Społeczna wiedza

człowieka

Modele procesu

kategoryzacji:

1) Prototypowy (Posner i wsp.) –

oparty na podobieństwie do

prototypu kategorii (najbardziej

typowy egzemplarz)

2) Statystyczny (Fried i Holyoak) –

reprezentatywność danych cech

3) Egzemplarzowy (Medin i

Schaffer) – oparty na egzemplarzach

(rzeczywistych obiektach)

Organizacja wiedzy o świecie społecznym

Schemat poznawczy –

organizacja uprzednich

doświadczeń z jakimś rodzajem zdarzeń, osób

czy obiektów

(Bartlett)

np. schemat „chodzenie do kina” to wiedza o

typowym przebiegu chodzenia do kina

Kino z Arkiem 14 lutego 2010 to wspomnienie

jednego z konkretnych egzemplarzy schematu

„chodzenie do kina”

Schematy: ja, roli, relacji, zdarzeń (skrypty)

Rodzaje schematów poznawczych

• Stereotypy – schemat dotyczący grupy lub

typu osób wyodrębnionych z uwagi na

wyrazistą cechę

określającą ich tożsamość

społeczną

• Skrypty –

umysłowa reprezentacja zdarzeń i

ich ciągów w czasie oraz gotowy program
zachowania

(schemat zdarzeń i działań)

np. „chodzenie do kina”: kupienie biletu,

wejście do sali, jedzenie popcornu i picie coca-
coli, wyjście z kina

• Schematy cech – odzwierciedlają jedynie

pewne rodzaje zmienności np. inteligencja
(cecha lub wypowiedź)

Ukryte teorie osobowości –

sieć

powiązań i skojarzeń między
poszczególnymi cechami, nieświadomie
używana

Wymiary UTO w ujęciu Rosenberga:
1)Dobroci intelektualnej
2)Dobroci funkcjonowania społecznego

Dwa wymiary: sprawność vs moralność

Potoczne teorie rzeczywistości

-

Ogólne teorie człowieka i jego własności

(np.

przekonania o inteligencji i zadania)

Wiara w sprawiedliwy świat
Wiara w niesprawiedliwy świat społeczny
Dweck: teoria rozwoju kompetencji -

ukryte założenia na temat natury
kompetencji:

• teoria stałości – zdolności są dane i człowiek

nie ma na nie wpływu

• teoria wzrostu – zdolności to coś, co można

kształtować.

Funkcje wiedzy społecznej

• Redukcja nadmiaru informacji
• Ukierunkowanie uwagi

(młody kierowca i

alkohol vs stary kierowca i smopoczucie)

• Rozumienie zdarzeń i formułowanie

sądów społecznych:

wieloznaczne dane

podciągane są pod schemat, szuflandia i
żeglarz

• Ułatwienie zapamiętywania faktów

zgodnych i niezgodnych (selektywność
zapamiętywania)

Heurystyki wykorzystywane przy

formułowaniu sądów

• Heurystyka dostępności

(lęk przed samolotem)

• Heurystyka zakotwiczenia/dostosowania

(dom

prawo pierwszej liczby, ruletka)

• Heurystyka symulacji

(wyobrażenie, myślenie

kontrfaktyczne)

 efekt wyjaśniania

(zdarzenie bardziej

prawdopodobne po przeanalizowaniu przyczyn)

 mądrość po fakcie

(zniekształcenie pamięci)

• Heurystyka reprezentatywności

Heurystyki: uproszczone reguły myślenia pozwalające na

formułowanie

sądów bez analizy większości informacji, na których sąd powinien się
opierać; nieświadome „drogi na skróty” w przetwarzaniu informacji

W szpitalu urodziło się w ciągu ostatniej doby 12 dzieci. Jaka
jest szansa, że urodziły się one w kolejności (a) lub (b)
(gdzie C = chłopiec; D = dziewczynka)?

Wpływ schematu na przetwarzanie

informacji

• zjawisko fałszywych alarmów:

nakładanie się info

schemato-pochodnej na obserwację

(zdarzenia

typowe,

nóż rzeźnika

) i trafień (

poprawne

rozpoznanie nowej info jako starej)

• Efekt sprzeczności – lepsze pamiętanie zdarzeń

nietypowych (dotyczy pamięci reproduktywnej

odtwórczej bez wnioskowania

)

• Efekt zgodności – lepsze pamiętanie informacji

zgodnych ze schematem (pamięć generatywna)

• Błąd nadużycia schematu – mylenie faktów

wygenerowanych z zapamiętanymi,

wywnioskowywanie zdarzeń

Uwaga na konsekwencje!!!

• Jeżeli ktoś przypomina sobie dane zgodne

ze schematem, nigdy nie możemy mieć
pewności czy naprawdę miały one miejsce
czy zostały jedynie wywnioskowane

• Jeżeli ktoś przypomina sobie dane

nietypowe czy sprzeczne ze schematem,
możemy twierdzić ze sporą dozą pewności,
ze zdarzenia te faktycznie wystąpiły.

• Fałszywe alarmy niegroźne

(pijak chciał

mnie okraść)

, gorzej ze stosowaniem złego

schematu do danych

(hinduskie nie)

Wyznaczniki formułowania sądów

społecznych: wyrazistość ocenianego

obiektu

Wyrazistość a formułowanie sądów:
– obiekty wyraziste mają zdolność przyciągania

uwagi (intensywne, aktywne, nieoczekiwane,

wyróżniające się z ogółu poprzez niską

liczebność)

- Obiekty wyraziste oceniane są bardziej

skrajnie

- Obiektom wyrazistym przypisuje się większy

wpływ na sytuację społeczną

- Wyrazistość wpływa na kategoryzację osoby

kategoryzowanej

(w zależności od kontekstu)

obiekt wyrazisty: stanowi figurę na tle innych

 Efekt kontrastu – „odsunięcie” informacji od

informacji kontekstowej (wyłączanie informacji o
obiekcie z kategorii umysłowej), kontrola

 Efekt asymilacji – informacja wieloznaczna

zostaje „upodobniona” do schematu lub
przesunięta w kierunku informacji kontekstowej
(włączanie informacji do kategorii umysłowej),
automatyzm

Wyznaczniki włączania – wyłączania informacji:
- Wielkość różnicy m. obiektem ocenianym a

obiektem kontekstowym

(playboy)

- Kategoryzacja obiektu ocenianego i

kontekstowego: wspólna/rozdzielna

(konferencja)

Wyznaczniki formułowania sądów

społecznych: kontekst

Wyznaczniki formułowania sądów

społecznych: stany emocjonalne

• Zgodność pamięci z nastrojem

(PN przypom

PI)

• Zależność pamięci od stanu organizmu

(Z-P)

Wyjaśnienia związku pamięci z nastrojem:

• Stosowanie heurystyki „jak to czuję” (Schwarz

i Clore) – (1) automatyczne przetwarzanie

informacji (a) brak motywacji i/lub (b) brak

możliwości przetwarzania kontrolowanego; (2)

ocena niespecyficzna

• Nastrój decyduje o trybie przetwarzania

informacji (powody: niespecyficzny charakter

nastroju, nastrój jako informacja o relacjach z

otoczeniem);

P-płytko

Wpływ schematu na regulację

zachowania – warunki:

• Obecność schematu w strukturze

wiedzy, wykształcenie skryptu

• Aktywizacja schematu
• Wejście w rolę aktora skryptu

Aktywizacja schematu

A.

Bezpośrednia (odbodźcowa)

B.

„przedpercepcyjna”:

(1)

Gotowość percepcyjna – rola nastawienia

(złośliwy sprzedawca)

(2)

Związek schematu z celami i motywami

(spragniony na pustyni)

(3)

Czas poprzedniej aktywizacji

(hałas po

horrorze)

(4)

Częstość aktywizacji schematu w
przeszłości

(lekarze widzą więcej chorych)

Przetwarzanie

automatyczne:

vs kontrolowane (Bargh)

1.Pojawia się bez intencji podmiotu
2.Pojawia się w odpowiedzi na pewne

bodźce mimo lub wbrew woli podmiotu

3.Jest bezwysiłkowe, szybkie i nie pochłania

operacyjnych zasobów umysłu (uwagi i
pamięci roboczej)

4.Pojawia się i przebiega poza świadomością

podmiotu, który nie tylko nie sprawdza
jego przebiegu, ale nawet nie zdaje sobie
sprawy z jego występowania

Atrybucje

ATRYBUCJE –

potoczne interpretacje

przyczyn zachowania innych osób

„naukowiec z ulicy”

Spostrzeganie przyczyn sukcesu lub

porażki – rodzaje atrybucji (wymiary wg
Weinera):

• wewnętrzne lub zewnętrzne;
• stałe lub zmienne;
• kontrolowalne lub niekontrolowalne

Wyniki Moniki takie same jak innych – atrybucje
zew.
Wyniki Moniki inne od pozostałych – atrybucje
wew.

Przesłanki procesu atrybucyjnego:

koncepcja Kelleya

• Spójność zachowania –

czy X zawsze się śmieje?

• Wybiórczość –

czy X reaguje tak na każdego

wyk.?

• Powszechność –

czy innych też śmieszy?

Wykładowca jest śmieszny/ X jest śmieszkiem

Ograniczenia teorii:
• Niejednakowe znaczenie typów informacji:

najważniejsza – spójność, najmniej ważna –
powszechność

• Zastosowanie: zachowania powtarzalne

Reguły atrybucyjne stosowane do

oceny zdarzeń jednostkowych wg

Kelleya

• Reguła pomniejszania – pomniejszanie

roli danej przyczyny w obecności
alternatywnych przyczyn zachowania

(Janek o 1 w nocy i śnieg)

• Reguła powiększania – przypisywanie

większego znaczenia tej przyczynie, która
pojawia się w obecności czynników
hamujących zachowanie

(uprzejmość do

szefa vs pyskata sprzątaczka)

Procesualne modele atrybucji: model

Gilberta

identyfikacja

Automatyczne

wnioskowanie

o cesze

Kontrolowana

poprawka

na sytuację

Co aktor robi?

Dlaczego to robi?

Wymaga wolnych
zasobów
umysłowych

Deformacje procesu atrybucji

• podstawowy błąd atrybucji – przypisywanie

cudzych zachowań czynnikom wewnętrznym

(cechom) a niedocenianie czynników zewnętrznych

(sytuacyjnych);

• różnica perspektywy aktor- obserwator

;(on-

cecha, ja-sytuacja)

• egotyzm atrybucyjny – wyjaśnianie własnych

zachowań w sposób dla siebie przychylny

(mój

sukces, porażka sytuacji)

• egocentryzm atrybucyjny – przecenianie własnego

wkładu w wynik osiągany wspólnie z innymi

(ponad

100% domu)

• efekt fałszywej powszechności – przecenianie

rozpowszechnienia własnych poglądów w populacji

Ocenianie osób

• oddolna integracja danych (analiza

poszczególnych cech, integrowanie
danych, hipoteza)

• odgórne wykorzystanie schematów

(automatyzm schematopochodny,
brak analizy)

• tendencyjne sprawdzanie hipotez (i

samospełniająca się przepowiednia)

Oddolna integracja danych – zasady:

wpływ na ocenę globalną

• Sumowanie

(dodawanie poszczególnych cech)

• Uśrednianie

(ocena globalna uśredniona)

• Średnie ważone

(średnie cząstkowe x ważność)

• Efekt pierwszeństwa

(inteligentna-

przedsiębiorcza-impulsywna-krytyczna-

zazdrosna)

• Efekt świeżości

(powtarzanie na głos)

• Inklinacja pozytywna

(z>w gdy dwuznaczność)

• Inklinacja negatywna (efekt negatywności)

W>Z

• Związek z treścią przetwarzanych informacji:
(a)

Cechy moralne – większe znaczenie cech

negatywnych na ocenę globalna

(1000 zł)

(b)

Cechy sprawnościowe – większy wpływ ocen

pozytywnych na ocenę globalną

(bieg)

Model Fiske i Pavelchaka:

wpływ schematu na ocenę vs. oddolna

integracja danych

Kategoryzacja

Generowanie

afektu

Przetwarzanie

analityczne

Przetwarzanie

kategorialne

Szybkie, automatyczne

generowanie afektu

pomyślna

niepomyśln
a

Afekt jako wynik

uśrednienia/sumowania

znaków afektywnych

cech cząstkowych

p. algebraiczne

p. refleksyjne

Tendencyjne sprawdzanie hipotez

Wpływ hipotez na przetwarzanie danych:

• Organizacja procesu poszukiwania danych:

(a) strategia diagnostyczności; (b)

strategia konfirmacji

• Wpływ na interpretację danych
• Decyzja o wiarygodności danych
• Wpływ na zachowanie wobec ocenianego

obiektu

( samospełniająca się

przepowiednia)

Strategia
konfirmacji

Za tydzień:

• Zapisz 3 stereotypy i 3 uprzedzenia