Modelowe struktury
rynków
Decyzje produkcyjne
przedsiębiorstwa na rynku
2
Ogólna charakterystyka rynków
Konkurencj
a
doskonała
Konkurencja
monopolistyczn
a
Oligopol
Monopol
Liczba
firm
Dużo
niezależny
ch firm
Dużo firm,
produkcja
podobnych dóbr
Kilka dużych
firm
Jedna duża
firma
Kontrola
cen
Rynek
determinuj
e ceny
Ograniczona ze
względu na
substytuty
Duży wpływ
cen lidera
Bardzo
duża
Zróżnico
wanie
prod.
Bardzo
małe
Duże; produkty
dla różnych
segmentów
zróżnicowane
i niezróżn.
Żadne
Wejście
na rynek
Brak barier
wejścia/
wyjścia
Duża łatwość
wejścia na
rynek
Trudne, liczne
bariery
Bariery
wejścia
przykład
y
GPW
usługi
Samochody,
stal, żarówki
?
3
Konkurencja doskonała
• Wielu niezorganizowanych nabywców
• Wielu niezorganizowanych producentów
• Produkt homogeniczny
• Brak ograniczeń wejścia/wyjścia
• Doskonała przewidywalność – dostęp do informacji
Prawo popytu i prawo podaży
Determinanty cenowe i pozacenowe
Równowaga i stany nierównowagi
rynkowej
4
Konkurencja – zał.: cena jest zmienną
niezależną od decyzji pojedynczych
podmiotów.
Przedsiębiorstwo:
• Krzywa popytu na produkty firmy pozioma, doskonale
elastyczna
• Krótkookresowa równowaga gałęzi i przedsiębiorstwa
MC = MR = P
• Podaż pojedynczej firmy wyznaczana jako część
krzywej MC (podaż gałęzi = suma podaży
indywidualnych)
• Długi okres: zysk normalny
• Konkurencja doskonała istnieje w gałęziach, w
których nie ma korzyści skali
5
Cechy monopolu czystego
•
Jeden sprzedawca (producent) produktu
•
Wielu rozdrobnionych nabywców
•
Znaczące bariery wejścia na rynek
(naturalne lub sztuczne)
•
Brak bliskich substytutów dla produktu
monopolisty
•
Doskonała przejrzystość rynku
6
Monopol czysty – wstępne wnioski
•
Popyt rynkowy tożsamy z popytem na
produkty monopolisty
•
Żaden nabywca nie ma wpływu na cenę
rynkową
•
Monopolista jest cenodawcą!
7
Bariery wejścia na rynek
•
Bariery legislacyjne: prawnie
usankcjonowany monopol – konieczność
posiadania koncesji, zezwolenia, etc.
•
Bariery technologiczne – ochrona rozwiązań
technologicznych
(patenty – innowacyjność
kontra monopolizacja)
•
Bariery ekonomiczne – bardzo wysokie
nakłady kapitałowe lub
•
Monopol naturalny – spirala korzyści skali
8
Maksymalizacja zysku
•
Monopolista – cenodawca
•
Ustalanie ceny na dowolnym poziomie
• Na dowolnym poziomie?
• NIE!
•
Kontrola ze strony państwa – UOKiK
•
Ograniczenia ze strony rynku
•
Cel:
)
(
)
(
Q
MC
Q
MR
9
Przychody monopolisty
• Koszty monopolisty:
– Znany kształt krzywych
– Koszt marginalny
– rezerwowe moce produkcyjne
• Przychody monopolisty:
– Gdzie przychody osiągają wartość
maksymalną?
– Czy cena rynkowa jest tożsama z
przychodem marginalnym?
10
Przychód całkowity monopolisty
P
Q
Q
TR
D
Q
1
P
1
Q
2
P
2
TR
Q
TR
TR
Q
TR
MR
D
11
Przychód marginalny w monopolu
• W warunkach monopolu
cena rynkowa różni się od
przychodu marginalnego:
– Przychód marginalny może
przyjąć wartość ujemną
– Aby sprzedać więcej, należy
obniżyć cenę
Q
P
P
Q
D
12
Obraz maksymalizacji zysku
P
Q
D
MR
MC
AC
Q
M
)
(
)
(
Q
MC
Q
MR
P
M
AC(Q
M
)
U
13
Maksymalizacja zysku - konkluzje
• Monopolista ustala wielkość dostaw na rynek, a
następnie określa najwyższą możliwą cenę, po
jakiej rynek jest w stanie wchłonąć dostarczony
towar
• Optimum produkcji leży na lewo od optimum
technologicznego
(inaczej niż w konkurencji
doskonałej)
• Dodatni koszt krańcowy, dodatni przychód
krańcowy – duża elastyczność cenowa popytu
14
Elastyczność cenowa popytu na
produkt monopolisty
P
Q
D
MR
MC
Q
M
P
M
1
DP
E
1
DP
E
1
DP
E
15
Monopol a konkurencja doskonała
P
Q
D
MR
MC
Q
M
P
M
Konkurencja doskonała
=S
Q
E
P
E
16
Monopol a konkurencja doskonała
• Monopol prowadzi do:
• niższej produkcji
• wyższego poziomu cen
• Monopolista osiąga wysokie zyski w
długim okresie poprzez ignorowanie
optimum technologicznego.
• Poziom zysków a wydatki R&D
17
Utrzymanie monopolu
• Zagrożenia:
• wejście konkurenta (konkurentów) na rynek,
• przejęcie monopolisty (przypadek spółki publicznej)
• Obrona status quo:
• bariery formalne, kwoty produkcyjne, cła etc.
• dumping
• samoograniczenie cenowe – rezygnacja z
maksymalizacji zysku
• „ucieczka do przodu” – rozwój technologii i możliwości
produkcyjnych
18
Strata w monopolu
• Monopolista nie jest „skazany na sukces”
• Możliwości osiągania zysku zależą od
wzajemnego położenia krzywych popytu i
kosztów
• Decyzje dotyczące zawieszenia produkcji i
likwidacji przedsiębiorstwa są analogiczne
do decyzji w konkurencji doskonałej:
P<AVC(Q)
19
Konkurencja monopolistyczna – szczególne
cechy:
wielu niezorganizowanych nabywców;
duża liczba niewielkich firm z małym udziałem w
rynku;
możliwość oddziaływania na ceny; dawca ceny
nie uwzględnia reakcji swoich konkurentów; jego
zachowanie nie ma bezpośredniego wpływu na
kształt krzywej popytu na wyroby innych firm w
krótkim okresie;
swoboda wejścia na rynek (szczególnie w
długim okresie)
dobra zróżnicowane pod względem jakości
estetyki, stopnia promocji, opakowania;
20
przykłady: lokalnie – restauracje, salony
kosmetyczne, warsztaty; rynek krajowy –
fabryki mebli czy odzieży;
związek klienta z firmą i jej wyrobami
(marką) powoduje, że firma podnosi ceny nie
obawiając się utraty wszystkich klientów
opadająca krzywa popytu;
element monopolizacji na rynkach
lokalnych – jedna szczególnie usytuowana
firma w stosunku do innych konkurencyjnych
(stacja benzynowa, apteka)
max zysku przy MC=MR
21
KRÓTKI OKRES
– niezmienność kapitału rzeczowego i liczby firm w
branży, krzywa popytu wysoce elastyczna (wielu
konkurentów);
im mniej rywali tym większy zysk ekonomiczny;
DŁUGI OKRES
• możliwość przechwycenia części klientów przez
firmy wchodzące na rynek (spada popyt na produkty
firm istniejących);
• wzrost elastyczności cenowej popytu na wyroby
pojedynczej firmy
• zysk ekonomiczny wyeliminowany wskutek napływu
nowych konkurentów
• równowaga długookresowa firmy przy P=AC
• zmienność czynników produkcji – wzrost produkcji
przy zyskach ekon. , spadek przy pogarszaniu się
wyników finans.
22
Słabości analizy konkurencji monopolistycznej:
niedoskonała informacja - firmy niewłaściwie
szacują popyt na swoje wyroby oraz nie są
świadome zysków ekonomicznych w innych
branżach;
zróżnicowanie produktów utrudnia wyznaczenie
krzywej popytu rynkowego, stąd analizuje się tylko
pojedynczą firmę;
istotne różnice w wielkości firm i strukturze
kosztów; firmy poza decyzjami o poziomie produkcji
i cenie muszą określać m.in. również strukturę
produkcji i poziom wydatków na reklamę;
23
CECHY OLIGOPOLU:
• Produkty jednorodne lub zróżnicowane (będące w
stosunku do siebie bliskimi substytutami), np.:
paliwa, samochody, usługi lotnicze, piwo, stal,
tytoń, elektronika.
• Niewielka liczba producentów/sprzedawców
posiadających znaczące udziały na rynku. Silna
współzależność między przedsiębiorstwami –
jakakolwiek zmiana u jednego z producentów
wywołuje reakcję konkurentów. Wyznaczona cena i
wielkość produkcji w przedsiębiorstwie zależy od
zachowań konkurencji.
• Wielu kupujących.
• Względna stabilność cen.
24
5. Konkurencja niecenowa (pozacenowa):
różnicowanie produktów, jakość produktu i
obsługi, reklama, marka – znak firmowy,
dystrybucja.
6. Ograniczony dostęp do rynku. Bariery:
technologiczne, kapitałowe i kosztowe.
7. Brak jednoznacznych rozwiązań
optymalizacyjnych dla przedsiębiorstwa.
8. Bodźce do zmowy dotyczącej podziału produkcji,
rynków zbytu i zysku monopolowego. Kartel (np.
OPEC – Organizacja Państw Eksporterów Ropy
Naftowej) – forma umowy monopolowej.
9. Pełna informacja o rynku.
25
Duopol – forma rynku, w której dwaj producenci
sprzedają ten sam produkt, przy założeniu
współzależności dotyczącej wielkości produkcji i
ceny produktu.
OLIGOPOL – sposoby zachowań firm
I.
Współzależność
decyzyjna
firm
w
oligopolu – zachęta do zmowy, aby:
• działając jak monopol obniżyć stopień
konkurencji i zwiększyć zyski
• obniżyć stopień niepewności zachowania
rywali
• stworzyć bariery wejścia na rynek;
26
II. Niezależne działanie oligopolu – brak
porozumienia powoduje relatywnie długo trwającą
sztywność cen, przerywaną wojnami cenowymi;
• stabilność cen na dobrze rozwiniętym rynku;
• konkurencja pozacenowa;
• przewidywanie reakcji konkurentów na prowadzoną
politykę cenową;
• konkurenci naśladują jedynie obniżki cen