STAROŻYTNOŚĆ

POJĘCIA HISTORYCZNE

ANTROPOMORFIZM

ANTROPOMORFIZM:

przypisywanie ludzkich cech i kształtów

przyrodzie żywej i martwej, przedmiotom
oraz bóstwom. Starożytni Grecy takie
ludzkie cechy przypisywali swoim
bóstwom wierząc, że nie tylko mają one
ludzki wygląd, ale że również postępują i
odczuwają podobnie jak ludzie, a ich
problemy są podobne do tych
spotykanych na ziemi.

ZOOMORFIZM

Zoomorfizm:

to przedstawianie w kształcie zwierzęcym

bóstw, pojęć oderwanych itp. Starożytni
Egipcjanie przedstawiali swoich bogów
jako pół ludzi, pół zwierzęta (ciało
człowieka + głowa zwierzęcia). Czczono
także te zwierzęta, które symbolizowały
bóstwa, np. jeżeli czczono Horusa, to
także otaczano podobną czcią sokoły.

Przykłady wyobrażeń

zoomorficznych

IRYGACJA I

URBANIZACJA

Irygacja (nawadnianie) -

uzupełnianie zasobów wody w

glebie w celu zapewnienia

odpowiednich warunków

wegetacji roślin uprawnych.

Stosowana od starożytności w

Egipcie, Mezopotamii, Persji,

Indiach, Sri Lance, Chinach,

Peru.

W zależności od odległości i

sezonowości źródeł wody jest

ona dostarczana kanałami na

pole, bądź przechowywana w

zbiornikach.

Urbanizacja

jest to zespół

przemian ekonomicznych,

przestrzennych, społecznych i

kulturowych prowadzący do

powiększenia się obszarów

miejskich oraz do

rozpowszechniania się zabudowy

miejskiej, a także do wzrostu

liczby ludności żyjącej w

miastach lub przejmującej

miejski tryb życia.

URBANIZACJA [łac.],

proces

społeczny i kulturowy wyrażający

się w rozwoju miast, wzroście ich

liczby, powiększaniu obszarów

miejskich i udziału ludności

miejskiej w całości zaludnienia

(bądź udziału ludności żyjącej wg

miejskich wzorów). (encyklopedia

PWN)

IRYGACJA

Życie w Egipcie

było możliwe tylko

tam gdzie sięgały wody rzeki. Ludzie

zamieszkujący Egipt w związku z tym

dążyli do tego by obszar gdzie będzie

woda ciągle powiększał się.

Rozwiązaniem było więc tworzenie

sztucznego nawadniania, tam gdzie

wody Nilu nie sięgały lub tam gdzie

rośliny wymagały więcej wody niż

dajmy na to jednorazowy wylew rzeki.

Woda wylewała na pola bezpośrednio

przyległe rzece. Konstrukcja kanałów

umożliwiała dostanie się jej również do

nich i rozprowadzenie jej w regiony

gdzie było na nią zapotrzebowanie.

Stworzenie i utrzymanie kanałów

wymagało sporej pracy, dlatego przy

budowie i konserwacji kanałów

uczestniczyło wiele ludzi. Dodatkowo w

takiej sytuacji musiała wejść w grę

odpowiednia organizacja i

ODPOWIEDNIE władze, które

wywierały nacisk na ludności.

Aksjomatem więc dobrego państwa były

dobrze utrzymane kanały nawadniające.

REINKARNACJA

Reinkarnacja jest to pogląd, według którego dusza po śmierci

może wcielić się w nowy byt fizyczny. Np. dusza jednego

człowieka może przejść w ciało nowo narodzonego dziecka

lub nawet zwierzęcia czy rośliny. Samo słowo reinkarnacja

jest zestawieniem dwóch członów: inkarnacja (wcielenie) i

przedrostka re (oznaczającego powtórzenie czegoś).

Dosłownie więc reinkarnacja oznacza powtórne wcielenie.

Reinkarnacja stanowi jedno z podstawowych wierzeń

hinduizmu, dżinizmu, wierzeń afrykańskich, orfików,

pitagorejczyków, występuje w platonizmie, gnostycyzmie,

kabalistyce, teozofii, antropozofii. W pewnym sensie stanowi

także podstawową koncepcję w buddyzmie, jednak buddyzm

łączy to z doktryną braku indywidualnej duszy (anatman).

KREMACJA

Kremacja-

forma pogrzebu zwłok zmarłego, polegająca na

spaleniu ciała, znana i uznawana przez wiele religii.

Kremacja to zwyczaj palenia zwłok zmarłych ludzi. Ślady tej

praktyki można odnaleźć w niektórych regionach

pogańskiego świata już we wczesnych etapach historii

ludzkości. Izraelici po przybyciu do ziemi Kanaan byli

świadkami praktykowania kremacji przez narody

zamieszkujące tamte tereny i wprowadzili zwyczaj

grzebania, czyli pochówek ciał zmarłych, a nie pozostałych z

nich popiołów. Spopielanie ciał zmarłych było praktyką

nieznaną także u wielu bardziej "cywilizowanych"

pogańskich narodów. Egipcjanie, Fenicjanie i Babilończycy

karali śmiercią wszystkich, którzy tylko próbowaliby dokonać

kremacji. Niektóre plemiona Greków i Rzymian stosowały

palenie zwłok, ale już

w piątym wieku, pod wpływem

chrześcijaństwa ta praktyka została wyeliminowana.

SZACHINSZACH

Szachinszach

(dosł."król królów", z perskiego szach - król)

to tradycyjny tytuł przysługujący władcom Persji od czasów

Achemenidów, będący odpowiednikiem europejskiego Cesarz.

Po zajęciu terenów dzisiejszego Iranu przez Arabów i obaleniu

Sasanidów, ostatniej dynastii, której tytuł ten przysługiwał,

szachinszachami tytułowali się różni władcy, między innymi w

Indiach, Afganistanie i Iraku.

W XX wieku tytułu tego używała panująca w Iranie dynastia

Pahlawich.

Sułtanowie osmańscy używali tytułu o podobnym znaczeniu -

padyszach (pad-e szach - pan królów).

Podobnie tytułowali się (jako Król Królów) władcy Etiopii.

PREHISTORIA

Prehistoria, prahistoria

(łacińskie pre - przedrostek oznaczający

uprzedniość, "przed", "wcześniej") to najdłuższy okres dziejów

ludzkości - od pojawienia się człowieka na Ziemi do powstania pisma.

Badanie tego okresu możliwe jest jedynie metodami archeologicznymi.

Na terenach Afryki zaczyna się około 5 mln lat temu razem z

pojawieniem się pierwszych człowiekowatych, na terenie Europy około

1 mln lat temu, natomiast na innych terenach z momentem pojawienia

się tam człowieka. Dzieli się na sześć podstawowych epok - daty w

nawiasach nakładają się na siebie, ze względu na to, że na różnych

terenach epoki te zaczynały się i kończyły w różnym czasie:

epoka kamienia - (około2 mln lat- 3400/2000 p.n.e)
paleolit - (około 2 mln lat - ok. 11000 p.n.e.)
mezolit - (ok. 10000 - ok. 5000 p.n.e.)
neolit - (ok. 9000 - ok. 3400/2000 p.n.e.)
eneolit/chalkolit/epoka miedzi - (ok. 6000 - ok. 3400/2000 p.n.e.)*
epoka brązu - (ok. 3400 - ok. 1200/750 p.n.e.)
epoka żelaza - (ok. 1200 p.n.e. do starożytności)

CYWILIZACJA

NEOLITYCZNA

Cywilizacja -

poziom rozwoju społeczeństwa w danym okresie historycznym,

który charakteryzuje się określonym poziomem kultury materialnej,

stopniem opanowania środowiska naturalnego i nagromadzeniem instytucji

społecznych. Stanowi ona najwyższy poziom organizacji społeczeństw, z

którymi jednostki identyfikują się. W skład cywilizacji wchodzą mniejsze

jednostki np.: narody, wspólnoty pierwotne czy inne zbiorowości.

Za przejawy cywilizacji uznaje się:

zorganizowane życie miejskie
monumentalne obiekty sakralne
pismo
rozwinięty handel
jakiś rodzaj organizacji zajmowanego terytorium
Neolit (zob. neo - "nowy", lit - "kamień"; inaczej młodsza epoka kamienia) -

końcowy okres epoki kamienia (poprzedzający epokę brązu). Jego

charakterystyczne cechy to uprawa roślin i hodowla zwierząt oraz stałe

osady. Proces ten nazwano "rewolucją neolityczną". W neolicie rozwijają się

też nowe techniki obróbki kamienia, takie jak gładzenie powierzchni i

wiercenie otworów.

W neolicie

zaczęto uprawiać takie rośliny

jak: pszenica, proso, jęczmień, groch,
soczewica i żyto w oparciu o gospodarkę
żarowo-kopieniaczej (zobacz rolnictwo).
Najstarsze znaleziska osad z gatunkami
jęczmienia i pszenicy datowane są na 8350
p.n.e. (za pomocą węgla C14). Pod koniec
neolitu następuje wprowadzenie orki
sprzężajnej. Początkowo hodowla
ograniczała się do kóz i owiec (były to
pierwsze udomowione zwierzęta oprócz psa,
którego udomowiono już w paleolicie), ale
około 7 000 lat p.n.e. udomowiono krowy i
świnie, pojawiły się stałe osady i ceramika.

TEOKRACJA

Teokracja

- doktryna polityczna, według której władzę w

państwie sprawuje kapłan lub kapłani i w której duchowni

decydują o sprawach cywilnych i religijnych. Sprawujący

władzę w państwie są powoływani przez Boga/bogów,

który sprawuje w nim rzeczywistą władzę. Pierwszy raz

terminu teokracja użył Józef Flawiusz: "Jedni powierzyli

władzę polityczną monarchiom, drudzy - oligarchiom, inni

wreszcie ludowi. Nasz prawodawca Mojżesz jednak nie

skłaniał się do żadnej z tych form rządzenia, ale

wprowadził ustrój, jeśli posłużyć się takim sztucznym

terminem, teokratyczny, składając w ręce Boga najwyższe

zwierzchnictwo i władzę"

Teokracja

zrodziła się w starożytności (np. w Izrael czasów

proroków (Saul, Dawid, Samuel), Egipcie czy Rzymie

epoki cesarskiej

DESPOTYZM

Despotyzm

(z greckiego despotes – czyli

pan, władca), według słownikowej definicji
to forma nieograniczonej i bezwzględnej
władzy jednostki. Oparte na przemocy i
terrorze wobec przeciwników sprawowanie
rządów przez władcę i jego najbliższe
otoczenie, oznaczające także samowolę w
stosunku do otoczenia, naginanie
wszystkiego i wszystkich do swojej woli.

ZIKKURATY

Sumerowie budowali tzw. zikkuraty

.

Były to monumentalne budowle sakralne w formie

ostrosłupa, zbudowane z kwadratowych bloków. Na

szczycie zikkuratu znajdowała się kaplica lub świątynia.

Świątynia znajdowała się również u jego stóp i z reguły

była ona bardziej okazała z uwagi na brak ograniczeń

budowlanych. Zikkuraty budowano, ponieważ wierzono, że

bogowie zamieszkują szczyty gór. Uważa się, że były one

pierwowzorem biblijnej wieży Babel. Każdy Ziggurat był

siedzibą innego boga. Oprócz religijnych zastosowań,

miały w nich miejsce biblioteki, szkoły, magazyny

żywności, broni i wody, a również skarbce. Zaczęły być

budowane w czasach cywilizacji sumeryjskiej, ale były

także typowe dla Babilonu i Asyrii.

MUMUFIKACJA

Mumifikacja, mumifikacja celowa

znana była wielu starożytnym

cywilizacjom (Egipt, Inkowie, kultury Birmy i Oceanii). Najbardziej

rozpowszechniła się w starożytnym Egipcie (od III tysiąclecia p.n.e. do

VI w. n.e.). Zabieg ten traktowany był jako warunek życia

pozagrobowego (konieczne przetrwanie ciała).

Proces mumifikacji

trwał ok. 70 dni, podczas których usuwano organy

wewnętrzne Ciało moczono w specjalnych roztworach, a następnie, po

namaszczeniu wonnościami i wypełnieniu wnętrza substancjami

żywicznymi, starannie owijano bandażami lnianymi.

Mumie

(zaopatrzone w teksty religijne - Księgi umarłych) umieszczano w

sarkofagach (w trumnie wykonanej z masy papirusowej i zdobionej).

Jakość procesu mumifikacji zależała od pozycji społecznej zmarłego

(najdoskonalsza dotyczyła władców). Ubodzy byli chowani bez trumien,

bogatym zaś (od czasu Nowego Państwa) złocono twarz, ręce i stopy

oraz ozdabiano mumie biżuterią. W czasach rzymskich zaopatrywano

mumię w portret (fajumskie portrety). W starożytnym Egipcie

mumifikowano również święte zwierzęta (byki, ibisy, pawiany, koty,

krokodyle).

KASTY

System kastowy

– rodzaj systemu stanowego,

wiążący się przede wszystkim z kulturami

subkontynentu indyjskiego i zapisaną w hinduizmie

wiarą w reinkarnację. Jednostki, które nie

przestrzegają rytuałów i obowiązków swojej

warstwy, w następnym wcieleniu (inkarnacji)

odrodzą się w niższej warstwie społecznej. System

kastowy określa dozwolone formy kontaktowania

się członków hierarchii społecznej.

--------------------------------------------------------------------------
W odniesieniu do stratyfikacji społecznej w Indiach,

poprawnym terminem dla słowa kasta jest dźati.

Natomiast w odniesieniu do stanów społecznych

używa się terminu

warna.

NIRWANA

Nirwana, w sanskrycie, w języku palijskim nibbana

,

jedno z podstawowych pojęć w religii i filozofii indyjskiej -

szczególnie w buddyzmie. Najogólniej oznacza zanik

niewiedzy będącej przyczyną cierpienia. W buddyzmie

nirwana oznacza: powstrzymanie stawania się, pozbycie

się żądzy, wyzwolenie umysłu, całkowite ustanie starości i

śmierci. Dosłownie to zanik, zgaśnięcie, jeżeli jednak ten

zanik porównać do gasnącego płomienia, to nie zanika on,

ale żyje i utrwala się w innym stanie. Stan wiecznej,

transcendentnej szczęśliwości, nie dający się pojąć

ograniczonym rozumem ludzkim, a tym bardziej słowami.

By osiągnąć nirwanę, należy osiągnąć oświecenie, w czym

pomagają praktyki wskazywane przez Buddę i buddystów,

teistyczne i mistyczne doświadczenia mające na celu

ograniczenie rejonów samsary, utwierdzenie poczucia ego.

Stan nirwany osiągnął Budda i jego wcielenia, w tym

Mahawira.