Ćwiczenia nr 2
10.10.2010 r.
Ćwiczenia nr 2
10.10.2010 r.
Tematyka zajęć
1. Obowiązywanie ustawy karnej
pod względem czasu, miejsca i
osób
2. Definicja przestępstwa
(poszczególne elementy)
3. Klasyfikacja przestępstw
4. Przedmiot ochrony
Obowiązywanie ustawy karnej
pod względem czasu
Art. 1 § 1 k.k. Odpowiedzialności
karnej podlega ten tylko, kto
popełnia czyn zabroniony pod
groźbą kary przez ustawę
obowiązującą w czasie jego
popełnienia.
Zakres temporalny ustawy
1. Początkowy moment obowiązywania ustawy:
- oznaczony w treści ustawy (konkretną datą lub
okresem, który musi upłynąć od dnia ogłoszenia do
wejścia w życie ustawy)
2. Końcowy moment obowiązywania ustawy
- uchylenie (derogacja) przez ustawę późniejszą (lex
posterior derogat legi priori)
- ustawy czasowe (uchwalane na pewien określony
czas)
- ustawy epizodyczne (związane z nietypowymi,
szczególnymi okolicznościami, np. stan wojny,
klęski żywiołowej)
Czas popełnienia czynu
zabronionego = czas zachowania
się sprawcy (tzn. czas działania
lub zaniechania)
Czyn uważa się za popełniony w
czasie, w którym sprawca działał
lub zaniechał działania, do którego
był obowiązany (art. 6 § 1 k.k.)
Znaczenie określenia czasu
popełnienia czynu zabronionego
- przy ustalaniu, czy czyn w ogóle był zagrożony karą
przez obowiązującą ustawę (art. 1 § 1 k.k.)
- przy określaniu ustawy, która ma być stosowana w
wypadku kolizji ustaw w czasie (art. 4 k.k.)
- przy ustalaniu wieku sprawcy (art. 10 k.k., art. 115
§ 10 k.k., art. 54 § 2 k.k.)
- przy przypisywaniu sprawcy winy (art. 1 § 3 k.k.)
- przy określaniu momentu, od którego rozpoczyna
się bieg przedawnienia (dotyczy tylko przestępstw
formalnych)
- przy ustalaniu recydywy
Kolizja ustaw karnych w
czasie
Sytuacja, w której sprawca popełnił
czyn zabroniony w czasie
obowiązywania jednej ustawy,
natomiast gdy odpowiada przed
sądem, obowiązuje już inna
ustawa która zastąpiła ustawę
poprzednią.
Przepisy intertemporalne
(międzyczasowe)
Art. 4 k.k. – obejmuje dwie sytuacje:
- gdy zmiana ustawy karnej nastąpiła
jeszcze przed prawomocnym
osądzeniem sprawcy (§ 1)
- gdy zmiana ustawy nastąpiła już po
prawomocnym skazaniu sprawcy (§
2 – 4)
Zasada stosowania ustawy
nowej
Art. 4 § 1 k.k. Jeżeli w czasie orzekania
obowiązuje ustawa inna niż w czasie
popełnienia przestępstwa, stosuje się
ustawę nową, jednakże należy stosować
ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest
względniejsza dla sprawcy.
Zmiana ustawy karnej może polegać na:
penalizacji, depenalizacji, modyfikacji
penalizacji.
Ustawa względniejsza
- to taka, która stwarza możliwość
korzystniejszego dla interesów sprawcy
osądu (korzystniejszej oceny prawnokarnej
czynu), skutkując tym samym przyjęciem
mniej surowych reguł odpowiedzialności lub
zastosowaniem mniej dotkliwych sankcji.
Ocena względności ustawy powinna być
dokonywana na gruncie konkretnego
przypadku (in concreto).
Ustawa pośrednia
- to jest ustawa obowiązująca pomiędzy
ustawą obowiązującą w czasie
orzekania, a ustawą obowiązującą w
czasie popełnienia czynu zabronionego
Niedopuszczalne jest orzekanie częściowo
na podstawie przepisów ustawy
obowiązującej poprzednio, a częściowo
przepisów ustawy nowej.
Ustawę nową należy
stosować, w przypadku, gdy:
- całkowicie znosi przestępność
czynu (depenalizacja)
- traktuje czyn sprawcy łagodniej
(modyfikacja penalizacji na
korzyść)
- identycznie pod względem
prawnokarnym traktuje czyn
sprawcy (stabilizacja penalizacji)
W razie kolizji ustaw karnych w
czasie rozwiązuje się na korzyść
sprawcy
Wyjątki mogą stanowić przepisy
ustaw czasowej i epizodycznej
Zmiana ustawy karnej po prawomocnym
osądzeniu
- art. 4 § 2 k.k. – jeżeli według nowej ustawy czyn objęty
wyrokiem zagrożony jest karą, której górna granica jest niższa
od kary orzeczonej, wymierzoną karę obniża się do górnej
granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za taki czyn w
nowej ustawie.
- art. 4 § 3 k.k. – jeżeli według nowej ustawy czyn objęty
wyrokiem nie jest już zagrożony karą pozbawienia wolności,
wymierzoną karę pozbawienia wolności podlegającą wykonaniu
zamienia się na grzywnę albo karę ograniczenia wolności,
przyjmując, że jeden miesiąc pozbawienia wolności równa się 60
stawkom dziennym grzywny albo dwóm miesiącom ograniczenia
wolności.
- art. 4 § 4 k.k. – jeżeli po prawomocnym skazaniu wejdzie w życie
ustawa karna, w której czyn, za który sprawca został
prawomocnie skazany, nie jest już zabroniony pod groźbą kary,
skazanie ulega zatarciu z mocy samego prawa.
Zasada obowiązywania ustawy
karnej względem miejsca
Miejsce popełnienia czynu
zabronionego – art. 6 § 2 k.k.
- gdzie sprawca działał lub zaniechał
działania, do którego był zobowiązany
- gdzie nastąpił skutek (w wypadku
przestępstw skutkowych)
- gdzie według zamiaru sprawcy skutek
miał nastąpić (w wypadku usiłowania
przestępstwa skutkowego)
Zasada terytorialności
Prawu polskiemu podlegają wszyscy
sprawcy, niezależnie od ich
obywatelstwa, którzy popełnili czyn
zabroniony na terytorium państwa
poleskiego lub na polskim statku
wodnym bądź powietrznym, chyba że
umowa międzynarodowa, której
Rzeczpospolita Polska jest stroną
stanowi inaczej (art. 5 k.k.)
Zasada obowiązywania ustawy
karnej względem osób
• Zasada podmiotowa (zasada obywatelstwa,
zasada narodowości podmiotowej)
• Zasada przedmiotowa względna (ograniczona,
ochronna, zwykła)
• Zasada odpowiedzialności zastępczej
(subsydiarna)
• Zasada przedmiotowa bezwzględna
(nieograniczona, obostrzona)
• Zasada represji wszechświatowej (uniwersalna)
Zasada podmiotowa (zasada
obywatelstwa, zasada narodowości
podmiotowej)
- ustawę polską stosuje się do obywatela polskiego,
który popełnił przestępstwo za granicą - art. 109 k.k.
- dla przyjęcia odpowiedzialności karnej musi być
jednak spełniony warunek, ażeby czyn ten stanowił
przestępstwo również według ustawodawstwa
obowiązującego w miejscu jego popełnienia
(warunek podwójnej karalności) – art. 111 k.k.
Wyjątki od warunku podwójnej
przestępności czynu (art. 111 § 3 k.k.)
- funkcjonariusz publiczny, który
pełniąc służbę za granicą popełnił
tam przestępstwo w związku z
wykonywaniem tam swoich funkcji
- osoba, która popełniła
przestępstwo w miejscu
niepodlegającym żadnej władzy
państwowej
Zasada przedmiotowa
względna (ograniczona,
ochronna, zwykła)
Wyrażona w art. 110 § 1 k.k. stanowi, że ustawę karną polską
stosuje się do cudzoziemca w razie popełnienia przez niego
za granicą przestępstwa skierowanego przeciwko:
- interesom Rzeczypospolitej Polskiej
- obywatelowi polskiemu
- polskiej osobie prawnej lub polskiej jednostce organizacyjnej
niemającej osobowości prawnej
- przestępstwo o charakterze terrorystycznym (art. 115 § 20
k.k.)
Do przestępstw podlegających działaniu zasady przedmiotowej
względnej ma zastosowanie warunek podwójnej karalności
czynu, o którym mowa w art. 111 § 1 k.k.
Zasada odpowiedzialności
zastępczej (subsydiarna)
Zasada ta dotyczy tylko cudzoziemców, którzy
popełnili za granicą przestępstwo zagrożone
w ustawie karnej polskiej karą, której górna
granica ustawowego zagrożenia przekracza 2
lata pozbawienia wolności (art. 110 § 2 k.k.)
Warunkiem dla zastosowania tej zasady jest,
aby sprawca przebywał na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej. Wydanie
(ekstradycja) sprawcy podlegającego
działaniu tej zasady ma pierwszeństwo przed
osądzeniem go w Polsce.
Zasada przedmiotowa bezwzględna
(nieograniczona, obostrzona)
– art. 112 k.k.
Niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia
czynu zabronionego ustawę karną polską stosuje się do
obywatela polskiego oraz do cudzoziemca w razie popełnienia:
- przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub
zewnętrznemu Rzeczypospolitej Polskiej
- przestępstwa przeciwko polskim urzędom lub
funkcjonariuszom publicznym
- przestępstwa przeciwko istotnym interesom gospodarczym
- przestępstwa fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu
polskiego
- przestępstwa, z którego została osiągnięta, chociażby
pośrednio, korzyść majątkowa na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej
Zasada represji wszechświatowej
(uniwersalna) – art. 113 k.k.
Niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu
popełnienia przestępstwa, ustawę karną polską stosuje
się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca,
którego nie postanowiono wydać, w razie popełnienia
przez niego za granicą przestępstwa, do którego
ścigania Rzeczpospolita Polska jest zobowiązana na
podstawie umów międzynarodowych.
Zasada ta obejmuje czyny, w których ściganiu
zainteresowana jest cała społeczność międzynarodowa
(delicta iuris gentium)
Moc prawna orzeczeń
zapadłych za granicą
Orzeczenie zapadłe za granicą nie stanowi
przeszkody do wszczęcia lub prowadzenia
postępowania o ten sam czyn zabroniony
przed sądem polskim (art. 114 § 1 k.k.)
Na poczet orzeczonej kary sąd zalicza okres
rzeczywistego pozbawienia wolności za
granicą oraz wykonywaną tam karę,
uwzględniając różnice zachodzące między
tymi karami (art. 114 § 2 k.k.)
Zasada mocy wiążącej obcych
wyroków nie ma zastosowania
(art. 114 § 3 k.k.):
- jeżeli wyrok skazujący zapadły za granicą został przejęty
do wykonania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
jak również wtedy, gdy orzeczenie zapadłe zagranicą
dotyczy przestępstwa, w związku z którym nastąpiło
przekazanie ścigania lub wydanie sprawcy z terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej,
- do orzeczeń międzynarodowych trybunałów karnych
działających na podstawie wiążącego Rzeczpospolitą
Polską prawa międzynarodowego,
- do prawomocnych orzeczeń sądów lub innych organów
państw obcych kończących postępowanie karne, jeżeli
wynika to z mocy wiążącej Rzeczpospolitą Polską umowy
międzynarodowej.
Definicja przestępstwa
Definicja formalna określa przestępstwo
jako czyn zabroniony pod groźbą kary
przez ustawę obowiązującą w czasie jego
popełnienia.
Definicja materialna określa przestępstwo
jako czyn społecznie szkodliwy.
Ustawa karna przyjmuje definicję mieszaną
przestępstwa, tj. formalno – materialną
Elementy przestępstwa
1.
Czyn
2.
Człowieka (podmiot przestępstwa)
3.
Zabroniony przez obowiązującą ustawę
4.
Zagrożony karą
5.
Zawiniony
6.
Bezprawny
7.
Społecznie szkodliwy w stopniu
wyższym niż znikomy
Ustawowe znamiona czynu
zabronionego
Charakterystyczne, typowe cechy dla danego
przestępnego zachowania składające się na
opis czynu, za który grozi kara.
Znamiona opisowe (deskryptywne) – posługują
się opisem zachowania, jego okoliczności.
Znamiona ocenne (wartościujące) – odwołują
się do ocen (estetycznych, etycznych,
biologicznych itd.)
Podział znamion
Ustawowe znamiona przestępstwa
opisane w ustawie karnej elementy
przestępstwa dotyczące
• Przedmiotu przestępstwa
• Strony przedmiotowej przestępstwa
• Podmiotu przestępstwa
• Strony podmiotowej przestępstwa
Klasyfikacja przestępstw
Kryterium
Przestępstwa
Stopień ciężkości (waga)
zbrodnie/występki
Znamię skutku
materialne/formalne
Forma czynu
z działania/z zaniechania
Strona podmiotowa
umyślne/nieumyślne
Podmiot
powszechne/indywidualne
Budowa typu czynu
zabronionego
typ podstawowy/typ
uprzywilejowany/typ
kwalifikowany
Sposób atakowania dobra
prawnego
z naruszenia/z narażenia
Tryb ścigania
z oskarżenia publicznego/z
oskarżenia prywatnego
Przedmiot przestępstwa
(przedmiot zamachu, przedmiot
ochrony)
Jest to dobro prawne, na straży którego stoi dany
przepis prawa karnego, a które jednocześnie
doznaje uszczerbku bądź jest zagrożone w
związku z zachowaniem przestępnym.
Dobrami prawnymi są wartości społeczne, takie
jak: życie, zdrowie, wolność, własność,
bezpieczeństwo, które są naruszane lub
zagrożone przez zachowanie sprawcy
wypełniające znamiona przestępstwa, ale także
chronione przez przepisy prawa karnego, które
grożą karą za zachowania godzące w te dobra.
Przedmiot czynności
wykonawczej (przedmiot
czynu)
Konkretny obiekt świata zewnętrznego,
stanowiący przedmiot bezpośredniego
oddziaływania (taki, na którym skupia
się zachowanie sprawcy).
Przedmiot czynności wykonawczej
należy do znamion strony
przedmiotowej przestępstwa i nie
należy go mylić z pojęciem przedmiotu
przestępstwa
Ogólny przedmiot ochrony – wspólny dla wszystkich
typów przestępstw, jest to ogół stosunków społecznych
w danym społeczeństwie chronionych przez prawo karne
czy też ogół wartości chronionych przez system prawa
karnego
Rodzajowy przedmiot ochrony – dobra prawne (wartości
społeczne) właściwe dla pewnej grupy przepisów, dające
się odróżnić od innych dóbr rodzajowych
Indywidualny (szczególny) przedmiot ochrony –
określone dobro prawne, które doznaje uszczerbku lub
zagrożenia w związku z przestępstwem danego typu
(ściśle związany z określonym przestępstwem)
Podział przestępstw ze względu
na przedmiot ochrony
1. Przestępstwa polegające na
naruszeniu dobra prawnego
2. Przestępstwa polegające na
narażeniu dobra prawnego na
konkretne niebezpieczeństwo
3. Przestępstwo abstrakcyjnego
narażenia dobra prawnego
Przestępstwa podobne – art. 115
§ 3 k.k.
- tożsamość rodzajowa dobra
prawnego
- sposób działania sprawcy (np. z
użyciem przemocy)
- cel działania sprawcy (np.
osiągnięcia korzyści majątkowej)