Ćwiczenia nr 2

10.10.2010 r.

Tematyka zajęć

1. Obowiązywanie ustawy karnej

pod względem czasu, miejsca i
osób

2. Definicja przestępstwa

(poszczególne elementy)

3. Klasyfikacja przestępstw
4. Przedmiot ochrony

Obowiązywanie ustawy karnej

pod względem czasu

Art. 1 § 1 k.k. Odpowiedzialności

karnej podlega ten tylko, kto
popełnia czyn zabroniony pod
groźbą kary przez ustawę
obowiązującą w czasie jego
popełnienia.

Zakres temporalny ustawy

1. Początkowy moment obowiązywania ustawy:
- oznaczony w treści ustawy (konkretną datą lub

okresem, który musi upłynąć od dnia ogłoszenia do

wejścia w życie ustawy)

2. Końcowy moment obowiązywania ustawy
- uchylenie (derogacja) przez ustawę późniejszą (lex

posterior derogat legi priori)

- ustawy czasowe (uchwalane na pewien określony

czas)

- ustawy epizodyczne (związane z nietypowymi,

szczególnymi okolicznościami, np. stan wojny,

klęski żywiołowej)

Czas popełnienia czynu

zabronionego = czas zachowania

się sprawcy (tzn. czas działania

lub zaniechania)

Czyn uważa się za popełniony w

czasie, w którym sprawca działał
lub zaniechał działania, do którego
był obowiązany (art. 6 § 1 k.k.)

Znaczenie określenia czasu

popełnienia czynu zabronionego

- przy ustalaniu, czy czyn w ogóle był zagrożony karą

przez obowiązującą ustawę (art. 1 § 1 k.k.)

- przy określaniu ustawy, która ma być stosowana w

wypadku kolizji ustaw w czasie (art. 4 k.k.)

- przy ustalaniu wieku sprawcy (art. 10 k.k., art. 115

§ 10 k.k., art. 54 § 2 k.k.)

- przy przypisywaniu sprawcy winy (art. 1 § 3 k.k.)
- przy określaniu momentu, od którego rozpoczyna

się bieg przedawnienia (dotyczy tylko przestępstw
formalnych)

- przy ustalaniu recydywy

Kolizja ustaw karnych w

czasie

Sytuacja, w której sprawca popełnił

czyn zabroniony w czasie
obowiązywania jednej ustawy,
natomiast gdy odpowiada przed
sądem, obowiązuje już inna
ustawa która zastąpiła ustawę
poprzednią.

Przepisy intertemporalne

(międzyczasowe)

Art. 4 k.k. – obejmuje dwie sytuacje:
- gdy zmiana ustawy karnej nastąpiła

jeszcze przed prawomocnym
osądzeniem sprawcy (§ 1)

- gdy zmiana ustawy nastąpiła już po

prawomocnym skazaniu sprawcy (§
2 – 4)

Zasada stosowania ustawy

nowej

Art. 4 § 1 k.k. Jeżeli w czasie orzekania

obowiązuje ustawa inna niż w czasie
popełnienia przestępstwa, stosuje się
ustawę nową, jednakże należy stosować
ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest
względniejsza dla sprawcy.

Zmiana ustawy karnej może polegać na:

penalizacji, depenalizacji, modyfikacji
penalizacji.

Ustawa względniejsza

- to taka, która stwarza możliwość

korzystniejszego dla interesów sprawcy
osądu (korzystniejszej oceny prawnokarnej
czynu), skutkując tym samym przyjęciem
mniej surowych reguł odpowiedzialności lub
zastosowaniem mniej dotkliwych sankcji.

Ocena względności ustawy powinna być

dokonywana na gruncie konkretnego
przypadku (in concreto).

Ustawa pośrednia

- to jest ustawa obowiązująca pomiędzy

ustawą obowiązującą w czasie

orzekania, a ustawą obowiązującą w

czasie popełnienia czynu zabronionego

Niedopuszczalne jest orzekanie częściowo

na podstawie przepisów ustawy

obowiązującej poprzednio, a częściowo

przepisów ustawy nowej.

Ustawę nową należy

stosować, w przypadku, gdy:

- całkowicie znosi przestępność

czynu (depenalizacja)

- traktuje czyn sprawcy łagodniej

(modyfikacja penalizacji na
korzyść)

- identycznie pod względem

prawnokarnym traktuje czyn
sprawcy (stabilizacja penalizacji)

W razie kolizji ustaw karnych w

czasie rozwiązuje się na korzyść

sprawcy

Wyjątki mogą stanowić przepisy

ustaw czasowej i epizodycznej

Zmiana ustawy karnej po prawomocnym

osądzeniu

- art. 4 § 2 k.k. – jeżeli według nowej ustawy czyn objęty

wyrokiem zagrożony jest karą, której górna granica jest niższa

od kary orzeczonej, wymierzoną karę obniża się do górnej

granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za taki czyn w

nowej ustawie.

- art. 4 § 3 k.k. – jeżeli według nowej ustawy czyn objęty

wyrokiem nie jest już zagrożony karą pozbawienia wolności,

wymierzoną karę pozbawienia wolności podlegającą wykonaniu

zamienia się na grzywnę albo karę ograniczenia wolności,

przyjmując, że jeden miesiąc pozbawienia wolności równa się 60

stawkom dziennym grzywny albo dwóm miesiącom ograniczenia

wolności.

- art. 4 § 4 k.k. – jeżeli po prawomocnym skazaniu wejdzie w życie

ustawa karna, w której czyn, za który sprawca został

prawomocnie skazany, nie jest już zabroniony pod groźbą kary,

skazanie ulega zatarciu z mocy samego prawa.

Zasada obowiązywania ustawy

karnej względem miejsca

Miejsce popełnienia czynu

zabronionego – art. 6 § 2 k.k.

- gdzie sprawca działał lub zaniechał

działania, do którego był zobowiązany

- gdzie nastąpił skutek (w wypadku

przestępstw skutkowych)

- gdzie według zamiaru sprawcy skutek

miał nastąpić (w wypadku usiłowania

przestępstwa skutkowego)

Zasada terytorialności

Prawu polskiemu podlegają wszyscy

sprawcy, niezależnie od ich
obywatelstwa, którzy popełnili czyn
zabroniony na terytorium państwa
poleskiego lub na polskim statku
wodnym bądź powietrznym, chyba że
umowa międzynarodowa, której
Rzeczpospolita Polska jest stroną
stanowi inaczej (art. 5 k.k.)

Zasada obowiązywania ustawy

karnej względem osób

• Zasada podmiotowa (zasada obywatelstwa,

zasada narodowości podmiotowej)

• Zasada przedmiotowa względna (ograniczona,

ochronna, zwykła)

• Zasada odpowiedzialności zastępczej

(subsydiarna)

• Zasada przedmiotowa bezwzględna

(nieograniczona, obostrzona)

• Zasada represji wszechświatowej (uniwersalna)

Zasada podmiotowa (zasada

obywatelstwa, zasada narodowości

podmiotowej)

- ustawę polską stosuje się do obywatela polskiego,

który popełnił przestępstwo za granicą - art. 109 k.k.

- dla przyjęcia odpowiedzialności karnej musi być

jednak spełniony warunek, ażeby czyn ten stanowił
przestępstwo również według ustawodawstwa
obowiązującego w miejscu jego popełnienia
(warunek podwójnej karalności) – art. 111 k.k.

Wyjątki od warunku podwójnej

przestępności czynu (art. 111 § 3 k.k.)

- funkcjonariusz publiczny, który

pełniąc służbę za granicą popełnił
tam przestępstwo w związku z
wykonywaniem tam swoich funkcji

- osoba, która popełniła

przestępstwo w miejscu
niepodlegającym żadnej władzy
państwowej

Zasada przedmiotowa

względna (ograniczona,

ochronna, zwykła)

Wyrażona w art. 110 § 1 k.k. stanowi, że ustawę karną polską

stosuje się do cudzoziemca w razie popełnienia przez niego
za granicą przestępstwa skierowanego przeciwko:

- interesom Rzeczypospolitej Polskiej
- obywatelowi polskiemu
- polskiej osobie prawnej lub polskiej jednostce organizacyjnej

niemającej osobowości prawnej

- przestępstwo o charakterze terrorystycznym (art. 115 § 20

k.k.)

Do przestępstw podlegających działaniu zasady przedmiotowej

względnej ma zastosowanie warunek podwójnej karalności
czynu, o którym mowa w art. 111 § 1 k.k.

Zasada odpowiedzialności

zastępczej (subsydiarna)

Zasada ta dotyczy tylko cudzoziemców, którzy

popełnili za granicą przestępstwo zagrożone

w ustawie karnej polskiej karą, której górna

granica ustawowego zagrożenia przekracza 2

lata pozbawienia wolności (art. 110 § 2 k.k.)

Warunkiem dla zastosowania tej zasady jest,

aby sprawca przebywał na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej. Wydanie

(ekstradycja) sprawcy podlegającego

działaniu tej zasady ma pierwszeństwo przed

osądzeniem go w Polsce.

Zasada przedmiotowa bezwzględna

(nieograniczona, obostrzona)

– art. 112 k.k.

Niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia

czynu zabronionego ustawę karną polską stosuje się do
obywatela polskiego oraz do cudzoziemca w razie popełnienia:

- przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub

zewnętrznemu Rzeczypospolitej Polskiej

- przestępstwa przeciwko polskim urzędom lub

funkcjonariuszom publicznym

- przestępstwa przeciwko istotnym interesom gospodarczym
- przestępstwa fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu

polskiego

- przestępstwa, z którego została osiągnięta, chociażby

pośrednio, korzyść majątkowa na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej

Zasada represji wszechświatowej

(uniwersalna) – art. 113 k.k.

Niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu

popełnienia przestępstwa, ustawę karną polską stosuje
się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca,
którego nie postanowiono wydać, w razie popełnienia
przez niego za granicą przestępstwa, do którego
ścigania Rzeczpospolita Polska jest zobowiązana na
podstawie umów międzynarodowych.

Zasada ta obejmuje czyny, w których ściganiu

zainteresowana jest cała społeczność międzynarodowa
(delicta iuris gentium)

Moc prawna orzeczeń

zapadłych za granicą

Orzeczenie zapadłe za granicą nie stanowi

przeszkody do wszczęcia lub prowadzenia
postępowania o ten sam czyn zabroniony
przed sądem polskim (art. 114 § 1 k.k.)

Na poczet orzeczonej kary sąd zalicza okres

rzeczywistego pozbawienia wolności za
granicą oraz wykonywaną tam karę,
uwzględniając różnice zachodzące między
tymi karami (art. 114 § 2 k.k.)

Zasada mocy wiążącej obcych

wyroków nie ma zastosowania

(art. 114 § 3 k.k.):

- jeżeli wyrok skazujący zapadły za granicą został przejęty

do wykonania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
jak również wtedy, gdy orzeczenie zapadłe zagranicą
dotyczy przestępstwa, w związku z którym nastąpiło
przekazanie ścigania lub wydanie sprawcy z terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej,

- do orzeczeń międzynarodowych trybunałów karnych

działających na podstawie wiążącego Rzeczpospolitą
Polską prawa międzynarodowego,

- do prawomocnych orzeczeń sądów lub innych organów

państw obcych kończących postępowanie karne, jeżeli
wynika to z mocy wiążącej Rzeczpospolitą Polską umowy
międzynarodowej.

Definicja przestępstwa

Definicja formalna określa przestępstwo

jako czyn zabroniony pod groźbą kary
przez ustawę obowiązującą w czasie jego
popełnienia.

Definicja materialna określa przestępstwo

jako czyn społecznie szkodliwy.

Ustawa karna przyjmuje definicję mieszaną

przestępstwa, tj. formalno – materialną

Elementy przestępstwa

1.

Czyn

2.

Człowieka (podmiot przestępstwa)

3.

Zabroniony przez obowiązującą ustawę

4.

Zagrożony karą

5.

Zawiniony

6.

Bezprawny

7.

Społecznie szkodliwy w stopniu
wyższym niż znikomy

Ustawowe znamiona czynu

zabronionego

Charakterystyczne, typowe cechy dla danego

przestępnego zachowania składające się na
opis czynu, za który grozi kara.

Znamiona opisowe (deskryptywne) – posługują

się opisem zachowania, jego okoliczności.

Znamiona ocenne (wartościujące) – odwołują

się do ocen (estetycznych, etycznych,
biologicznych itd.)

Podział znamion

Ustawowe znamiona przestępstwa

opisane w ustawie karnej elementy

przestępstwa dotyczące

• Przedmiotu przestępstwa
• Strony przedmiotowej przestępstwa
• Podmiotu przestępstwa
• Strony podmiotowej przestępstwa

Klasyfikacja przestępstw

Kryterium

Przestępstwa

Stopień ciężkości (waga)

zbrodnie/występki

Znamię skutku

materialne/formalne

Forma czynu

z działania/z zaniechania

Strona podmiotowa

umyślne/nieumyślne

Podmiot

powszechne/indywidualne

Budowa typu czynu

zabronionego

typ podstawowy/typ

uprzywilejowany/typ

kwalifikowany

Sposób atakowania dobra

prawnego

z naruszenia/z narażenia

Tryb ścigania

z oskarżenia publicznego/z

oskarżenia prywatnego

Przedmiot przestępstwa

(przedmiot zamachu, przedmiot

ochrony)

Jest to dobro prawne, na straży którego stoi dany

przepis prawa karnego, a które jednocześnie
doznaje uszczerbku bądź jest zagrożone w
związku z zachowaniem przestępnym.

Dobrami prawnymi są wartości społeczne, takie

jak: życie, zdrowie, wolność, własność,
bezpieczeństwo, które są naruszane lub
zagrożone przez zachowanie sprawcy
wypełniające znamiona przestępstwa, ale także
chronione przez przepisy prawa karnego, które
grożą karą za zachowania godzące w te dobra.

Przedmiot czynności

wykonawczej (przedmiot

czynu)

Konkretny obiekt świata zewnętrznego,

stanowiący przedmiot bezpośredniego
oddziaływania (taki, na którym skupia
się zachowanie sprawcy).

Przedmiot czynności wykonawczej

należy do znamion strony

przedmiotowej przestępstwa i nie

należy go mylić z pojęciem przedmiotu

przestępstwa

Ogólny przedmiot ochrony – wspólny dla wszystkich

typów przestępstw, jest to ogół stosunków społecznych
w danym społeczeństwie chronionych przez prawo karne
czy też ogół wartości chronionych przez system prawa
karnego

Rodzajowy przedmiot ochrony – dobra prawne (wartości

społeczne) właściwe dla pewnej grupy przepisów, dające
się odróżnić od innych dóbr rodzajowych

Indywidualny (szczególny) przedmiot ochrony –

określone dobro prawne, które doznaje uszczerbku lub
zagrożenia w związku z przestępstwem danego typu
(ściśle związany z określonym przestępstwem)

Podział przestępstw ze względu

na przedmiot ochrony

1. Przestępstwa polegające na

naruszeniu dobra prawnego

2. Przestępstwa polegające na

narażeniu dobra prawnego na
konkretne niebezpieczeństwo

3. Przestępstwo abstrakcyjnego

narażenia dobra prawnego

Przestępstwa podobne – art. 115

§ 3 k.k.

- tożsamość rodzajowa dobra

prawnego

- sposób działania sprawcy (np. z

użyciem przemocy)

- cel działania sprawcy (np.

osiągnięcia korzyści majątkowej)