Społeczna wiedza

człowieka

Organizacja wiedzy o świecie społecznym

Schemat poznawczy – organizacja uprzednich

doświadczeń z jakimś rodzajem zdarzeń, osób

czy obiektów (Bartlett)

Modele procesu kategoryzacji:

1) Prototypowy (Posner i wsp.) – oparty na

podobieństwie do prototypu kategorii (obiekt

wyabstrahowany)

2) Statystyczny (Fried i Holyoak) –

reprezentatywność danych cech

3) Egzemplarzowy (Medin i Schaffer) – oparty

na egzemplarzach (rzeczywistych obiektach)

Rodzaje schematów poznawczych

• Stereotypy – schemat dotyczący grupy

lub typu osób wyodrębnionych z uwagi na
wyrazistą cechę określającą ich tożsamość
społeczną

• Skrypty – umysłowa reprezentacja

zdarzeń i ich ciągów

• Schematy cech

Ukryte teorie osobowości – sieć

powiązań między poszczególnymi
cechami

Wymiary UTO w ujęciu Rosenberga:
1)Dobroci intelektualnej
2)Dobroci funkcjonowania społecznego

Potoczne teorie rzeczywistości

Wiara w sprawiedliwy świat
Wiara w niesprawiedliwy świat społeczny
makiawelizm
Dweck: teoria rozwoju kompetencji -

ukryte założenia na temat natury
kompetencji:

• teoria stałości – zdolności są dane i człowiek

nie ma na nie wpływu

• teoria wzrostu – zdolności to coś, co można

kształtować.

Funkcje wiedzy społecznej

• Redukcja nadmiaru informacji
• Ukierunkowanie uwagi
• Rozumienie zdarzeń i formułowanie

sądów społecznych

• Selektywność zapamiętywania

Heurystyki wykorzystywane przy

formułowaniu sądów

• Heurystyka dostępności
• Heurystyka zakotwiczenia/dostosowania
• Heurystyka symulacji
efekt wyjaśniania
 mądrość po fakcie
• Heurystyka reprezentatywności

Wpływ schematu na przetwarzanie

informacji

• zjawisko fałszywych alarmów i trafień

• Efekt sprzeczności – lepsze pamiętanie zdarzeń

nietypowych (dotyczy pamięci reproduktywnej)

• Efekt zgodności – lepsze pamiętanie informacji

zgodnych ze schematem (pamięć generatywna)

• Błąd nadużycia schematu – mylenie faktów

wygenerowanych z zapamiętanymi

Wyznaczniki formułowania sądów

społecznych: wyrazistość ocenianego

obiektu

Wyrazistość a formułowanie sądów:
– obiekty wyraziste mają zdolność przyciągania

uwagi (intensywne, aktywne, nieoczekiwane,

wyróżniające się z ogółu poprzez niską

liczebność)

- Obiekty wyraziste oceniane są bardziej

skrajnie

- Obiektom wyrazistym przypisuje się większy

wpływ na sytuację społeczną

- Wyrazistość wpływa na kategoryzację osoby

kategoryzowanej

 Efekt kontrastu – „odsunięcie” informacji od

informacji kontekstowej (wyłączanie informacji z
kategorii umysłowej)

 Efekt asymilacji – informacja wieloznaczna zostaje

„upodobniona” do schematu lub przesunięta w
kierunku informacji kontekstowej (włączanie
informacji do kategorii umysłowej)

Wyznaczniki włączania – wyłączania informacji:
- Wielkość różnicy m. obiektem ocenianym a obiektem

kontekstowym

- Kategoryzacja obiektu ocenianego i kontekstowego:

wspólna/rozdzielna

Wyznaczniki formułowania sądów

społecznych: kontekst

Wyznaczniki formułowania sądów

społecznych: stany emocjonalne

• Zgodność pamięci z nastrojem

• Zależność pamięci od stanu organizmu

Wyjaśnienia związku pamięci z nastrojem:

• Stosowanie heurystyki „jak to czuję”

(Schwarz i Clore) – (1) automatyczne

przetwarzanie informacji (a) brak motywacji

i/lub (b) brak możliwości przetwarzania

kontrolowanego; (2) ocena niespecyficzna

• Nastrój decyduje o trybie przetwarzania

informacji (powody: niespecyficzny

charakter nastroju, nastrój jako informacja o

relacjach z otoczeniem)

Wpływ schematu na regulację

zachowania – warunki:

• Obecność schematu w strukturze

wiedzy

• Aktywizacja schematu
• Wejście w rolę aktora skryptu

Aktywizacja schematu

A. Bezpośrednia (odbodźcowa)
B. „przedpercepcyjna”:
(1) Gotowość percepcyjna – rola nastawienia
(2) Związek schematu z celami i motywami
(3) Czas poprzedniej aktywizacji
(4) Częstość aktywizacji schematu w

przeszłości

Atrybucje

ATRYBUCJE – przypisywane przyczyny

zachowania

Spostrzeganie przyczyn sukcesu lub

porażki – rodzaje atrybucji (wymiary wg
Weinera):

• wewnętrzne lub zewnętrzne;
• stałe lub zmienne;
• kontrolowalne lub niekontrolowalne

Przesłanki procesu atrybucyjnego:

koncepcja Kelleya

• Spójność zachowania
• Wybiórczość
• Powszechność
Ograniczenia teorii:
• Niejednakowe znaczenie typów informacji:

najważniejsza – spójność, najmniej ważna
– powszechność

• Zastosowanie: zachowania powtarzalne

Reguły atrybucyjne stosowane do

oceny zdarzeń jednostkowych wg

Kelleya

• Reguła pomniejszania – pomniejszanie

roli danej przyczyny w obecności
alternatywnych przyczyn zachowania

• Reguła powiększania – przypisywanie

większego znaczenia tej przyczynie, która
pojawia się w obecności czynników
hamujących zachowanie

Procesualne modele atrybucji: model

Gilberta

identyfikacja

Automatyczne

wnioskowanie

o cesze

Kontrolowana

poprawka

na sytuację

Deformacje procesu atrybucji

• podstawowy błąd atrybucji – przypisywanie

cudzych zachowań czynnikom wewnętrznym a

niedocenianie czynników zewnętrznych;

• różnica perspektywy aktor- obserwator;
• egotyzm atrybucyjny – wyjaśnianie własnych

zachowań w sposób dla siebie przychylny;

• egocentryzm atrybucyjny – przecenianie

własnego wkładu w wynik osiągany wspólnie z

innymi;

• efekt fałszywej powszechności – przecenianie

rozpowszechnienia własnych poglądów w

populacji

Ocenianie osób

• oddolna integracja danych;
• odgórne wykorzystanie schematów;
• tendencyjne sprawdzanie hipotez (i

samospełniająca się przepowiednia)

Oddolna integracja danych – zasady:

• Sumowanie

• Uśrednianie

• Średnie ważone

• Efekt pierwszeństwa

• Efekt świeżości

• Inklinacja pozytywna

• Inklinacja negatywna (efekt negatywności)

• Związek z treścią przetwarzanych

informacji:

(a)Cechy moralne – większe znaczenie cech

negatywnych na ocenę globalna

(b)Cechy sprawnościowe – większy wpływ

ocen pozytywnych na ocenę globalną

Model Fiske i Pavelchaka:

wpływ schematu na ocenę vs. oddolna

integracja danych

Kategoryzacja

Generowanie

afektu

Przetwarzanie

analityczne

Przetwarzanie

kategorialne

Szybkie, automatyczne

generowanie afektu

pomyślna

niepomyśln
a

Afekt jako wynik

uśrednienia/sumowania

znaków afektywnych

cech cząstkowych

p. algebraiczne

p. refleksyjne

Tendencyjne sprawdzanie hipotez

Wpływ hipotez na przetwarzanie danych:

• Organizacja procesu poszukiwania danych:

(a) strategia diagnostyczności; (b)

strategia konfirmacji

• Wpływ na interpretację danych
• Decyzja o wiarygodności danych
• Wpływ na zachowanie wobec ocenianego

obiektu ( samospełniająca się

przepowiednia)