Zobowiązania – pojęcie i

rodzaje

Dr Joanna Nowińska

Cechy zobowiązań

• Charakter względny – brak skuteczności

erga omnes

• Przedmiot – społeczna forma wymiany dóbr

i usług- czyli obrót majątkowy między
podmiotami.

• Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel

może żądać od dłużnika świadczenia, a
dłużnik powinien świadczenie
spełnić. Świadczenie może polegać na
działaniu albo na zaniechaniu

Świadczenie

• Świadczenie-przedmiot zobowiązania-wskazane

treścią zobowiązania zachowanie się dłużnika na rzecz

wierzyciela (Art. 353. § 1. Zobowiązanie polega na

tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika

świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie

spełnić.

• § 2. Świadczenie może polegać na działaniu albo

na zaniechaniu )

• Osoby stosunku nie muszą być znane już w chwili

powstania zobowiązania choć najczęściej tak jest.

• W zobowiązaniach wynikających z umów

wzajemnych strony najczęściej występują w 2 rolach,

jako wierzyciel i dłużnik zarazem np. sprzedaż.

• Wierzytelność- prawo podmiotowe

przysługujące wierzycielowi, służy ono
podmiotowi do zaspokojenia jego interesów,
nie mogą być one sprzeczne ze społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem tego prawa
lub zasadami współżycia społecznego.
Wierzytelność jest prawem podmiotowym
względnym. Kieruje się ona bowiem
przeciwko indywidualnie oznaczonej osobie
jaką jest dłużnik i tylko przez niego może być
naruszona

• Roszczenie-jeżeli podmiot zobowiązany, został już w momencie

powstania zobowiązania zindywidualizowany a należne

świadczenie jest już od samego początku dostatecznie ściśle

oznaczone, wówczas wierzytelność przyjmuje postać roszczenia

(uprawnienia podmiotowo i przedmiotowo skonkretyzowanego).

• Każda wierzytelność prowadzi do powstania roszczenia,

najpóźniej w chwili świadczenia. Wierzyciel posiada

uprawnienia kształtujące na mocy których ma on

kompetencje do zniesienia lub zakończenia lub zmiany stosunku

zobowiązaniowego przez jednostronną czynność prawną.

Np.672,491,365.

• Obok nich wierzyciel posiada uprawnienia główne i uboczne.

Uprawnienia główne służą realizacji podstawowego interesu

wierzyciela i polegają na wykonaniu pierwotnego świadczenia

lub na spełnieniu świadczenia odszkodowawczego, a

uprawnienia uboczne przygotowują lub uzupełniają

świadczenie główne i nie mogą istnieć bez uprawnienia

głównego np. odsetki, prawo zatrzymania.

• Dług polega na powinności spełnienia

określonego świadczenia na rzecz
wierzyciela.

• Odpowiedzialność to dopuszczalność

stosowania przymusu, sankcji
realizowanego przez organy państwowe na
podstawie orzeczenia sądowego lub innego
organu. Dłużnik ponosi odpowiedzialność
w przypadku niewykonania lub
nienależytego wykonania zobowiązania

Źródła powstania

zobowiązań

• 1) Czynności prawne:

• umowy – stanowiące główny instrument organizujący stosunki

zobowiązaniowe i objęta nimi wymiana dóbr i usług

• jednostronne czynności prawne – nie stanowią źródła stosunku

zobowiązaniowego np. przyrzeczenie publiczne (art. 919-924 KC), zapis w

testamencie (art. 968 KC)

• 2) Akty administracyjne:

• o skutkach bezpośrednich – w sferze stosunków zobowiązaniowych akty te

pojawiają się rzadko – głównie jako zdarzenie kreujące obowiązek zapłaty

odszkodowawczej

• o skutkach pośrednich – na obszarze stosunków zobowiązaniowych akty

takie występują przede wszystkim w postaci różnego rodzaju zezwoleń na

dokonanie określonych czynności prawnych

• 3) Konstytutywne orzeczenia sądów:

• orzeczenia deklaratywne – sądy automatycznie stwierdzają istnienie

stosunku prawnego lub obowiązku zachowania się stron

• orzeczenia konstytutywne – sąd swoimi orzeczeniami uzyskuje

kompetencje do merytorycznego kształtowania stosunku cywilnoprawnego

• 4) nowe zdarzenia: czyny niedozwolone, bezpodstawne wzbogacenie się

Rodzaje zobowiązań

• 1) ze względu na zakres odpowiedzialności:

– zupełne

– niezupełne (naturalne) – są to zobowiązania które:

  wynikają z gry lub zakładu (z wyłączeniem gier i zakładów

zarządzonych lub zatwierdzonych przez właściwe organy

państwowe, jak również z gier zaskarżalnych albo

nierzetelnych)

  w których roszczenie uległo przedawnieniu

• 2) ze względu na przedmiot świadczenia:

– jednorazowe – jest to zachowanie się dłużnika jeden jedyny

raz np. wykonanie oznaczonego dzieła

– okresowe – dłużnik musi zachowywać się w określony

sposób co pewien czas (periodycznie) np. czynsz za jeden

miesiąc

– ciągłe – dłużnik przez określony okres musi zachowywać się

ciągle tak samo, np. stosunek zlecenia, agencji, dzierżawa

• 3) ze względu na wielość wierzycieli

lub dłużników

– solidarność dłużnika (bierna)
– solidarność wierzycieli (czynna)

• 4) zobowiązanie można podzielić

także na:

– pieniężne

• - niepieniężne

Elementy stosunku

zobowiązaniowego

•

1. strony (podmioty

1. strony (podmioty

)

) – co do zasady dwa

podstawowe: wierzyciel i dłużnik; np. pan M

jedzie na rowerze i wyrządza przez potrącenie

pana N szkodę majątkową, to pan M staje się

dłużnikiem zobowiązanym do naprawienia szkody,

a pan N wierzycielem; wyjątkowo wstąpić może

osoba trzecia – art. 393 kc; też problem wielości

dłużników lub wierzycieli – np. pan A udziela

zlecenia panu B1, B2, B3;

•

kto m a zdolność do tego by być wierzycielem

lub dłużnikiem – zdolność prawna i zdolność do

czynności prawnych, jednak odróżnić należy

zdolność w zakresie czynów niedozwolonych;

2

. przedmiot (świadczenie

. przedmiot (świadczenie); świadczenie jest to

zachowanie się dłużnika zgodne z treścią

zobowiązania i polegające na

zadośćuczynieniu godnemu interesowi

wierzyciela;

zachowanie czynne lub zaniechanie – art. 353 § 2

kc;

dare, facere, non facere, omittere i pati;
ustalenie treści zobowiązania wymaga analizy

konkretnego sotsunlu zobowiązaniowego – co

będzie wiążące; np. umowa sprzedaży – co

będzie przedmiotem, jakie dodatkowe

warunki;

3. treść stosunku (prawa i obowiązki

3. treść stosunku (prawa i obowiązki

)

) – zawsze są

to uprawnienia wierzyciela i odpowiadające

mu obowiązki dłużnika;

• W prawie rzymskim funkcjonowały 4

pojęcia:

» dare (świadczenie)
» facere
» non facere
» pati (znoszenie)
» Art. 353 § 2 –świadczenie może polegać na

działaniu albo na zaniechaniu, skrócił do
pojęć „czynienia” i „nieczynienia”. Znoszenie

zawiera się w nie czynieniu

Rodzaje świadczeń

• Świadczenia w zobowiązaniach

rezultatu- polegają na osiągnięciu z góry

określonego efektu w świecie zjawisk

zewnętrznych, świadczenia dania czegoś –

sprzedaż, umowa o dzieło, zaniechania.

• Świadczenia w zobowiązaniach

starannego działania - znajdują wyraz w

działalności odpowiednio tylko

ukierunkowanej, przy czym dłużnik nie ma

obowiązku osiągnąć wskazanego celu, np.

działania lekarza, adwokata, nauczyciela.

• 1)Świadczenia w zobowiązaniu przemiennym.

• W zobowiązaniach przemiennych-świadczenie nie jest

ściśle określone w chwili powstania zobowiązania.

• Art. 365. § 1. Jeżeli dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że

wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie

jednego z kilku świadczeń (zobowiązanie przemienne),

wybór świadczenia należy do dłużnika, chyba że z czynności

prawnej, z ustawy lub z okoliczności wynika, iż

uprawnionym do wyboru jest wierzyciel lub osoba trzecia.

§ 2. Wyboru dokonuje się przez złożenie oświadczenia

drugiej stronie. Jeżeli uprawnionym do wyboru jest dłużnik,

może on dokonać wyboru także przez spełnienie

świadczenia. § 3. Jeżeli strona uprawniona do wyboru

świadczenia wyboru tego nie dokona, druga strona może jej

wyznaczyć w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym

upływie wyznaczonego terminu uprawnienie do dokonania

wyboru przechodzi na stronę drugą.

• Przy niemożliwości następczej za którą dłużnik odpowiada,

miejsce świadczenia pierwotnego zastępuje odszkodowanie

art. 471, 493; Art. 475. § 1. Jeżeli świadczenie stało się

niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik

odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie wygasa.

• 2)Zobowiązanie z upoważnieniem

przemiennym –Facultas alternativa –opiewa

ono od samego początku na jedno świadczenie

z tym tylko zastrzeżeniem że dłużnik może

spełnić inne świadczenie, co także powoduje

wykonanie i wygaśnięcie zobowiązania-

powstaje z umowy lub z przepisów prawa np.

897; 391 ;897; 938 ;974; 100.3.

• Co ważne w odróżnieniu od świadczenia ze

zobowiązaniem przemiennym pierwotna

niemożliwość świadczenia zasadniczego

zawsze powoduje nieważność zobowiązania.,

chociażby świadczenie zastępcze, objęte

upoważnieniem przemiennym było możliwe

.

• 3)Świadczenia łączne-Istnieje możliwość

łączenia świadczeń- występuje kilka

świadczeń po stronie długu

• 4)Świadczenia uboczne- funkcjonują obok

świadczeń głównych. Tylko spełnienie

świadczeń głównych zaspokaja wierzyciela.

Uboczne wspomagają jedynie realizacje

świadczenia ubocznego lub je uzupełniają.

Np. Przedstawienie spisu masy

majątkowej, 459 , Złożenie rachunku z

zarządu 460.1 -208; 875; 753.2; Danie

zabezpieczenia 269, 364, odsetki.

• 5)Świadczenia jednorazowe

• 6)Świadczenia okresowe-czynności

powtarzając się cyklicznie-renta, najem;

• 7)Świadczenia ciągłe- Np. mogą mieć

charakter zaniechania lub działania – Np.

pracy, usług. Mogą być na czas oznaczony i

bezterminowo. Art. 365 1.  Zobowiązanie

bezterminowe o charakterze ciągłym wygasa

po wypowiedzeniu przez dłużnika lub

wierzyciela z zachowaniem terminów

umownych, ustawowych lub zwyczajowych, a

w razie braku takich terminów niezwłocznie

po wypowiedzeniu. Wypowiedzenie (ex

nunc) nie odstąpienie (ex tunc).

•

8)Świadczenia podzielne

• 9)Świadczenia niepodzielne- Świadczenie niepodzielne

charakteryzuje się tym że nie można wykonać go częściowo bez

istotnej zmiany jego przedmiotu lub wartości np. dostarczenie

pary rękawiczek, albo brylantu, natomiast podzielnym jest np.

zapłata sumy pieniężnej-zależy od przedmiotu świadczenia i od jego

celu. Zaniechanie dłużnika uznaje się za świadczenie

niepodzielne.

• 10)Świadczenia oznaczone co do tożsamości

• 11)Świadczenia oznaczone co do gatunku –podział ten ma

zastosowanie do świadczeń których przedmiotem są rzeczy-

155;357;478;498.1;557.2;561. Świadczenie oznaczone co do

tożsamości ma za przedmiot rzecz indywidualnie oznaczoną,

natomiast w świadczeniu oznaczonym co do gatunku, rzecz

oznaczona jest co do cech rodzajowych. Świadczenie oznaczone co

do gatunku wymaga dodatkowo konkretyzacji. Art. 357. Jeżeli

dłużnik jest zobowiązany do świadczenia rzeczy oznaczonych tylko

co do gatunku, a jakość rzeczy nie jest oznaczona przez właściwe

przepisy lub przez czynność prawną ani nie wynika z okoliczności,

dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości.

Niemożliwość świadczenia

• Z reguły jest to obiektywna okoliczność

(niewypłacalność dłużnika nie może

świadczyć o niemożliwości. Wiąże się to z

odpowiedzialnością majątkową i dotyczy

majątku obecnego i przyszłego).

• Nie ma realnej możliwości wykonania

świadczenia

• 2 sytuacje:
• 1) pierwotna
• 2)nastepcza

•

świadczenie niemożliwe (uprzednio) pierwotnie –

niemożność pierwotna – istnieje już przy powstawaniu

stosunku zobowiązaniowego;

•

świadczenie jednej strony buło już wtedy niemożliwe

do spełnienia, np. - zobowiązanie do sprzedaży

świadczonej rzeczy, której się nie ma, którą trzeba

importować, a podmiot nie otrzymał zezwolenia (broń).

•

- albo grajek na harmonijce zobowiązuje się że wystąpi

jako wirtuoz.

•

Zobowiązanie wtedy w ogóle nie powstaje (art. 387

k.c., mowa jest tam o szkodzie w granicach interesu

ujemnego – są to te straty, które się poniosło na skutek

tego że zawarło się umowę.

•

Sytuacja ta nie obejmuje lucrum cessans tylko damnum

emergens – szkodę rzeczywistą.

•

Np. A zawiera umowę z przedsiębiorstwem o sprzedaż

broni, przedsiębiorca nie miał pozwolenia, A zawarł

dalsze umowy, podróżował (poniósł koszty i nakłady

spodziewając się korzyści) w celu ich zawarcia, ale się

z nich nie wywiąże;

•

niemożność następcza – powstaje wtedy gdy stosunek

zobowiązaniowy już powstał.

–

gdy świadczenie jest oznaczone indywidualnie – niezmienne

(gdy świadczenie określone jest rodzajowo – poprzez wagę,

ilość, pomimo iż świadczący utracił przedmiot nie jest

zwolniony)

–

jeżeli dłużnik nie odpowiada za okoliczności to stosunek prawny

ustaje – np. ktoś mu zniszczył oznaczoną rzecz; jeżeli ponosi

odpowiedzialność to jest zobowiązany do naprawienia szkody,

np. nie pilnował rzeczy, art. 475 k.c. – damnum emergens i

lucrum cessans, czyli jest to odpowiedzialność w granicach

interesu dodatniego, ale por. : odpowiedzialność na zasadzie

ryzyka, tam podmiot będzie musiał ponosić odpowiedzialność,

normalnie brak winy wyłącza odpowiedzialność.

•

Odpowiedzialność przy niemożliwości spełnienia

świadczenia przy stosunkach wzajemnych. Stosunek

zobowiązaniowy wzajemny (najczęstszy), występuje gdy

jedna i druga strona to dłużnik i wierzyciel, świadczenia są

ekwiwalentne np. sprzedaż.

•

Art. 493 k.c. zakłada możliwość wyboru, czy naprawienie

szkody czy odstąpienie od umowy – to powoduje, że cały

stosunek zobowiązaniowy upada, ale powstają problemy

wzajemnych rozliczeń, np. kwestia oddania zapłaconych

pieniędzy. W art. 493§2 przy świadczeniu wzajemnym może

interesować tylko całkowite spełnienie świadczenia np. huta

która wytapia stal z rudy i osadu chemicznego – nie można

proponować jej części wsadu chemicznego. Ale ogólną

zasadą jest że jeżeli można częściowo zaspokoić, to należy

przyjąć część, a co do reszty się rozliczyć.

Zobowiązanie naturalne

•

Zobowiązanie nie musi być wykonane, ale jak zostanie

wykonane, to nie podlega zwrotowi.

•

Na przykład:

•

- Zobowiązanie z gry lub zakładu- Art. 413- §1. Kto

spełnia świadczenie z gry lub zakładu, nie może żądać

zwrotu, chyba że gra lub zakład były zakazane lub

nierzetelne.

•

§2. Roszczeń z gry lub zakładu można dochodzić tylko

wtedy, gdy gra lub zakład były prowadzone na podstawie

zezwolenia właściwego organu państwowego.

•

- roszczenia przedawnione- po upływie pewnego czasu od

daty wymagalności roszczenie się przedawnia, ale jeśli

dłużnik spełni świadczenie, to nie może żądać zwrotu. Po

pewnym czasie zobowiązanie przekształca się w

zobowiązanie naturalne. Jest to ochrona porządku.

Rodzaje odpowiedzialności

• Rodzaje odpowiedzialności:- należy odróżnić od zasad

odpowiedzialności Odpowiedzialność deliktowa i

kontraktowa. Odpowiedzialność kontraktowa- kodeks

zawiera zwarty zespół przepisów łączących obowiązek

odszkodowawczy z niewykonaniem lub nienależytym

wykonaniem istniejącego uprzednio zobowiązania np. 471 ,

nie jest tu jednak istotne czy owe zobowiązanie powstało z

umowy czy innego zdarzeni prawnego.

• Odpowiedzialność deliktowa –np 415 –czyny

niedozwolone, różne stany faktyczne , spólną cecha jest

obowiązek naprawienia szkody, nie muszą być obarczone

winą. Szkoda zawsze musi zostać wyrządzona legalnie.

• Odpowiedzialność gwarancyjno-reparacyjna – znów

ubezpieczenia, świadczenie ubezpieczenia ma charakter

świadczenia pierwotnego. Zdarzenie za które ktoś odpowiada

jest pierwszą z trzech przesłanek odpowiedzialności.

Związek przyczynowy jako

przesłanka

odpowiedzialności

• Związek taki ma zachodzić między zdarzeniem z którym

sprzężona jest czyjaś odpowiedzialność a doznaną przez

poszkodowanego szkodą.

• Art. 361. § 1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi

odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania

lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.§ 2. W

powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu

ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody

obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz

korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie

wyrządzono. -znajduje zastosowanie do 435, 436; Szkoda

ma być normalnym następstwem zdarzeń danego

rodzaju- Teoria adekwatnego związku przyczynowego.

Solidarność bierna

• Solidarność dłużników (bierna)- jest to jedna z dwóch

postaci zobowiązań solidarnych

• Art. 366. Wierzycielowi przysługuje wierzytelność o

spełnienie jednego świadczenia , po stronie długu

występuje kilka podmiotów, wierzyciel może żądać

całości lub części świadczenia od wszystkich

dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z

osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez

któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych

• Solidarność bierna wzmacnia pozycje wierzyciela.

Solidarność bierna powstaje tylko wtedy gdy wynika to

ze szczególnej podstawy prawnej np. w umowie stron

369, gdy kilka osób zaciąga zobowiązanie dotyczące ich

wspólnego mienia 370, oraz ex lege... np. 441.1;

• .Działania i zaniechania jednego z dłużników

solidarnych nie mogą szkodzić współdłużnikom

Solidarność czynna

• Po stronie wierzytelności występuje kilka podmiotów,

jednakże dłużnik zobowiązany jest tylko do jednego

świadczenia i może je spełnić do rąk któregokolwiek z

nich. Jednakże w razie wytoczenia powództwa przez

jednego z wierzycieli dłużnik powinien spełnić świadczenie

do jego rąk.

• Zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli solidarnych

umarza dług względem reszty. Solidarność czynna może

powstać wyłącznie na skutek czynności prawnej.

• Dłużnik może być zobowiązany w sposób odmienny względem

każdego z wierzycieli.

• Między współwierzycielami występuje zasada wzajemnej

współreprezentacji na ich korzyść względem dłużnika.

Zwłoka dłużnika względem wierzyciela odnosi skutek

względem pozostałych. Natomiast zdarzenia pogarszające

położenie jednego z wierzycieli solidarnych np. korzystna dla

dłużnika ugoda zawarta z jednym z wierzycieli nie wpływają na

położenie prawne pozostałych wierzycieli.

PROBLEM WŁĄCZANIA SIĘ DO

STOSUNKU

ZOBOWIĄZANIOWEGO OSÓB

TRZECICH

• Klasyczny stosunek zobowiązaniowy, to stosunek

dwustronny.

• Występują 2 strony- wierzyciel i dłużnik. Pan K

udziela pożyczki Panu L – art. 720 kc; dlatego

odróżnienie podmiotów i stron;

• Po każdej ze stron może być jeden podmiot, ale i

więcej, np. 3 opryszków atakuje 1 osobę. Jeżeli nic

innego nie wynika ze stosunku, a świadczenie jest

podzielne, to każdy ma świadczyć w częściach

równych.

• Szczególny jest przypadek spółki- 2stronność

zamieniona została na wielostronność- np.

5cioosobowa spółka cywilna, która zajmuje się

elektryfikacją regionu.

•

Art. 393- UMOWA O ŚWIADCZENIE NA RZECZ

OSOBY TRZECIEJ;

•

§1. Jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni

świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w

braku odmiennego postanowienia umowy, może

żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia

zastrzeżonego świadczenia.

•

§2. Zastrzeżenie co do obowiązku świadczenia na

rzecz osoby trzeciej nie może być odwołane ani

zmienione, jeżeli osoba trzecia oświadczyła

którejkolwiek ze stron, że chce z zastrzeżenia

skorzystać.

•

§3. Dłużnik może podnieść zarzuty z umowy także

przeciwko osobie trzeciej.

•

Osoba A zawiera umowę z osobą B : „w czasie t,

takie a takie świadczenie spełnisz na rzecz osoby

C”. albo. X pożyczył Y 1000 zł, X pożyczył od Z 1000

zł. X zawiera umowę z Y, że ten spełni świadczenie-

1000 zł na rzecz Z. Nie można już tego odwołać,

jeśli Z (os. trzecia) się zgodził i Y (dłużnik X-a)

powiedział, że będzie świadczył. Różnica między

„świadczeniem przez osobę trzecią”- tam występuje

porozumienie, tutaj jest dłużnik.

•

Art. 391- UMOWA O ŚWIADCZENIE PRZEZ

OSOBĘ TRZECIĄ

•

Jeżeli w umowie zastrzeżono, że osoba trzecia

zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni

określone świadczenie, ten, kto takie przyrzeczenie

uczynił, odpowiedzialny jest za szkodę, którą druga

strona ponosi przez to, że osoba trzecia odmawia

zaciągnięcia zobowiązania albo nie spełnia

świadczenia. Może jednak zwolnić się od obowiązku

naprawienia szkody spełniając przyrzeczone

świadczenie, chyba że sprzeciwia się to umowie lub

właściwości świadczenia.

•

Osoba A zawiera umowę z kontrahentem B- osoba C

zawrze umowę i wykona ją lub spełni świadczenie. I

kontrahent B zwraca się do osoby C.

•

Przykłady:

•

- biuro turystyczne zawiera umowę z klientem, że w

kraju X będzie hotel Y, w którym ma zagwarantowane

miejsce (umowa hotelowa tam zostanie zawarta albo

biuro już zawarło taką umowę). Jeżeli hotelarz

odmówi, biuro turystyczne będzie odpowiadać, chyba

że ono samo spełni świadczenie.

Wykonanie zobowiązań

• 1) zobowiązania powinny być wykonywane zgodnie z

treścią

• 2)jakość świadczenia – jeżeli strony nie umówią się inaczej, to

KC przewiduje, że dłużnik powinien z należytą starannością

wykonać świadczenie, czyli wymagana jest staranność w

stosunkach danego rodzaju. Podwyższona staranność

wymagana jest od osoby, która wykonuje zawodowo określoną

działalność.

• 3)miejsce spełnienia świadczenia – określa przede

wszystkim treść zobowiązania lub jego właściwość (np.

położenie nieruchomości). Dopiero z braku wskazań,

zastosowanie znajduje względnie wiążąca umowa (art. 454 KC),

która ta kwestię reguluje w zależności od tego, czy świadczenie

jest:

• pieniężne – powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub

siedziby wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia

• niepieniężne – właściwe jest miejsce zamieszkania lub siedziba

dłużnika w chwili powstania zobowiązania

Cd

• 4)termin wykonania – jeżeli strony nie

umówią się inaczej, np. przepisy przewidują

(art. 455 KC), że świadczenie powinno być

spełnione niezwłocznie po wezwaniu

dłużnika do wykonania (6 tyg. od wezwania

do zwrotu w przypadku pożyczki)

• 5) wykonanie świadczeń wzajemnych –

każda ze stron zobowiązana jest do

spełnienia świadczenia na rzecz drugiej

strony. Świadczenie jednej strony jest

odpowiednikiem świadczenia drugiej strony.

Świadczenia te powinny być spełnione

jednocześnie.

Wpływ zmiany okoliczności na

niewykonanie zobowiązania

(klauzula REBUS SIC STANTIBUS

)

• Strony zamierzając umowę dokonują tzw.

„milczącego zastrzeżenia”, że wykonają

umowę zgodnie z jej treścią tylko wtedy, gdy

ogólne przesłanki jej zawarcia nie ulegną w

przyszłości zmianie tzw. CLAUSULA REBUS

SIC STANTIBUS.

• Zwrot ten stosowany jest obecnie w szerszym

znaczeniu: na określenie wszelkich koncepcji

lub rozstrzygnięć ustawowych, zmierzających

do modyfikowania zobowiązania z uwagi na

nieoczekiwane zmiany stosunków

społecznych

• Dodane w art. 357.1 kc w 1990 roku

• sąd może zastosować środki przewidziane w art.

3571KC, jeżeli kumulatywnie zostaną spełnione 3

przesłanki:

1. nastąpi nadzwyczajna zmiana stosunków – jest to

obiektywne, o charakterze powszechnym przekształcenie

stosunków społecznych, gospodarczych. Nadzwyczajna

zmiana stosunków może mieć tło:

– przyrodnicze – nieurodzaj, powódź, kataklizmy
– społeczne – wojna, strajki, rozruchy, gwałtowna zmiana

ustroju politycznego

– zmiana ja pociąga za sobą nadmierną trudność w

spełnieniu świadczenia lub grozi jednej ze stron rażąca

strata

2. między nadzwyczajną zmianą, a tą zmianą sytuacji

indywidualnej podmiotu musi istnieć związek przyczynowy

3. strony nie przewidywały wpływu nadzwyczajnej zmiany

stosunków na zobowiązanie

Skutki niewykonania

zobowiązań

• zależą od tego czy strony same

uregulowały te skutki

• zależą od rodzaju i typu zobowiązań
• zależą od przyczyny niewykonania

zobowiązań

• 1) niemożność wykonania świadczenia

• jeżeli strony umówiły się o świadczenie niemożliwe

do wykonania, to takie zobowiązanie uważa się za

nieważne od samego początku (ex tunc)

• niemożność pierwotna ale subiektywna – dłużnik

ponosi pełną odpowiedzialność odszkodowawczą

• jeżeli jest niemożność następcza, czyli niemożność

do wykonania pewnych zdarzeń po zawarciu

zobowiązania. W tym przypadku skutki zależą od

tego, kto ponosi odpowiedzialność za to zdarzenie,

które doprowadziło do niewykonania świadczenia

– jeżeli dłużnik zawinił to ponosi odpowiedzialność

odszkodowawczą w stosunku do wierzyciela

– jeżeli dłużnik nie zawinił, to nie odpowiada

odszkodowawczo

• 2) zwłoka dłużnika – mamy z nią do

czynienia, kiedy dłużnik opóźnia się ze

świadczeniem z własnej winy

• konsekwencje zwłoki – w momencie zwłoki

dłużnika wierzyciel może dążyć do

dalszego wykonania zobowiązania albo

rezygnuje z jego wykonania

• Jeżeli wierzyciel domaga się wykonania

zobowiązania może korzystać z roszczeń:

• może od dłużnika żądać wykonania

świadczenia lub odszkodowania za

opóźnienie w świadczeniu

• kupno w celu pokrycia – polega na tym, że jeżeli dłużnik nie

dostarczy wierzycielowi rzeczy oznaczonych co do gatunku,

to wierzyciel może dokonać zakupu tej rzeczy od innej osoby

na koszt dłużnika i obciążyć dłużnika odszkodowaniem za

opóźnienia

• wykonanie zastępcze – wierzyciel może polecić innemu

wykonawcy zadanie dłużnika, ale na koszt dłużnika i jeszcze

obciążyć go odszkodowaniem za opóźnienia.

• W tym przypadku potrzebna jest zgoda sądu.

• jeżeli wierzyciel rezygnuje z wykonania świadczenia, to

może żądać od dłużnika odszkodowania za niewykonanie

świadczenia

• jeżeli umowa ma charakter wzajemny, to każda ze stron

może odstąpić od umowy po wyznaczeniu dodatkowego

terminu kontrahentowi do wykonania świadczenia

• umowa o świadczenia ciągłe – w tych zobowiązaniach zwłoka

dłużnika daje podstawę do wypowiedzenia umowy

• ) zwłoka wierzyciela – gdy dłużnik nie może wykonać

świadczenia na czas ze względu na okoliczności za które

odpowiada wierzyciel, np. brak współdziałania. W myśl art.

486KC wierzyciel dopuszcza się zwłoki, gdy bez uzasadnionego

powodu:

• albo uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego faktycznie

świadczenia

• albo odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie

może być spełnione

• albo oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie

• Zwłoka wierzyciela nie zwalnia dłużnika z obowiązku

świadczenia i nie powoduje zgaśnięcia zobowiązania. Interes

dłużnika doznaje ochrony na 3 sposoby:

– może złożyć do depozytu sadowego przedmiot świadczenia –

zwalnia go to od obowiązku pieczy nad tym przedmiotem

– może żądać od wierzyciela naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki

– zwłoka wierzyciela powoduje uchylenie ujemnych dla dłużnika

konsekwencji prawnych

• zadatek – art. 394 KC jest to suma pieniężna lub rzecz dana przy

zawarciu umowy. Szczególna rola zadatku ujawnia się w razie

niewykonania zobowiązania:

• jeżeli dłużnik nie wykonuje umowy, ponosi wyłączną

odpowiedzialność i w takim przypadku wierzyciel może – bez

wyznaczania terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany

zadatek zatrzymać, a jeżeli sam go dał, może żądać kwoty dwukrotnie

wyższej (roszczenie to ulega 10-letniemu przedawnieniu)

• zadatek jest czynnością realną (trzeba rzecz wręczyć)

• ma działać dyscyplinarnie wobec obydwu stron umowy

• 5) kara umowna – jest klauzulą w umowie, na mocy której dłużnik

zobowiązany do świadczenia niepieniężnego, zobowiązuje się

zapłacić kwotę na wypadek niewykonania zobowiązania

niepieniężnego. Rola kary umownej to:

• zastępuje odszkodowanie

• wysokość kary jest umowna

• strona, która zapłaci jest zwolniona od płacenia innego

odszkodowania innej stronie

Wygaśnięcie zobowiązania bez

zaspokojenia wierzyciela

• Do zdarzeń powodujących wygaśnięcie

zobowiązania nawet bez zaspokojenia wierzyciel

należą:

– zdarzenie wskazane w treści czynności prawnej –

zastrzeżenie warunku rozwiązującego lub termin końcowy

– upływ czasu, jeżeli ustawa wiąże z tym faktem

wspomniany skutek prawny

– śmierć dłużnika lub wierzyciela, jeżeli zobowiązanie ma

charakter ściśle osobisty

– połączenie w jednej osobie praw wierzyciela i obowiązków

dłużnika (tzw. Confusio) np. na skutek dziedziczenia lub

fuzji

– niemożliwość świadczenia
– rozwiązanie umowy przez sąd

Zmiana wierzyciela lub dłużnika

(cesja wierzytelności, pojęcie

długu

)

• 1) Zmiana wierzyciela
• Cesja – przelew wierzytelności jest

umową zawieraną przez dotychczasowego
wierzyciela (cedenta) a osobą trzecią
(cesjonariuszem), na mocy umowy której
cesjonariusz nabywa od cedenta
przysługującą mu wierzytelność.

• Ze względu na skutek prawny, cesja

należy do czynności prawnych
rozporządzających.

• Skutek wobec wierzyciela:

• cedent przestaje być wierzycielem, a staje się nim

cesjonariusz

• wraz z wierzytelnością przechodzą na cesjonariusza

wszelkie prawa z nią związane

• cedent ponosi odpowiedzialność wobec

cesjonariusza za wady prawne cedowanej

wierzytelności, jeżeli wierzytelność mu nie

przysługiwała lub przysługiwała, ale w mniejszym

zakresie

• cedent nie ponosi odpowiedzialności za

wypłacalność dłużnika, chyba że ją na siebie przyjął

• Skutek wobec wierzyciela:

• sytuacja prawna dłużnika nie ulega zmianie w

następstwie cesji, z tym tylko zastrzeżeniem, że

powinien on świadczyć cesjonariuszowi

• dłużnik powinien zostać poinformowany o

dokonanej cesji

• sytuacja prawna dłużnika nie ulega pogorszeniu w

następstwie cesji oraz chroni dobrą wiarę dłużnika

• Zmiana dłużnika

• Przejęcie długu – zgodnie z art. 519 KC przejęcie długu

znamionują 3 cechy:

– nabycie długu przez osobę trzecią (przejemcę) – jako jego

własnego zobowiązania

– zwolnienie z długu dotychczasowego dłużnika

– zachowanie tożsamości przejmowanego zobowiązania, a więc

utrzymanie dotychczasowego stosunku zobowiązaniowego

• Przejęcie długu, jako umowa dwustronna, może przybrać

dwojaką postać:

• umowy między wierzycielem a przejemca długu – da zgodą

dłużnika

• umowy miedzy przejemcą długu a dłużnikiem – za zgodą

wierzyciela

• Forma pisemna pod sankcją nieważności obowiązuje

zawsze gdy dotyczy:

– oświadczenia woli przejemcy

– zgody wierzyciela

• Forma dowolna obowiązuje, gdy dotyczy zgody dłużnika –

może wyrazić swoją wolę w formie dowolnej (art. 60 KC)