ZASADY ORTOGRAFICZNE Z JĘZYKA

ZASADY ORTOGRAFICZNE Z JĘZYKA

POLSKIEGO W KLASACH IV – VI

POLSKIEGO W KLASACH IV – VI

SZKOŁY PODSTAWOWEJ

SZKOŁY PODSTAWOWEJ

„U” czy „ó”? „Rz” czy „ż”? „Ch” czy

„h”?

Pisownia cząstek -bym, -byś, -by,

-byśmy,

-byście i przyimków złożonych

Pisownia zakończeń: „-i”, „-ii”, „-ji”

Pisownia „nie” z częściami mowy

„U” czy „ó”? „Rz” czy „ż”? „Ch” czy

„h”?

Pisownia cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy,

-byście i przyimków złożonych

Pisownia zakończeń: „-i”, „-ii”, „-ji”

Pisownia „nie” z częściami mowy

Pisownia wyrazów:

Pisownia wyrazów:



z „u”

z „u”



z „ó”

z „ó”



z „rz”

z „rz”



z „ż”

z „ż”



z „ch”

z „ch”



z „h”

z „h”

Pisownia „u”

Pisownia „u”

Literę

Literę

u

u

piszemy:

piszemy:



w formach czasu teraźniejszego zakończonych na

w formach czasu teraźniejszego zakończonych na

-uję

-uję

,

,

-ujesz

-ujesz

,

,

-uje

-uje

, np.

, np.

prom

prom

uję

uję

, prom

, prom

ujesz

ujesz

, prom

, prom

uje

uje

, got

, got

uję

uję

, got

, got

ujesz

ujesz

, got

, got

uje

uje

,

,



w wielu przyrostkach, np.

w wielu przyrostkach, np.

-un

-un

-

-

zwiastun, opiekun,

zwiastun, opiekun,

-ulec

-ulec

-

-

hamulec, budulec,

hamulec, budulec,

-uch

-uch

-

-

leniuch, dzieciuch,

leniuch, dzieciuch,

-uchna

-uchna

-

-

matuchna, córuchna,

matuchna, córuchna,

-unek

-unek

-

-

pakunek, wizerunek,

pakunek, wizerunek,

-utki

-utki

-

-

malutki, skromniutki,

malutki, skromniutki,

-us

-us

-

-

dzikus, lizus,

dzikus, lizus,

-uszek

-uszek

-

-

garnuszek, maluszek,

garnuszek, maluszek,

-uś

-uś

-

-

dzidziuś, synuś

dzidziuś, synuś

;

;

Pisownia

Pisownia

„ó”

„ó”

Literę

Literę

ó

ó

piszemy:

piszemy:



wtedy, gdy w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach

wtedy, gdy w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach

pokrewnych wymienia się na

pokrewnych wymienia się na

o

o

,

,

e

e

lub

lub

a

a

np.:

np.:

st

st

ó

ó

j - st

j - st

o

o

ję, pi

ję, pi

ó

ó

ro - pi

ro - pi

e

e

rze,

rze,

wr

wr

ó

ó

cić - wr

cić - wr

a

a

cać

cać

m

m

ó

ó

c - m

c - m

o

o

gę, si

gę, si

ó

ó

dma – si

dma – si

e

e

dem m

dem m

ó

ó

wić - m

wić - m

a

a

wiać

wiać



w cząstce

w cząstce

-ów

-ów

,

,

-ówna

-ówna

,

,

-ówka

-ówka

występującej jako końcówka

występującej jako końcówka

lub część przyrostka, np.:

lub część przyrostka, np.:

bloków, projektów, operatorów, zeszytów, stołów,

bloków, projektów, operatorów, zeszytów, stołów,

Sokołów, Tarnów, Kraków,

Sokołów, Tarnów, Kraków,

Rodziewiczówna, Iłłakowiczówna,

Rodziewiczówna, Iłłakowiczówna,

kreskówka, kartkówka, stołówka.

kreskówka, kartkówka, stołówka.



w niewielu wyrazach na początku:

w niewielu wyrazach na początku:

ó

ó

semka,

semka,

ó

ó

smy,

smy,

ó

ó

w,

w,

ó

ó

wczesny,

wczesny,

ó

ó

wdzie.

wdzie.

„

„

Rz” piszemy:

Rz” piszemy:



Wtedy, gdy w wyrazach pokrewnych wymienia się na „r”, np.:

Wtedy, gdy w wyrazach pokrewnych wymienia się na „r”, np.:

ma

ma

rz

rz

ec - ma

ec - ma

r

r

ca, dwo

ca, dwo

rz

rz

ec – dwo

ec – dwo

r

r

ca,

ca,

mie

mie

rz

rz

yć - mia

yć - mia

r

r

a, two

a, two

rz

rz

yć - twó

yć - twó

r

r

ca,

ca,



w zakończeniach

w zakończeniach

-arz

-arz

,

,

-erz

-erz

,

,

-mierz

-mierz

,

,

-mistrz

-mistrz

, np.

, np.

fałsz

fałsz

erz

erz

, harc

, harc

erz

erz

, past

, past

erz

erz

, kołni

, kołni

erz

erz

, ryc

, ryc

erz

erz

,

,

baj

baj

arz

arz

, blach

, blach

arz

arz

, pis

, pis

arz

arz

, ślus

, ślus

arz

arz

, tok

, tok

arz

arz

,

,

kąto

kąto

mierz

mierz

, ciśnienio

, ciśnienio

mierz

mierz

, Kazi

, Kazi

mierz

mierz

, Włodzi

, Włodzi

mierz

mierz

,

,

zegar

zegar

mistrz

mistrz

, ognio

, ognio

mistrz

mistrz

.

.



po spółgłoskach

po spółgłoskach

p

p

,

,

b

b

,

,

t

t

,

,

d

d

,

,

k

k

,

,

g

g

,

,

ch

ch

,

,

j

j

,

,

w

w

, np.

, np.

przemoc, wyprzedaż, przekonanie, brzmienie, brzydota, zatrzymać,

przemoc, wyprzedaż, przekonanie, brzmienie, brzydota, zatrzymać,

trzeba, drzwi, zedrzeć, krzak zajrzeć, dojrzały, wrzawa, wrzątek

trzeba, drzwi, zedrzeć, krzak zajrzeć, dojrzały, wrzawa, wrzątek

;

;

,

,

zakrzepnąć, grzmot, grząski, chrzest, odchrząknąć,

zakrzepnąć, grzmot, grząski, chrzest, odchrząknąć,



Wyjątki:

Wyjątki:

kształt, pszczoła, pszenica, Pszczyna, wszystko, wszędzie,

kształt, pszczoła, pszenica, Pszczyna, wszystko, wszędzie,

zawsze,

zawsze,

kształcić, kształtny, wykształcenie, bukszpan, Oksza, kszyk (ptak)

kształcić, kształtny, wykształcenie, bukszpan, Oksza, kszyk (ptak)

Literę

Literę

ż

ż

piszemy:

piszemy:



wtedy, gdy w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach

wtedy, gdy w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach

pokrewnych wymienia się na

pokrewnych wymienia się na

g

g

,

,

dz

dz

,

,

h

h

,

,

z

z

,

,

ź

ź

,

,

s

s

, np.

, np.

trwo

trwo

ż

ż

nie - trwo

nie - trwo

g

g

a,

a,

pienią

pienią

ż

ż

ek - pienią

ek - pienią

dz

dz

,

,

gro

gro

ż

ż

ę - gro

ę - gro

z

z

a,

a,

obra

obra

ż

ż

ać - obra

ać - obra

ź

ź

liwy,

liwy,

dru

dru

ż

ż

yna - dru

yna - dru

h

h

,

,

bo

bo

ż

ż

y - bo

y - bo

s

s

ki

ki

;

;



gdy występuje ona po literach

gdy występuje ona po literach

r

r

,

,

l

l

,

,

ł

ł

:

:

d

d

r

r

ż

ż

enie,

enie,

r

r

ż

ż

eć, u

eć, u

l

l

ż

ż

yć,

yć,

ł

ł

ż

ż

e

e

;

;

Dwuznak „

Dwuznak „

ch”

ch”

piszemy:

piszemy:



gdy w wyrazach i formach pokrewnych wymienia się na

gdy w wyrazach i formach pokrewnych wymienia się na

sz

sz

, np.

, np.

pie

pie

ch

ch

ota - pie

ota - pie

sz

sz

o,

o,

su

su

ch

ch

o - su

o - su

sz

sz

yć,

yć,

głu

głu

ch

ch

y - głu

y - głu

sz

sz

yć,

yć,

mu

mu

ch

ch

a - mu

a - mu

sz

sz

ka,

ka,

du

du

ch

ch

- du

- du

sz

sz

a

a

;

;



zawsze na końcu wyrazów, np

zawsze na końcu wyrazów, np

strach, gmach, pech, na ulicach, na kolanach, o postaciach,

strach, gmach, pech, na ulicach, na kolanach, o postaciach,

o samochodach, Allach

o samochodach, Allach

z wyjątkiem wyrazów

z wyjątkiem wyrazów

druh

druh

i

i

Boh

Boh

.

.



z reguły po literze

z reguły po literze

s

s

, np.

, np.

s

s

ch

ch

izma,

izma,

s

s

ch

ch

yłek,

yłek,

s

s

ch

ch

emat,

emat,

s

s

ch

ch

izofrenia,

izofrenia,

s

s

ch

ch

lebiać,

lebiać,

s

s

ch

ch

ludny,

ludny,

s

s

ch

ch

olastyka,

olastyka,

s

s

ch

ch

udnąć,

udnąć,

s

s

ch

ch

odzić,

odzić,

s

s

ch

ch

ab,

ab,

s

s

ch

ch

ron.

ron.

Literę

Literę

h

h

piszemy:

piszemy:



wtedy, gdy w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach

wtedy, gdy w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach

pokrewnych wymienia się na

pokrewnych wymienia się na

g

g

,

,

ż

ż

,

,

z

z

,

,

dz

dz

, np.

, np.

wa

wa

h

h

ać się - wa

ać się - wa

g

g

a,

a,

dru

dru

h

h

- dru

- dru

ż

ż

yna,

yna,

bła

bła

h

h

y - bła

y - bła

z

z

en,

en,

wata

wata

h

h

a - wata

a - wata

dz

dz

e

e

;

;



w rozpoczynających wyraz cząstkach

w rozpoczynających wyraz cząstkach

hiper-

hiper-

,

,

hipo-

hipo-

,

,

hekto-

hekto-

,

,

higro-

higro-

, np.

, np.

hiper

hiper

bola, h

bola, h

iper

iper

poprawny,

poprawny,

hiper

hiper

statyczny,

statyczny,

hiper

hiper

witaminoza,

witaminoza,

hiper

hiper

inflacja,

inflacja,

hipo

hipo

alergiczny,

alergiczny,

hipo

hipo

centrum,

centrum,

hipo

hipo

drom,

drom,

hipo

hipo

kryta,

kryta,

hipo

hipo

chondryk,

chondryk,

hipo

hipo

teza,h

teza,h

ekto

ekto

litr,

litr,

hekto

hekto

paskal,

paskal,

hekto

hekto

graf,

graf,

higro

higro

metr,

metr,

higro

higro

skop,

skop,

higro

higro

morficzny.

morficzny.

Zasady pisowni:

Zasady pisowni:

Pisownia cząstek:

Pisownia cząstek:

„

„

-

-

bym

bym

, -

, -

byś

byś

, -

, -

by

by

, -

, -

byśmy

byśmy

, -

, -

byście

byście

”

”

Pisownia przyimków złożonych

Pisownia przyimków złożonych

Pisownia zakończeń:

Pisownia zakończeń:

„-i”, „-ii”, „-ji”

„-i”, „-ii”, „-ji”

Pisownia „

Pisownia „

nie

nie

” z częściami mowy

” z częściami mowy

Cząstkę

Cząstkę

„

„

-bym, -byś, -by, -byśmy,

-bym, -byś, -by, -byśmy,

-byście”

-byście”

piszemy łącznie:

piszemy łącznie:

1.

1.

Z osobowymi formami czasowników np.:

Z osobowymi formami czasowników np.:

przyszli

przyszli

byśmy

byśmy

,

,

należałoby

należałoby

2. Ze spójnikami i partykułami oraz wyrazami

2. Ze spójnikami i partykułami oraz wyrazami

pełniącymi rolę spójników i partykuł np.:

pełniącymi rolę spójników i partykuł np.:

a

a

by

by

, gdy

, gdy

by

by

, jeżeli

, jeżeli

by

by

, że

, że

by

by

piszemy rozdzielnie:

piszemy rozdzielnie:

1. Po nieosobowych formach czasownika np.:

1. Po nieosobowych formach czasownika np.:

powiedziano

powiedziano

by

by

, zajęto

, zajęto

by

by

2. Po innych częściach mowy np.:

2. Po innych częściach mowy np.:

gdzie

gdzie

by

by

, dlaczego

, dlaczego

by

by

, tam

, tam

by

by

, tak

, tak

by

by

PRZYIMKI ZŁOŻONE

PRZYIMKI ZŁOŻONE

1. W języku polskim obok przyimków prostych:

1. W języku polskim obok przyimków prostych:

w, z, nad, przy, pod, o, za, po

w, z, nad, przy, pod, o, za, po

występują też przyimki złożone:

występują też przyimki złożone:

ponad, zza, spomiędzy, poza, sprzed.

ponad, zza, spomiędzy, poza, sprzed.

Pisownia przyimków złożonych jest bardzo prosta,

Pisownia przyimków złożonych jest bardzo prosta,

ponieważ piszemy je tak, jak słyszymy.

ponieważ piszemy je tak, jak słyszymy.

Musimy tylko pamiętać o tym, że pisze się je łącznie:

Musimy tylko pamiętać o tym, że pisze się je łącznie:

z+nad = znad

z+nad = znad

po+przez= poprzez

po+przez= poprzez

(z)s+po+między = spomiędzy

(z)s+po+między = spomiędzy

(z)s+po+za= spoza

(z)s+po+za= spoza

2. Niby wierszyk:

2. Niby wierszyk:

według – podług

według – podług

wewnątrz – zewnątrz

wewnątrz – zewnątrz

zamiast – podczas

zamiast – podczas

dookoła - koła

dookoła - koła

PISOWNIA

PISOWNIA

ZAKOŃCZEŃ

ZAKOŃCZEŃ

1. W dopełniaczu, celowniku, miejscowniku liczby pojedynczej

1. W dopełniaczu, celowniku, miejscowniku liczby pojedynczej

rzeczowników rodzaju żeńskiego zakończonych na:

rzeczowników rodzaju żeńskiego zakończonych na:

„

„

-

-

cja

cja

”, „-

”, „-

sja

sja

”, „-

”, „-

zja

zja

” po „

” po „

c

c

”, „

”, „

s

s

”, „

”, „

z

z

” piszemy „-

” piszemy „-

ji”

ji”

przykłady:

przykłady:

kola

kola

cja

cja

– kola

– kola

cji

cji

telewi

telewi

zja

zja

– telewi

– telewi

zji

zji

dysku

dysku

sja

sja

– dysku

– dysku

sji

sji

2.

2.

W dopełniaczu, celowniku, miejscowniku liczby pojedynczej

W dopełniaczu, celowniku, miejscowniku liczby pojedynczej

rzeczowników rodzaju żeńskiego zakończonych w

rzeczowników rodzaju żeńskiego zakończonych w

mianowniku

mianowniku

na „-

na „-

ia

ia

”, „-

”, „-

ja

ja

” piszemy „-

” piszemy „-

i

i

”, kiedy „i” występuje po

”, kiedy „i” występuje po

samogłosce

samogłosce

przykłady:

przykłady:

ale

ale

ja

ja

– al

– al

ei

ei

szy

szy

ja

ja

– sz

– sz

yi

yi

kol

kol

ej

ej

– kol

– kol

ei

ei

nadzie

nadzie

ja

ja

- nadzi

- nadzi

ei

ei

PISOWNIA ZAKOŃCZEŃ

PISOWNIA ZAKOŃCZEŃ

3. Gdy głoska „

3. Gdy głoska „

i

i

” oznacza miękkość poprzedzającej ją

” oznacza miękkość poprzedzającej ją

spółgłoski

spółgłoski

pisz w zakończeniach „

pisz w zakończeniach „

i

i

”

”

przykłady:

przykłady:

ziemia – ziem

ziemia – ziem

i

i

mi – m’

mi – m’

skrobia – skrob

skrobia – skrob

i

i

bi – b’

bi – b’

dynia – dyn

dynia – dyn

i

i

ni – n’

ni – n’

4. Jeśli w mianowniku wyrazu mimo końcówki „-

4. Jeśli w mianowniku wyrazu mimo końcówki „-

ia

ia

” słyszymy

” słyszymy

„-

„-

ja

ja

”

”

to w dopełniaczu, celowniku, miejscowniku piszemy

to w dopełniaczu, celowniku, miejscowniku piszemy

końcówkę „-

końcówkę „-

ii

ii

”

”

przykłady:

przykłady:

harmon

harmon

ia

ia

– (możliwa wymowa harmonija) – harmon

– (możliwa wymowa harmonija) – harmon

ii

ii

geograf

geograf

ia

ia

– (możliwa wymowa geografija) – geograf

– (możliwa wymowa geografija) – geograf

ii

ii

sympat

sympat

ia

ia

– (możliwa wymowa sympatja) – sympat

– (możliwa wymowa sympatja) – sympat

ii

ii

PISOWNIA ZAKOŃCZEŃ

PISOWNIA ZAKOŃCZEŃ

5. Pisz na pewno „-

5. Pisz na pewno „-

ii

ii

” po spółgłoskach:

” po spółgłoskach:

t, d, r, l, k, g, ch.

t, d, r, l, k, g, ch.

przykłady:

przykłady:

antypa

antypa

t

t

ia – antypat

ia – antypat

ii

ii

kome

kome

d

d

ia – komed

ia – komed

ii

ii

awa

awa

r

r

ia – awar

ia – awar

ii

ii

ener

ener

g

g

ia - energ

ia - energ

ii

ii

PISOWNIA „NIE” Z CZĘŚCIAMI

PISOWNIA „NIE” Z CZĘŚCIAMI

MOWY

MOWY

1. "nie" z czasownikami pisze się osobno:

1. "nie" z czasownikami pisze się osobno:

nie ma, nie pił, nie był

nie ma, nie pił, nie był

wyjątki:

wyjątki:

niedomagać, niepokoić, niecierpliwić

niedomagać, niepokoić, niecierpliwić

2. "nie" z rzeczownikami pisze się razem:

2. "nie" z rzeczownikami pisze się razem:

niepogoda, niewypał, niepalenie

niepogoda, niewypał, niepalenie

3.

3.

Z przymiotnikami przeczenie „

Z przymiotnikami przeczenie „

nie

nie

” piszemy:

” piszemy:

oddzielnie

oddzielnie

– stopień wyższy i najwyższy przymiotnika

– stopień wyższy i najwyższy przymiotnika

przykłady:

przykłady:

nie

nie

brzydszy

brzydszy

nie

nie

najbrzydszy

najbrzydszy

łącznie

łącznie

– stopień równy przymiotnika

– stopień równy przymiotnika

przykłady:

przykłady:

nie

nie

brzydki

brzydki

nie

nie

ładny

ładny

4. Z przysłówkami przeczenie „

4. Z przysłówkami przeczenie „

nie

nie

” piszemy:

” piszemy:

oddzielnie

oddzielnie

– stopień wyższy i najwyższy przysłówka

– stopień wyższy i najwyższy przysłówka

przykłady:

przykłady:

nie

nie

brzydziej

brzydziej

nie

nie

najbrzydziej

najbrzydziej

łącznie

łącznie

– stopień równy przysłówka

– stopień równy przysłówka

przykład:

przykład:

nie

nie

brzydko

brzydko

5. "nie" z liczebnikami piszemy oddzielnie:

5. "nie" z liczebnikami piszemy oddzielnie:

nie

nie

raz,

raz,

nie

nie

dwoje

dwoje

wyjątki:

wyjątki:

niejeden (w sensie wielu), nie jeden (hotel

niejeden (w sensie wielu), nie jeden (hotel

odwiedził)

odwiedził)

Opracowanie: Małgorzata Iwańska

Opracowanie: Małgorzata Iwańska

W prezentacji wykorzystano zasady pisowni polskiej w oparciu

W prezentacji wykorzystano zasady pisowni polskiej w oparciu

o „Słownik ortograficzny” S. Jodłowskiego i W. Taszyckiego

o „Słownik ortograficzny” S. Jodłowskiego i W. Taszyckiego