanie korpuskularne -

alfa

emitowane podczas rozpadu

promieniotwórczego jąder niektórych

pierwiastków niestabilnych – wykazujących

znaczną przewagę liczby neutronów nad

protonami

polon (Po 208), rad (Ra 226), tor (Th 228),

uran (U 232; U 235), pluton (Pu 236; Pu 238,

Pu 239), ameryk (Am241),

kaliforn (Cf 250;

Cf 241, Cf 252), kiur (Cm 240; Cm 242)

Promieniowanie beta



elektrony (cząstki beta -) i pozytony (cząstki

beta +)



zwykle również produkt przemian

wewnątrzjądrowych



Najczęściej występujące źródla

promieniowania beta:

Tryt H 3; węgiel C14; fosfor P 32; siarka S 35;

wapń Ca 45; nikiel Ni 63; krypton Kr 85; stront

Sr 90; itr Y 90; promet Pm 147; tal Tl204

Promieniowanie neutronowe



Uwalniane z jąder atomowych po dostarczeniu

z zewnątrz energii separacji – równej energii

wiązania neutronu, najsłabiej związanego w

jądrze danego izotopu



Źródła:

beryl Be9 (emiter Am241)- stopy berylowe

reaktory jądrowe (uran lub pluton)

akceleratory: reakcje jądrowe lekkich izotopów

(tryt, deuter) bombardowanych

cząstkami

przyśpieszanymi (protony,

deuterony) -

Promieniowanie pozytonowe



Źródło – reakcje jądrowe wskutek

bombardowania lekkich jąder

neutronami lub deuteronami



Uzyskany strumień protonów

przyśpieszany następnie w

akceleratorach

Inne rodzaje promieniowania

cząsteczkowego



mezonowe i hiperonowe - składowa

promieniowania kosmicznego



wysokoenergetyczne jądra lub ciężkie

jony – eksperymentalne instalacje

jądrowe

Promieniowanie

elektromagnetyczne



Tworzą je fotony - cząstki o zerowej masie

spoczynkowej i zerowym ładunku



Kwanty X i gamma



Promieniowanie gamma – powstaje w wyniku

przemian jądrowych i najczęściej towarzyszy

rozpadom alfa i beta



Kwanty gamma emitowane przez poszczególne

izotopy mają ściśle określone energie

Izotopowe źródla

promieniowania

gamma

Izotop

Czas

połowiczego

rozpadu

Energie

kwantów

gamma (keV)

Ameryk 241

Bar 133

Kadm 109

Kobalt 57

Cez 137

458 lat

10 lat

450 dni

270 dni

30 lat

26; 60

53; 81;276;

303; 356; 384

14; 122; 137

662

Następstwa napromieniowania

na poziomie molekularnym i

komórkowym

Uszkodzenie DNA, zahamowanie syntezy oraz zaburzenie

transformacji informacji DNA, mogące prowadzić do:



Zmian w genach - mutacji genowych lub punktowych



Uszkodzenia lub zmiany ilości chromosomów

Rozkojarzenie fosforylacji oksydatywnej i zahamowanie syntezy

ATP

Uszkodzenie lipoproteidowych składników blon komórkowych

Zaburzenia syntezy bialka z produkcją bialek nietypowych,

utlenienie grup sulfhydrylowych i karboksylowych,

dezaminacja aminokwasów i rozpad cząsteczek białkowych

Zmiany aktywności enzymów katalizujących degradację różnych

składników komórki, prowadzące do jej śmierci

Źródla promieniowania

Zamknięte



substancja promieniotwórcza zamknięta w

hermetycznej i trwalej obudowie, która w

normalnych warunkach nie powinna ulec

uszkodzeniu;



emitery promieniowania gamma, beta oraz

neutrony; również lampy rtg, akceleratory,

betatrony;



stopień zagrożenia zależy od rodzaju

natężenia i energii promieniowania

emitowanego w otaczającą przestrzeń

Źrodla promieniowania

Otwarte



Substancja promieniotwórcza, która może

ulec rozproszeniu w środowisku pracy,

może ulec kontaminacji w organizmie i

spowodować skażenie wewnętrzne



Stopień zagrożenia zależy od rodzaju

promieniowania, aktywności i półokresu

rozpadu izotopu



Emitery promieniowania alfa, beta i

gamma

Sztuczne źródla promieniowania

- izotopy



Izotopy promieniotwórcze w medycynie



Badania diagnostyczne –



Statyczne- ocena kształtu i struktury i dynamiczne –

ocena dynamiki procesów fizjologicznych i

metabolicznych



Izotopy – emitery promieniowania gamma, wyjątkowo

beta i gamma



Technet – 99mTc – emituje kwanty gamma o energii

140 keV, 1/2T – 6 godzin



131 J – emituje promieniowanie gamma (360 keV) i

beta



Rzadziej stosowane: 67 Ga, 57 Co

Izotopy promieniotwórcze



Dawka pochłonięta zależna jest od:



Rodzaju radiofarmaceutyku



Rodzaju i aktywności izotopu



Stanu zdrowia narażonego – w tym od

efektywności naturalnych procesów

wydalniczych

Promieniowanie

rentgenowskie



Energia kwantów promieniowania

pochodzi z zamiany energii kinetycznej

elektronów emitowanych przez katodę

i hamujących na tarczy (anodzie)



Maksymalna energia kwantów

uzyskiwana w l. rentgenowskich – ok.

300 keV

Promieniowanie

rentegenowskie

Aparaty diagnostyczne:



do badań konwencjonalnych



Mammografy



do badań stomatologicznych –

konwencjonalne i pantomograficzne



tomografy komputerowe



densytometry

Źródla promieniowania X



Mammograf – emitują promieniowanie X o

niższych energiach, odpowiednie o obrazowania

szczegółów anatomicznych tkanek miękkich



Pantomograf – lampa w czasie ekspozycji

wykonuje obrót w płaszczyźnie prostopadłej do

osi dlugiej badanego – obrazowanie całego

uzębienia



Tomografy komputerowe – emitują

promieniowanie o wyższych energiach (do 140

keV)

Biologiczne działanie

promieniowania jonizującego



Woda – główny absorbent energii jonizującej



Radioliza – uwodnione elektrony tj. molekuly

wody spolaryzowane przez wychwyt

swobodnego elektronu, rodnik wodorowy (H*),

nadtlenek wodoru (H2O2), cząsteczki wodoru



Wzbudzenie – rodnik wodorowy (H*) i

wodorotlenowy (OH*)



Uwodnione elektrony/rodnik

wodorowy/rodnik/wodorotlenowy=45/45/10

Klasyfikacja następstw działania

promieniowania jonizującego



stochastyczne (probabilistyczne)



Deterministyczne



genetyczne

Deterministyczne następstwa

promieniowania jonizującego



Dostatecznie duża ilość komórek ginie lub traci

zdolność rozmnażania i normalnego funkcjonowania

co zaburza funkcjonowanie narządu



Zaburzenie funkcji jest tym poważniejsze im

większa ilość komórek ulega destrukcji



ciężkość wzrasta wraz dawką promieniowania;



ujawnienie się po przekroczeniu dawki progowej;



niektóre mają charakter funkcjonalny i mogą być

odwracalne – np. zmniejszenie ilości wydzielanej

śliny, reakcje naczynioworuchowe, przejściowa

utrata zdolności reprodukcji

Stochastyczne następstwa

działania promieniowania

jonizującego



odpowiedź organizmu na rozwój klonu zmodyfikowanych komórek,

których materiał genetyczny uległ uszkodzeniu ale zachowane zostały

podstawowe funkcje życiowe wraz z zdolnością rozmnażania



Sposób bezprogowy – inicjacja przez dowolnie małą dawkę, a

uszkodzenie może rozpocząć się od pojedynczej komórki



Zwiększenie dawki jedynie zwiększa prawdopodobieństwa efektu, nie

ma wpływu na ciężkość skutku



Jeżeli uszkodzone zostają komórki somatyczne – indukcja nowotworu



Uszkodzenie komórek rozrodczych – następstwa genetyczne –

potomstwo (niekoniecznie w pierwszym pokoleniu)



Ujawniają się po relatywnie długim czasie

Czynniki warunkujące skutek



Wielkość dawki



Rodzaj promieniowania – skuteczność

biologiczna



Czas, w którym dawka została

skumulowana w organizmie



Indywidualna wrażliwość narażonych,

uwarunkowana genetycznie lub

konstytucjonalnie



Wielkość napromieniowanego obszaru

Następstwa promieniowania

zależą do



Wielkości dawki promieniowania



Rodzaju promieniowania i energii



Warunków napromieniowania: szybkości

dawkowania i masy napromieniowanego

obiektu



Wrażliwości tkanek na napromieniowanie –

prawo Bergonie i Tribondeau:

promienioczułość tkanek jest wprost

proporcjonalna do aktywności proliferacyjnej

tkanki i odwrotnie proporcjonalna do stopnia jej

zróżnicowania

Następstwa skażenia wewnętrznego

(izotopami) przez drogi oddechowe, p.

pokarmowy i uszkodzoną skórę zależne są od:



aktywności izotopu



rodzaju promieniowania



półokresu efektywnego izotopu, który

zależny jest od tzw. półokresu

biologicznego wydalania i okresu

półtrwania izotopu



wrażliwości narządu krytycznego, tj.

narządu najbardziej narażonego na izotop

Najbardziej promienioczułe

tkanki



Tkanka limfatyczna wraz z dojrzalymi

limfocytami



Tkanka krwiotwórcza



Komórki rozrodcze



Komórki warstwy rozrodczej skóry



Błona śluzowa jelit



Soczewka oka



Komórki chrzęstne i osteoblasty



Śródbłonek naczyń

Zmiany w limfocytach będące

następstwem promieniowania



Kondensacja chromatyny jądrowej



Wakuolizacja jąder



Pikonoza, fragmentacja i autoliza jąder



Labilizacja wiązania cytochromu C do blon komórkowych



Wzrost uwalniania białek jądrowych



Zmiana struktury białek błonowych



Zaburzenia transportu błonowego



Upośledzenie receptorów powierzchniowych Fc immunoglobulin i

erytrocytów



Zmniejszenie zdolności do inkorporacji prekursorów DNA i RNA



Upośledzenie fosforylacji AMP, syntezy nukleotydów pirydynowych i

fosforylacji oksydatywnej w mitochondriach



Zmniejszenie zdolności transformacji blastycznej pod wpływem

mitogenów



Wzrost częstości aberracji chromosomalnych



Wzrost aktywności fosfatazy kwaśnej

Ostra choroba popromienna – zespól zmian

ogólnoustrojowych występujących po

napromieniowaniu całego ciala dawką większą

od 1 Sv



Objawy żołądkowo-jelitowe: nudności, wymioty, biegunka,

prowadzące do odwodnienia, zapaści i śmierci



Niewydolność układu krwiotwórczego po 2-14 dniowym

okresie względnie dobrego samopoczucia

2 doba – spadek ilości limfocytów we krwi obwodowej

(maksimum 4-6 doba)

3 doba – trombocytopenia (maks. 20-28 doba)

4 doba – leukopenia (maks. 32-36 doba)



2-4 tydzień- trudno gojące się owrzodzenia na skórze



2-4 tydzień – zmiany wrzodziejące w przewodzie pokarmowym



3 tydzień - depilacja

Ostra choroba popromienna – dawka

rzędu powyżej kilkunastu Sv

Ciężkie uszkodzenie OUN – przed

wykształceniem się pełnego obrazu

ochp:



zobojętnienie, apatia, prostracja



drżenia



drgawki



ataksja



zgon w ciągu kilku godzin

Przewlekła choroba

popromienna



Zespół objawów występujący w

następstwie długotrwałego narażenia

na promieniowanie w dawkach

wyższych niż dopuszczają normy,

zarówno co do jednorazowego

napromieniowania jak i częstości

narażenia

Przewlekła choroba

popromienna- objawy



Hipoplazja szpiku (zwykle układu białokrwinkowego i

płytkotwórczego)



Zmiany skórne – początkowo gładka sucha z

przebarwieniami i rozszerzeniami naczyń, później

trudno gojące się owrzodzenia, nadmierne rogowacenie

skóry



Wypadanie włosów



Zaćma



Niepłodność – zwykle przejściowa



Przy wdychaniu substancji radioaktywnych marskość

płuc, po kilkunastu latach rak oskrzela



Osteoporoza, wtórne złamania kości (szczególnie

długich) – przy gromadzeniu się kościach izotopów

radu, plutonu, strontu i toru

Hematologiczne skutki

ekspozycji na promieniowanie –

choroby i zespoły



Anemia



Anemia aplastyczna



Pancytopenia



Skaza krwotoczna



Hipoplazja szpiku



Mielofibroza



Białaczki ostre i przewlekle

Hematologiczne skutki

ekspozycji na promieniowanie –

choroby i zespoły



limfocytopenia



neutropenia



bazofilia



małoplytkowość



retikulocytopenia



erytrocytopenia



hemoliza

Skutki napromieniowania

płodu



2-6 tydzień ciąży – liczne deformacje

anatomiczne



II i III trymestr ciąży – choroby

nowotworowe i białaczki w okresie

dzieciństwa

Uszkodzenia skóry



Promieniowanie gamma, zwłaszcza o

niskiej energii



Promieniowanie beta o umiarkowanej i

wysokiej energii (gorące cząstki)

Uszkodzenia skóry



Efekty deterministyczne

Ostre

Późne

Skutki wywołane przez gorące cząstki



Efekty stochastyczne

Uszkodzenia skóry – ostre skutki

deterministyczne



Rumień, objawy wysiękowe – uszkodzenie komórek

warstwy podstawnej naskórka po zastosowaniu

wysokiej dawki promieniowania gamma o dużej lub

średniej energii albo promieniowanie X o niskiej

energii



Owrzodzenia – uszkodzenie fibroblastów i śródbłonka

naczyń skóry właściwej – gorące cząstki



Ostra martwica skóry – uszkodzenie komórek

nadpodstawnych warstw naskórka – cząstki beta o

niskiej energii<0,2 MeV

Uszkodzenia skóry – późne

skutki deterministyczne



Następstwo efektów ostrych lub w wyniku przewlekłej

ekspozycji na promieniowanie o średniej lub dużej energii



Zwyrodnienie tkanki łącznej i uszkodzenie naczyń



Teleangiektazje



Zanikowe i przerostowe zmiany skórne



Zaburzenia barwnikowe (przebarwienia, odbarwienia)



Upośledzenie czynności gruczołów potowych i łojowych



Zniszczenie mieszków włosowych



Zmiany troficzne paznokci



Zmiany troficzne skóry (nadżerki, owrzodzenia, pęknięcia)



Dla ekspozycji frakcjonowanej próg dawki pochłoniętej,

powodującej po 5 latach objawy – 30-40 Gy

Uszkodzenia skóry – skutki

działania gorących cząstek



Działanie wysokich dawek na małe

obszary



owrzodzenia

Uszkodzenia skóry – skutki

stochastyczne



Rak podstawnokomórkowy



Rak kolczystokomórkowy



Stosunek: 10/1



Ryzyko uzależnione od:



Dodatkowej ekspozycji na UV



Stopnia pigmentacji skóry



Czynników genetycznych



Dawka progowa<1 Gy

Narząd wzroku – ekspozycja

ostra



Oparzenie powiek I, II, III stopnia



Oparzenie spojówek. Pooparzeniowy

zanik spojówek (1>Gy)



Oparzenie rogówki



Uszkodzenie naczyń krwionośnych

tęczówki i ciałka rzęskowego



Uszkodzenie siatkówki (12-30 Gy)

Narząd wzroku – ekspozycja

przewlekła

Zaćma popromienna



Efekt deterministyczny



Występuje po przekroczeniu dawki

progowej= 5 Gy



Nasilenie zmian zależy od wielkości dawki

Narząd wzroku – dawka

dopuszczalna i progowa



Dopuszczalna dawka progowa – 150

mSv



Dopuszczalna dawka życiowa dla

soczewki – 4,5 Sv (150 mSv x 30 lat

pracy= 4 500mSv)



Dawka progowa – 5 Gy

Narząd wzroku – zaćma-obraz

kliniczny



Okres utajenia średnio 1-5 lat wg różnych

autorów od 0,5 do 35 lat



Charakterystyczny obraz we wczesnym

stadium: czaszowate zmętnienie torebki

soczewki w okolicy bieguna tylnego oraz na

granicy warstw podtorebkowych i korowych

z pozostawieniem przeziernego pasma



Różnicowanie z z. wrodzoną biegunową

tylną, zaćmą wikłającą, zaćmą starczą



Późne stadium – brak specyfiki

Narząd wzroku – czynniki

sprzyjające i moderujące

przebieg zaćmy



Dawka frakcjonowana i d. jednorazowa



Ekspozycja części soczewki i calej

soczewki



Promieniowrażliwość a wiek soczewki



Wrażliwość soczewki

Narząd wzroku – zaćma-

patogeneza



Uszkodzenie nabłonka soczewki w

okolicy bieguna przedniego



Uszkodzenie nabłonka w okolicy

równika



Zmiana przepuszczalności torebki



Uszkodzenie ciała rzęskowego

Narząd wzroku – zaćma-

diagnostyka



Badanie w lampie szczelinowej



Ilościowa ocena zmętnień metodą

retroiluminacji wiązką światła

spolaryzowanego i analiza uzyskanych

zdjęć

Narząd wzroku – p/wskazania do

pracy w narażeniu na PJ



Wrodzone i nabyte zmętnienie

soczewek



Krótkowzroczność ze zmianami

zwyrodnieniowymi na dnie oka



Cukrzyca ze zmianami w obrębie

siatkówki i ciała szklistego



Jednooczność (p/wskazanie względne)

Późne skutki

napromieniowania



Białaczki – po 5-10 latach



Nowotwory złośliwe po 10-25 latach

ekspozycji



Skrócenie średniego czasu życia



Zaćma ujawniająca się w okresie od

roku do 10 lat

Odlegle skutki promieniowania

występujące u potomstwa osób

eksponowanych



Zmniejszona żywotność



Obniżona płodność



Zwiększona częstość występowania

schorzeń somatycznych i psychicznych



Wzrost śmiertelności płodów i

noworodków

Wielkości stosowane w ochronie

radiologicznej



Dawka pochłonięta



Dawka równoważna



Dawka efektywna



Dawka ekspozycyjna



kerma

Dawka pochłonięta



Dawka energii pochłonięta przez jednostkę

masy materii



D= E/m

m – masa; E – ilość energii przekazana materii

Jednostki

grej (Gy) – dżul/kg (J/kg) – SI

rad; 1 rad = 10

-2 Gy

Dawka równoważna



H = D x Wr



D – dawka pochłonięta;



Wr- wagowy czynnik promieniowania,

różny dla różnych rodzajów

promieniowania i związany z ich

zdolnością do jonizacji

Wagowe czynniki

promieniowania

Rodzaj promieniowania i zakres energii

Fotony

Elektrony

Neutrony o energii < 10 keV

10-100 keV

100 keV – 2 MeV

2 – 20 MeV

> 20 MeV

Protony o energii > 2 MeV

Cząsteczki alfa, fragmenty rozszczepienia

jąder, ciężkie jądra

Dawka równoważna

Określa pochłanianie energii przez żywy

organizm z uwzględnieniem skutków

biologicznych, jakie wywołują różne

rodzaje promieniowania



Sivert (Sv) – dżul/kg (J/kg) – SI



Rem; 1 SV = 100 rem

Dawka efektywna

(skuteczna)



Służy ocenie skutków biologicznych z uwzględnieniem

różnicy wrażliwości poszczególnych narządów lub

tkanek



He =

Ht x Wt



He- dawka efektywna



Ht – średnia dawka równoważna dla narządu T



Wt – czynnik wagowy, przedstawiający stosunek

ryzyka stochastycznych efektów napromienienia

wyłącznie narządu T do ryzyka w przypadku gdy cale

ciało jest napromieniowane jednorodnie

Wartości czynnika wagowego

tkanek (Wt)

Gonady

Jelito grube

Żołądek

Szpik kostny

Płuca

Gruczoły piersiowe

Przełyk

Pęcherz moczowy

Wątroba

Tarczyca

Skóra

Komórki powierzchniowe kości

Pozostałe

ogółem

0,20

0,12

0,05

0,01

0,05

1,0

Dawka ekspozycyjna



Wielkość dozymetryczna dla

promieniowania elektromagnetycznego



Określa zdolność promieniowania do

jonizacji w powietrzu



Wielkość ładunku elektrycznego

wytworzonego przez napromienienie w

jednostce masy powietrza



Jednostka – C/kg – SI

1rentgen (1R) = 2,58

∙10 (-4) C/kg

Moc dawki ekspozycyjnej



określa zmienność ekspozycji w czasie

tj. wartość dawki w przeliczeniu na

jednostkę czasu



R/h lub R/s

Kerma - kinetic energy released

per unit mass



Energia kinetyczna uwolniona w jednostce masy



∆Ek / ∆ m



Ek – suma początkowych energii kinetycznych

naładowanych cząstek, uwolnionych w

elemencie materii w wyniku oddziaływania

promieniowania pośrednio jonizującego, tj.

kwantów X lub neutronów



M – masa rozważanego elementu materii

Najwyższa dopuszczalna dawka

zakumulowana



Ustalona w celu zapobieżenia uszkodzeniom

genetycznym i somatycznym



D = 5 x (N-18)

D – dawka zakumulowana (w remach)

N- wiek



Przy przekroczeniach od 25 rem – zmniejszenie

narażenia wyrównujące dawkę zakumulowaną w

ciągu 5-10 lat



Przy przekroczeniach powyżej 25 rem – przerwanie

ekspozycji i poddanie pracownika szczegółowym

badaniom lekarskim

Charakterystyka narażenia na

promieniowanie jonizujące

Pkt. C załącznika do Rozp. Ministra Zdrowia

z dn. 1.12.2004 r. (Dz.U. 280, poz.2771,

2004 r.)

Rodzaj promieniowania jonizującego

Typy źródeł promieniowania (izotopy,

urządzenia, naturalne)

Rodzaje napromienienia: zewnętrzne (droga

oddechowa, pokarmowa); wewnętrzne

Osoby zaliczone do kat. A i B narażenia

Grupy zawodowe narażone



Lekarze radiolodzy, ftyzjatrzy, chirurdzy wykonujący

zabiegi pod kontrolą rtg, prowadzący radioterapię,

aplikujący rad



Technicy elektroradiologii



Średni personel medyczny oddziałów onkologicznych



Personel pracowni TK



Obsługujący defektoskopy przemysłowe



Personel pracowni izotopowych



Zatrudnieni w ośrodkach nuklearnych i zakładach

medycyny nuklearnej



Górnicy narażeni na radon



Pracownicy naprawiający i konserwujący sprzęt rtg

Grupy zawodowe narażone –

personel medyczny

Lekarze wykonujący zabiegi pod kontrolą rtg



Kardiolodzy –

Wszczepianie rozruszników

Angioplastyka

Angiografia



Ortopedzi



Urolodzy



Chirurdzy: operacje dróg żółciowych

Promieniowanie jonizujące –

badania profilaktyczne

Badanie wstępne:



Badanie ogólnolekarskie



Badanie okulistyczne



Badanie dermatologiczne



U kobiet – badanie ginekologiczne



Badania pomocnicze: OB., morfologia

krwi obwodowej z rozmazem

Dozymetria indywidualna

promieniowania X



Dozymetry indywidualne (metoda

fotometryczna) – wykorzystują

zjawisko zmiany rozkładu halogenków

srebra kliszy fotograficznej pod

wpływem kwantów promieniowania



Zmiany zależne są od:



Dawki pochłoniętej



Energii promieniowania

Dozymetria indywidualna

promieniowania X

Analiza kliszy pozwala na ocenę:



dawki promieniowania



energii promieniowania



kierunku padania promieniowania



pozwala odróżnić ekspozycję ciąglą od

jednorazowej

Czas noszenia jednego filmu wynosi od 1-3

miesięcy (w zależności od przyjętej procedury)

Kontrola dozymetryczna



promieniowanie X – Instytut Medycyny Pracy w

Łodzi



promieniowanie gamma – Centralne

Laboratorium Ochrony Radiologicznej w

Warszawie



System indywidualnej kontroli dawek obejmuje

ok. 37 000 (ok.. 270 000 odczytów/rok), z tego

30 000 to narażeni na promieniowanie X

Dozymetria indywidualna –

promieniowanie X



pomiar trwa 2 miesiące



bieżąca informacja o otrzymanych dawkach



jeżeli dawka> 5 mSv informowana jest

Wojewódzka Stacja Sanitarno-

Epidemiologiczna – postępowanie kontrolne



WSSE otrzymuje ponadto wykaz rocznych

dawek otrzymanych przez pracowników

zatrudnionych na obszarze jej działania

Promieniowanie jonizujące –

badania profilaktyczne

Badania okresowe



Badanie ogólnolekarskie ze zwróceniem uwagi na skórę



Badanie okulistyczne z oceną soczewek



Badania pomocnicze: OB., morfologia krwi z rozmazem,

retikulocyty

Częstotliwość: co 3 lata

Narządy krytyczne:



Układ krwiotwórczy



Soczewki



Skóra



gonady

Bezwzględne przeciwwskazania

do zatrudnienia w ekspozycji na

promieniowanie jonizujące



Przebyta choroba popromienna



Choroby układu krwiotwórczego



Stany przednowotworowe



Stany po leczeniu nowotworów



Choroby aparatu przeziernego oka



Ciąża



Przy otwartych źródłach promieniowania -

okres karmienia

Względne przeciwwskazania do

zatrudnienia w ekspozycji na

promieniowanie jonizujące



Niektóre przewlekle i oporne na

leczenie choroby skóry

Zadania służb medycyny pracy w

zakresie nadzoru na stanem zdrowia

narażonych



Udzielanie informacji dotyczących wyników

badań i oceny stanu zdrowia oraz zakresu

profilaktycznej opieki zdrowotnej



Informowanie o zawodowych i

pozazawodowych czynnikach ryzyka choroby i

wczesnych jej objawach



Uczenie samoobserwacji i samokontroli



Przekonywanie do podjęcia wczesnego leczenia



Zwalczanie nałogów



Wczesna konsultacja onkologiczna

podejrzanych przypadków

Orzecznictwo

trwałe odsunięcie od narażenia na

promieniowanie jonizujące z orzeczeniem o

inwalidztwie zawodowym



Ostra i przewlekła choroba popromienna



Wystąpienie późnych skutków

promieniowania

zaćma

nowotwory

Orzecznictwo

trwałe odsunięcie od narażenia na

promieniowanie jonizujące z bez orzeczenia o

inwalidztwie zawodowym



przekroczenie najwyższej zakumulowanej

dawki powyżej 25 rem



przejściowe zmiany hematologiczne bez

objawów klinicznych (dotyczące co najmniej

2 szeregów komórkowych)



przejściowa niepłodność

Czasowe odsunięcie od

narażenia



przekroczenie najwyższej dawki

zakumulowanej do 25 rem



przejściowa limfopenia lub

trombocytopenia

Trudności w diagnostyce i orzekaniu o

zawodowej etiologii nowotworów

popromiennych



Brak specyfiki klinicznej i morfologicznej



Długi okres latencji



Brak obiektywnych danych o narażeniu



Zróżnicowana czułość narządów



Brak dowodu epidemiologicznego – pbl, szpiczak,

chłoniaki, czerniak, rak trzonu i szyjki macicy



Brak dokumentacji lekarskiej



Nieuwzględnienie innych kancerogenów



Przypisywanie nadmiernego znaczenia warunkom

środowiska pracy



Uleganie presji

Ochrona radiologiczna w aspekcie

wykonywania procedur

diagnostycznych



Badania w celu oceny przydatności

zawodowej



Badania dla celów medyczno-

prawnych i ubezpieczeniowych



Optymalizacja dawek

Podstawy ochrony

radiologicznej



Zastosowanie każdego źródła promieniowania

musi być uzasadnione



Wielkość kolektywnej dawki promieniowania

(iloczyn średniej dawki pochłoniętej przez daną

grupę osób przez liczbę osób należących do tej

grupy – osobo-Sv) powinna być jak najniższa



Stworzenie ochron indywidualnych



Ekranowanie emiterów



Roczne limity dawek

Cele ochrony radiologicznej –

aspekt medyczny



Właściwy dobór kandydatów do pracy

w ekspozycji



Kontrola stanu zdrowia



Wczesna diagnostyka ewent.

Uszkodzeń popromiennych



Orzekanie o zdolności do pracy

Limity roczne dawek



Osoby zawodowo narażone – 20 mSv na całe

ciało

Dawka, o której mowa w ust. 1, może być w

danym roku kalendarzowym przekroczona do

wartości50 mSv, pod warunkiem że w ciągu

kolejnych pięciu lat kalendarzowych jej

sumaryczna wartość nie przekroczy 100 mSv.



Limity dotyczą sumarycznej ekspozycji

wewnętrznej i zewnętrznej

Limity roczne dawek -

pracownicy

Dawka graniczna, wyrażona jako dawka równoważna, wynosi w ciągu

roku kalendarzowego:



150 mSv — dla soczewek oczu;



500 mSv — dla skóry, jako wartość średnia dla do

wolnej powierzchni 1 cm2 napromienionej części

skóry;



500 mSv — dla dłoni, przedramion, stóp i podudzi



Limity również - dla uczniów, studentów i praktykantów, w wieku 18 lat i

powyżej.

Dawki – limity - kobiety



Kobieta, od chwili zawiadomienia przez nią

kierownika jednostki organizacyjnej o ciąży,

nie może być zatrudniona w warunkach

prowadzących do otrzymania przez mające

urodzić się dziecko dawki skutecznej

(efektywnej) przekraczającej wartość 1 mSv.



2. Kobieta karmiąca piersią nie może być

zatrud niona w warunkach narażenia na

skażenie wewnętrzne i zewnętrzne.

Limity dawek - uczniowie

Dla uczniów, studentów i praktykantów, w wieku od 16

lat do 18 lat, dawka graniczna, wyrażona jako

dawka skuteczna (efektywna), z zastrzeżeniem -

kobiety ciężarne i karmiące wynosi:



6 mSv w ciągu roku kalendarzowego

Dawka graniczna, wyrażona jako dawka równoważna,

wynosi w ciągu roku kalendarzowego:



50 mSv — dla soczewek oczu;



150 mSv — dla skóry, jako wartość średnia dla do

wolnej powierzchni 1 cm2 napromienionej części

skóry;



150 mSv — dla dłoni, przedramion, stóp i podudzi.

Limity dawek – ogół ludności

Dawka graniczna, wyrażona jako dawka skuteczna (efektywna), wynosi:



1 mSv w ciągu roku kalendarzowego

Dawka graniczna, wyrażona jako dawka równoważna, wynosi w ciągu roku

kalendarzowego:



15 mSv — dla soczewek oczu



50 mSv — dla skóry, jako wartość średnia dla do wolnej powierzchni 1

cm2 napromienionej części skóry

Dawka, o której mowa w ust. 1, może być w danym roku kalendarzowym

przekroczona, pod warunkiem że w ciągu kolejnych pięciu lat

kalendarzowych jej sumaryczna wartość nie przekroczy 5 mSv.

Limity dotyczą też uczniów, studentów o praktykantów w wieku poniżej 16

lat

Przeciętne roczne dawki efektywne dla

osób dorosłych pochodzące ze źródeł

naturalnych

Źródla promieniowania

Obszary tla

naturalnego

Obszary

zwiększonej

ekspozycji

Promieniowanie kosmiczne

Radionuklidy kosmogeniczne

Promieniowanie ziemskie

narażenie zewnętrzne

narażenie wewnętrzne (z wyłączeniem radonu)

narażenie wewnętrzne od radonu

wdychanie Rn-222

wdychanie Rn-220

wchłanianie

0,38

0,01

0,46

0,23

1,2

0,07

0,005

2,0

0,01

4,3

0,6

0,1

Łącznie

2,4

Promieniowanie naturalne

Zwiększenie narażenia na promieniowanie

naturalne:



Budownictwo wykorzystujące surowce

pochodzenia naturalnego zawierające domieszki

pierwiastków radioaktywnych



Stosowanie nawozów fosforowych



Spalanie węgla i wykorzystywanie jego popiołów



Używanie gazu ziemnego czy wód głębinowych



Górnictwo surowców mineralnych

Promieniowanie naturalne -

górnictwo



odpady zawierające pierwiastki

promieniotwórcze



skażenie środowiska – zagrożenie

okolicznej ludności

Promieniowanie naturalne -

radionuklidy



K40



U238



Th232



Uran i tor – powszechnie w skalach

magmowych i osadowych, wyższe w

skalach magmowych



Gleba – aktywność średnio 40 Bqkg-1

Promieniowanie naturalne -

radon



gaz szlachetny, bezwonny, bezbarwny



23 izotopy, najbardziej rozpowszechniony

Ra-222. Dyfunduje ze skal, wody i innych

materiałów zawierających izotopy uranu



stężenie w atmosferze – 10 Bq/m3



produkty rozpadu Ra reagują z cząstkami

gazu lub pary wodnej tworząc tzw.

klastry, które łączą się z cząstkami pyłu,

tworząc tzw. aerosole promieniotwórcze

Wpływ radonu na organizm



emituje promieniowanie alfa



lata osiemdziesiąte XIX wieku –

Schneeberg, Jachimov – choroba

schneibergska. 1924 r. udowodnione

wysokie stężenie radonu



lata sześćdziesiąte XX wieku – stan

Colorado – górnicy kopalń uranu



1988 r. – IARC uznał radon za

karcinogen I klasy

Najbardziej obciążające badania

rtg



Wlew doodbytniczy – 23 mSv



Badanie żołądka – 14 mSv



Rtg kręgosłupa- 3-4 mSv – dla

jednego badanego odcinka



Urografia – 3 mSv



Tomografia komputerowa – 1-10 mSv

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
Slide 34
Slide 35
Slide 36
Slide 37
Slide 38
Slide 39
Slide 40
Slide 41
Slide 42
Slide 43
Slide 44
Slide 45
Slide 46
Slide 47
Slide 48
Slide 49
Slide 50
Slide 51
Slide 52
Slide 53
Slide 54
Slide 55
Slide 56
Slide 57
Slide 58
Slide 59
Slide 60
Slide 61
Slide 62
Slide 63
Slide 64
Slide 65
Slide 66
Slide 67
Slide 68
Slide 69
Slide 70
Slide 71
Slide 72
Slide 73
Slide 74
Slide 75
Slide 76
Slide 77
Slide 78
Slide 79
Slide 80
Slide 81
Slide 82
Slide 83
Slide 84
Slide 85
Slide 86
Slide 87
Slide 88
Slide 89
Slide 90
Slide 91
Slide 92
Slide 93
Slide 94

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
raport15 choroby popromienne
CHOROBA POPROMIENNA
choroba popromienna (1)
CHOROBA POPROMIENNA 2
choroba popromienna
Choroba popromienna
choroby naczyn i serca(1)
ŻYWIENIE A CHOROBY 4b
Choroby układu nerwowego ppt
Produkty przeciwwskazane w chorobach jelit II
Choroba niedokrwienna serca
CZLOWIEK I CHOROBA – PODSTAWOWE REAKCJE NA
Choroby nerwów czaszkowych
Choroby Cywilizacyjne 5
3 Seminarium Patofizjologia chorób rozrostowych
Replikacja DNA i choroby związane

więcej podobnych podstron